Psihopatologija inteligencije

Psihopatologija inteligencije se može podeliti u dve velike grupe prema tome da li se radi o urođenom ili rano stečenom defektu inteligencije ili o gubitku inteligencije koja je bila pravilno razvijena. Reč je dakle o mentalnim retadacijama (oligofrenijama), odnosno demencijama.

Postoje mnogobrojne definicije psihologije, po Srboljubu Stojiljkoviću ona predstavlja opštu sposobnost pojedinca da svoje mišljenje upotrebi za nove zahteve, tj., opšta duhovna sposobnost prilagođavanja novim zadacima i uslovima života.

Inteligencija se razvija najviše u najranijim uzrastima, pod značajnim je uticajem nasleđa i odgoja u ranoj dobi i raste sve do perioda adolescencije 16-18god., kada dostiže svoj vrhunac. Inteligencija se meri standardizovanim psihološkim testovima, a njena vrednost se označava IQ količnikom. Bitan preduslov normalnog funkcionisanja inteligencije je očuvanost i ostalih mentalnih funkcija (svest, pamćenje, shvatanje, pažnja i sl.).

Psihopatologija inteligencije

Od toga u kom životnom dobu nastaje, poremećaje inteligencije delimo na:

Oligofrenija

Oligofrenija predstavlja smetnje, ometenost, oštećenost i zastoj u ranom psihičkom razvoju kod dece. Mentalnu retaradciju karakterišu pored intelektualne još i emocionalna, moralna, društvena, psihomotorna, uz vrlo čestu i somatsku zaostalost. Odnos društva prema osobama ometenim u razvoju se istorijski menjao od etape, do etape, sve do razboja humanističkih ideja, gde se oligofrene osobe smatraju obolelim osobama, koje treba zaštititi.

Poremećaji mogu nastati unutarmaterično, tokom porođaja ili u ranom periodu psihičkog razvoja (do treće godine). Posle treće godine života, oštećenja koja nastaju već se svrstavaju u demencija, iako je demencija karakteristična tek za pozne godine života. Smatra se da su uslovi nastanka oligofrenije u 80% slučajeva nasledni. Sve ukupno, uzorci nastanka oligofrenije mogu biti raznovrsni: zarazna oboljenja majke za vreme trudnoće, porođajne povrede deteta, trauma na porođaju, oboljevanja u prvim godinama života, infektivnih oboljenja mozga i moždanih opni, urođena oštećenja metabilizma, deficiti vitamina, minerala, proteina i drugih hranljivih i zaštitnih materija, hormonalne disfunkcije, rani autizam, usled ne lečenja umanjene funkcije štitaste žlezde (hipotireoidizam), kromosomske anomalije, alkoholizam roditelja i druge intoksikacije i dr.

Novije podele klasifikacije duševne zaostalosti izdvajaju poremećaje inteligencije, u odnosu na IQ-broj, na:

• Laku mentalnu zaostalost, koja iznosi od 50-69 IQ;
• Umerenu mentalnu zaostalost, koja iznosi od 35-49 IQ;
• Tešku mentalnu zaostalost, koja iznosi od 20-34 IQ;
• Duboku mentalnu retardaciju, koja iznosi od ispod 20 IQ.

Demencija

Uprkos demenciji najveći broj osoba dočeka duboku starost pribranog uma

Demencija ili sekundarni intelektualni deficit, predstavlja oboljenje pri kojem prethodno normalni mozak prestaje normalno da funkcioniše. Smatra se da glavni uzrok može biti postepeno sužavanje i otvrdnjavanje arterija koje dovode krv u mozak, pa otuda nastaju degenerativne promene nezamenljivih nervnih ćelija u kori velikog mozga. Rezultat toga je pogođenost i propadanje intelekta uz praćenu oštećenost i drugih psihičkih funkcija: postepeno gubljenje sposobnosti upamćivanja, zatim mišljenja (rasuđivanje), svesti (problem orjentacije), emocija (redukcija emocionalne kontrole) sa postepenim propadanjem ličnosti u celini, koja se najbolje može videti u senilnoj demenciji.

