Stefan Lazarević – razlika između verzija

Stefan Lazarević
	; Freska iz crkve manastira Manasije,; 1418. godine
Datum rođenja	1377.
Mesto rođenja	Kruševački Grad
Datum smrti	19. jul 1427.
Mesto smrti	Glavica kod Kragujevca
Grob	Koporin/Manasija
Titula	Knez i despot Srbije
Period	1389/1393 — 1402,; knez Srbije; 1402 — 1427,; despot Srbije
Prethodnik	Lazar
Naslednik	Đurađ
Poreklo
Dinastija	Lazarevići
Otac	Lazar
Majka	Milica
Porodica
Supružnik	Jelena
Deca	nije ih imao

Interaktivna pretraga historije

← Starija izmjena Novija izmjena →

Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj

VizualnoWikitekst

U redovima

Verzija na datum 15 maj 2014 u 02:01

Stefan Lazarević poznat i kao Stevan Visoki (Kruševac, 1377^[1] – Kragujevac, 19. jul 1427) je bio sin kneza Lazara koji je vladao Srbijom kao otomanski vazal sa titulom kneza (1389/1393—1402), a potom kao dvojni ugarski i otomanski vazal sa zvanjem despota (1402—1427).

Nakon očeve pogibije u kosovskom boju 1389. godine, maloletni Stefan i njegova majka i namesnica Milica su učinili Srbiju vazalnom, kako ne bi potpali pod vlast konkurentske dinastije Brankovića.

Po navršavanju punoletstva, Stefan je aktivno pomagao otomanskom osvajanju Balkana. 1395. godine je kao otomanski vazal predvodio vojsku u napadu na susednu Vlašku (danas Rumunija), koja je nakon toga postala vazalna. 1396. godine je sa svojim oklopnicima ima presudnu ulogu u bici kod Nikopolja u Bugarskoj, nakon čega su pale Vidinska Bugarska i nepokorna Zemlja Brankovića (Kosovo i okolina).^[2] Zbog istaknute ulogu u otomanskoj pobedi, Stefan Lazarević je kao nagradu dobio veći deo kosovskih poseda Vuka Brankovića, koji se do kraja odupirao Turcima.^[3]^[4] Januara 1398. godine Stefan Lazarević je sa turskom vojskom učestvovao u pohodu na Bosnu i stigao do Glasinca.^[5]^[6] Iste godine dolazi do pobune vlastele protiv njega, koju je uspeo da ugušu, uz istovremeni dolazak turskih trupa.

1402. godine posle turskog poraza kod Ankare, i smrti njegovog gospodara Bajazita, prišao je Vizantiji i dobio titulu despota.^[7] Po povratku u Srbiju, krajem oktobra 1402. godine, Stefanova vojska napada ostatke zemlje Brankovića, čime počinje dinastički rat koji će trajati narednu deceniju. U to vreme je otpočeo građanski rat u Otomanskoj imperiji, i Brankovići se svrstavaju uz jednu, a Lazarevići uz drugu zaraćenu stranu.

Krajem 1403. ili početkom 1404. godine, Stefan stupa u vazalne odnose i sa mađarskim kraljem Žigmundom od koga dobija Mačvu, Beograd (u koji premešta prestonicu) i druge posede. Prilikom Žigmundovog obnavljanja viteškog reda Zmaja 1408. godine, Stefan mu postaje prvi vitez. Krajem iste godine, protiv Stefanove vladavine ustaje i njegov mlađi brat Vuk.

Sukobi u Srbiji su okončani tek 1412. godine sporazumom da Đurađ Branković postane prestolonaslednik. U sukobu među Osmanlijama je 1413. godine pobedio Mehmed I, zahvaljujući Stefanovoj pomoći, nakon čega je usledio period mira. Posle smrti Balše III Balšića, Stefan je nasledio Zetu, oko čijih primorskih gradova je vodio rat protiv Mlečana. Nakon smrti Stefana 1427. godine, nasleđuje ga sestrić Đurađ Branković.

Neki ocenjuju da je Stefan periode mira iskoristio za snaženje Srbije u političkom, ekonomskom, kulturnom i vojnom pogledu.^[7] 1412. godine je objavio „Zakonik o rudnicima“, kojim se uređuje život u Novom Brdu, tada najvećem rudniku na Balkanu^[2]. Time je pojačao razvoj rudarstva, koje je bilo glavna privredna grana tadašnje Srbije^[8]. Na polju arhitekture, nastavlja se razvoj Moravskog stila, koji je započeo u doba njegovog oca. U periodu od 1407. do 1418. godine podiže manastir Resavu (Manasiju), poslednju monumentalnu zadužbinu srpskog srednjovekovlja^[1], a Beograd je od porušenog pograničnog gradića pretvorio u modernu utvrđenu evropsku prestonicu, proširivši ga gotovo deset puta^[9].

Bio je pokrovitelj umetnosti i kulture, a i sam je bio pisac. Njegovo najznačajnije delo je „Slovo ljubve“ koje se odlikuje renesansnim crtama. U ovom periodu se razvija i bogata prepisivačka delatnost (takozvana Resavska prepisivačka škola).

Srpska pravoslavna crkva ga je kanonizovala 500 godina nakon njegove smrti 19. jula 1927. godine i slavi ga 1. avgusta (19. jula po julijanskom kalendaru) kao svetog Stefana despota Srpskog.

Poreklo i porodica

Glavni članci: Lazar Hrebeljanović i Milica Hrebeljanović

Stefan Lazarević je rođen, najverovatnije, 1377. godine u Kruševcu, prestonici svog oca, kneza Lazara.

Stefan je bio sin Lazara Hrebeljanovića i njegove supruge Milice, koja je pripadala bočnoj liniji Nemanjića, pošto je njen otac, knez Vratko, bio direktan potomak Vukana, najstarijeg sina Stefana Nemanje. Pored Stefana, oni su imali još sedmoro dece^[10]^[11]^[12].

Stefan Lazarević se u septembru 1405. godine^[1] oženio Jelenom, ćerkom Frančeska II Gatiluzija (1384—1404), đenovljanskog gospodara Lezbosa i sestrom Irine (Evgenije) Paleolog, supruge Jovana VII (savladar 1376—1379, car 1390, regent 1399—1403). Ovaj brak je bio ugovoren tokom njegovog boravka u Carigradu 1402. godine, u doba kada je gradom i Vizantijom upravljao Jovan VII, u ime svog strica Manojla II (savladar 1373—1391, car 1391—1425). Jelena i Stefan nisu imali dece, a ona se posle sklapanja braka u izvorima ne spominje, niti je prikazana u ktitorskim kompozicijama Stefanovih zadužbina, na kojima je on uvek naslikan sam^[1].

Život i vladavina

Borba za vlast

Glavni članci: Kosovski boj, Milica Hrebeljanović, i Vuk Branković

Nakon kosovske bitke u Srbiji se postavilo pitanje ko će biti naslednik kneza Lazara. U to vreme sinovi kneza Lazara, Stefan i Vuk, bili su maloletni i nisu mogli nikako da naslede njegovo mesto. S druge strane, bilo je sasvim neoubičajeno da vlast vrši kneginja Milica.^[13] Stoga je bilo sasvim za očekivati da novi vođa Srbije postane njen najmoćniji velikaš, Vuk Branković.^[13]

Zet pokojnog kneza Lazara, Vuk Branković, posle poraza Osmanlija kod njegove prestonice Prištine postao je najmoćniji srpski oblasni gospodar. Na sebe je preuzeo Lazarevu titulu »gospodar Srba i Podunavlja", istakavši se tako za baštinika njegove vlasti.^[14] Ovenčan slavom, Vuk je proširio svoju titulu, dodeljujući sebi vladarsko ime Stefan,^[15] koje je bilo simbol krune Nemanjića,^[16] čime je izrazio pretenziju na nasleđe Carstva.

Njegov međunarodni ugled je bio nesporan, njega su i Dubrovčani i Mlečani primali kao glavnog među srpskom gospodom.^[17] Slično je mislio i Ugarski kralj, koji je samo tri nedelje nakon bitke, 7. jula iste godine, poslao svoga moćnog velikaša Nikolu Gorjanskog kod Vuka na pregovore o stvarima koje su na korist vašu i raške zemlje, pri čemu je unapred aminovao svaki dogovor koji postignu.^[2]^[13] Bilo je očigledno da Ugari smatraju Vuka za novoga vladara u Srbiji.^[13] Sadržaj pregovora se ne zna, ali se može pretpostaviti da je ugarski kralj želeo da Srbiju zadrži kao vazala i da se tada o tome razgovaralo.^[13]

Nasuprot tome, Kneginja Milica je smatrala da je smrću kneza Lazara njihov maloletni sin Stefan postao novi knez, u čije će ime ona vladati do njegovog punoletstva.^[1]

Prihvatanje vazalstva

Glavni članci: Kneginja Milica i Vazal

Već u jesen 1389. godine Mađari su upali u Srbiju. Žigmundove snage su u oktobru prešle Savu i početkom novembra su opsele i zauzele tvrđave Borač i Čestin^[2], kod današnjeg Knića. Možda je upad Ugara bio u vezi sa pregovorima sa Brankovićem.^[13] Osetivši da bi je Vuk uz pomoć Ugara mogao nadjačati i preuzeti vlast u Srbiji, Milica je stupila u kontakt sa Turcima i uspela da sa njima ostvari sporazum.^[13] Tokom 1390. godine uz pomoć turskih odreda Ugari su istisnuti iz Srbije.^[13]

Ne želeći da prizna prevlast Brankovića, kneginja Milica saziva sabor koji je doneo odluku o sklapanju mira sa Turskom i prihvatanju vrhovne vlasti sultana Bajazita. Nakon ovoga su otpočeli pregovori sa Osmanlijama, koji su Srbiju učinili vazalnom pre sredine 1390. godine.^[2] Sporazumom sa sultanom, Stefan se obavezao na slanje vojnika Otomanskom carstvu i plaćanje danka, i na to da sa bratom Vukom i vlastelom jednom godišnje odlazi na dvor sultana i potvrđuje pokornost. Povrh svega, sultanu Bajazitu je lično odveo svoju najmlađu sestru Oliveru, ćerku pokojnog kneza Lazara, u maloazijski grad Bursu.

Početkom maja 1390. godine Vuk Branković se osećao ugroženim i zatražio je od Dubrovačke republike da mu omogući sigurno utočište, ukoliko se nađe u neprilici. Tog leta 1390. godine otomanske snage su došle u pomoć Lazareviću, kako bi potisnuo Mađare iz države. Krajem 1390. ili početkom 1391. godine Vuk Branković je prisustvovao prenosu moštiju kneza Lazara iz njegove prestonice Prištine, u manastir Ravanicu u Srbiji.

Sukobi na srpsko-ugarskoj granici, nastavljeni su tokom naredne dve godine, a u njihovom suzbijanju je učestvovao i sam Žigmund, koji je u više navrata dolazio sa vojskom na Dunav. On je u leto 1392. godine kod Kovina prešao reku i prodro u Srbiju do Ždrela na Mlavi, nakon čega se povukao i pokušao da osvoji Golubac^[2].

Istovremeno, oblast Vuka Brankovića se našla na udaru Osmanlija. Početkom 1392. godine oni su zauzeli Skoplje i nastavili prodor na sever, što je primoralo i Vuka da do kraja godine sklopi mir sa Bajazitom i postane njegov vazal^[2].

Tokom 1392. godine, na dvoru Brankovića je boravila kneginja Milica.

Pad Vlaške, Bugarske i Kosova

Glavni članci: Bitka na Rovinama, Bitka kod Nikopolja, i Zemlja Brankovića

Tokom 1393. godine, Stefan je postao punoletan i preuzeo vlast^[1], a njegova majka se povukla u manastir. Iste godine, Bajazit je posle opsade zauzeo Trnovo i uništio tzv. Trnovsku Bugarsku, kojom je, do tada, vladao muž Stefanove sestre Dragane, Jovan Šišman.^[2] Posle ovoga, mnogi učeni ljudi napustili su Bugarsku i potražili utočište u okolnim hrišćanskim zemljama, među kojima je bila i Stefanova Srbija.

Vlaški vojvoda Mirče Stariji, kojeg su na Rovinama napali Turci i Stefan Lazarević.

Krajem iste godine i početkom naredne, Bajazit je počeo da okuplja svoje hrišćanske vazale u Seru. Svakom od njih je uputio odvojeni zahtev da dođe, tako da niko od njih nije znao da će se svi zajedno pojaviti. Nije poznato ko je sve došao u Ser, ali se u izvorima pored kneza Stefana, pominju Vizantinci, car Manojlo II (1391—1425), njegov bratanac Jovan VII (1390) i brat, morejski despot, Teodor I (1383—1407), kao i gospodar kneževine Velbužd Konstantin Dragaš. Sultan Bajazit je deo njih otpustio kućama, dok je sa preostalima dovršio osvajanje Tesalije i zauzeo Solun (12. aprila).

