Niš – razlika između verzija

Izvor: Wikipedija
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu
Interaktivna pretraga historije
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
Mare96 (razgovor | doprinos)
24 izmene
Nema sažetka izmjene
m r2.7.1) (robot Dodaje: vi:Niš
Red 562: Red 562:
[[tr:Niş, Sırbistan]]
[[tr:Niş, Sırbistan]]
[[uk:Ниш]]
[[uk:Ниш]]
[[vi:Niš]]
[[vo:Niš]]
[[vo:Niš]]
[[war:Niš]]
[[war:Niš]]

Verzija na datum 25 august 2011 u 16:47

 Ovaj članak o geografiji je u začetku. Možete pomoći Wikipediji tako da ga proširite.

Šablon:Srpski grad


Niš je grad u južnoj Srbiji, smešten na reci Nišavi. Sa 372,518 stanovnika (popis 2002.) drugi je po veličini grad u Srbiji. Niš zauzima površinu od oko 597km², uključujući Nišku Banju i 68 prigradskih naselja. Niš je administrativni centar Nišavskog okruga.

Kroz svoju dugu istoriju Niš se nalazio u sastavu mnogih carstava i država, igrajući ulogu administrativnog, vojnog i trgovinskog centra i važne saobraćajne veze na rimskom putu Via militaris, kasnije zvanim Carski drum, koji je spajao Evropu i Malu Aziju. Bio je rodno mesto cara Konstantina Velikog, kao i careva Konstancija II i Justina I. Sam položaj Niša učinio ga je strateški važnim i time primamljivim gradom za mnoge osvajače. Niš se nalazio pod vlašću Dardanaca, Tračana, Ilira, Kelta, Grka, Rimljana, Huna, Avara, Srba i drugih, zatim Bugarskog, Ugarskog, Vizantijskog, Otomanskog carstva. Godine 1878. ulazi ponovo u sastav Srbije, bivajući još pod nemačkom okupacijom u toku Prvog i Drugog svetskog rata. Uticaj različitih naroda koji su vladali Nišom primećuje se u kulturnom nasleđu grada, pre svega u njegovoj arhitektonskoj raznovrsnosti.

Niš je danas važan privredni, univerzitetski, kulturni i politički centar Srbije. Aerodrom Konstantin Veliki je međunarodni aerodrom u Nišu, sa međunarodnom oznakom INI. Niški univerzitet, osnovan 1965. godine, ima 13 fakulteta i oko 30.000 studenata. Niš je, takođe, sedište Niške eparhije Srpske pravoslavne crkve.

Grad je podeljen 2004. godine u pet opština. Od lokalnih izbora 2008. godine, gradonačelnik Niša je Miloš Simonović.

Geografija

Centralni gradski trg.

Niš se nalazi na 43°19' latitudi severno i 21°54' longitudi istočno u dolini reke Nišave. Smešten je na 194m nadmorske visine (centralni gradski trg). Najviši vrh je Sokolov kamen na Suvoj planini (1523m), a najniža tačka se nalazi u prigradskom naselju, Trupale (173m).[1]

Površina grada je 596.71 kvadratnih kilometara, što uljučuje naselje Niš, Nišku Banju i još 68 prigradskih naselja.[1]

Kod Niša se magistralni pravac iz pravca severa račva na južni put, koji vodi ka Solunu i Atini i na istočni pravac, koji vodi do Sofije, Istanbula i dalje na istok.[1]

Klima

Kretanje prosečnih godišnjih temperatura u Nišu.
  Raspon ekstremnih temperatura
  Raspon normalnih temperatura
  Normalna mesečna temperatura
  Srednja godišnja temperatura

Niš ima umereno-kontinentalnu klimu, sa prosečnom godišnjom temperaturom od 11.2 °C.

Juli je najtopliji mesec u godini sa prosekom od 21.2 °C.

Najhladniji mesec je januar, u proseku 0.2 °C.

Prosek godišnje količine padavina je 567.25 mm/m². Godišnje ima u proseku 123 kišnih dana i 43 dana sa snegom.

Vazdušni pritisak je u proseku 992.74 mb.