Staračka demencija ili senilnost) koju karakteriše: pored karakterističnog gubitka intelektualnih sposobnosti (logično zaključivanje, rasuđivanje, oštećeno shvatanje i opšte znanje i sl.) i upamćivanja (pogotovo najnovijih događaja, osoba se više ne može setiti šta se dogodilo pre nekoliko sati (pa čak i minuta), iako se seća događaja koji su se zbili pre mnogo godina), takođe i poremećaj opažanja u vidu iluzija i halucinacija, zatim oštećenost orjentacije (najpre spacijotemporalna - osoba ne prepoznaje prostor i vreme u kome se nalazi, alopsihička - osoba ne prepoznaje druge osobe, i autopsihička orjentacija - kojaa se odnosi na neprepoznavanje samog sebe), koje može ići sve do delirantnih stanja, zati imamo poremećaje mišljenja (sumanute ideje, konfabulacije, inkoherentno mišljenje), poremećaje nagona, emocija i volje (zapaža se od apatičnosti i totalne nezaineresovanosti za oblačenje, ličnu higijenu, ishranu, nedruštvenosti i sl., sve do preteranog prikupljanja prehrambenih proizvoda, preterane emocionalne uzbuđenosti, agresivnosti, čak i preslobodnog ponašanja, koje vodi sve do seksualnih nasrtaja na obično mlađe osobe). Senilna demencija može dostići karakter shizofrene demencije, upravo zbog slične kliničke slike i pogođenosti svih psihičkih funkcija, koje karakterišu shizofreniju. Pored senilne izdvajamo i presenilnu demenciju koja je se javlja ranije i izrazito brzo napreduje (alchajmerova bolest). Demenciju takođe možemo podeliti i prema zahvaćenosti psihičkih funkcija koje pogađa na globalnu i lakunarnu (delimična - kod koje postoji pošteđenost jednog broja psihičkih funkcija); prema delu mozga koji je pogođen na: kortikalne, subkortikalne i kortiko-subkortikalne; prema mogućnosti lečenja bolesti: na preverzibilnu demenciju (posle ukidanja uzročnog faktora imamo povlačenje intelektualnog deficita i korespondentalne mantalne siptomatologije) i ireverzibilnu demenciju (Pikova i alchajmerova bolest, Hantingtonova demencija - nasledna, multiinfarktne demencije - arterioskleroza množdanih sudova); prema intenzitetu i mogućnosti samostalnog življenja obolele osobe na: laku, srednju i tešku demenciju, kod koje ne postoji mogućnost samostalnog života.

Na samom kraju da naglasimo da senilna demencija nije nužno obavezni pratilac starosti, čak naprotiv naveći broj ljudi dočeka duboku starost uz ozuvani nivo uobičajnog mentalnog funkcionisanja.

Razlika između demancije i oligofrenija

Ovde izdvajamo čuvenu ilustraciju francuskog psihijatra Eksirola, Žan Etine Dominika koji kaže "dementnom čoveku je uskraćeno dobro koje je nekad ranije imao. On je bogataš koji je osiromašio. Oligofrena osoba oduvek živi u siromaštvu".

Intelektualni deficit i krivično pravo

S obzirom na oštećenost shvatanja, rasuđivanja, pamćenja i voljnog delovanja, priroda poremećaja nalaže onemogućanje učešća ovakve osobe u sudskom postupku. Uglavnom je reč o potpunoj neuračunljivosti, a ređe o bitno umanjenoj uračunljivosti.

Intelektualni deficit i građansko pravo

Intelektualno deficitna procena u građansko-pravnim sporovima, su uglavnom odnosi na testamente, ugovore o doživotnom čuvanju, sklapanje braka, poklona i sl. U slučaju demencije, se bez mnogo polemisanja, veštačenjm oduzima poslovna sposobnost. Međutim, u nejasnijim slučajevima postavlja se zahtev temeljne analize i obrade podataka, u svrhu adekvatne procene. Kada je u pitanju umrla osoba i pravna procena valjanosti potpisanih dokumenata, za vreme života, veštačenje se odvija na osnovu dokumentacije, uvida u sami akt i uz pomoć svedoka. Uzimaju se u obzir specifičnosti veštačene ličnosti, okolnosti u kojim je potpisivanje obavljeno, uzimaju se u obzir životni stavovim i sl.

Vidi još

• Inteligencija
• Količnik inteligencije
• Autizam
• Mišljenje
• Psihopatologija svesti
• Psihopatologija mišljenja
• Psihopatologija opažanja
• Psihopatologija emocija
• Psihopatologija pamćenja
• Psihopatologija volje
• Psihopatologija nagona

Literatura

Psihopatologija inteligencije na Wikimedijinoj ostavi

• Stojiljković S. Psihijatrija sa medicinskom psihologijom. Medicinska knjiga, Beograd-Zagreb, 1984.
• Miomir Lj. Leštarević, Forenzička psihopatologija, Beograd 2005
• Goran Z. Golubović. Osnovi opšte psihopatologije. Unigraf Niš, 2008;
• Golubovič G. Z. Psihopatologija - opšti deo. Zdravstveni centar, Bor, 2004;
• Desimirović V. Medicinska psihologija sa osnovama psihopatologije. Nauka, Beograd, 1997;