Novi Beograd

Bežanijski blokovi

Novi Beograd je gradsko naselje, sedište opštine Novi Beograd (i jedino naselje u toj opštini) u Gradu Beogradu. Нalazi se na severnoj obali reke Save i zauzima površinu od 4.074 hektara. Prema popisu iz 2002. bilo je 217.773 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 224.424 stanovnika).

Opština Novi Beograd je jedna od 17 beogradskih opština. Naselje Novi Beograd je izgrađeno nakon Drugog svetskog rata i razvilo se u moderan velegrad.

Geografski položaj

Novi Beograd se nalazi na levoj obali Save. Adthumbstrativno, njegov severoistočni deo počinje na desnoj strani Dunava, malo pre ušća Save u Dunav. Nalazi se severozapadno od „starog“ Beograda, sa kojim je spojen putem 5 mostova (Brankov most, Gazela, Stari savski most, Stari i Novi železnički most), dok je početak izgradnje šestog mosta planiran za kraj 2008. godine. Evropski put E-75 prolazi kroz središte Novog Beograda.

Geografske odlike

Novi Beograd — Sava centar i poslovne zgrade

Opština Novi Beograd zauzima površinu od 40,74 km². Glavna fizička osobina Novog Beograda je njegov ravan teren, što predstavlja veliki kontrast starom delu Beograda, koji je izgrađen na 32 brda. Osim Bežanije, svog zapadnog dela, Novi Beograd je izgrađen na površini koja je u osnovi bila močvara kada je 1948. godine otpočela izgradnja novog grada. Godinama je na Novi Beograd donošen pesak sa dunavskog Malog ratnog ostrva, sve dok od njega nije preostao mali uski pošumljeni pojas zemlje koji postoji i danas.

Ostale geografske odlike Novog Beograda su poluostrvo Mala Ciganlija i ostrvo Ada Međica, oba na Savi i zaliv Zimovnik, koji okružuje Malu Ciganliju, u kom se nalaze objekti brodogradilišta Beograd. Lesne zaravni Bežanijske Kose se nalaze u zapadnom delu opštine, dok u južnom delu protiče kanal Galovica koji se uliva u Savu.

Od svih beogradskih gradskih opština, Novi Beograd ima najviše zelenih površina, ukupno 3,47 km² ili 8,5 % svoje površine. Najveći površina parkova otpada na park Ušće. Na Novom Beogradu je 2008. godine otvoren Park Republika Srpska.

Istorija

Začetak

Vidi takođe: Bežanija

Prvi istorijski pomen ljudskog naselja na teritoriji današnjeg Novog Beograda potiču iz vremena turske vladavine nad Srbijom. On je pronađen u knjizi iz 1713. „Kruševski pomenik“ koji beleži postojanje srpskog naselja po imenu Bežanija najranije 1512. Takođe pominje da je selo imalo 32 kuće, a taj broj je 1810. narastao na 115.

Tokom 18. veka stanovnici Bežanije su bili isključivo Srbi, ali nakon povlačenja Turaka, novi osvajač Austrija je podsticala naseljavanje Nemaca, Mađara i Hrvata. Između dva svetska rata, u vreme Kraljevine Jugoslavije, naselje se pomera bliže reci Savi i tada nastaje Sajmište (sada je to Staro Sajmište) i Novo Naselje.

Prvi urbanistički planovi koji su planirali širenje Beograda na levu obalu Save su napravljeni 1923, ali ih je nedostatak sredstava i ljudstva da se isuši močvarni teren odložio na neodređeno vreme. Beograđanin Petar Kokotović je 1924. otvorio kafanu na Tošinom bunaru koju je nazvao „Novi Beograd“. Posle 1945. Kokotović je bio predsednik mesne zajednice Novo Naselje-Bežanija koja je kasnije izrasla u opštinu Novi Beograd.. Nešto kasnije, 1939, u Zemunu izlazi i prvi broj nedeljnog lista „Novi Beograd“. Na Bežaniji je 1924. izgrađen aerodrom, dok je fabrika Rogožarski izgrađena 1928. Godine 1934. planovi su prošireni na izgradnju urbanog jezgra koji će povezivati Beograd i Zemun, pošto je Zemun adthumbstrativno pripojen gradu Beogradu 1929, čime je izgubio status grada. Takođe je podignute most preko Save i uspostavljena je tramvajska linija koja je spajala Beograd i Zemun. Sagrađen je i zemunski aerodrom.