Tokom jeseni 1394. godine, Bajazit je počeo da okuplja svoje vazale, za pohod protiv vlaškog vojvode Mirče Starijeg. Kao punoletan, Stefan je po prvi put lično predvodio srpske vazalne odrede, a pored njega, otomanskoj vojsci su se, od srpskih velikaša, priključili Marko Mrnjavčević, Konstantin Dragaš i Konstantin Balšić^[1], sa svojim snagama. Bajazitove snage su prešle Dunav i do bitke je došlo 17. maja 1395. godine^[18] na Rovinama, nedaleko od današnjeg Arada^[18]. Ona se najverovatnije okončala otomanskim porazom^[2]^[18], ali Bajazitove snage nisu pretrpele značajne gubitke^[2]. Vlaški vojvoda je posle bitke priznao sultanovu vrhovnu vlast i obavezao se da mu plaća danak^[18]. U samoj bici su poginuli kralj Marko i Konstantin Dejanović, a Bajazit je Otomanskoj imperiji pripojio njihove države. Osmanlije su nakon bitke zauzele i Vidin.

Sultanove trupe, ojačane srpskim pomoćnim odredima, su početkom 1396. godine, upale u zemlje Brankovića i tom prilikom zauzele njihov veći deo, sa prestonicom Prištinom. Leta iste godine su upale u Banat.

Pobeda na Rovinama pokrenula je veliki krstaški pohod, u kome su učestvovale snage iz Engleske, Francuske, Nemačke i drugih evropskih zemalja. Njima su se priključila trupe hrvatsko-ugarskog kralja i vlaškog vojvode, kao i mletačka flota, koja je, preko Crnog mora trebala da uplovi u Dunav i pruži podršku vojsci na kopnu. Krstaške snage su se okupile Ugarskoj, posle čega su prešle Dunav i zauzele Vidin. Nakon toga, pohod je nastavljen niz Dunav i opsednut je Nikopolj, u kome se nalazio otomanski garnizom. Bajazit je zbog dolaska krstaša prekinuo blokadu Carigrada i uputio se ka Dunavu. Njegovim snagama su se kod Plovdiva, priključili i srpski vazalni odredi sa Stefanom Lazarevićem na čelu^[19].

Do velike bitke došlo je 25. septembra i u njoj su krstaške snage potpuno razbijene. Iako brojčano veoma velika, krstaška vojska je bila raznolika^[2]^[20], što se odrazilo na odsustvo zajedničke komande i slabu koordinaciju na bojnom polju.^[20] Prema predanju, u prelomnom trenutku bitke kada je Žigmund pokušavao organizirati i spasiti ugarske i nemačke vojnike iznenadili su ga sultanovi vazalni srpski oklopnici, predvođeni Stefanom, nakon čega se Žigmund daje u panični bijeg s čime završava bitka i počinje pokolj krstaša. Prema nekim mišljenjima, Lazarevićeve snage su bile sakrivene u jednom šumarku, na levom krilu Bajazitovih snaga, zbog čega je njihov udar na Mađare usledio iznenada, najverovatnije sa boka ili čak, sa leđa^[19].

Posledice poraza kod Nikopolja za hrišćanske države na Balkanu su bile katastrofalne. Uništena je tzv. Vidinska Bugarska, zauzeta je Atina (1397), Morejska despotovina je ponovo opustošena, oblast Vuka Brankovića su zauzele Osmanlije^[2], a pad Carigrada je postao praktično neizbežan^[20].

Poslednji nezavisni srpski gospodar Vuk Branković je zarobljen i nakon godinu dana (6. oktobra 1397) umro u turskom zarobljeništvu. Veći deo oblasti Brankovića je predat na upravu vazalnom knezu Stefanu, mali deo (sa središtem u Vučitrnu) je ostavljen Vukovoj udovici Mari i sinovima (Grguru, Đurđu i Lazaru), dok su Osmanlije pod svojom direktnom vlašću zadržale strateški bitna mesta. Pored toga, otomanske snage su upale u Mađarsku i opljačkale njene južne delove, a naročito su stradali Zemun (koji je opustošen) i Sremska Mitrovica (koja je spaljena, a njeno stanovništvo je raseljeno)^[2].

Pohod sa Turcima na Bosnu i pobuna vlastele

Svoju ofanzivu na Balkanu, Osmanlije su nastavile u januaru 1398. godine, napadom na Bosnu. Na njihovom čelu nalazio se jedan od Bajazitovih sinova, a priključio im se i knez Stefan, sa srpskim pomoćnim odredima. Ovaj pohod, osim pljačkanja Bosne, nije postigao nikakav uspeh, a najveći krivac, prema navodima Stefanovog biografa, bila je izuzetno jaka zima, zbog koje malo od vojnika i zarobljenika, vratiše se svojim krajevima^[2].

Istovremeno godine dolazi do pobune vlastele u Srbiji, čije vođe su bili vojvoda Nikola Zojić, koji je imao posede u Toplici i Hvosnu^[21] i vojvoda Novak Belocrkvić, koji je imao posede oko Rudnika.^[21] Poznato je da su vojvode Nikola Zojić i Novak Belocrkvić pokušali su da zavrbuju vlastelina Mihajla. Tok daljih dešavanja nije tačno utvrđen, ali je Stefan saznao za zaveru, pošto ga je o njoj izvestio upravo Mihajlo. On je prvo pozvao na svoj dvor vojvodu Novaka, koji je imao posede u Toplici (verovatno oko Bele Crkve tj. Kuršumlije) i u Hvosnu (selo Crkolez kod Peći)^[21] i pogubio ga. Nikola Zojić se nakon toga sa porodicom (suprugom i četiri ćerke) zatvorio u utvrđenu Ostrvicu, čime je izgubio svoje posede, ali je i spasao život^[21].

U drugoj polovini marta 1398. otomanske snage su stigle u Srbiju, moguće ugroženom Stefanu u pomoć. Nije poznato šta su one radile u Srbiji, ali se zna da nisu krenule u pohod na neku od susednih država, jer o takvom napadu nema podataka. Tokom proleća, Stefanova majka Milica je sa monahinjom Jefimijom^[1] otišla na dvor kod Bajazita. One su se vratile u Srbiju pre 23. maja. One su iz Burse donele i mošti svete Petke, koje su, najverovatnije, smeštene u kruševačku dvorsku crkvu, Lazaricu^[1]. Posle njih, kod sultana Bajzita je otišao i sam Stefan, koji se oko 30. novembra vratio u Srbiju.

Prema služenoj biografiji, Stefan je u to vreme bio u nemilosti sultana, jer su ga zaverenici tužili da tajno sarađuje sa Žigmundom. Navodno, on je kod sultana priznao svoju krivicu, nakon čega mu je Bajazit sve oprostio.

Bitka kod Ankare i smrt Bajazita

Glavni članci: Bitka kod Angore i Osmanski interegnum

Na Kosovu i Raškoj, Brankovići su uspeli da povrate deo svojih zemalja. Početkom 1402. godine njihova oblast je obuhvatala delove Kosova, Polimlja, okolinu Sjenice i utvrđeno Brskovo. Od proleća iste godine se javljaju kao Bajazitovi vazali, sa istim obavezama koje je imao i knez Stefan. Van njihove kontrole ostali su Zvečan, Jeleč i Gluhavica, koje su držale Osmanlije, odnosno Priština, za koju se zna da je u martu iste godine, bila u sastavu države Stefana Lazarevića.

Veliku promenu prilika u Maloj Aziji i jugoistočnoj Evropi, izazvao je prodor Tatara pod vođstvom Timur-Lenka, jednog od najvećih vojskovođa u svetskoj istoriji^[20]. Njegov prodor u Malu Aziju na tursku diplomatsku provokaciju, primorao je Bajazita da okupi svoje snage i pokuša da mu se suprotstavi u velikoj bici, do koje je došlo 28. jula 1402. godine, nedaleko od Angore (današnje Ankare).

U njoj su otomanske snage doživele težak poraz, a sam Bajazit je sa jednim od sinova (Musom) zarobljen i već iduće godine je umro u zarobljeništvu. Prema savremenim izvorima knez Stefan je sa svojim ljudima, kojih je po savremenom hroničaru Duki bilo 5.000 oklopnika naoružanih kopljima^[22], uspeo da se probije kroz obruč Timurovih vojnika do Bajazita koji je odbio napustiti bitku, pa je Stefan uzeo njegovog najstarijeg sina Sulejmana, ponovno probio obruč i pobegao s njim u Evropu izvan dometa neprijatelja. Vizantijski hroničar Laonik Halkokondil navodi da su se „Srbi borili, kao vazdašnji junaci, svake pohvale dostojno“ i dodaje „da su sa velikom žestinom napadali Džagatajce (Tatare), zanesavši se u borbi“^[22].

Tokom borbi, knez Stefan je ranjen, dok je Grgur Branković zarobljen i kasnije otkupljen. Neposredno nakon, zarobljena je i Stefanova sestra Olivera, ali je i ona kasnije oslobođena, posredstvom dogovora koji je Stefanov poslanik sklopio sa Timurom. No, Timurove snage su već 1403. godine napustile Malu Aziju, a on sam je preminuo početkom 1405. godine, tokom svog pohoda na Kinu. U Otomanskoj imperiji, Bajazitovo zarobljavanje, a potom i njegova smrt, pokrenuli su među njegovim sinovima dinastički rat oko vlasti.

Beg u Carigrad i titula Vizantije

Glavni članak: Despot (titula)

Posle Bajazitovog poraza svi srpski vazali pobegoše u Carigrad, koji se nakon nekoliko godina oslobodio otomanske blokade.^[13] Tokom avgusta, regent Jovan VII, koji je vladao u ime odsutnog strica, dodelio je Stefanu visoku titulu despota, koja se u vizantijskoj hijerarhiji nalazila odmah ispod carske. Vizantija je u to vreme bila na izdisaju i pokušavali su pošto-poto da steknu saveznike. Tek kasnije će uvideti da mu ta titula, izuzev nekog prestiža, u suštini ništa opipljivije ne donosi.^[13] Pored toga, ugovoren je i brak između Stefana i Jelene Gatiluzio, ćerke firentinskog gospodara Lezbosa, Frančeska II i rođene sestre Jovanove supruge Irine.

Nakon Stefana, u Carigrad je stigao i Đurađ Branković, a moguće da je sa njime bio i brat Grgur, koji je jedno vreme bio u tatarskom zarobljeništvu. Đurađ se silno iznenadio kada je video šta je Stefan Lazarević za tako kratko vreme uspeo da uradi. Od nekada najagilnijeg turskog vazala postao je odjednom njihov protivnik, a osim toga dobio je titulu despota i vizantijsku princezu za ženu.^[13]

Između Lazarevića i Brankovića je došlo do trke ko će prvi stići u Srbiju i preuzeti vlast.^[13] Želeći da Đurađa spreči da se vrati u Srbiju prije njega, despot Stefan je uspeo da nagovori Vizantince da Đurađa bace u tamnicu.^[13] Ostavljajući Đurađa u tamnici, Stefan Lazarević je otišao na ostrvo Lezbos da upozna svoju buduću suprugu.^[13] U međuvremenu, Đurađ je tokom septembra uspeo da pobegne iz zatvora, uz pomoć svog vlastelina Rodopa iz Drenice. Nakon toga se uputio Bajazitovom sinu Sulejmanu, koji je uspostavio vlast u evropskom delu Otomanske imperije, i od njega zatražio vojnu pomoć protiv Lazarevića. Pretendent Sulejman ga je veoma lepo dočekao i Đurđevim odredima pridružio svoje.^[13]

Tako je Đurađ Branković sa znatnim snagama stigao na Kosovo pre Lazarevića.^[13]

Napad na Brankoviće i bitka kod Gračanice

Glavni članci: Zemlja Brankovića i Gračanička bitka

Despot Stefan je požurio sa Lezbosa kod svoga zeta Đurđa II Balšića, gospodara Zete. Od njega je dobio nešto vojske, a uspeo je da dojavi i majci, kneginji Milici, da i ona sakuplja vojsku. Istovremeno je i Mara Branković sakupljala vojsku kako bi pomogla svoje sinove.^[13] Krajem oktobra 1402. godine, Stefanova vojska je krenula u napad na ostatke zemlje Brankovića. On se iz Bara, Skadra i mletačkih poseda, uputio preko ka Kosovu. Izbegavajući glavne putne pravce koje su kontrolisali njegovi protivnici, Stefanove snage su stigle do Gračanice i 21. novembra je kod obližnjeg Tripolja, došlo do bitke sa snagama Brankovića, ojačanim otomanskim odredima.^[1]

Stefan je svoju vojsku, kojoj su se priključili i odredi koje je poslala njegova majka kneginja Milica, pred početak bitke podelio na dva dela, kao što su uradili i njegovi protivnici. Veći deo trupa, stavio je pod komandu svog brata Vuka i usmerio ih protiv snaga kojima je komandovao Đurađ Branković, dok je on, sa manjim delom vojske, napao otomanske odrede. Deo snaga pod njegovom komandom je odneo pobedu, a otomanski vazal cezar Uglješa Vlatković je tokom bitke prešao na njegovu stranu^[2]. Kao nagradu, Stefan mu je ostavio vlast nad njegovim posedima Vranjem, Inogoštem (Surdulica) i Preševom^{[n 1]}.

