Narodna Republika Mongolija
| Narodna Republika Mongolija Bүgd Najramdah Mongol Ard Uls | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| Geografija | |||||||
| Glavni grad | Ulan Bator | ||||||
| Površina | 1.564.116 km² | ||||||
| Stanovništvo | 2.318.000 (1992) | ||||||
| Društvo | |||||||
| Zvanični jezici | mongolski | ||||||
| Valuta | tugrik | ||||||
| Vladavina | |||||||
| Oblik vladavine | narodna republika, socijalistička država | ||||||
| Vladajuća partija | Mongolska narodna revolucionarna partija | ||||||
| Predsednik | Punsalmadžin Očirbat | ||||||
| Premijer | Dašin Bjambasiren | ||||||
| Događaji | |||||||
| Kraj kineske okupacije | 6. jul 1921. | ||||||
| Proglašenje | 26. novembar 1924. | ||||||
| Ukinuta | 13. februar 1992. | ||||||
| Prethodnici i naslednici | |||||||
| Prethodile su: | Nasledile su: | ||||||
.svg){kind=small}
|
| ||||||
.svg)
.svg)
.svg)
Narodna Republika Mongolija (mon. Bүgd Najramdah Mongol Ard Uls) je bila socijalistička država u Aziji, koja je postojala od 1924. do 1992. godine. Bila je saveznik Sovjetskog Saveza tokom celog svog postojanja. Državom je vladala Mongolska narodna revolucionarna partija.
Istorija[uredi | uredi kod]
Formiranje[uredi | uredi kod]
Nakon izbijanja nacionalističke revolucije u Kini i svrgavanja dinastije Ćing 1911. godine, mongolski velikaši proglasili su otcepljenje Unutrašnje Mongolije od Republike Kine. Kina nije bila sposobna vratiti Mongoliju zbog slabe vojske i haotičnog stanja u zemlji. Godine 1915, Rusija, Mongolija i Kina sklopile su ugovor u kojem je Mongoliji dodeljen autonomni status pod suverenitetom Kine.[1]
Godine 1919, Kina je ukinula autonomni status Mongolije iskoristivši izbijanje Oktobarske revolucije pod izgovorom zaštite od širenja boljševizma. U isto je vreme osnovana Mongolska radnička partija, čiji su se članovi obratili Sovjetskoj Rusiji za pomoć. Marta 1921. godine, jedinice Bele armije ušle su u Mongoliju, nakon čega je ponovno proglašena nezavisnost, a Mongolija formirana kao teokratska država. Ubrzo je u Spoljnoj Mongoliji izbila socijalistička revolucija. Do jula 1921, jedinice Crvene armije i Mongolske radničke partije zauzele su Mongoliju, dok je dotadašnji vladar ostao samo formalno na vlasti.
Nakon što su Sovjeti konsolidovali vlast, sve više je rastao njihov uticaj je u Mongoliji, pa je 26. novembra 1924. godine proglašena Narodna Republika Mongolija.
Konsolidacija vlasti (1925-1938)[uredi | uredi kod]
Između 1925. i 1928. godine, nova socijalstička vlada je učvrstila svoje pozicije u Mongoliji. Od 1928. godine pokrenuta je kolektivizacija i agrarba reforma, tj. oduzimanje zemlje plemstvu i kleru, te njena raspodela siromašnim seljacima. Zabranjeno je i privatno vlasništvo. Japanska imperijalistička politika potakla je Sovjete da 1937. raspodele po Mongoliji jedinice Crvene armije.
Veće angažovanje Sovjeta u Mongoliji potaklo je staljinske čistke u mongolskoj partiji od 1937. do 1938. godine. Tadašnji predsednik Mongolije bio je Horlogin Čojbalsan, koji je u mnogim stvarima „kopirao“ Staljinove poteze u SSSR-u. Procenjuje se da je u čistkama stradalo između 30.000 i 35.000 ljudi,[2] što je u to vreme bilo oko 5% mongolskog stanovništva, a budizam kao religija je prestao da se praktikuje gotovo u celosti.
Drugi svetski rat (1939-1945)[uredi | uredi kod]
U leto 1939. godine, sovjetska i mongolska armija porazile su japanske snage u bici kod Kalkin Gola. Nakon bitke potpisano je primirje i formirana komisija koja je u jesen iste godine utvrdila tačnu granicu između Mongolije i Mandžurije.
Od 1941. godine, mongolska ekonomija je koristila Sovjetskom Savezu u borbama na zapadu protiv Nacističke Nemačke i njenih saveznika. U leto 1945. godine, Sovjetski Savez je iz Mongolije pokrenuo ofanzivu na Mandžuriju, pa su Japanci izbačeni iz Mandžurije. Tada je u Mongoliji bilo stacionirano oko 650.000 sovjetskih vojnika. Mongolska narodna armija takođe je imala ograničenog učešća u oslobađanju Mandžurije, što je Staljin iskoristio da Kinezima nametne priznanje Mongolije kao suverene države.