Prosečna jačina vetra je nešto manja od 3 bofora.[2]

Demografija

U Nišu danas živi preko 90% srpskog stanovništva a druga po veličini etnička zajednica su Romi kojih ima preko 5%. Ostali deo čine etničke zajednice koje ne prelaze 1%.

Istorija

Glavni članak: Istorija Niša

Praistorija i stari vek

Kameni malj nađen u Nišavi

Na osnovu arheoloških iskopavanja može se zaključiti da je teriotorija na kojoj se danas nalazi grad Niš bila naseljena ljudskim zajednicama još od perioda srednjeg paleolita (100.000-30.000 god. pne.). Ostaci iz paleolita, nađeni na lokalitetu Kremenac, čuvaju se u arheološkoj zbirci Narodnog muzeja u Nišu. Iz perioda bronzanog doba pronađeni se grobnice u Medoševcu i veliko naselje, koje se nalazi pored antičkog nalazišta Medijana.

Prema najčešće navođenoj tezi o etimološkom poreklu imena grada, Niš su imenovali Kelti sa značenjem Vilin grad.

Naissos je bio grčka kolonija. Niš jedno od mogućih mesta na kojima se nalazila grčka mitološka Nisa, naseljena nimfama, gde je Dionis odrastao i po kojoj je dobio ime.

U vreme Rimskog carstva grad ima ime Naissus, što je romanizovani naziv grčkog imena Naissos.

Rimljani su osvajili Niš u toku Dardanijskih ratova u 1. veku pre nove ere i grad se razvija kao strateška raskrsnica, vojni i trgovinski centar u provinciji Gornjoj Meziji. U 2. veku nove ere Niš je bio već dovoljno poznat grad da ga Ptolomej u svojoj „Geografiji“ pominje kao jedan od četiri najveća grada Dardanije.

Septembra, 268. godine rimska vojska predvođena carom Galijenom, i dvojicom budućih careva: glavnim komandantom Markom Aurelijem Klaudijem i komandantom konjice Aurelijanom sukobila se sa Gotima kod Niša u najkrvavijem okršaju 3 veka, poznatom pod imenom bitka kod Naisusa. Tom prilikom pobijeno je između 30.000 i 50.000 Gota. Bitka kod Naisusa obezbedila je postojanje Zapadnom carstvu još dva naredna veka.

U Nišu je 27. februara 272, rođen sin vojnog komandanta Konstancija Hlora i krčmareve kćerke Flavije Julije Helene, budući car Konstantin Veliki. U rodnom gradu car Konstantin I sagradio je carsku vilu Medijana, koja je danas važno arheološko nalazište. Mozaički podovi i drugi ostaci carskog luksuza čuvaju su u muzeju na Medijani. Aristokratske vile su smeštene u okolini carske palate.

Godine 284, kada je car Dioklecijan odvojio Dardaniju od Gornje Mezije i učionio je zasebnom oblašću, grad Niš je postao glavni grad ove rimske provincije.

U toku 4. veka osniva se eparhija u Nišu, čime Niš postaje i jedan od važnih religijskih centara. Bazilika iz 4. veka u Nišu je jedna od najstarijih hrišćanskih spomenika u svetu.

Odličan strateški položaj i bogatstvo Niša učinili su ga čestom metom napada mnogih naroda. Iako je car Julijan Apostata ojačao zidove oko Niša kako bi ga učinio neosvojivim, Niš je često osvajan, spaljivan i razara. Najpre ga osvaja Atila uz silovit napad. Tom prilikom Huni su masakrirali stanovništvo grada. Godinama kasnije su obale reke bile još uvek pokrivene ljudskim kostima, kao ostacima hunskog razaranja. Još 448. Prisk je opisao Niš kao grad koji deluje napušteno, sa par bolesnih osoba koje leže po crkvama i obalama reke punim ljudskih kostiju. Delimično obnovljen grad ponovo ruše varvari 480. godine.

Srednji vek

Mozaik iz Medijane

Kasnije je vizantijski car Justinijan I pokušao da obnovi Niš, ali grad nikada nije povratio svoj urbani sjaj iz IV veka.