Glavnina severnih snaga, kojom je komandovao Vuk Lazarević, poražena u borbi sa vojskom koju je predvodio Đurađ Branković. "A mlađi brat njegov pođe da udari na svoga nećaka (Đurđa Brankovića), koga (Vuka) hrišćanska vojska razbivši gonjaše" (Konstantin Filozof)^[13] U ovoj bici Đurađ Branković se iskazao kao sposoban vojskovođa. Despot Stefan je nakon bitke sa bratom pobegao pred Đurđem u utvrđeno Novo Brdo.^[13] "Stefan se zbog toga veoma prestrašio i smesta skrenuo prema Novom Brdu, a odatle produžio u svoju zemlju..." (Mavro Orbin).^[13] Nakon bitke je došlo do svađe između Stefana i Vuka. Despot je mlađem bratu prebacio nepoznavanje ratne veštine i gubitke u ljudstvu.^[2] Nakon toga je i uvređeni mlađi brat Vuk Lazarević prišao Brankovićima.^[13]

Nakon bitke kod Gračanice Stefan je izgubio veliki deo zemlje, "čiji mu je veliki deo Đurađ zauzeo posle kratkog vremena", ali je brzo uspeo da je uz pomoć ugarskih odreda povrati. "Ušavši, naime, s Ugrima u Đurđevu zemlju, teško je opustoši. I tako je Raška za neko vreme bila izložena mnogim razaranjima" (Mavro Orbin).^[13]

Situacija u Srbiji se dodatno zakomplikovala sukobom između Stefana i Vuka. Mlađi brat Vuk je u leto 1403. godine napustio Srbiju i uputio se kod Sulejmana, da od zatraži vojsku protiv starijeg brata.^[1] Iste godine, i Stefan Lazarević je postao Sulejmanov vazal^[2], što je automatski značilo prekid otvorenog sukoba sa Brankovićima.^[13]

Tokom 1403. godine, Sulejman je u Galipolju zaključio sporazum sa nizom hrišćanskih država na Balkanu, kojim je nastojao da obezbedi svoje posede u Evropi i započne ofanzivu protiv braće u Maloj Aziji. Vizantija je ovim sporazumom prestala da bude otomanski vazal, oslobodila se obaveze da sultanu plaća harač, i povratila neke teritorije.^[20] Stefan je zadržao sadašnje posede, uz obavezu da i dalje plaća harač i šalje vazalne odrede, iako više nije bio u obavezi da ih sam predvodi.^[2] Izgleda da je Stefan bio u nešto povlašćenijem položaju nego Brankovići, koji su imali obavezu odlaženja na dvor sultanu, što je bilo ne samo poniženje već i skopčano sa mnogim opasnostima.^[13] Otvorenih sukoba među njima nije bilo sve do 1408. godine.^[13]

Vazalstvo mađarskom kralju Žigmundu

Glavni članak: Žigmund Luksemburški

Krajem 1403. ili početkom 1404. godine Stefan je ušao u vazalne odnose i sa ugarskim kraljem Žigmundom, dobivši na upravu Mačvu, Beograd, Golubac (koji je već držao^[2]) i neka imanja po Ugarskoj. Pregovore je verovatno pokrenuo kralj Žigmund^[2], koji je Stefanu uputio poslanstvo u kome se nalazio njegov bliski saradnik Filip de Skolaris.

Stefanu je bio potreban zaštitnik pomoću koga bi mogao da se održi na vlasti u Srbiji, usled sukoba sa Brankovićima. S druge strane, Ugarska se nalazila u unutrašnjem sukobu^{[n 2]}, a sam Žigmund je tek tokom 1403. godine uspeo da se vrati u zemlju i delimično povrati kontrolu. Njemu je bio potreban mir na južnoj granici, koja je u proteklom periodu bila izložena stalnim srpsko-otomanskim napadima. Dobijanjem gradova koji su tokom gotovo celog XIV veka bili povod srpsko-mađarskih sukoba, Stefan je pomerio svoju severnu granicu na reke Savu i Dunav.

1404. godine kneginja Milica odlazi na Sulejmanov dvor gde je, pre oktobra iste godine^[1]^[2], uspela da izgladi sukob između Stefana i mlađeg vrata Vuka, i takođe poboljša odnose između Stefana i Sulejmana.^[2]

Novi napad na Brankoviće, povelja Dubrovčanima i skadarski rat

Glavni članci: Oblast Brankovića i Prvi skadarski rat

U isto vreme (krajem 1403. ili početkom 1404. godine) Stefan je napao Brankoviće i njihove posede oko reke Sitnice, u čemu je možda imao i vojnu podršku mađarskih trupa^[7]. Ne zna se tačno koje oblasti je uspeo da zauzme, ali se smatra da je njegova ofanziva bile uperena ka istočnoj Srbiji i Kosovu^[2]. Posle ovih uspeha, on je uspeo da sklopi mir sa Brankovićima, a u to doba se preko svoje majke izmirio i sa samim Sulejmanom.

Odmah po preuzimanju Beograda, Stefan je započeo obnovu tvrđave, koju su Osmanlije i on razrušili par godina ranije.^[23] Pored toga, započeo je i radove na razvoju grada, koji su izvođeni do kraja njegove vladavine, a već 1405. godine, Stefan je u Beograd preneo svoju prestonicu, koja se do tada nalazila u Kruševcu. U septembru iste godine, on se oženio Jelenom Gatiluzijo. Dva meseca kasnije, smrću njegove majke (11. novembra), Stefanova vlast je ostala bez jakog oslonca.

2. decembra iste godine, u Borču je izdao povelju Dubrovčanima^[2], nakon pregovora oko njihovih trgovačkih povlastica su vođeni tokom te godine. Ugovor je sadržavao ponižavajuće zakonske odredbe za srspko stanovništvo.^[24] U sporu između Srbina i Dubrovčanina pred sudom u Srbiji dovoljna je bila zakletva Dubrovčanina i nakon toga Srbinova riječ nije vredela ništa.^[24] U članu 5 je stajalo:

"Ako Dubrovčanin dȃ svoju robu Srbinu na veru, pa mu ovaj ne bi priznao, da se Dubrovčanin zakune svojom verom i dušom šta mu je dao pa mu je tada Srbin dužan platiti."^[25]
– Član 5. povelje Dubrovčanima

Krajem istog meseca, Dubrovčanima je povelju izdala i Mara Branković sa sinovima. Njom su Dubrovčani obezbedili povlastice za svoje trgovce u celoj Srbiji, ali je primetno da se nije pozvala na Stefanovu povelju^[2].

Početkom 1405. godine izbila je velika pobuna lokalnog stanovništva u Skadarskom kraju protiv mletačke vlasti. Razlog za nju ležao je u bahatom i osionom ponašanju mletačke vlasti, koje se manifestovalo konfiskovanjem imanja koja su potom deljena mletačkim pristalicama, uskraćivanjem prava pravoslavnim crkvama i nizom drugih zloupotreba vlasti^[2]. U ovaj sukob se uključio Stefanov sestrić Balša III (1403—1421) koji je nastojao da povrati oblast oko Skadra koju je njegov otac, Đurađ II Stracimirović, svojevremeno ustupio Mlečanima (1396), da bi ga zaštitili od otomanske najezde^[1].

On je pomoć u borbama zatražio od Sulejmana^[1], pomagao mu je i knez Vuk Lazarević^[2], ali je i pored toga rat vođen bez velikih bitaka i jasnog pobednika. U pregovore oko sklapanja mira umešao se kao posrednik i sam despot Stefan, ali oni nisu urodili plodom, iako su vođeni u više navrata. Stefan je u maju 1406. godine posredovao kod Mlečana, zatim u junu 1407. godine, kada su posredovali i Mara Branković i Nikita Topija. Sporazum o miru je napokon sklopljen u junu 1408. godine^{[n 3]}, ali ni on nije stupio na snagu i konflikt je nastavljen.

Pobuna Stefanovog brata Vuka Lazarevića

Glavni članak: Vuk Lazarević

Mađarski kralj Žigmund, osnovao je, u decembru 1408. godine, viteški red Zmaja, kojime je nastojao da okupi svoje pristalice. Simbol reda bio zmaj, a prvi među vitezovima, prema osnivačkoj povelji od 13. decembra 1408. godine, bio je Stefan Lazarević. Bio je prisutan na svečanosti u čast osnivanja reda koja je održana u Budimu, a simbol zmaja bio je prisutan na njegovom dvoru u Beogradu.^[26]

Krajem iste 1408. godine, protiv Stefanove vladavine se pobunio njegov mlađi brat Vuk, jer Stefan nije hteo da podeli vlast i preda mu deo države na upravu. Vuk je zbog toga otišao kod Sulejmana i zatražio pomoć za borbu protiv Stefana. Kada je dobio vojsku, priključili su mu se i Brankovići.

Zbog toga je Vuk, dobivši od Turčina vojsku od oko trideset hiljada boraca pod zapovedništvom Avranoza, u pratnji Đurđa Vukovića došao u Rašku, meseca marta 1409. godine i punih šest meseci ostao u Raškoj, pustošeći i pleneći ona mesta koja mu se nisu htela predati.^[13]
– Mavro Orbin

Već početkom 1409. godine, njihove snage su napale Lazarevića. Stefanu je u borbama pomoć pružio Žigmund, čije su snage, pod komandom Filipa de Skolarisa, krajem januara, preko Kovina, ušle u Srbiju. Poprište sukoba bilo je Kosovo, a naročito je stradala Priština, o čemu svedoče pisma koja su u februaru iz grada slali dubrovački trgovci.^[2] Dubrovčani u Srbiji su dobili instrukcije da se pozovu na neutralnost Republike tokom sukoba, ali im je isto tako rečeno da se ne okreću protiv Stefana, kao i da u slučaju napada na gradove u kojima se nalaze, uzmu aktivnog učešća u njihovoj odbrani. Početkom maja, ka Srbiji je krenuo i sam Žigmund, kome se priključio i mačvanski ban Jovan Morović, a u junu je započela nova otomanska ofanziva. Koliko je ovo ratovanje na otomanskoj strani bilo volja Brankovića, a koliko samo vršenje vazalnih obaveza, ostaje pitanje.^[27]

Posle žestokih borbi koje su vođene tokom leta, snage despota i Ugara su potisnute, a sam Stefan se povukao i zatvorio u utvrđeni Beograd. On je bio primoran pristane na one uslove koje je Vuk postavio.^[27] Srbija je podeljena tako da je južni deo (južno od Zapadne Morave^[1]) držao Vuk, dok je severni deo sa Beogradom ostao despotu. Vuk je vladao priznajući Sulejmanovu vlast, kao i Brankovići.^[27]

No, njihovi posedi su se pokazali veoma nesigurni jer je već 1410. godine Sulejmanov brat i jedan od suparnika u borbi oko vlasti, Musa Čelebija, prešao u Evropu i počeo da okuplja saveznike za borbu protiv Sulejmana.^[27]

Otomanski dinastički sukob i smrt Stefanovih protivnika

Glavni članci: Musa Čelebija i Sulejman Čelebija

Stefan je sa Musom odmah započeo pregovore koji su doveli do sklapanja savezništva.^[2] Dok se Sulejman nalazio u Maloj Aziji, Musine snage su otpočele ofanzivu. Početkom 1410. godine su zauzele Galipolj, a 13. februara su kod Jambola potukle Sulejmanovog beglerbega Sinana.^[18] Musa je veoma brzo uspeo da na svoju stranu privuče mnoštvo Sulejmanovih vazala, uključujući despota Stefana Lazarevića, Vuka Lazarevića i Brankoviće.^[27]

Ovo je Sulejmana primoralo da se vrati u Evropu. U tome mu je pomogao vizantijski car Manojlo II, koji mu je dao brodove za prelazak Bosfora. Manojlovo držanje je značajno uticalo na raspored snaga na terenu.^[2] Ubrzo, knez Vuk je otpočeo kontakte sa Sulejmanom želeći da se vrati u njegov tabor.^[27] On je preko poslanika u Veneciji početkom juna nastojao da izdejstvuje da se mletačka flota uključi u prevoz Sulejmanovih trupa.^[2] Vuk se potom pridružio Sulejmanu, što su učinili i Brankovići.^[2] Sada se borba za mesto sultana, koja se do toga momenta vodila uglavnom u Maloj Aziji, naglo prenela i u Evropu.^[27]

Stefan i Musa su pokušali da spreče prelazak Sulejmanovih snaga u Evropu, napadom na flotu koja ih je prevozila^[28]. Oni su kod Galate uspeli da unište deo brodova, ali su Sulejmanove snage ipak uspele da pređu Bosforski moreuz.

Do velike bitke između dva Bajazitova sina došlo je 15. juna kod Kosmidiona, tvrđave na obali Zlatnog roga, ispred kopnenih bedema Carigrada, a Musine i Stefanove snage su potučene^[28]. Vizantijski car Manojlo je poslao brodove po Stefana i evakuisao ga u Carigrad^[28], iako se on sam nalazio na Sulejmanovoj strani u sukobu. Stefanu je u Carigradu priređen svečan doček^[2], a car Manojlo mu je iznova dodelio venac despotskoga dostojanstva^[28].