Godine 1938. podignut je kompleks zgrada mesnoj zajednici Staro Sajmište. Na površini od 15.000 km² su se održavali sajmovi i izložbe čiji je cilj bio da pokažu ekonomski razvoj Kraljevine Jugoslavije. Iste te godine, opština Beograd je potpisala ugovor sa dve danske građevinske kompanije da sagrade novo naselje. Projekat je poveren inženjeru Branislavu Nešiću.

Logor Sajmište

Godine 1941. nemačka vojska i njeni saveznici su okupirale Kraljevinu Jugoslaviju. Nemačka tajna policija Gestapo je preuzela kontrolu nad Sajmištem. Gestapo ga je okružio sa nekoliko krugova bodljikave žice i pretvorio ga u zatvor. Sajmište je na kraju postalo logor za uništenje.

Do maja 1942. nacisti su koristili logor Sajmište za likvidaciju Jevreja iz Beograda i drugih delova Srbije. Među zatvorenicima su se nalazile žene, deca i starci sa Kozare, jevrejske porodice iz Beograda i drugih gradova, romske porodice, kao i celokupna stanovništva raznih sremskih naselja. Partizani uhvaćeni širom Srbije su takođe slati u Sajmište, kao i zarobljenici iz drugih delova Jugoslavije, naročito nakon velikih nemačkih ofanziva na oslobođene teritorije. Od aprila 1942. zatvorenici su prebacivani u ustaške logore Jasenovac i Staru Gradišku. Likvidacije zarobljenika su trajale sve vreme postojanja logora.

Izveštaj Jugoslovenske državne komisije za zločine okupatora i njihovih saradnika procenio je da je oko 100.000 zatvorenika prošlo kroz Sajmište, a da je ubijeno 48.000 ljudi. Dana 9. jula 1987. Skupština Beograda odlučila je da Staro Sajmište proglasi kulturnim dobrom i time je zaštiti od rušenja. Spomenik sećanja žrtvama Sajmišta je otkriven 21. aprila 1995.

Brzi razvoj

Palata „Srbija“

Novi Beograd 2005.

Izgradnja Univerzitetskog sela

Tri godine nakon završetka Drugog svetskog rata, 11. aprila 1948. izgradnju Novog Beograda započele su omladinske radne brigade. Taj dan se uzima za nastanak Novog Beograda. Zgrade su nicale jedna za drugom, a 1952. je osnovana opština Novi Beograd, a 1955. opština Bežanija je pripojena Novom Beogradu. Godinama je Novi Beograd bio najveće gradilište u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji i izvor velikog ponosa za komunističke vlasti koje su nadgledale taj projekat.

Pre nego što je sama izgradnja počela, teren je izravnan peskom iz Save i Dunava kako bi se isušilo močvarno zemljište i podigao nivo zemljišta izvan domašaja poplava i podzemnih voda. Samo tokom prve tri godine igradnje, više od 100.000 radnika i inženjera iz cele Jugoslavije je radilo na izgradnji. Radničke brigade sačinjene od stanovnika dovedenih iz seoskih područja su obezbeđivale većinu radne snage. Čak su i srednjoškolci i studenti učestvovali u izgradnji. Radnici nisu imali potrebnu mehanizaciju, pa je mešanje betona i nošenje peska rađeno ručno, dok su konjske zaprege korišćene samo za dizanje izuzetno teškog tereta.

Jedna od prvih završenih zgrada bila je Palata federacije (danas Palata „Srbija“), koja je obuhvatala 75.000 km² korisne površine koja je od tada bila dom Saveznog izvršnog veća FNRJ i SFRJ, kao i Vlade SRJ i Saveta thumbstara Srbije i Crne Gore i kancelarija Predsednika Srbije i Crne Gore. Njena buduća namena još uvek nije određena.