Prve seobe Slovena i Avara odigrale su se u drugoj polovini 6. veka. Tokom 6. i 7. veka slovenka plemena su 8 puta pokušala da zauzmu Niš. U poslednjem napadu 615. godine napadači su zauzeli grad i većina romanskog stanovništva je pobegla ili nestala, ali su mali tragovi ostali u lokalnom vlaškom stanovništvu.

U 8. veku bugarski car Simeon je postao gospodari Niša, Vizantija je povratila grad za vreme vladavine Vasilija II. Godine 1072. ugarska vojska je dolinom Morave prodrla sve do Niša, ali je vizantijska vlast iste godine ponovo uspostavljena. Stanovništvo Niša je 3. jula 1096. porazilo vojsku krstaša-seljaka.

Vizantijski car Manojlo I Komnin je još jednom povratio grad 1173. i dodatno ga utvrdio. U njemu se Manojlo dva puta sastao sa raškim velikim županom Stefanom Nemanjom, međutim za vreme vladavine Andronika I osvajio ga je ugarski kralj Bela III, da bi ga već 1185. osvojio raški vladar Stefan Nemanja. Stefan Nemanja je u Nišu 1189. dočekao svetog rimskog cara Fridriha Barbarosu na njegovom pohodu ka Svetoj zemlji tokom Trećeg krstaškog rata, predlažući mu zajednički napad na Vizantiju. Međutim, grad je 1190. ponovo pao u vizantijske ruke nakon Nemanjinom poraza u bici na Moravi, a Srbi su ga osvajili tek 1241. godine, i vladali njime sve do 1375. godine kada Niš dolazi po prvi put u sastav Otomanskog carstva.

Godine 1443. Niš se ponovo našao u rukama Srba, a Đurađ Branković ga je predao Đorđetu Mrnjavčeviću. Hrišćanske vojske predvođene ugarskim vojskovođom Janoš Hunjadijem zajedno sa srpskom despotom Đurađ Brankovićem pobedili su Turke i potukli ih do Sofije. Važna bitka odigrala se kod Niša, koji je ostao slobodan grad još skoro godinu dana posle toga.

Novi vek i moderno doba

Datoteka:Tvrdjava grad nis.jpg
Niška tvrđava

Niš je ponovo pao pod tursku vlast 1448. godine i ostao u Osmanlijskom carstvu narednih 245 godina. U ovom periodu Niš je bio jedno od sedišta turske vojne i civilne vlasti. Niška tvrđava, koja je tada sagrađena, i dalje predstvalja jednu od najlepših i najbolje sačuvanih građevina takve vrste na Balkanu. Staro utvrđenje je sagrađeno u prvim dekadama 18. veka (1719-1723). Podignuto je na mestu starijih tvrđava iz rimskog, vizantijskih i srednjovekovnog perioda. Tvrđava ima višeugaonu osnovu, osam terasa i četiri masivnih kapija. Prostire se na površini od 22 ha i opasana je zidinama dugim 2.100 m, 8 m visokim i 3 m debelim u proseku. Sa spoljne strane tvrđava je bila opasana širokim šančevima, od kojih je severni i danas sačuvan. Pored masivnih zidina, dobro očuvane su i južna Stambol-kapija i severna Beogradska kapija, dok su severna Vidin-kapija i jugo-istočna Jagodin-kapija tek delimično očuvane.

Godine 1737. Niš je okupiran od austrijske vojske. Turci su predali grad bez borbe, ali su se iste godine, takođe bez borbe, vratili u Niš.