Za to vreme, pobednik pod Carigradom, sultan Sulejman je u Srbiju poslao Vuka Lazarevića i Lazara Brankovića, da preduhitre despota i preuzmu vlast.^[27] Međutim, obojica, Vuk Lazarević i Lazar Branković imali su nesreću da na svom putu nalete na ostatke Musinih jedinica i budu zarobljeni. Srpske prinčeve je 4. jula uhvatila Musina vojska u Filipolju. Vuk je zbog izdaje odmah pogubljen, dok je Lazar ostavljen u životu još nekoliko dana. Musa je životom brata pokušao da uceni Đurđa Brankovića da pređe na njegovu stranu, ali bez uspeha.^[27] Uskoro je došlo do nove bitke između Musinih i Sulejmanovih snaga 11. jula kod Hadrijanopolja, u kojoj je Musa opet poražen.^[18] Još u toku bitke, Musa naredi da se poseče i Lazar Branković.^[27] Nakon bitke, dok su Sulejmanovi i Đurđevi vojnici bazali po razbojištu pljačkajući mrtve, naiđu i na Lazarev leš. "Kada je bilo posle bitke, nađoše oni, koji su mrtve pljačkali, mladića, i po svemu poznaše najblagočastivijega Lazara; i javiše ljubljenom bratu njegovu" (Konstantin Filozof).^[27]

Istovremeno, Stefan je sa svojom vojskom brodovima žurio ka Srbiji. Oni su preko Crnog mora i Dunava, kroz državu vojvode Mirče, stigli u Golubac krajem jula ili početkom avgusta iste godine.^[28]^[2] Po dolasku u zemlju Stefan je preuzeo kontrolu i nad oblastima kojima je prethodno vladao njegov brat, pokojni knez Vuk. Musin položaj je posle dva poraza bio ozbiljno ugrožen i on se povukao kod Stefana, u Srbiju^[2]. Odatle je uspeo da zadobije podršku Osmanlija u Evropi^[18], a prilazile su mu i druge Sulejmanove pristalice, neki zbog njegovih obećanja, a neki i zbog Sulejmanovog neuravnoteženog držanja^[2]. Musine snage su početkom 1411. godine potukle Sulejmanove trupe kod Serdike^[18], dok je Sulejman pobegao iz Hadrijanopolja i pokušao da stigne do Carigrada^[18]. Na tom putu, njega su uhvatile i ubile (17. februara) Musine pristalice, koji je nakon toga postao jedini vladar evropskog dela Otomanske imperije.

Musi su kao pobedniku pripadoše vazalne vojske, sa kojima je nastavio osvajanje. Tako i Đurađ postade njegov vazal.^[27] Njihovi odnosi su bili zategnuti i puni nepoverenja, zbog smaknuća Đurđevog brata Lazara.^[27] Umoran od ratovanja za račun Turaka i stalnih poniženje, Đurađ potajno posla glasnika u Srbiju svojoj majci Mari, da stupi u kontakt sa Stefanom da se pomire.^[27] Istovremeno, dolazi do sukoba Stefana i Muse zbog proterivanja poslanika koji je imao da posmrtne ostatke Stefanovog brata Vuka prenese u Srbiju^[28]. Stefan je zbog toga počeo sa napadima na Osmanlije, koji su prestali kada mu je Musa uputio poslanstvo i ponudio pregovore.^[2]

Dobijanje Srebrenice od Žigmunda i izmirenje sa Đurđem Brankovićem

Ugarski kralj Žigmund Luksemburški je nakon rata protiv Bosne, iz njenog sastava izdvojio Srebrenicu, poznatu po rudnicima srebra, i poklonio je srpskom despotu Stefanu 1411. godine.^[29]

Stefanova služba kod Žigmunda je nastavljena i tokom 1411. godine, kada je srpski despot tokom jula boravio u Budimu, u pratnji svoje vlastele. Službeni biograf navodi da je tom prilikom Stefan učinio istinitu ljubav sa zapadnima^[28], a Jovanka Kalić navodi da je otada često odlazio u Budim i da se otuda nije vratio bez novih poseda koje mu je ugarski vladar štedro darivao i dodaje da su mađarski izvori iz tog doba razglasili da se srpski despot sa svojom zemljom potčinio vrhovnoj vlasti ugarskog kralja^[2]. Stefan je od Žigmunda dobio posede širom tadašnje Mađarske koji su obuhvatali sela, gradove i rudnike, a nalazili su se u satmarskoj, biharskoj, saboločkoj i torontalskoj županiji^[2].

Do kraja leta, Žigmund je sklopio primirje sa kraljem Bosne Ostojom, čime su okončani višegodišnji sukobi. Pod njegovom kontrolom je ostala Usorska oblast, dok je Srebrnicu ustupio despotu Stefanu^[2]. Krajem godine, Stefanova sestra i udovica Đurđa II Balšića Jelena se preudala za vojvodu Sandalja Hranića Kosaču, koji se približio Žigmundu.

U maju iduće 1412. godine, Stefan je sa velikom pratnjom ponovo bio u Budimu. On je prisustvovao saboru evropske vlastele na kome je došlo do pomirenja između Žigmunda i poljskog kralja Vladislava II, a pored njega na saboru su se pojavili vlastela i kralj Bosne, kao i niz drugih balkanskih vladara i velmoža.

U isto vreme, Stefanova druga sestra Mara se povezala sa njim u ime svog sina Đurđa, koji je bio vazal Musi, i pokušala da ih pomiri. Musine snage su u jesen 1411. godine, opsele gradić Selimvriju na Mramornom moru, nedaleko od Carigrada, u kome se nalazio Sulejmanov sin Orhan, koga je vizantijski car Manojlo II podržao kao kandidata za otomanski presto.

Iz opsade koju je zajedno sa Musom držao, Đurađ je uspeo da se izvuče lukavstvom. On je uspostavio kontakt sa opsađenima i dogovorio se da mu otvore kapije i omoguće da se skloni u grad. Posle toga je organizovao svoje snage u borbeni poredak, a Musu obavestio da kreće u napad na grad. Zahvaljujući tom izgovoru, oni su izašli iz Musinog logora i uputili se ka Selimvriji, ali su umesto juriša na gradske bedeme, ušli u njega kroz kapije koje su im otvorili opsađeni.

Đurađ Branković se potom, preko Soluna, vratio u jesen 1412. godine u Srbiju i pomirio sa svojim ujakom Stefanom Lazarevićem^[1]^[2], čime je okončan dvodecenijski sukob između dve porodice.

Borbe protiv Muse i priznavanje vlasti Mehmeda

Glavni članak: Mehmed I

Protiv Muse je stvorena široka koalicija, u kojoj su se nalazili i otomanski zapovednici nekih delova Balkana, a pridružio joj se i njegov jedini preostali brat Mehmed, koji je vladao azijskim delom nekadašnje Bajazitove države. Njegov prvi pokušaj da pređe u Evropu 1411. godine završio se porazom, ali su borbe vođene i na drugim frontovima, tako da je krajem iste godine Stefan sa sandžakbegovima Skoplja i Ćustendila upao u Musine zemlje^[2]. Zimsko vreme i nabujala Marica su sprečili povezivanje njihovih i Mehmedovih snaga preko Serske oblasti. Odgovor na ovaj napad usledio je početkom 1412. godine, kada je Musa iz okoline Serdike preko Čemernika upao u Vranjsku oblast i opljačkao je, dok se sam Uglješa Vlatković, koji je upravljao tim delom Srpske despotovine, jedva spasao. Njegove snage su zatim nastavile prodor ka Novom Brdu, ali su na vesti o dolasku snaga predvođenih despotom Stefanom, napustili Srbiju i uputile se ka Solunu i Tesaliji.

Novi Musin pohod započeo je početkom 1413. godine, napadom na bega Hamzu koji je držao Soko Grad i Svrljig. On je zarobljen i pogubljen, a Musine snage su posle toga zauzele Bovan i Lipovac, kao i čitav niz drugih gradova u Moravskoj dolini (Koprijan, Kruševac, Markovo Kale, Petrus^[23]), kao i Stalać, čiji je zapovednik poginuo pružajući junački otpor Musinim snagama^{[n 4]}. Pored toga, Musine snage su, prema izveštajima koje su u martu poslali Dubrovčani iz Novog Brda, pustošile Toplicu i Braničevo^[2].

Tokom ovog perioda, despot Stefan je prikupljao svoje snage, a vojnu podršku je dobio i od kralja Žigmunda, ali i od svog zeta, Sandalja Hranića. Njegove snage su se kod Kruševca sastale sa Mehmedovim zapovednicima i posle postignutog dogovora je došlo do spajanja njihovih vojski^[28], koje su se uputile ka jugu. Na Dobriču kod ušća Toplice, nedaleko od Koprijana, njima su se pridružile još neke Musine pristalice^[28], uključujući i vojskovođu Evrenosa^[2], nakon čega je nastavljen put ka Ovčem Polju. Sam Stefan, Sandalj Hranić i Jovan Morović su na Skopskoj Crnoj Gori napustili trupe i vratili se, a komandu nad njima je preuzeo Đurađ Branković^[2].

Do bitke je došlo 5. jula kod sela Čamorlu, ispod planine Vitoše, u današnjoj Bugarskoj. Musine snage su uspele da u prvoj fazi borbe potisnu srpsku vojsku, ali je Đurađ napadom sa boka^[28], u kome se naročito istakao veliki čelnik Radič Postupović^[2], uspeo da razbije protivničke redove i donese pobedu savezničkoj vojsci. Tokom povlačenja iz bitke, Musa je na reci Iskru zarobljen i ubijen, čime je posle više od jedne decenije okončan građanski rat u Otomanskoj imperiji. Stefan i Đurađ su posle bitke priznali vrhovnu vlast Mehmeda I, koji je Stefanu pored bogatih poklona dao i neke oblasti, uključujući tvrđavu Koprijan i oblast Znepolja^[28].

Period mira u Srbiji i borbe u Bosni

Glavni članci: Srpska despotovina i Kraljevina Bosna

Kraj rata među Bajazitovim sinovima, predstavlja početak višegodišnjeg mira za Srbiju, što je omogućilo privredni i kulturni razvoj^[1]. Stefan se vojno nije umešao u sukobe u Primorju, koje je njegov sestrić Balša III vodio protiv Mlečana, kao ni u borbe koje su zahvatile Bosnu 1413. godine i trajno dovele Osmanlije u nju.^{[n 5]}

Žigmund je 1415. godine pokrenuo dve ofanzive u Bosni i dok prva, početkom godine, nije uspela da istisne Osmanlije, druga, sredinom godine, se okončala rasulom. Mađarske snage su u julu na Lašvi razbijene, a veliki deo plemstva je zarobljen i sproveden u Zvečan. Oni su kasnije uspeli da se oslobode putem pregovora i otkupa, u čemu je učestvovao i sam Stefan, koji je posredovao u oslobađanju Jovana Morovića^[2].

Prilike u Bosni je dodatno zakomplikovalo ubistvo kneza Pavla Radenovića krajem avgusta 1415. godine, iza koga su stajali kralj Ostoja i Sandalj Hranić, što je dovelo do sukoba između Pavlovića i Kosača. Pored toga, otomansko prisustvo i neuspesi mađarske vojske, uticali su na plemstvo u Bosni da se okrene protiv Žigmunda, a jedna od posledica toga bila je odluka sabora kralja i vlastele Bosne, da se Stefanu oduzme Srebrenica, ali to zbog odnosa snaga (Lazarević je bio u dvojnom vazalnom odnosu tj. uživao je podršku i mađarskog kralja i otomanskog sultana) nije bilo moguće sprovesti^[2].

U ovo doba došlo je i do velikog crkvenog sabora u Konstanci na Bodenskom jezeru, koji je trajao od 1414. do 1418. godine i okupio je veliki broj crkvene i svetovne vlastele iz katoličkih zemalja. Sabor se bavio rešenjem tzv. Zapadne šizme, ali i sudbinom Jana Husa koji je na kraju pogubljen (6. jula 1415), što je dovelo do Husitskih ratova. Pored toga, na njemu je ukazivano i na opasnost od Osmanlija, a među učesnicima sabora, našlo se i jedno poslanstvo srpskog despota, a nije isključeno da se i on sam tamo uputio.^[2]

Sam Stefan u tom periodu, iako vazal sultana, potajno je nameravao pređe na stranu krstaša, o čemu svedoče navodi vizantijskih poslanika u Veneciji, da bi se u slučaju stvaranja šire anti-otomanske koalicije njoj pridružila i Srbija^[2].

Period mira, Stefan je iskoristio i da završi svoju monumentalnu zadužbinu, manastir Resavu (Manasiju), kod današnjeg Despotovca. Njena gradnja je započeta 1407. godine, ali je u nekoliko navrata prekidana zbog naleta Osmanlija (1409, 1411—1413), da bi konačno bila završena 1418. godine^[1].

Rat sa Mlečanima za zetsko primorje

Glavni članci: Balša III Balšić, Drugi skadarski rat, i Zeta (država)

Stefanov sestrić, Balša III je 1419. godine obnovio neprijateljstva prema Mlečanima, čime je otpočeo tzv. Drugi skadarski rat. Iako je postigao određene uspehe (zauzeo je Drivast), nije uspeo da pobedi Veneciju i istisne je iz Zetskog primorja. Pošto je bio teško bolestan i bez muškog potomstva, Balša je početkom 1421. godine otišao u Srbiju kod Stefana. Njemu je predao svoje posede i prava u Zeti^{[nedostaje referenca]} i vrlo brzo preminuo na Stefanovom dvoru, 28. aprila 1421. godine.