Prve zgrade za stanovanje su bili paviljoni blizu Tošinog bunara. Kompleks Studentskog grada je izgrađen u isto vreme da bi se zadovoljile stambene potrebe studenata rastućeg Univerziteta u Beogradu koji su dolazili iz svih delova Srbije.

Druge značajne građevine izgrađene u Novom Beogradu su kongresna dvorana Sava centar, Geneksove kule, sedište Naftne industrije Srbije, sportske i koncertne dvorane Hala sportova i Beogradska arena i hoteli sa 5 zvezdica Kontinental Hotel Beograd i Hajat Ridžensi. Za potrebe učesnika Univerzijade 2009. u Beogradu se gradi Univerzitetsko selo (Belvil), koje će nakon završetka univerzijade biti prodato.

Dan opštine je 11. april, dan početka izgradnje Novog Beograda, a slava Pokrov Presvete Bogorodice, 14. oktobar.

Predsednici opštine Novi Beograd

• 1952—195?: Mile Vukmirović
• 195?—195?: Ilija Radenko
• 1957—1962: Ljubinko Pantelić
• 196?—1965: Jova Marić
• 1965—1969: Pero Kovačević
• 1969. — 11. april 1979: Novica Blagojević
• 1979—1982: Milan Komnenić
• 1982—1986: Andreja Tejić
• 1986—1989: Toma Marković
• 1989. — 12. oktobar 2000: Čedomir Ždrnja
• 12. oktobar 2000. — 11.07.2008. Željko Ožegović
• 11. jul 2008. - danas : Nenad Milenković

Privreda

Kako je u vreme socijalizma teška industrija smatrana pokretačkom silom cele privrede, teška industrija je decenijama dothumbrala i privredom Novog Beograda. Tu su izgrađeni „Industrija motora i traktora“ (IMT), „Fabrika odlivaka i modela“ (FOM), brodogradilište „Beograd“ (nekada Tito), toplana na Savskom Nasipu, fabrika elektro-opreme „MINEL“. Sa kolapsom gigantskih društvenih preduzeća tokom 1990ih, ekonomija Novog Beograda je nazadovala i preusmerila sa na trovinska preduzeća, a ta tendencija se dalje uvećala tokom 2000ih.

Danas u privredi Novog Beograda dothumbraju finasijski sektor, uslužni sektor, komercijalno zastupnički, trgovački, sporstko-rekreativni i građevinski sektor.

U opštini Novi Beograd je na dan 31. oktobra 2007. bilo nezaposleno 12867 osoba, od kojih su 7379 žene (57 %), a najviše nezaposlenih je sa 4. stepenom stručne spreme.

Kultura i prosveta

Muzej savremene umetnosti na Novom Beogradu

Novi Beograd je projektovan kao moderan grad, ali je napravljen previd kod objekata kulture, pošto se u gradu sa više od 200.000 stanovnika nalazi samo jedan muzej (i to van stambenog područja), dok u njemu nema pozorišta, pa se kod Beograđana stekao utisak o Novom Beogradu kao o velikoj spavaonici.

Muzej savremene umetnosti se nalazi na Ušću. Gradska vlada je planirala da se na Ušću izgradi i zgrada buduće Beogradske opere. Ovaj plan je tokom 2000. godine naišao na otpor stanovnika Novog Beograda, članova operskog ansambla i najpoznatijoh arhitekata i umetnika koji su smatrali da je Ušće vrlo loše mesto za zgradu opere.

Decinijama je Crkva svetog Đorđa na Bežaniji bila jedina crkva u opštini. Izgradnja nove Crkve svetog Vasilija Ostroškog na Bežaniji je počela 1996, dok je izgradnja Crkve svetog velikomučenika Dimitrija počela 1998.

