Prvi karlistički rat
| Prvi karlistički rat | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Karlističkih ratova | |||||||
 Prvi karlistički rat; oblasti pod kontrolom karlista i mesta najznačajnijih bitaka | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 Karlisti podržani od:  Portugal |
 Liberali podržani od:  Francuska Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske Marija II Portugalska | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
| Karlos V od Španije |
Marija Hristina od Dve Sicilije Izabela II od Španije | ||||||
| Snaga | |||||||
|
liberali: 15-65.000 saveznici: 10.250 | |||||||
Prvi karlistički rat naziv je za građanski rat u Španiji koji je trajao od 1833. do 1839. godine. Vođen je između hristinaca, pristalica Marije-Hristine, supruge bivšeg kralja Ferdinanda sa jedne i karlista tj. pristalica infanta Karlosa, Ferdinandovog brata.
Uzroci[uredi | uredi kod]
Nakon gušenja Španske liberalne revolucije (1820—1823) nastupila je dugotrajna reakcija. Učesnici revolucije bili su pogubljeni, zatvoreni ili prognani iz zemlje. Sve tekovine revolucije su uništavane. Godine 1833. umro je kralj Ferdinand VII. Na presto je došla njegova ćerka Izabela II. Pošto je Izabela bila maloletna, državom je upravljala njena majka Marija-Hristina. Mlađi brat pokojnog kralja, vođa apsolutističko-klerikalne stranke "apostola", don Karlos, koji je sebe smatrao jedinim naslednikom Ferdinanda, podiže ustanak sa ciljem da se domogne krune. Otpočeo je građanski rat poznat kao prvi karlistički rat. Španija je podeljena u dva tabora. Prvi je bio tabor karlista (odnosno Karlovih pristalica), a drugi tabor hristinaca (pristalica Izabele i Marije-Hristine). Najreakcionarniji slojevi plemstva i katoličko sveštenstvo staje na stranu karlista. Sa sobom su povukli i zaostalo seljaštvo severne Španije. Stanovništvo baskijskih oblasti i Navare nadalo se da će im don Karlos pomoći da odbrani svoje slobode od centralističke politike madridske vlade i da će nameti biti smanjeni. Karlistima su, sem Baskije, prišle i Navara, Stara Kastilja, Aragonija i deo Katalonije u kojoj su postojale jake autonomističke težnje. Parola karlističkog ustanka postala je: "bog i fuerosi".
Marija-Hristina je na svoju stranu pridobila liberalnu buržoaziju i gradsko stanovništvo. Obećala im je reforme. Karlistički rat je, na prvi pogled, dinastički rat, ali je u stvari borba između feudalnog i buržoaskog društva. Rusija, Austrija i Pruska, verni reakcionarnim tradicijama Svetog saveza, staju na stranu karlista, a Engleska i Francuska na stranu hristinovca.
Rat[uredi | uredi kod]
Marija-Hristina je prinuđena, kako bi zadržala svoje saveznike, da 1834. godine objavi ustav kojim je zaveden parlament (kortesi) od dva doma - Senata i Narodne skupštine. Senat su sačinjavali prelati (više sveštenstvo), nasledni grandi (velikaši) i senatori koje postavlja kralj iz redova najkrupnijih sopstvenika. Poslanici za narodnu skupštinu birani su dvostepenim glasanjem na osnovu visokog imovinskog cenzusa. Ustav iz 1834. godine izazvao je veliko nezadovoljstvo liberala. Nezadovoljstvo se ispoljilo u pustošenju manastira i obračunavanju sa kaluđerima (1834—1835). U gradovima se obrazuju revolucionarne hunte koje otpuštaju omrznute činovnike, ukidaju teške namete i upućuju kraljici zahteve da se odmah sazovu revolucionarni kortesi i da se uvede ustav. Ponegde se proglašava ustav iz 1812. godine. Saragonska hunta sebe je proglasila za vrhovnu vlast i naređuje da se zatvore manastiri.
Marija-Hristina traži intervenciju sila. Ipak, samo Engleska šalje omanji odred. Pokušaji da se ustanak uguši završavali su time da generali pređu na stranu ustanika i ubijaju generale. Uvidevši da se ustanak ne može ugušiti, Torenov kabinet donosi ukaz o progonstvu jezuita. Time narod ipak nije zadovoljen. Kraljica je u vladu morala pozvati vođu liberala, bankara Mendizabelja. Mendizabelj je zatvorio gotovo sve manastire, rasprodao crkvenu imovinu, ukinuo desetak i vlastelinska prava. Time je napravio razdor među huntama i tako ih oslabio. Od Engleske je uzeo veliki zajam. Otpušten je 1836. godine. U više gradova izbija pobuna. Pobunjenici, kojima prilazi i garnizon kraljevske letnje rezidencije San-Iljdefonso, traže da se uvede ustav iz 1812. godine. Kraljica je pozvala liberale koji su izradili nov ustav (1837). Bio je radikalniji od prethodnog ustava iz 1834. godine. U naredne dve godine karlisti odnose više pobeda nad hristinovcima.
Okončanje ustanka[uredi | uredi kod]
Međutim, u redovima karlista dolazi do razdora između krajnje reakcionarnog i umerenijeg krila (general Maroto). Zamoreni ratom, Marotovi vojnici su sve upornije zahtevali mir. I kod Baskijaca, koji su podnosili najveći teret rata, javlja se struja za mir. Sve to dalo je mogućnost generalu Esparteru da zaključi mir sa Marotom koji je bio na čelu pokreta za okončanje rata. Karlistički vojnici nisu više hteli ratovati za Karlosa koji je morao prebeći u Francusku. Otpočelo je gonjenje liberala i demokrata. Za predsednika vlade postavljen je general Espartero, jedan od najpopularnijih vođa "progresista" koji je, zbog aktivnog učešća u borbi protiv karlista, dobio titulu "hercoga de la Vitoria" odnosno "hercega pobede". Marija-Hristina se 12. oktobra 1840. godine morala odreći regentstva i pobeći u Francusku.
Vidi još[uredi | uredi kod]
Izvori[uredi | uredi kod]
- Tarle, J. V. (2008). Istorija novog veka. Beograd: Naučno delo. ISBN 978-86-6021-007-6.
