Li Si

Za posebno ime 李四, vidite članak Zhang San.

Ovo je kinesko ime; porodično ime je 李 (Li).

Li Si (kineski: 李斯; Hanyu Pinyin: Lǐ Sī; Wade-Giles: Li Ssu) (cca. 280. pne. - septembar/oktobar 208. pne.) bio je uticajni premijer (ili kancelar) kineske feudalne države, a kasnije i istoimene carske dinastije Qin između 246. i 208. pne. Bio je poznat legalist i cijenjeni kaligraf. Li Si je služio pod dva vladara: Qin Shi Huang, kraljem Qina i kasnijim Prvim carom Kine -- te njegovim sinom Qin Er Shijem. Bio je važan i moćan ministar koji je oblikovao državnu politiku, uključujući vojna osvajanja, drakonsku centralizaciju, standardizaciju mjernih jedinica i pisma, kao i progon konfucijanaca i svih protivnika legalizma. Zbog metoda upravljanja Kinom suvremeni historičari ga opisuju kao jednog od najranijih totalitarnih vođa u svjetskoj historiji.

Životopis

Li Si je bio rodom iz mjesta Shang Cai (上蔡) u tadašnjem kraljevstvu Chu. Tamo je služio kao nižerangirani službenik. Nezadovoljan nemogućnošću napredovanja u službi u svojoj domovini odlučio se početi baviti politikom. Nakon što je učio kod poznatog filozofa Xun Zija, sreću je potražio u državi Qin, najmoćnijoj od svih Zaraćenih država.

Tamo je postao gost moćnog premijera Lü Buweija, ali i impresionirao njegovog štićenika, mladog kralja Qin Shi Huanga. Li Si je kralju rekao da je Qin moćna država, ali da nikada neće uspjeti ujediniti Kinu ako dozvoli da se svih šest drugih država udruži protiv nje. Umjesto toga je predložio da se uz vojnu silu koristi diplomacija, odnosno da se ratuje samo protiv susjeda, a sklapa saveze s udaljenim državama. Qin Shi je taj savjet poslušao, te je do 220. pne. uspio pokoriti svih šest država.

Jednom kada je Kina ujedinjena pod Qin Shin Huangom, Li Si je nastojao najbrutalnijim metodama održati njegovu carsku vlast. Pri tome je smatrao kako velika intelektualna sloboda koja je karakterizirala Zaraćene države, oličena u Sto škola mišljenja, predstavlja prijetnju po novostečeno nacionalno jedinstvo, odnosno da suprostavljene filozofije i političke ideologije mogu biti jezgra novih oružanih i političkih sukoba. Stoga je Li Si odlučio da će ubuduće jedino država imati monopol poučavanja filozofije, odnosno držati političke i filozofske knjige. Sve druge knjige su trebale biti spaljene, osim onih koji su se ticale medicine, poljoprivrede i proricanja. Godine 213. pne. je Li Si te mjere proveo carskim ukazom, uz istovremenu likvidaciju svih učenjaka koji su se tome protivili.

Li Sijeva brutalnost je izazvala nezadovoljstvo ne samo kod učenjaka, nego i kod carevog prosvijećenog sina Fusua. Li Si je stoga isposlovao da se on i general Meng Tian pošalju na sjever boriti protiv naroda Xiongnu, odnosno graditi Veliki zid. Car je, međutim, Fusua odredio za svog nasljednika, te se Li Si zabrinuo da će ga u slučaju careve smrti Fusu kao novi car smijeniti. Kada je car umro 210. pne. Li Si se udružio s carskim eunuhom Zhao Gaom i skovao zavjeru - od javnosti je nekoliko mjeseci skrivana vijest o carevoj smrti, a u međuvremenu je krivotvoreno carevo pismo kojim se navodno nasljednikom proglašava Qin Er Shi, a Fusuu naređuje da počini samoubistvo. Plan je uspio - prevareni Fusu je izvršio "carevu" naredbu, a na prijestolje je stupio Qin Er Shi. Međutim, ubrzo se ispostavilo da je mladi car daleko više pod Zhao Gaovim nego pod Li Sijevim uticajem. Suparništvo dvoje dvorjana je okončano kada je Zhao Gao optužio Li Sija za izdaju. Car nije sumnjao u optužbe te je Li Sija dao uhapsiti i mučiti, nakon čega je priznao sve optužbe. Li Si je nakon toga pogubljen izuzetno okrutnom metodom zvanom Pet boli koju je sam bio uveo u kinesko zakonodavstvo.

Izvori

• Chén Zhāoróng (陳昭容 2003) 秦系文字研究 ﹕从漢字史的角度考察 Research on the Qín (Ch'in) Lineage of Writing: An Examination from the Perspective of the History of Chinese Writing. 中央研究院歷史語言研究所專刊 Academia Sinica, Institute of History and Philology Monograph. ISBN 957-671-995-X.
• Levi, Jean (1993). Han fei tzu (韓非子). In Loewe, Michael (ed., 1993). Early Chinese Texts: A Bibliographical Guide, pp.115-116. (Early China Special Monograph Series No. 2), Society for the Study of Early China, and the Institute of East Asian Studies, University of California, Berkeley, ISBN 1-55729-043-1.
• Michael, Franz (1986) China through the Ages: History of a Civilization. pp.53-67. Westview Press; SMC Publishing, Inc. Taipei. ISBN 0-86531-725-9; 957-638-190-8 (ppbk).
• Nivison, David S.{David S. Nivison} (1999). The Classical Philosophical Writings, pp. 745-812. In Loewe, Michael & Shaughnessy, Edward L.. The Cambridge History of Ancient China: From the Origins of Civilization to 221 B.C.. Cambridge University Press.

Prethodi: Lü Buwei

premijer Qina 246 BC–203. pne.

Slijedi: Zhao Gao