Kinesko-sovjetski sporazum (1945)[uredi | uredi kod]
Iako je Mongolija de fakto bila država nezavisna od Kine, ona je de jure još uvek bila deo Kine. Staljin se posebno zalagao za to da Čang Kaj Šek prizna nezavisnost Spoljne Mongolije (što je bila Narodna republika). Čang je naposletku pristao na zahtev, a Staljin je zauzvrat obećao Čangu da neće pokušavati da ujedini Spoljnu sa Unutrašnjom Mongolijom (koja je tako ostala deo Kine). Sem toga, sporazum je garantovao nezavisnost Spoljne Mongolije. Tim sporazumom okončan je Čojbalsanov san o ujedinjenju dve Mongolije i stvaranju Velike Mongolije.[3]
Hladni rat (1945-1985)[uredi | uredi kod]
Nakon završetka rata, mongolska vlada se usredotočila na ekonomski razvoj. Mongolija je uspostavila dobre odnose sa Severnom Korejom i socijalističkim državama u istočnoj Evropi. Mongolija i Narodna Republika Kina priznale su jedna drugu 1949. godine, a Kina se odrekla bilo kakvih pretenzija na teritoriju NR Mongolije. Ipak, Mao Cedung se potajno nadao da će jednom uspeti da integriše Mongoliju u Kinu. Nakon Staljinove smrti i Hruščovljeve dencuncijacije Staljina 1956. godine, Kinezi su pokušali da revidiraju Sovjetsko-kineski ugovor tvrdeći da se radilo o jednoj od Staljinovih grešaka.[4]
Tokom 1950-ih, saradnja između Mongolije i Kine bila je razvijena. Kina je ekonomski pomagala Mongoliju, pogotovo u industrijalizaciji. Hiljade kineskih radnika dolazili su u Mnogloiju i učestvovali u izgradnji zemlje. Kina je povukla svoje učešće u svim projektima nakon sovjetsko-kineskog razlaza 1962. godine.
Mongolija je tokom sovjetsko-kineskog razlaza čvrsto stala na stranu SSSR-a, a od 1963. s obe strane mongolsko-kineske granice počele su se gomilati vojne trupe. Mongolska vlada je 1965. pozvala Sovjete da stacioniraju svoje trupe, što je 1966. označilo početak sovjetske vojne prisutnosti u Mongoliji koja će trajati sve do 1990-ih. Tako je u Mongoliji od 1967. godine bila stacionirana 39. sovjetska armija.
Sovjetski Savez je posle Drugog svetskoga rata podsticao Mongoliju da učestvuje u međunarodnim konferencijama i organizacijama. Mongolija je 1955. godine podnela zahtev za članstvom u Ujedinjenim nacijama, ali je na taj zahtev veto stavila vlada Republike Kine, koja se nakon pobede komunista u Kini nalazila na ostrvu Tajvan. U to vreme kineska vlada na Tajvanu je bila priznata u UN-u, a vlada komunističke Kine sa sedištem u Pekingu nije bila predstavljena u UN-u. Nakon pobede komunista na kopnenom delu Kine 1949, Republika Kina (sa sedištem na Tajvanu) obnovila je svoje pretenzije na Spoljnu Mongoliju. Mongolija je postala član UN-a 1961. kada je SSSR zapretio vetom na pristupanje UN-u tek dekolonizovanih zemalja Afrike. Mongolija nije imala diplomatske odnose sa SAD-om sve do kraja Hladnog rata, krajem 1980-ih.
Kraj Narodne republike (1985-1992)[uredi | uredi kod]
Nakon promocije Gorbačovljevih Perestrojke i Glasnosti, slične reforme su započele i u Mongoliji. Nakon masovnih demonstracija u zimi 1990. godine, Partija je počela gubiti nadzor nad državom. Politbiro MNRP dao je ostavku u martu, a u maju je usvojen novi ustav u kojem je uklonjena referenca na ulogu MNRP-a kao glavne sile vodilje u zemlji, dopušteno osnivanje novih partija i ustanovljen kabinet predsednika. Prvi višepartijski izbori u Mongoliji održani su 29. jula 1990. godine. Čak 85% glasova osvojila je Mongolska narodna revolucionarna partija, koja je ostala na vlasti do 1996. godine.
Sovjetski Savez je povukao sve svoje vojne trupe i logistiku između 1987. i 1992. godine.[5] Od tada je primarni cilj spoljne politike Mongolije održavanje dobrih odnosa sa susedima, Rusijom i Kinom, i nesvrstavanje.
Povezano[uredi | uredi kod]
- Mongolska narodna revolucija 1921.
- Mongolska demokratska revolucija 1990.
- Istorija Mongolije
- Narodna Republika Tuva
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ C.R. Bawden, The modern history of Mongolia, London 1968, pp. 191-201
- ↑ Christopher Kaplonski: "Thirty thousand bullets: remembering political repression in Mongolia", in Kenneth Christie and Robert Cribb, eds., Historical Injustice and Democratic Transition in Eastern Asia and Northern Europe: Ghosts at the Table of Democracy, London 2002, pp. 156, 167n2, Pristupljeno 15. 4. 2013.
- ↑ Liu Xiaoyuan, Reins of Liberation: An Entangled History of Mongolian Independence, Chinese Territoriality, and Great Power Hegemony, 1911-1950 (Washington D.C.: Woodrow Wilson Press, 2006), Pristupljeno 15. 4. 2013.
- ↑ Sergey Radchenko, "New Documents on Mongolia and the Cold War," Cold War International History Project Bulletin no. 16 (2008) Arhivirano 2008-09-10 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 15. 4. 2013.
- ↑ Mongolia, Landmine Monitor Report 2000, Pristupljeno 15. 4. 2013.