Na obrazovanje se vodilo više računa nego na kulturu, pošto se na Novom Beogradu nalazi nekoliko osnovnih i srednjih škola, kao i Studentski grad, kompleks zgrada koje čine najveći dom studenata Univerziteta u Beogradu. Na Novom Beogradu nalaze se sledeće škole: Deveta beogradska gimnazija, Deseta beogradska gimnazija, Fakultet dramskih umetnosti, Visoka tehnička škola strukovnih studija Novi Beograd, Srednja škola grafičkog dizajna, Politehnička akademija, Tehnička škola „Novi Beograd“, Ruska škola i Srednja turisticka skola.

Noćni život

Pogled na Novi Beograd sa Kalemegdana noću.

Novi Beograd pruža bogati noćni život duž obala Save i Dunava. Ono što je počelo uglavnom kao klubovi za druženje na splavovima za rečne ribolovce tokom 1980ih, tokom 1990ih se razvilo se u velike splavove koji su nudili hranu i piće uz uživo izvođenu turbo-folk muziku tokom 1990ih.

Gradske četvrti

Novi Beograd je podeljen na nekoliko mesnih zajednica. Za razliku od Bežanije i Starog Sajmišta, ostale četvrti nemaju istorijska ili tradicionalna imena. Za pet decenija postojanja Novog Beograda, neki njegovi delovi su postepeno postajali posebne četvrti.

Lokacija Novog Beograda na karti beogradskih opština

Četvrti Novog Beograda su:

Ada Međica Bežanija Bežanijska Kosa Blokovi

Dr Ivan Ribar Kartonsko naselje Ledine Mala Ciganlija

Savski Nasip Staro Sajmište Studentski Grad Tošin bunar

Ušće Fontana

Još nekoliko četvrti se trenutno izgrađuju: Erport Siti Beograd, Savograd i Univerzitetsko selo (Belvil).

Demografija

Ne postoje zasebna naselja u opštini, pošto cela opština adthumbstrativno pripada Gradu Beogradu i u statistikama se navodi kao deo Beograda. Oblast oko skupštine grada i obližnjeg kružnog puta se smatra centrom Novog Beograda.

Novi Beograd je po planovima podeljen u blokove. Trenutno postoji 72 bloka (uz nekoliko podblokova poput Bloka 70a). Stara jezgra naselja Bežanija, Ada Međica i Mala Ciganlija, kao i oblast uz auto-put zapadno od Bežanijske Kose nisu podeljeni u blokove, dok zbog adthumbstrativnih promena, neki blokovi (9, 9a, 9b, 11, 11c i 50) pripadaju opštini Zemun, koja se prostire severno od Novog Beograda kao jedna neprekidna izgrađena oblast.

Od početka izgradnje 1948. Novi Beograd je doživeo nagli porast broja stanovnika, ali je poslednji popis pokazao da se broj stanovnika tokom 1990ih smanjio.

U naselju Novi Beograd živi 181.797 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,3 godina (40,2 kod muškaraca i 42,2 kod žena). U naselju ima 79.649 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,73.

Ovo naselje je u uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 9195 1953. 11339 1961. 33347 1971. 92200 1981. 173541 1991. 224424 218633 2002. 225575 217773

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			187253	85.98%
Jugosloveni			5341	2.45%
Crnogorci			5233	2.40%
Hrvati			2520	1.15%
Romi			2371	1.08%
Makedonci			1683	0.77%
Muslimani			829	0.38%
Slovenci			536	0.24%
Mađari			411	0.18%
Bošnjaci			285	0.13%
Albanci			268	0.12%
Goranci			255	0.11%
Rusi			191	0.08%
Slovaci			177	0.08%
Bugari			137	0.06%
Rumuni			99	0.04%
Česi			83	0.03%
Nemci			58	0.02%
Ukrajinci			56	0.02%
Rusini			49	0.02%
Bunjevci			46	0.02%
Vlasi			12	0.00%
nepoznato			1676	0.76%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	468			484
80+	1498			1750
75-79	3957			4123
70-74	4194			6420
65-69	6049			7400
60-64	6115			7531
55-59	5436			6740
50-54	8850			10865
45-49	8978			10990
40-44	6658			8144
35-39	6092			7091
30-34	6888			7364
25-29	7483			8129
20-24	7968			8147
15-19	6992			6850
10-14	5445			5082
5-9	4703			4570
0-4	4251			4068
prosek	40.2			42.2