Balšinu smrt iskoristili su Mlečani da ponovo ovladaju Drivastom, a potom i Ulcinjem i Barom, čime su pod svoju kontrolu celokupno Zetsko primorje, jer su u borbama sa Balšom zauzeli Budvu, a Kotor se sam stavio pod njihovu vlast (1420)^[2]. Protiv njih, svoje pravo na Balšine posede je istakao i vojvoda Sandalj Hranić^{[n 6]}, a svoju oblast su počeli da šire i Đuraševići iz Zetskog zaleđa. Međutim, Stefanovim uključivanjem u sukob u Zeti, Đuraševići su ga priznali za vrhovnog gospodara i postali njegove vojvode (Đurađ i Lješ), dok mu je Sandalj prepustio borbu sa Mlečanima^[2].

Stefan nije odmah započeo borbu u Zeti, verovatno i zbog smrti svog sizerena sultana Mehmeda 26. maja 1421. On je prvo pokušao da pregovorima da dobije zemlju. Pošto Mlečani nisu pristali da mu daju Balšine posede, on je u avgustu zauzeo Drivast i došao pod Bar, dok su Đuraševići zauzeli Svetomiholjsku prevlaku i Grbalj^[2]. Posle novih pregovora koje su inicirali Mlečani i njihovog otezanja, Stefan je u novembru zauzeo Bar i sklopio sa metačkim predstavnicima primirje na pola godine. Nakon toga je napustio Zetu u kojoj je ostavio vojvodu Mazareka da njom upravlja iz Bara.

Iduće godine (1422), dok je primirje još bilo na snazi, Stefan je u Veneciju uputio vojvodu Vitka da obnovi pregovore. On je zahtevao da mu se daju svi posedi Balšića u Zeti, počevši od Skadra, dok su Mlečani tražili da im Stefan vrati gradove i oblasti koje je zauzeo prethodne godine. Tokom pregovora, zahtevi obe strane su se smanjili i postignut je delimičan dogovor, ali mir ipak nije zaključen^{[n 7]}. Istovremeno, Mlečani u Skadru su vršili pripreme i snabdevali grad za eventualnu opsadu, dok je vojvoda Mazarek podigao niz utvrđenja duž Bojane, da bi kontrolisao brodove koji njom plove. U drugoj polovini godine despotove trupe su opsele Skadar koji se našao u teškoj situaciji^[2], ali se opsada raspala u decembru iste godine. Povlačenje srpske opsade, Mlečani su iskoristili da prošire svoju vlast na neke predele oko Bojane, a u proleće 1423. godine na njihovu stranu su prešli Paštrovići, koji su za to nagrađeni novcem i tkaninama^[2].

Borbe u primorju je Stefan prepustio svom sestriću Đurđu, koji je na čelu vojske, u kojoj je bilo i 8.000 konjanika^[2], početkom leta 1423. godine ponovo opseo Skadar. On je obnovio utvrde duž Bojane, a na njenom ušću je razvukao lanac kojim Skadar i fizički odsečen od mora. Nova srpska opsada je primorala Mlečane da obnove mirovne pregovore koji su doveli 12. avgusta do sklapanja tzv. Skadarskog mira, prema kome su Stefanu priznati Bar i Drivast, 1.000 dukata godišnje kao i Balšićima, Mlečani su se obavezali da mu daju Budvu i solane na Grblju i Stefanovim trupama će biti omogućen nesmetan prelazak preko njihove teritorije. Sa druge strane, Mlečanima su potvrđeni Kotor, Ulcinj i Skadar.

Iako je sporazum potpisan, do njegove realizacije nije došlo, ali ni do novih borbi. Pregovori su nastavljeni narednih godina, prvo u avgustu 1424. godine u Plani, potom tokom leta 1425. godine u Veneciji, da bi konačan mir bio potpisan 22. aprila 1426. godine u Vučitrnu, između Đurđa Brankovića sa jedne i skadarskog kapetana Frančeska Kvirina, sa druge strane. Vučitrnski mir je bio baziran na prethodno potpisanom Skadarskom miru i kasnije su ga ratifikovali despot Stefan (22. jula 1426) i Mletački senat (3. februara 1427)^[2].

Potvrda vazalstva Muratu II i pomoć Žigmundu protiv husita

Glavni članci: Murat II i Husitski ratovi

Posle smrti Mehmeda I, vlast je preuzeo njegov sin Murat II, ali mu je pravo na presto osporio izvesni Mustafa, koji je za sebe tvrdio da je Bajazitov sin i koga je podržavala Vizantija. On je oslonac za svoju borbu pokušao da pronađe i u despotu Stefanu, kome je uputio poslanike, ali Stefan ih je uhapsio i poslao Muratu. Posle gušenja ove pobune (1422), protiv Murata se podigao i njegov brat Mustafa, koga je opet podržala Vizantija. U borbama koje su vođene tokom 1422. i 1423. godine, pobedio je Murat, a Mustafa je ubijen. Novi sultan Murat II je uputio svoje poslanike u Beograd, što je do leta 1423. godine dovelo do obnavljanja Stefanovih vazalnih obaveza prema sultanu.^[30]

Uporedo, Stefan je nastavio da izvršava obaveze prema kralju Mađarske Žigmundu. Krajem jesen 1421. godine, kralj je zatražio da mu pošalje konjanike za borbu protiv hrišćanskih reformatora husita, tokom tzv. Husitskih ratova u Češkoj. Srpski konjanici, u sklopu snaga pod komandom tamiškog župana Filipa de Skolarisa, učestvovali su gušenju pobune husita, u decembru i januaru. Početkom 1423. godine, Stefan je bio deo Žigmundove delegacije na skupu u Kežmarku, na kome je mađarski kralj nastojao da odvrati poljskog kralja Vladislava II i litvanskog kneza Vitolda od mešanja u borbe koje su zahvatile Češku, posle pobune Husita.

Stefan je prisustvovao i poseti vizantijskog cara Jovana VIII Budimu (leto 1424. godine), koji je tražio saveznike za borbu protiv Osmanlija. U slično vreme, na mađarskom dvoru se pojavio i poslanik sultana Murata II sa bogatim darovima i predlogom o sklapanju mira. Ne zna se pouzdano da li je sa Jovanom sklopljen neki sporazum, ali sa druge strane, Žigmund je dogovorio sklapanje mira sa Otomanima, koji trajao vrlo kratko, zbog sukoba oko Vlaške.^{[n 8]}

Odnosi Stefana i Murata su pogoršani tokom leta 1425. godine. Muratov poslanik koji je došao kod despota nije ga zatekao u Srbiji, pošto se on tada nalazio u Mađarskoj, a vesti iz Srbije su govorile o velikim pripremama za rat.^{[n 9]}. Utvrđenja su dodatno naoružavana, a po Stefanovoj naredbi morali su da se naoružaju i Dubrovčani u Novom Brdu^{[n 10]}. Otomanski poslanik se vratio kod Murata i, prema navodima Stefanovog biografa, svoje utiske je sažeo u rečenicu:„Ako ne pođeš na ove, oni će već doći na tebe“. Stefan je verovatno računao na stvaranje neke veće koalicije u borbi protiv Osmanlija.

Tokom jeseni, otomanske snage su se uputile ka Srbiji. Stefan je pokušao da izbegne rat preko svojih poslanika koje je uputio sultanu u Serdiku, ali njegovi predlozi nisu prihvaćeni i Muratove snage su upale u Srbiju. Nakon zauzeća Niša, Osmanlije su upale u Pomoravlje i prodrle do Kruševca, a njihov pohod pratile su pljačke i razaranja. Stefan je dobio vojnu pomoć od Žigmunda, nakon čega je Murat prihvatio pregovore, a Osmanlije se povukle iz Srbije.

Borbe oko Srebrenice, proglašenje naslednika i vraćanje gradova

Glavni članci: Tvrtko II i Đurađ Branković

Oko 1425/26. godine kralj Bosne Tvrtko II je pokušao da povrati Srebrenicu, koju je ugarski kralj Žigmund Luksemburški oteo od Bosne, i poklonio srpskom despotu Stefanu.^[31] Pred Tvrtkovim napadom, stanovništvo lojalno Stefanu se povuklo u tvrđavu Srebrnik, u kojoj se nalazio Stefanov garnizon. Tvrtkove snage, među kojima su se nalazili i Dinjičići, opsele su tvrđavu, nadajući se da Stefan neće biti u stanju da pruži vojnu pomoć opsađenom gradu. Posle sklapanja mira sa Muratom, Stefan je sa vojskom krenuo ka Srebrenici, prešao reku i razbio opsadu. Tvrtko se povukao u unutrašnjost i ponudio Stefanu pregovore, dok su Dinjičići spalili srebrničko podgrađe. Stefan je verovatno posle toga proširio svoju vlast na oblasti oko Srebrenice, a njegove snage su zarobile i neprijateljsku artiljeriju korišćenu tokom opsade.

Stefan je u borbama bio ranjen, zbog čega je rešio da odmah proglasi naslednika. Sazvao je sabor u Srebrenici na kojem je pred patrijarhom Nikonom i vlastelom proglasio Đurđa Brankovića za naslednika. Ne zna se sa sigurnošću kada je sabor održan, ali se smatra da je do njega došlo tokom 1426. godine.^{[n 11]}

Odluku o svom nasledniku, Stefan je morao da reguliše i sa kraljem Žigmundom, sa kojim se sastao u maju 1426. godine u banji Tati. Ovim razgovorima su prisustvovali i predstavnici vlastele, a najverovatnije i Filip de Skolaris. Njihov tok nije poznat, a postignuti dogovor je sačuvan samo u poznijim prepisima, koji navodno "nose vidljive tragove prerade".^[2] Prema sporazumu, Žigmund je pristao da prizna Đurđa kao naslednika, ali da vrati Žigmundu tvrđave Beograd i Golubac, Mačvu i neke posede zapadno od Drine (ali ne i Srebrenicu). No, Mačva^[2] je ostala u Đurđevom posedu, Beograd je predat Žigmundu,^[32] a Golubac je njegov odmetnuti zapovednik, vojvoda Jeremija, predao Osmanlijama umesto Mađarima.^{[n 12]}

Stefan je tokom proleća 1426. godine prisustvovao pregovorima koje je Žigmund vodio sa Mlečanima o sklapanju saveza protiv Osmanlija.

Početkom 1427. godine Otomanske snage su upale u Srbiju, zauzele Niš, u februaru otpočele opsadu Novog Brda i okolnih utvrđenja^[33]^[32] (Prizrenca^[33] i verovatno Prilepca), a potom prodrli u centralno Pomoravlje, zauzeli Kruševac i još neke gradove južno od nastanka Velike Morave^[32].

Pobuna rudara u Srebrenici i smrt

Pored otomanskog napada, Stefan se krajem marta ili početkom aprila suočio sa pobunom rudara u Srebrenici. Oni su Stefanovog nadzornika Vladislava, nezadovoljni njegovim ponašanjem i merama koje sprovodio, bacili kroz prozor tzv. palate u Srebrenici, od čega je umro, posle čega se pobuna proširila i na lokalno stanovništvo. Usledila je brza i oštra reakcija despota Stefana, koji je sa vojskom ušao u Srebrenicu i u krvi ugušio pobunu. Dobar deo stanovništva je pobegao, a oni koji su ostali su surovo kažnjeni. Zabeleženo je da su pojedincima odsecane noge i ruke.^[34] Tokom ovih zbivanja su zlostavljani i neki dubrovački trgovci u gradu.^{[n 13]}

U isto vreme, došlo je i do sukoba sa Kojom Zakarijom, gospodarom Danja kod Skadra, čiji se posed nalazio na saobraćajnici od Jadranskog mora ka Srbiji, zbog čega je ostvarivao značajne prihode od carine^[2]. Razlozi sukoba nisu poznati, a Stefan je pokušao da carinskim ratom izvrši pritisak na njega. On je Dubrovčanima zabranio da robu za Srbiju voze preko njegovih poseda, zbog čega su se njihovi predstavnici žalili Stefanu da trpe značajne gubitke zbog toga. Dalji tok, kao i krajnji ishod ovog sukoba, nisu poznati^[2].

Despot Stefan Lazarević je iznenada preminuo u subotu, 19. jula 1427. godine, od posledica srčanog udara. On je na povratku iz Šumadije ka Beogradu, zastao nedaleko od današnjeg Kragujevca^[1]^[2] kod mesta Glavica gde se nalazila jedna njegova zadužbina^[28], da bi se odmorio i ručao, posle čega je otišao u lov. Tokom lova, dok je bio na konju^[28], Stefana je udarila srčana kap. On je posle toga prenet u svoj šator u kome je i preminuo, a, prema navodima njegovog biografa, poslednje reči su mu bile:„Po Đurđa, po Đurđa“^[28]. Na mestu njegove smrti, njegov pratilac Đurađ Zubrović je podigao mermerni stub sa natpisom, koji se danas nalazi u porti seoske crkve u Markovačkim Crkvinama kod Mladenovca. Sahranjen je u svojoj zadužbini, manastiru Resavi.^[2] U trenutku njegove smrti, otomanski odredi su opsedali Novo Brdo i pljačkali po Srbiji, a neki su se nalazili u blizini Ravanice.^[2]

Danas postoji sporenje naučnika oko toga gde se nalaze posmrtni ostaci Stefana Lazarevića, u manastiru Koporinu ili u Manasiji.^[35] Antropolog i paleopatolog Srboljub Živanović smatra da su kosti otkrivene početkom 80-ih godina XX veka u Koporinu Stefanove, na osnovu njihovih oštećenja, koja po njemu, odgovaraju povredama za koje se zna da ih je imao Stefan Lazarević.^[36]^[37] Sa druge strane, tokom radova na rekonstrukciji manastirske crkve u Manasiji početkom XXI veka, otkriveni su zemni ostaci, za koje rukovodilac tih radova, arheolog Marin Brambolić, smatra da pripadaju despotu Stefanu. On svoju tvrdnju temelji na počasnom mestu samog groba u crkvi.^[38] Kasnije je urađena DNK analiza tih ostataka i njom je utvrđeno, sa 99,9378% tačnosti^[35], da se radi o sinu kneza Lazara. Živanović smatra da se radi o njegovom mlađem sinu Vuku, dok Brambolić taj nalaz smatra potvrdom svoje pretpostavke da ti ostaci pripadaju Stefanu^[38]. DNK analiza kostiju pronađenih u Koporinu, nije obavljena, pošto vladika braničevski nije dao saglasnost za njeno obavljanje^[35].

