Zamak
| Zamak Castellum | |
|---|---|
 | |
Zamak (castello po romanskim zemljama, od latinskog castellum,[1] burg po germanskim zemljama, château po frankofonskim zemljama) je srednjovjekovna fortifikacija, najčešće rezidencija kralja ili feudalnog vladara kraja u kom je podignuta.[1] Utvrde oblikovane s istom namjenom podizane su po cijelom svijetu, uključujući i Japan, Indiju i druge zemlje.[1]
Historija[uredi | uredi kod]
Zamak se u Zapadnoj Evropi naglo razvio u 9. vijeku. Fortifikacije građene u Francuskoj u 10. vijeku često imaju visoki nasip okružen jarkom, natkriven bedemom, kao kašteli Blois i Saumur. Kasnije se, počevši od nasipa, nadograđuju jedno ili više unutrašnjih dvorišta (opasanih zidinama). Tokom 11. vijeka taj tip privatne utvrde poznat kao Motte proširio se širom Zapadne Evrope.[1]
Debljina zidova zamka varirala je zavisno o terenu na kom je podizan, ponekad je sama priroda omogućavala dobru obranu. Obrana vanjskog zida zamka uglavnom se rješavala pomoću jednog ili više redova jaraka, premošćivanih pokretnim mostovima koji su mogli biti izvučeni natrag ili podignuti s unutarnje strane kako bi se spriječio prijelaz. Prilaz ulaznim vratima često se štitio barbakanom (utvrdom ispred vrata), a prolaz kroz vrata se branio portcullisom, mašikulama i samim vratima. Portcullis je obično bio izrađen od hrastova drva i ojačan željeznim okovom, i mogao se pomicati gore-dolje po kamenim žljebovima i tako blokirati prolaz. Postojala su dva tipa mašikula, jedni sa otvorima u krovu, kroz koje se bacalo projektile da ometaju napadače, i drugi sa otvorima između konzola parapeta kroz koje se također bacalo smrtonosne projektile.[1]
Prostor u podnožju nasipa bio je opasan palisadama, a kasnije zidanim bastionima i tornjevima. Gotovo istovremeno s kružnim tornjem po Zapadnoj Evropi se gradio i pravokutni toranj, kompaktnije forme od citadele. Primjer takve gradnje je donžon zamka Château de Loches u Francuskoj (oko 1020.) i toranj u Rochesteru u Engleskoj (oko 1130.)[1]
Toranj ili donžon, bio je centralna točka zamka, u koji se za vrijeme opsade, kada bi pali vanjski zidovi, cijeli garnizon povukao. To je dakle bio najsnažniji i pažljivo utvrđen dio obrane, koji je imao sve što je potrebno za dugotrajnu opsadu, privatne odaje, radne i pomoćne prostorije. [1]
Nakon trećeg križarskog rata (1189. - 1192.) birala su se mjesta za gradnju novog zamka (tamo gdje je to bilo moguće) po vrhovima strmoglavih brda, tako da se citadela stere iznad litice. Na taj način je fokus obrane bio koncentriran na prilaz, po kojem se često gradilo po dvije, tri linije bedema. Stambeni dio zamka sa salonom, pomoćnim prostorijama i kapelom građen je u unutrašnjem dvorištu. Još uvijek se gradio donžon, ali se najčešće više nije koristio za stanovanje, već kao posljednja linija obrane, ali je bio je manji i masivniji, od starijeg prethodnika.[1]
Razvoj i sve veća primjena vatrenog oružja tokom 15. i 16. vijeka bio je toliko brz, da je zahtijevao radikalnu promjenu vojne arhitekture. Francuska vojska promarširala je kroz Apenine 1494. i sa sa zapanjujućom brzinom, svojim topovima, zauzela zamak za zamkom.[1]
To je bio kraj srednjovjekovnog zamka i početak doba moderne vojne arhitekture. Princip dizajna novih fortifikacija izgrađenih širom Evrope, svodio se na to da cijela građevina treba biti koncentrirana u jednom kompaktnom bloku, tako da se njezini niski bedemi mogu braniti artiljerijom odnosno topovima postavljenim po bastionima i redanima.[1]
Iako raskid sa starim vremenima nije došao iznenada, već se protegao kroz dugi niz godina do renesanse kad je došlo do potpunog razdvajanja između vojne i stambene arhitekture. Fortifikacije su prešle pod vojnu kontrolu vladara, a bogatiji su odtad gradili neutvrđene palače, vile i rezidencije. Ipak je pojam zamka zadržao trajnu romantičnu privlačnost, pa su bogataši i tokom 18. i 19. vijeka nastaviti podizati svoje kuće u stilu kraljevskih zamkova.[1]