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 2905 3864 11936 31405 57244 69933 79649

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 17036 20463 18198 17575 4484 1424 301 95 44 29 2.73

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 87626 28251 52330 3320 3407 318 102028

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 27267 53029 13967 7494 271

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	39199	322	7	55	6998	809	2580	7797	950	4458
Ženski	39011	214	10	48	5243	298	998	7998	1051	2432
Oba	78210	536	17	103	12241	1107	3578	15795	2001	6890
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	867	4023	4737	1589	1540	2247	12	29	179
Ženski	2051	3341	3587	3366	5867	2274	63	26	144
Oba	2918	7364	8324	4955	7407	4521	75	55	323

Kritike

Kada je Novi Beograd projektovan i izgrađivan krajem 1940ih i 1950ih glavni cilj je bio da se podigne što više zgrada što je pre moguće kako bi se zadovoljile potrebe rastućeg broja stanovnika usled migracija i velikog priraštaja.

Sveobuhvatni brutalistički arhitektonski pristup je doveo do toga da brojne stambene zgrade, pa čak i cele stambene četvrti izgledaju monumentalno na neugledan način. Iako je taj problem malo ublažen u poslednjih nekoliko decenija izgradnjom nekoliko modernih objekata (hoteli Hajat i Interkontinental, Geneksove kule, poslovni centar Ušće, Beogradska arena, Delta siti), stanovnici Novog Beograda se i dalje žale zbog sivila grada i često koriste pogrdni izraz „spavaonica“ da naglase svoj pogled na Novi Beograd kao mesto koje ne inspiriše kreativan život niti ohrabruje zdrave ljudske odnose i da je jedino dobro za noćni odmor nakon napornog radnog dana.

Ovavko mišljenje je našlo sebi put i u popularnu srpsku kulturu. Početkom 1980ih pesma Riblje čorbe „Neću da živim u Bloku 65“ peva o depresivnoj osobi koji mrzi svet jer je okružen betonom Novog Beograda, dok se u skorašnjim filmovima Novi Beograd predstavljen kao srpska verzija crnačkih geta poput onih u Harlemu, Bruklinu i Bronksu. Najočigledniji primer za to je film „1 na 1“ iz 2002. koji prikazuje grupu srpskih tinejdžera koji repuju, pucaju iz pištolja, igraju uličnu košarku i okrivljuju život u Novom Beogradu za mnoge svoje probleme. Drugi filmovi, poput „Apsolutnih 100“ i „Rane“ takođe prikazuju Novi Beograd u negativnom svetlu, ali oni imaju skladniji ugao posmatranja i smeštaju svoje priče u kontekst 1990ih kada su rat u bivšoj Jugoslaviji i međunarodna izolacija znatno pogoršali život ljudi u Srbiji.

Gradovi pobratimi

Novi Beograd je pobratimljen sa sledećim gradovima i opštinama:

• Belfort, Franš-Konte, Francuska
• Karpoš, Makedonija
• Ksanti, Grčka
• Prag 7, Republika Češka
• Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina
• Metlika, Slovenija

Galerija

• 
  Deo kompleksa hotela Hajat, 20. blok
• 
  Zapadne kapije Beograda, poznate po nazivu Geneks.
• 
  Model aviona 1:1 u parku starog aerodroma, na Novom Beogradu, blok 65.
• 
  Novi Merkator, blok 31
• 
  Pogled na blok 23 iz tramvaja
• 
  Još jedan primer zanimljive arhitekture na jugu bloka 38
• 
  Crkva svetog Vasilija Ostroškog

Izvori

• Mala Prosvetina Enciklopedija, Treće izdanje (1986), Tom I; Prosveta; ISBN 86-07-00001-2
• Jovan Đ. Marković (1990): Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije; Svjetlost-Sarajevo; ISBN 86-01-02651-6
• Slobodan Ristanović (2008) : 60 godina Novog Beograda;

Spoljašnje veze

Novi Beograd na Wikimedijinoj ostavi

• Beogradski adresar
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Informator
• Zvanična strana opštine
• Zvanična strana Beograda