Zadužbine Stefana Lazarevića

Stefan Lazarević je, poput svog oca i svojih predaka po majci Nemanjića, bio veoma darežljiv prema monasima i manastirima, a smatra se da je nekolicini bio i ktitor^[39]. O ovome govore i zapisi monaha, koji ga i tokom života, ali i nakon smrti hvale bez ustezanja^[39]. Bez obzira na to, njegovo doba donosi i jednu značajnu promenu u odnosu na njegove prethodnike, jer je on ukinuo dotadašnju praksu da se sela koja se prilažu manastirskim vlastelinstvima oslobađaju bilo kakvih obaveza, počevši od one vojne^[39].

Njegova glavna zadužbina bio je manastir Resava, poznatiji kao Manasija. Njena manastirska crkva posvećena svetoj Trojici, trikonhonalne osnove, ali bez uobičajene ukrašene fasade karakteristične za Moravski stil, spada među najviše crkve srpskog srednjeg veka i od nje je viša samo dečanska crkva Hrista Pantokratora^[1]. Njena spoljašnjost od belog mermera podseća na romansku obradu kod spomenika Raškog stila^[39], a njen pod od crvenog i belog mermera, koji je očuvan samo u narteksu, predstavlja remek-delo i od njega je lepši samo tzv. Prizrenski patos^[40] Dušanove zadužbine Svetih Arhangela, koja, u arhitektonskom smislu, poslužila kao uzor crkvama Moravskog stila.

Prema navodima svog biografa, Stefan je u Beogradu iz temelja obnovio manastir posvećen Bogorodici, pri kome je bilo smešteno sedište beogradskog mitropolita. Deo kamenog nadvratka sa njegovim uklesanim ktitorskim natpisom je pronađen u Beogradskoj tvrđavi i danas se čuva u Muzeju grada Beograda. Pored toga, on je u Beogradu podigao i crkve posvećene svetim Tri Jerarha i svetom Nikoli, koje su se verovatno nalazile oko današnje Skadarlije odnosno Novog groblja, uz koju se nalazila i bolnica^[39].

Pošto mu se prestonica gotovo četvrt veka nalazila u Beogradu, lokalna predanja mu pripisuju da je podigao većinu današnjih manastira i manastirskih razvalina u Beogradskom kraju^[39]. Takav je nekadašnji manastir posvećen Vavedenju u Vinči^{[n 14]}, zatim manastiri na Kosmaju: Tresije, pa Kastaljan i Pavlovac (uz koje se pokazuju ostaci navodnih Stefanovih letnjikovaca), kao i Nikolje na Rudniku, ali i seoska crkva u Markovačkim Crkvinama, pored spomenika o njegovoj smrti. Od navedenih, samo se za Pavlovac smatra da je Stefanova zadužbina^{[n 15]}^[41], dok su ostale podigli drugi ktitori^{[n 16]}.

Stefanova zadužbina bi mogao da bude manastir Koporin kod Velike Plane, koji je podignut tokom njegove vladavine^{[n 17]}, ali nema podataka ko mu je ktitor, niti kada je tačno podignut^[42]. Prema navodima letopisa sa samog kraja XV veka, njegova zadužbina je i manastir posvećen Blagoveštenju u Gornjačkoj klisuri^[39], čije se ruševine datiraju na kraj XIV veka^[43].

Kao vrhovni vladar tadašnje Srbije, Stefan je relativno često slikan u manastirima koji su tada podizani. Uvek je prikazivan u sklopu ktitorskih kompozicija, a nije redak slučaj da je naslikan sa modelom crkve u rukama, kao svojevrstan posrednik između pravih ktitora i hramovnog sveca ili čak samog Hrista. Zbog ovakvih kompozicija, u starijoj literaturi se mogu naći pogrešna mišljenja da je on bio ktitor tih manastira, a takve greške se javljaju i danas.

Književni rad

Doba Stefanove vladavine donosi preporod u srpskoj književnosti, u kome je on učestvovao i kao pisac, a ne samo kao mecena. Njegovo delovanje vidljivo je kroz povelje i prevodilački rad, a pisao je i samostalne tekstove.

Njegovo najpoznatije delo svakako je „Slovo ljubve“, pesnička poslanica upućena, najverovatnije, njegovom bratu Vuku, 1404. ili 1409. godine^[2]. Za nju istoričar književnosti Jovan Deretić navodi da je jedan od najlepših kraćih književnih sastava u našoj (srpskoj) literaturi srednjeg veka^[44], dok akademik Dimitrije Bogdanović navodi da u opisu prirode koji se javlja u delu, kao da se sluti renesansa^[2]. Pored „Slova ljubve“, smatra se da je Stefan tvorac „Natpisa na kosovskom mermernom stubu“^[2]^[44], svojevrsnog epitafa koji je početkom XV veka uklesan kao spomen obeležje, na mestu Kosovskog boja. Delo poznato kao „Nadgrobno ridanje nad knezom Lazarom“, od koga je sačuvano samo nekoliko uvodnih stihova, pojedini naučnici pripisuju Stefanu, ali su mišljenja o tome i dalje podeljena^[2].

U poveljama koje je izdao, Stefan je unosio tzv. vladarske ispovesti, koje su postojale u doba Nemanjića, ali i njegovog oca. Ovi delovi su pisani probranim, retorički ukrašenim izrazom^[44] i bliski su poveljama Stefana Nemanje, a po izraženom ličnom pečatu koji je u njima prisutan, najbliže su poveljama Dušana Silnog^[44]. Pored njegovih povelja, u ovaj segment Stefanovog književnog stvaralaštva spada i njegov uvod u „Zakonik o rudnicima“, koji je zapravo sažeta vladarska autobiografija, kakva se sreće u Hilandarskoj povelji i Dušanovom Zakoniku^[44].

Istorijski izvori navode da se Stefan bavio i prevođenjem, a poznato je da je pored čitanja i pisanja na staroslovenskom (tj. srpske redakcije staroslovenskog jezika), prevodio sa grčkog i latinskog jezika^[45]. Jedan od njegovih prevoda verovatno je vizantijski spis iz XII veka „O vremenima budućim“, koji je preveden između 1400. i 1407. godine^[2].

Srbija pod vlašću Stefana Lazarevića

Neki smatraju da je tokom svoje višedecenijske vladavine, Stefan uspeo da osnaži Srbiju u svakom pogledu i da period njegove vladavine predstavlja poslednju blistavu epohu u istoriji i kulturi srednjovekovne Srbije^[46].

Njegova vladavina obeležena je u bunama, vazalnim ratovima i dinastičkim sukobima. On je ugušio je otpor dela vlastele (1398) i privremeno učvrstio centralnu vlast. Kasnije je bio primoran da južne oblasti preda bratu Vuku na upravu (1409). Kao veran vazal sultana Bajazita, osigurao je bezbednost svoje države i od njega je dobio veći deo zemalja otetih od Vuka Brankovića (1396).

Kasnije se povezao sa mađarskim kraljem Žigmundom, čiji je bio vazal, ali i sa Vizantijom i Mlečanima. Uporedo je učestvovao u pregovorima koji su u Evropi vođeni radi stvaranja saveza protiv Osmanlija, uspevajući da održi dobre odnose sa njima. Zahvaljujući ovome, Srbija već od 1402, a naročito posle 1413. godine, nije bila meta spoljašnjih napada, što je omogućilo razvoj na drugim poljima. U Srbiju dolaze i predstavnici Mlečana (1403) i Dubrovčana (1405)^[2], koji nakon smrti kneza Lazara, nastoje da obezbede trgovačke povlastice i bezbednost ljudi.

Unutrašnje reforme

Na unutrašnjem planu, Stefan je početkom XV veka (neposredno nakon 1405. godine^[32]), izvršio vojno-administrativnu reformu, čiji je cilj bio da se stvori što efikasnija vojna organizacija i državna uprava, koja je trebalo da bude odgovor i odbrana novonastaloj situaciji u kojoj se država našla.^[32]Njeni detalji nisu preciznije poznati, pošto se Konstantin Filozof o njoj izjašnjava vrlo uopšteno, ali se na osnovu njegovog iskaza i sačuvanih istorijskih izvora mogu rekonstruisati njene osnove. Stefan je državu podelio na upravne oblasti pod imenom vlasti^{[n 18]}, na čijim čelima su se nalazile vojvode, koje su na teritoriji svoje vlasti imale i civilnu i vojnu vlast. Ova organizacija primenjena je i na Zetu^{[n 19]}, nakon sklapanja mira sa Mlečanima, pri čemu je Stefan ostavio primorskim komunama raniju autonomiju^[32]. Državni upravni aparat podeljen je u tri grupe činovnika^[28]^[32]:

nad veštmi načelniki (načelnici pojedinih delova (resora) državne uprave)
telu svojemu sabljudatelji (njegovi telohranitelji) i iže i vnutrenejšij čin (članovi despotovog saveta)
treći vnetrešnji čin (činovnici zaduženi za oblasne i lokalne vlasti)

Najviši državni činovnik u ovo doba bio je logotet ili veliki logotet, koji je tu ulogu imao još od doba kneza Lazara^[32].

Na polju vojne organizacije i odbrane zemlje, Stefan je uveo neke promene i značajne novine, usled jasne pretnje koju su predstavljale Osmanlije. Kao što je njegov otac podigao čitav niz utvrđenja, mahom u svojim istočnim (najugroženijim) oblastima, radi zaštite od njihovih pljačkaških odreda^{[n 20]}, tako je Stefan nastojao da poveća vojni potencijal svoje države. On teži da poveća broj pronija tj. nenaslednih poseda koji su dodeljivani pojedincu na uživanje dok obavlja vojnu službu, nasuprot, do tada, daleko zastupljenijih baština odnosno naslednih poseda^[32]. Time ujedno i učvršćuje svoju tj. centralnu vlast, pošto su pronijari zavisili od vladara, koji je u bilo kom trenu mogao da im oduzme proniju (imanje), zbog čega su mu bili daleko odaniji od vlastele koja je imala nasledne posede, koje je bilo daleko teže oduzeti. Svoje raspoložive vojne snage, Stefan je povećavao i delimičnim ili ograničenim ukidanjem oslobađanja od vojnih obaveza (učešće u ratu, ali i radovi na podizanju, održavanju i obnavljanju utvrđenja tzv. gradozidanje) manastirskih imanja, što je Nemanjićkoj Srbiji bilo nezamislivo^[47]. Stalna ratna opasnost, dovela je i do jačanja položaja vojvoda u gradovima. Dok je centralna ličnost u gradovima Nemanjića bio kefalija, njega od početka XV veka u potpunosti zamenjuje vojvoda na koga prelaze i civilni poslovi. Njegov zamenik bio je vojvoda kulski, koji je bio komandant gradske tvrđave ili njene citadele (tzv. kule)^[32]. Pored velikih vojvoda i krajiških vojvoda, u vojnoj hijerarhiji se javlja i zvanje vojvode vojske, koji se verovatno nalazio na dvoru i bio zadužen za vojna pitanja, a verovatno je u nekim prilikama^[48] komandovao vojskom. Od Stefanovog doba, javlja se zamanička vojska, kao zaseban vid vojne obaveze. Ona predstavlja opštu mobilizaciju vojnosposobnog stanovništva, a današnja istorijska nauka razlikuje tri nivoa njene primene^[32]:

u najširem smislu, kada je čitava država ugrožena i odnosi se na celokupnu njenu teritoriju
u užem smislu, tzv. krajiška (kraištna) vojska, kada je neka pogranična oblast (krajište) ugrožena upadom neprijatelja i odnosi se na teritoriju tog krajišta
u najužem smislu, tzv. potečica, kada se u nekoj oblasti javljao pljačkaški odred i odnosila se na tu oblast, ali ne na celo stanovništvo, već je broj mobilisanih ljudi zavisio od jačine pljačkaša koje je trebalo uništiti.

Već krajem XIV veka (pre 1395), Stefan uvodi novi porez (danak gospodski) tzv. unče, koji se prikupljao dva puta godišnje, pa se u izvorima javlja kao zimske (danak gospodstva mi) i letnje unče (vojnica,vojštatik). Jedna unča iznosila je 20 tadašnjih dinara, pa je godišnje svaka kuća davala po 40 dinara^[32]. Ovaj porez Stefan je uveo i Dubrovčanima koji su živeli u Srbiji, možda već početkom 1414, a definitivno od kraja 1418. godine^[32], a kasnije i u Zeti. Iznosio je 1 dukat godišnje odnosno oko 42 dinara, tako da je celo stanovništvo Srbije plaćalo gotovo istu sumu, a procene istoričara se kreću da se godišnji prihod, po ovoj osnovi, kretao od nekoliko desetina do par stotina hiljada dukata^[32]. Pored ovog poreza, u Srbiji se od Stefanovog doba, javlja i porez namenjen plaćanju danka predviđenog vazalnim obavezama prema otomanskom sultanu. On nije bio stalno na snazi, već je uvođen u doba kada su te obaveze postojale, a u izvorima se navodi kao danak turski, turska plata, rabota velikog gospodara, harač.