U toku Prvog srpskog ustanka ustanička vojska se našla pred Nišom tek 1809. godine, krećući se ka Kosovu. Karađorđe je predlagao da se na Niš krene celokupnom vojskom, ali su ostali vojskovođe tražili da se Niš napadne sa četiri fronta, kako je na kraju i bilo urađeno. Ukupno 16000 srpskih ustanika je stiglo do Niša 27. aprila 1809. predvođeni Milojem Petrovićem. Izgradili su šest šančeva: prvi i najveći bio je na Čegru pod komenadom vojvode Stevana Sinđelića. Drugi je bio u Gornjem Matejevcu, u bilizini Latinske crkve, sa Petrom Dobrnjcem, treći je severozapadno od Kamenice sa vojvodom Ilijom Barjaktarevićem, četvrti u Kamenici sa komandantom Milojem Petrovićem, peti je bio iznad Kamenice sa vojvodom Pauljom Matejićem i šestu u Donjem Matejevcu. Predlog Miloja Petrovića da se Niš odmah napadne nije bio prihvaćen, već se želelo da se grad drži u blokadi. Turska vojska je dobila pojačanje od 20.000 vojnika iz Jedrena, Soluna, Vranja i Leskovca.

Ćele-kula

Turci su 31. maja 1809. godine napali Sinđeliće] šanac na Čegru. Boj se vodio celog dana. Kako je nadmoć Turaka postajala očevidnija, a pomoć iz ostalih šančeva nije stizala, Stevan Sinđelić je pri naletu Turaka u šanac, pucao u magacin s municijom i razneo oko 3.000 Srba i daleko više Turaka.

Posle bitke na Čegru izgrađena je kula na putu za Carigrad krajem leta 1809. godine. Kula je izgrađena po nalogu Huršid-paše, tadašnjeg zapovednika Niša, od glava srpskih vojnika poginulih na Čegru, time jedinstvena u svetu. U Ćele-kulu su uzidane 952 lobanje srpskih vojnika kao opomena srpskom narodu. Nad kulom je 1892. podignuta kapela koja danas čuva 58 preostalih lobanja. Ćele-kula predstvalja jedunstven spomenik takve vrste u svetu.

Borbe za oslobođenje Niša počinju 29. decembra 1877. a knez Milan je ušao u Niš 11. januara 1878. godine. Na Berlinskom kongresu potvrđeno je da Niš ulazi u sastav Srbije. U to vreme u Nišu često zasedala skupština. Prvo zasedanje Narodne skupštine Srbije desilo se u zgradi osnovne škole (danas je to OŠ "Učitelj Tasa") iza Saborne crkve, 23. novembra 1878. godine.

Niš je 1884. spojen prugom sa Beogradom i dalje sa Evropom.

Pred početak Prvog svetskog rata 1914. godine u Niš prelazi Vlada i Narodna skupština. Niš postaje ratna prestonica. Iste godine 7. decembra u Narodna skupština zasedala u Nišu i donela Nišku deklaraciju o ujedinjenju Srba, Hrvata i Slovenaca.

Zgrada Banovine (danas pripada Univerzitetu) i spomen-kapela posvećana žrtvama bombardovanja 1999.

Oktobra 1915. Niš su okupirali Bugari. Niš je oslobođen 12. oktobra 1918. godine kada vojska Prve srpske armije na čelu sa vojvodom Petrom Bojovićem ušla u Niš.

U Drugom svetskom ratu okupacija Niša traje od 1941. do 1944. Na početku okupacije u Nišu je otvoren prvi nacistički koncentracioni logor u Jugoslaviji, iz koga je oko 12.000 logoraša odvedeno i streljano na Bubnju. Godine 1942., 12. februara odigralo se masovno begstvo iz logora, događaj poznat pod nazivom proboj logora na Crvenom Krstu. Tom prilikom je oko 100 ljudi pobeglo. O ovom događaju snimljen je film Lager Niš iz 1987. godine, u režiji Miomira Stamenkovića. Dana 14. oktobra 1944. Niš je oslobođen od Nemaca.

U prvoj polovini devedesetih XX veka Niš važio za jako uporište SPS-a. Međutim, 1996. godine Niš je prvi grad u Srbiji na kojima je pobedila opozicija; Koalicija Zajedno je pobedila na lokalnim izborima 1996. a gradonačelnik je postao Zoran Živković, kasnije i premijer Srbije.

U toku bombardovanja 1999. godine Niš je bio česta meta napada, kada su uništena industrijska postrojenja, aerodrom i ubijeno 20 civila kasetnim bombama bačenim pored pijace uz tvrđavu. Od zaostalih kasetnih bombi nastradalo je više osoba i posle prestanka bombardovanja.

Arhitektura

U Nišu se može primetiti arhitektura koja pripada raznim istorijskim i umetničkim epohama. Od orijentalne arhitekture, koju su doneli Turci, preko balkanske i socijalrealističke do postmoderne.

Značajne zgrade

  • Glavna pošta
  • Gimnazija
  • Dom mladih
  • Palata pravde1585/T0 -1 1585070.jpg
  • Banovina1585/T0 -1 1585065.jpg
  • Kuća Stambolijskih
  • Pasterov zavod
  • Gimnazija
  • Učiteljski dom
  • Narodni muzej
  • Kuća za venčanja
  • Kalča
  • Gorča
  • Predsedništvo Skupštine grada

Ulice

Glavni članak: Spisak niških ulica

Parkovi

Administrativna podela

Medijana    Palilula    Pantelej    Crveni Krst    Niška Banja   
Centar Palilula Pantelej Crveni Krst Niška Banja
Marger Staro Groblje Jagodin Mala (delimično) Beograd Mala naselje Nikola Tesla (broj 6)
Trg Kralja Aleksandra Crni Put Durlan Jagodin Mala (delimično) Jelašnica
Kičevo Bubanj Komren (delimično) Komren (većina) Sićevo
Čair Ledena Stena Čalije Šljaka Ostrovica
Bulevar Nemanjića Delijski Vis Somborska Medoševac Prva Kutina
Bulevar Đinđića Apelovac Vrežina   Radikina Bara
Medijana Kovanluk     Prosek
Trošarina Tutunović Podrum     Čukljenik
Duvanište Kalač Brdo     Donja i gornja Studena
Brzi Brod 9. maj      


Privreda

Industrija

Niš je jedan od najbitnijih industrijskih centara Srbije, poznat po duvanskoj, elektonskoj, mašinskoj, tekstilnoj i prehrambenoj industriji. Neke od većih kompanija su:

DIN je osnovana 1930. godine na sadasnjoj lokacij na Crvenom Krstu. Godine 1995. osnovan je istrazivacki institut, koji odabira i proizvodi duvan i dizajnira nove duvanske proizvode. Avgusta 2003. Philip Morris Corporation je kupila DIN u toku privatizacije. Phillip Morris je uložio ulupno 580 miliona Eura, sto je najveća investicija u Srbiji 2003. godine.

  • Građevinar je nastao 1961. godine pod imenom Grapon. Građevinar je izvodio velike građevinske radove u Nišu, Beogradu, Istočnoj Srbiji, Rusiji, Bugarskoj, Izraelu, Jordanu, Ujedinjem Arapskim Emiratima.
  • Vulkan (fabrika guma u Nišu) – industrija guma je otvorena 1937. godine. Proizvodi sirok spektar razlicitih gumenih proizvoda, kao i proizvode koji se koriste u ruarstvu i gradjevinskoj industriji.
  • Masinska industrija Niš – MIN je osnovana 1884. godine i proizvodi razlicite vrste opreme sa primenom u rudarstvu, zeleznici, matalurgiji, hemijskoj i gasnoj industriji.
  • Žitopek je osonovan 1947. godine i proizvodi hleb i pecivo.
  • Niška pivara proizvodi pivo i bezalkoholna pica. Pivaru je osnovao Jovan Apel 1884. godine.
  • Nitex proizvodi tkanine i odeću. Kompaniju je osnovao 1897. godine Mile Ristić sa sinovima.

Saobraćaj

Gradske autobuske linije pokriva Niš-ekspres i nekoliko privatnih autobusa. Međugradski saobraćaj u potpunosti pokriva Niš-ekspres.


Turizam

Izletišta

  • Niška Banja
  • Sićevačka klisura
  • Jelašnička klisura
  • Suva planina
  • Bojanine vode
  • Kamenički vis
  • Cerjanska pećina

Istorijski spomenici

== Kulturni i društveni život grada

Obrazovanje

Grad Niš ima ukupno 80 osnovnih, i 19 srednjih škola i 11 fakulteta.