Privreda i razvoj gradova

Privredni uspon tadašnje Srbije, ogleda se pre svega u naglom razvoju rudarstva, čemu je Stefan doprineo i donošenjem posebnog Zakonika za tu oblast. Prema podacima iz Dubrovačke arhive, koji se odnose na 1422. godinu, količina srebra koja je uvezena iz tadašnje Srbije i Bosne, pri čemu veći deo potiče iz Srbije^[2], iznosi 5.67t, što premašuje jednu petinu ukupne tadašnje evropske proizvodnje tog plemenitog metala^[2]. Glavna rudna oblast bilo je Novo Brdo, sa svojim glamskim srebrom, koje se vadilo i u Janjevu, a ostali veći centri bili su Trepča,Plana, Koporići i Ostraća na Kopaoniku, kao i Rudnik i Srebrnica na severu zemlje. Početkom XV veka otvaraju se rudnici Zaplanina i Livađe na Kopaoniku, a oko 1420. godine počinje eksploatacija rudnika na Avali, zatim Bohorine, Krupnja i Zajače, kao i novih rudnika na Kopaoniku (Belasica i Kovači)^[2].

Razvoj rudarstva doveo je do uspona trgovine i razvoja gradskih središta. Srebro je postalo glavni izvozni proizvod tadašnje Srbije, ali nije prestao ni izvoz tradicionalnih izvoznih proizvoda srednjovekovne Srbije, voska, žive stoke i koža^[2]. Izvoz je obavljan uglavnom preko jadranskih gradova, prevashodno Dubrovnika, a u manjoj meri Kotora i gradova oko ušća Drima i Bojane (Skadar i gradići oko njega), ali je išao i preko Beograda ka centralnoj Evropi, a ima podataka da je bio usmeren i ka Seru i Solunu, ali u daleko manjoj meri. Prema rečima Desanke Kovačević Kojić: „U doba despota Stefana Lazarevića izvozna trgovina se sve više razgranavala, a po obimu i po vrednosti prometa dostigla je do tada neviđene razmere“^[2]. Pored promena u strukturi izvoza, dolazi do značajnih promena i među uvoznim proizvodima, među kojima se, uz uobičajene proizvode široke potrošnje (poput soli), sada javljaju i luksuzni predmeti (kao što su svila, druge skupocene i obične tkanine sa Istoka, italijanskih gradova i drugih delova Evrope, biseri i druge dragocenosti). U samoj Srbiji, u gradovima i na trgovima, trgovalo se mahom domaćim proizvodima iz neposredne okoline, a njihov sastav se može videti iz delova Statuta Novog Brda u kome navodi da se u njemu prodavalo^[2]: brašno, hleb, sir, voće, vino, sočivo, riba, bravlje i goveđe meso, zatim loj, kravlje, volovske i jareće kože, drvo i drveni ćumur. Stefan je uticao na razvoj trgovine u svojoj državi i nizom mera i povlastica kojima je sa jedne strane podsticao domaće stanovništvo da se bavi njom^[2], a sa druge strane ograničavao Dubrovčane i smanjivao njihov, gotovo monopolski položaj^{[n 21]}. Razvoj rudarstva i trgovine, pratio je i razvoj zanatstva, naročito zlatarstva. Zanatlije su bile organizovane u strukovna esnafska udruženja na čijem čelu se nalazio protomajstor, a pored domaćih, u gradovima su bile prisutne i dubrovačke zanatlije^[2].

Velika gradska središta i trgovi, razvili su se oko velikih rudarskih centara (prvenstveno Novo Brdo, zatim Trepča, Rudnik i Srebrnica) ili u neposrednoj blizini više njih (Priština i Vučitrn). Razvijaju se i gradovi duž trasa karavanskih puteva ka Dubrovniku (Trgovište i Jeleč) i drugim trgovačkim centrima (Debrc i Valjevo (u Mačvi ka Mađarskoj), zatim Leskovac, Stalać, Kruševac, Ravno (Ćuprija) i Paraćin (u Moravskoj dolini), potom Prokuplje (u Toplici ka Moravskoj dolini i Nišu), kao i Prizren (ka Skadru i Zabojani)), a neki od njih se javljaju po prvi put u izvorima, poput Čačka (1405) i Smedereva (1410)^[2]. Posebno mesto među gradovima tog doba, zauzima tadašnja prestonica Beograd, koji tada postaje značajno trgovačke središte, kao posrednik između Balkana i tadašnje Mađarske tj. centralne Evrope.Akademik Desanka Kovačević Kojić navodi da napredak gradova, kao i njihovo umnožavanje daju obeležje vladavini despota Stefana Lazarevića i utiču na čitav razvoj srpske države onog vremena^[2].

Beograd u doba despota Stefana

Glavni članak: Beograd u doba despota Stefana

Krajem 1403. ili početkom 1404. godine Stefanu je predat Beograd i u njemu se od 1405. godine, po prvi put, nalazi prestonica Srbije. Period Stefanove uprave gradom može se oceniti kao njegova najveća obnova i najintenzivniji razvoj u srednjem veku^[49]. Davanjem velikih povlastica i olakšica stanovnicima grada^{[n 22]}, Stefan je uspeo da u njega privuče, kako domaće stanovništvo, tako i strane trgovce i zanatlije koji su oformili svoje kolonije, a među njima je najviše bilo Dubrovčana^[49]. Zahvaljujući ovim merama i velikom prilivu stanovništva, Beograd je postao jedno od glavnih središta trgovinske razmene između tadašnje Mađarske (a preko nje i centralne Evrope) i Balkana. U samom gradu je podignut čitav niz objekata neophodnih za njegovo normalno funkcionisanje od crkava (pored pravoslavnih, postojala je i katolička), preko pekara i vodenica, do pristaništa, carinarnica i trgova (pijaca/prodavnica), uključujući i jedan na kome se trgovalo isključivo ribom. Stefan je, kao veliki zaštitnik kulture i umetnosti, na svom dvoru u Beogradu okupljao učene ljude iz Srbije i okolnih zemalja, što je od njega pretvorilo u središte srpskog kulturnog i književnog života^[49].

Beogradska tvrđava je tokom ovog perioda (1403/1404—1427), takođe doživela veliki razvoj, a ukupna branjena površina je povećana deset puta, od 1.6ha na preko 15ha^[9]. Prvo je izvedena obnova i dogradnja postojećeg utvrđenja:

Vizantijski kastel je obnovljen, ojačan podizanjem dve kvadratne kule na spoljnom (jugoistočnom) bedemu, a unutar njega je podignut dvor i velika donžon kula (tzv. kula Nebojša)
Srpsko podgrađe je ojačano kulama i dograđen mu je bedem ka Savi, čime je formirano još jedno, znatno veće, pristanište

Potom je usledilo podizanje Gornjeg Grada (sa sistemom dvostrukih bedema i kontraeskarpom sa suvim šancem) koji je bio približno pravougaone osnove (dimenzija 300x160 metara, površine oko 4.2ha^[9]). Poslednju (treću) fazu izgradnje Beogradske tvrđave, u ovom periodu, predstavlja podizanje bedema Donjeg Grada, od Gornjeg Grada do Dunava (u dužini od oko 330 metara) i duž rečne obale, od ovog bedema do utvrđenog (zapadnog) podgrađa. Ovim radovima je zaštićena velika celina, oko 9.5ha, koja je obuhvatala trgovačko podgrađe sa pristaništem i kompleksom Mitropolije.

Razvoj kulture

Početkom XV veka, formirana je tzv. Resavska pravopisna škola, koja predstavlja treći tip pravopisa srpske redakcije staroslovenskog jezika, koji je bio u upotrebi do XVIII veka i prelaska na ruskoslovenski jezik. Njegov nastanak je posledica delovanja Stefana Lazarevića koji je okupljao i pružao utočište učenim ljudima, ne samo iz svoje države, već i iz okolnih oblasti i zemalja^[50]. Njihova delatnost na prevođenju neprevedenih dela sa grčkog, popravljanju postojećih prevoda i njihovom prepisivanju^[46], koja je obavljana prvenstveno u manastiru Resavi i Beogradu, ali i na samom despotovom dvoru^[50], stvorila je novi pravopis kojim se nastojalo da se pisanje vrati svom starom obliku, za šta su kao uzori poslužili srpski zetsko-humski, bugarski i grčki pravopis.„Nadnacionalni karakter resavskog pravopisa predstavljao je značajan nagoveštaj humanizma i renesanse u srpskoj kulturi“^[50].

Na Stefanov zahtev, njegov kasniji biograf, Konstantin Filozof, posle 1423. godine, napisao je „Skazanije o pismeneh“ (Povest o slovima), pravopisno-gramatički traktat koji je neka vrsta prvog značajnog pokušaja formulisanja i sređivanja, pa i normiranja tih pravila (već konstituisanog resavskog pravopisa)^[50]. Sam resavski pravopis se tokom vremena menjao, a neke od novih stvari u njemu, u odnosu na prethodno važeći raški pravopis, napravile su pisani srpski jezik komplikovanijim i manje praktičnim^[50].

Prevođenje i prepisivanje knjiga rađeno je za potrebe crkve, ali i vlastele, a naročito samog Stefana koji je imao najlepšu i najpotpuniju biblioteku^[2]. U njoj je osim bogoslovskih i poučnih tekstova bilo filozofskih spisa i knjiga iz istorije i poezije, a smatra se da bi Stefan mogao biti naručilac tzv. Minhenskog psaltira^[2]. Na osnovu danas sačuvanih izvora, zna se sa sigurnošću za 18 knjiga koje su prepisane i/ili prevedene po Stefanovoj narudžbini^[8]. O njegovom odnosu prema prepisivačima svedoči primer tzv. Inoka iz Dalše, koji je za Stefana prepisao 8 knjiga^[8]. Njega je Stefan pozvao da sa Svete gore dođe u Srbiju i prepiše mu neke knjige. Kada je završio svoj posao on je želeo da se vrati na Svetu goru, ali ga je Stefan nagovorio da ostane u Srbiji sa svojim saradnicima i da nastave svoj prepisivački rad, a za njihove potrebe je osnovao manastir Dalšu kod Golubca^[44]. Jedan od poznatih prepisivača i prevodilaca, bio je Grigorije Hilandarac, koji je preveo „Hroniku“ Jovana Zonare, a zna se i za svetogorskog monaha Dositeja, koji je prepisao knjige o carevima iz Starog Zaveta. Glavno središte prepisivačke delatnosti u ovo doba je manastir Resava u kome se stvara tzv. Resavska prepisivačka škola i koji postaje najveća i najbolje organizovana srpska i jedna od istaknutijih evropskih skriptorija (prepisivačkih radionica)^[50].

Na polju književnosti, nastavlja se stvaranje originalnih književnih dela, kojima prethodi stvaralaštvo monahinje Jefimije i Danila Banjskog Mlađeg (1390—1396). Najznačajniji pisac ovog perioda, svakako je Stefanov bliski saradnik Konstantin Filozof^[44]. Pored prevoda sa grčkog i već pomenutog dela „Skazanije o pismeneh“, njegovo najvažnije delo je „Žitije despota Stefana Lazarevića“, napisano 1431. godine^[44], na zahtev patrijarha Nikona i vlastele. Prema mišljenju Jovana Deretića njegovo delo čini završnu etapu u razvoju naših (srpskih) starih životopisa od hagiografije ka istoriji tj. biografiji, ali je istovremeno njegov izraz prosto okovan retorikom da je stvorena tolika zbrka i nejasnost u izlaganju, da se na momente teško može razabrati šta hoće da kaže^[44]. Njegovo delo je značajno i kao neka vrsta izvora za nastanak i razvoj epske narodne poezije, jer se događaji opisani u njemu javljaju kao centralne teme nekih epskih pesama^[44]. Pored njega, početkom XV veka u Srbiji stvara i Grigorije Camblak, koji je napisao „Žitije Stefana Dečanskog“, „Službu Stefanu Dečanskom“ i „Opis prenosa moštiju svete Petke iz Bugarske u Srbiju“, a među značajne pisce ovog doba, ubraja se i Grk Antonija Rafail Epaktik (Došljak), koji je krajem druge decenije XV veka napisao „Pohvalu knezu Lazaru“^[44].

Razvoj arhitekture, započet tokom poslednje četvrtine XIV veka pod knezom Lazarom, nastavljen je i pod njegovim sinom Stefanom. Na polju sakralne arhitekture podižu se crkve u Moravskom stilu, nastalom pod uticajem crkava u Dušanovoj zadužbini Svetim Arhangelima kod Prizrena. Pored Stefanove zadužbine Manasije, tokom njegove vladavine podiže se i manastir Kalenić, čija crkva spada među najlepše primere ovog stila^[46]^[51].