Prva svetovna osnovna škola osnovana je 1830. godine na insistiranje niških trgovaca i zanatlija kod kneza Miloša da omogući nastavu na srpskom jeziku. Pre toga u Nišu su jedino popovi i kaluđeri obrazovali decu spremajući ih za sveštenićki poziv, a bogatiji građani su mogli da šalju svoju decu u grčke škole.

Godine 1830. knez Miloš u Niš šalje svog pisara Spiridona Jovanovića, koji organizuje svetovnu nastavu na srpskom jeziku, uprkos protivljenju sveštenika u Nišu. Kako se broj učenika povećavao, Spiridon Jovanović je odabrao svog najtalentovanijeg učenika Atanasija Tasu Petrovića i proizveo ga u učitelja, sa njegovih svega 17 godina. Zajedno sa „učitelj-Tasom“ u opismenjavanju radi i Anastasija – Nasta Dimitrijević, prva učiteljica prve mešovite škole u Nišu, osnovane već 1845., takođe pored Saborne crvke.

Ipak, zaoštravanjem odnosa između Turske i Kneževine Srbije otežava se položaj učitelja i učiteljica u Nišu. Obnavlaja se naredba da se u Niš ne mogu dovoditi učitelji i učiteljice iz Srbije. Godine 1861. u školskoj zgradi podmetnut je požar i zgrada izgara do temelja. Nova zgrada sazidana je 1863/4. godine na mestu stare i nazvana je „Muška narodna škola“.

Prva niška gimnazija osniva se nepunu godinu po oslobođenju Niša od Turaka, 27. septembra, 1878. godine, po ukazu kneza Milana Obrenovića. Gimnazija počinje sa radom 20. novembra 1878. godine, sa ukupno 48 učenika.

Učiteljska škola u Nišu se osniva 1882., a 1894. i viša devojačka škola. Prvi fakulteti u Nišu počinju da se otvaraju 1960. godine pri Beogradskom univerzitetu, a Univerzitet u Nišu se osniva 1965. godine, 15. juna. Univerzitet u Nišu danas ima 13 fakulteta, od kojih se dva nalaze van Niša.Najznacajnije osnovne skole su Branko Miljkovic,Ivo Andrić,Vozdova skola i dr.

Muzeji

Festivali i godišnje manifestacije

Sport

Sportski objekti

Sportski klubovi

Glavni članak: Spisak sportskih klubova u Nišu

Lokalni mediji

Novine

Televizijske stanice

Radio-stanice

  • Radio ART 97,4 MHz www.artfm.info
  • Radio NEW FAIR PLAY UKT 88,3 MHz www.newfairplay.co.sr
  • Radio Baltazar 90,5 MHz www.baltazar.rs
  • Radio Santa Claus 89,0 MHz
  • Radio S 91,1 MHz www.radios.co.yu
  • Radio B92 104,7 MHz www.b92.net
  • Radio City 104,9 MHz www.cityradio.co.yu
  • Fast radio 102,7 MHz
  • Blue FM 103,1 MHz
  • Radio Niš 99,5 MHz
  • Radio Banker 98,3 MHz radio.bankerinter.net
  • Radio Petica 105,5 MHz www.rtv5.co.yu
  • Radio Nišava 104,0 MHz
  • Radio Belle Amie 95,6 MHz
  • Radio Belle Amie Folk Kanal 98,7 i 100,7 MHz

Organizacije

Političke organizacije u Nišu

Nevladine organizacije

Glavni članak: Spisak nevladinih organizacija u Nišu

Politika

Gradska vlada

Administrativna podela

Grad Niš obuhvata pet opština:

  1. Pantelej
  2. Medijana
  3. Crveni Krst
  4. Palilula
  5. Niška Banja

Gradsko prijateljstvo

Ličnosti povezane sa Nišom

Vidi takođe

Spoljni linkovi

Reference

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Lokacija, Zvanični sajt Niša.
  2. ↑ Zvanični sajt grada

Šablon:Link FA

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Niš&oldid=823963