Još veći napredak ostvaruje se u domenu fortifikacione arhitekture. Upadi Osmanlija primorali su njegovog oca da podigne jaka utvrđenja na svojim jugoistočnim granicama (Pirot, Prokuplje, Stalać i druga), kao i da svoju prestonicu i zadužbinu dodatno utvrdi. Stefanovo doba donosi značajna poboljšanja u odnosu na novitete koje su u srpsku vojnu arhitekturu uneli Kruševački Grad i Ravaničko utvrđenje, a vidljivi su na velikim radovima izvršenim na Beogradskoj tvrđavi, kao i na utvrđenju Manasije, koje po primeni nekih odbrambrenih rešenja prevazilazi i samu Beogradsku tvrđavu^[9]. Umesto uobičajenog bedema, izuzetno retko zaštićenog šancem, kod Ravanice i Malog Grada u Kruševcu javlja se sistem dvostrukih bedema sa šancem^{[n 23]}, koji kod Beograda dostiže svoju savršeniju formu dodavanjem eskarpe (koso nagnuta unutrašnja strana šanca). U široku upotrebu ulaze mašikule (kojih u Beogradu ima relativno malo na kapijama, dok su u Manasiji one gotovo svuda, ne samo po kulama, već i po bedemima^{[n 24]}), a uz glavne kapije se javljaju po dve kule^{[n 25]}, umesto po jedne, kao do tada. Napredak je vidljiv i na Donžon kulama oba utvrđenja^{[n 26]}, koje po svojim dimenzijama (visina im je nešto preko 30 metara^[23]) uveliko prevazilaze dotašnje primere. Poređenja radi, Donžon kula u Kruševcu je bila visoka oko 16^[52], u Stalaću 19.5^[53], u Magliču oko 20^[54], dok su kule koje su čuvale kapiju u Manasiji visoke oko 22 metra^[23].

Moravski stil u arhitekturi pratio je i zaseban stil u slikarstvu, a jedno od njegovih remek-dela^[46] je freskoslikarstvo u Kaleniću, nastalo oko 1413. godine^[55]^[46]. Prema mišljenju istoričara umetnosti i akademika Svetozara Radojčića, živopis u Kaleniću ima tri osnovne crte^[46]:

laki svetli kolorit

prigušenu plastičnost ljudskih likova

veoma naglašene linije

Jedna od najlepših i najpoznatijih fresaka iz Kalenića je Svadba u Kani^[46], a čitav živopis pokazuje neobičnu sličnost sa živopisom carigradske crkve Hrista Spasitelja u Polju^[46], koja spada među remek-dela vizantijske umetnosti, iz doba Renesanse Paleoga. Živopis u Stefanovoj zadužbini Manasiji je takođe visokih estetskih vrednosti^[46], ali je očuvan u mnogo manjoj meri. Najznačajnije freske, uz ktitorsku kompoziciju na zapadnom zidu, su Hristova čuda i Sveti ratnici (u naosu), zatim Pričešće apostola i Poklonjenje žrtvi (u oltarskoj apsidi), kao i prikazi biblijskih proroka u kupoli^[46].

Stefan Lazarević u epskoj poeziji

Glavni članak: Kosovski ciklus

Visoki Stevan, kako ga narodno predanje naziva, spada u red tzv. zmajevitih junaka^[56], a Veselin Čajkanović izdvaja tri osnovne karakteristike njegove mitološke ličnosti^[57]:

...„Srbi braćo, od boja junaci

Sijecite srpske krvopije!

Gonite ih Šami i Medini,

Da se k nama više ne povrate.“

Pa odande Turke potisnuše,

Sve ih gone, nigda ne prestaju,

Doćeraše moru debelome,

Prećeraše Šami i Medini.

Tadaj Stevan na obalu dođe,

Turski topuz u more bacio,

I ovako tiho govorio:

„Kada topuz iz mora izaš'o,

Onda Turčin preko mora preš'o

I Kruševca moga osvojio,

Opet srpsko carstvo zadobio.“

Pa se s vojskom u Kruševo vrati.

Kada bio na gradsku kapiju,

Kad mu topuz visi o kapiji,

Pogleda ga i topuz poznade,

Onda Stevan vojsku zastavio,

Pa ovako vojsci govorio:

„Hrabri Srbi, moji vitezovi

Mi moremo i konji nam mogu,

Al' zaludu kad nam Bog ne dade,

Ovo carstvo više za nas nije,

Naši stari vrlo plahi bili,

Kod miloga Boga zgriješili,

Bog nam dao tursku krvopiju,

Ne bi l' smo se opet povratili

I milome Bogu ugodili,

Jeda bi nam gr'jehe oprostio,

Pak nam srpsko carstvo poklonio“

Epska narodna pesma Visoki Stevan i car Bajazit

putovanje po svetu
rođenje Janka i Janje
neuspešna borba sa Turcima

On kaže da je najviše mitova o njemu zabeleženo daleko od njegove uže oblasti, u Hercegovini, Bosni, na Primorju^[57] i dodaje da je u tim krajevima Stevanova ličnost dobila najizrazitije mitsko obeležje^[57].

Prema srpskoj epici, Visoki Stevan je rođen iz veze zmaja sa kneginjom Milicom^[58], čime se objašnjavaju njegove natprirodne junačke osobine. Čest motiv vezan za njega su putovanja^[59], neretko prerušenog u prosjaka^[60]. To je opšti mitološki motiv putujućeg božanstva (prerušenog u prosjaka) koje ide svetom i gleda kako ljudi žive, nagrađujući dobre i kažnjavajući zle. Ta crta je uočljiva i u mitološkoj ličnosti svetog Save, koji je tu osobinu, po mišljenju Čajkanovića, preuzeo od nekadašnjeg Srpskog vrhovnog boga, a karakteriše i epskog Marka Kraljevića^[57].

U različitim oblicima, ali sa istom osnovnom radnjom, zabeležena je priča o rođenju blizanaca, Janka i Janje, čiji je otac bio Stevan.^[61] Stevanov sin, Janko je epski Sibinjanin Janko (istorijski Janoš Hunjadi), koji je zbog svog porekla poslije išao u Srbiju i bio se s Turcima kao tražeći svoju očevinu. Njegova ćerka, Janja, je majka jednog od junaka epskih pesama,Banović Sekule, a svi Stevanovi potomci su, kroz njegovo zmajsko poreklo, nasledili i nadljudske karakteristike i sposobnosti. Ova priča takođe predstavlja opštepoznati mitološki motiv o (putujućem) božanstvu koje pristaje da stupi u dobrovoljni odnos sa devojkom iz domaćinstva koje mu je ukazalo gostoprimstvo i na taj način pokloni ljudima svoj plod^[57]. Slična mitološka priča, vezana je i za Tezeja, odnosno jednu od legendi vezanih za njegovo rođenje, prema kojoj je njegov otac bio, bog mora, Posejdon.

Narodni umetnik govori i o borbama Visokog Stevana sa Turcima.^[62] U delima se opisuju njegove strahovite pobede nad njima, ali on ipak ne uspeva da izbori konačnu pobedu nad njima tj. trajno ih protera iz Srbije, ne zbog svoje eventualne nesposobnosti ili manjka vojske, već isključivo zbog upliva više sile tj. sam Bog Svevišnji mu to ne dozvoljava. Njegova nastojanja obično su propraćena sa bacanjem kletve vezane za nemoguće dešavanje koje se ipak desi, što je relativno čest motiv, ne samo u srpskoj, već i u drugim mitologijama^[57].

Popularna kultura i nasleđe

Njegov lik se pojavljuje u filmu Boj na Kosovu, iz 1989. godine.

Stefan Lazarević ima čak dve ulice u Beogradu: Bulevar Despota Stefana i Visokog Stevana.

Napomene

↑ Otac cezara Uglješe Vlatkovića, bio je sevastokrator Vlatko Paskačić, gospodar Slavišta, Vranja, Inogošta i Preševa.
↑ Žigmundovo pravo na presto je osporavao deo plemstva, koji ga je čak u aprilu 1401. godine zarobio u Budimu. On se krajem 1401. godine oslobodio i povukao u Češku, u kojoj je proveo narednu godinu.
↑ Prema odredbama ugovora, Balša je trebao da preda Mlečanima Ulcinj i Bar, dok su oni njemu trebali da vrate obalu od Luštice do granica Marije Ratačke, sa Budvom, Paštrovićima i solanama.
↑ Smatra se da je po njemu stvoren lik vojvode Prijezde, koji je opevan u srpskoj epskoj narodnoj pesmi „Smrt vojvode Prijezde“.
↑ Tokom proleća 1413. godine, Hrvoje Vukčić je napao posede Sandalja Hranića, koji se tada sa svojom vojskom nalazio u Srbiji, kao saveznik despota Stefana. Ovo je izazvalo oštru reakciju protiv Vukčića i on je suzbijen na svim frontovima. Odbijanje njegovih protivnika da sa njim sklope mir, naveo ga je da se okrene Osmanlijama, od kojih je u maju 1414. godine dobio vojnu pomoć. Od leta 1414. godine pritisak Osmanlija se ustaljuje u Bosni, odakle se više ne povlače. Rasporedili su male vojne posade u zemlji i time čvrsto kročili na novo tle. (Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982. )
↑ Sandalj Hranić je bio oženjen Jelenom, majkom Balše III i sestrom despota Stefana. On je tražio od Mlečana da mu predaju Gornju Zetu,Budvu i Bar, što su oni odbili.
↑ Mlečani su pristali da Stefanu priznaju osvajanja i tzv. Skadarski danak od 1.000 dukata godišnje, dok je Vitko pristao na to da im se prizna pravo na Skadar. Problem je nastao oko kontrole neposredne okoline gradova koje su držali Mlečani, jer su obe strane to tražile za sebe.
↑ Otomanske snage su tokom 1424. godine upale u Vlašku i mađarskog štićenika vojvodu Dana II su zamenile svojim štićenikom Raduom II.
↑ Početkom oktobra 1425. godine Stefan Lazarević je hitno nabavljao oružje i barut u Dubrovniku.
↑ Dubrovačka republika je u avgustu omogućila svojim građanima u Novom Brdu da u Dubrovniku nabave po jedan samostrel i 50 strelica.
↑ Stefanov biograf Konstantin Filozof pominje sabor u Srebrenici, pre opisa događaja iz jeseni 1425. godine, zbog čega pojedini istoričari (npr. Miodrag Purković) smeštaju ovaj sabor u doba pre 1425. godine. Sa druge strane, većina istoričara se opredeljuje za 1426. godinu, pošto Konstantin u svom izlaganju ne opisuje uvek dešavanja hronološkim redom.Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982. )
↑ Posle Stefanove smrti, vojvoda Jeremija je od Žigmunda zatražio 12.000 dukata da mu preda grad, jer je tvrdio da je toliko on dao despotu Stefanu za njega. Žigmund je to odbio, a propao je i pokušaj da Đurađ posreduje među njima, jer ga je Jeremija napao na ulaznoj kapiji Grada. On je posle toga predao Golubac Osmanlijama.
↑ „... neki su pohapšeni, nekima je oduzeta imovina ili su zlostavljani.“ (Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982. )
↑ Ostaci manastirske crkve su uništeni 1909. godine, a Miloje Vasić ih je datirao u doba Stefana Lazarevića ([1]).
↑ Jedno pismo Dubrovčanima iz 1425. godine, Stefan je uputio iz Pavlovca.
↑ Manastir Tresije potiče iz 1309. godine, iz doba kralja Dragutina, kao i Kastaljan, Rudničko Nikolje u Donjoj Šatornji je 1425. godine podigao Stefanov vlastelin Nikola Dorjenović, dok crkva svetog Ilije u Markovačkim Crkvinama potiče sa kraja XIX veka.
↑ Zna se da je podignut tokom Stefanove vladavine i to posle 1402. godine, pošto se u manastirskoj crkvi nalazi njegov oštećeni portret sa natpisom koji ga naziva despotom.
↑ U izvorima se njihova imena pominju tek nakon njegove smrti, a, uglavnom, su ih nosila po svojim upravnim središtima (Nekudim, Kruševac, Smederevo, Golubac,Petrus, Ostrovica, Borač, Teočak i Tišnica) ili po župi koju obuhvata (Lepenac).
↑ Kao središta se pominju Bar, Drivast i Podgorica, a kasnije i Medun.
↑ U njegovo doba, osim prestonog Kruševca, verovatno su podignuti Borač, Koznik, Koprijan, Pirot, Prokuplje, Stalać.
↑ Neke od mera koje je Stefan uveo, da bi ograničio izuzetno povlašćeni položaj Dubrovčana, bile su:
Drastično povećanje carina na uvoz.

Obeležavanje srebra čime se kontrolisao njegov izvoz i naplaćivanje odgovarajućih dažbina.

Ukinuo je pravo Dubrovčana da u trgovačkim sporovima sa lokalnim stanovništvom važi samo njihova zakletva.
↑ Stefan je, između ostalog, stanovnike grada oslobodio plaćanja carina i mostarina.
↑ Prvu liniju odbrane predstavlja dubok šanac, koji je u Kruševcu bio ispunjen vodom. Drugu liniju čini niski bedem tačnije grudobran, smešten na unutrašnjoj ivici šanca, dok je treću liniju činio visoki bedem ojačan kulama. Slično rešenje, sa dodatnim srednjim bedemom, primenjeno je u delu Carigradskih bedema, poznatih kao Teodosijevi bedemi.
↑ Prvobitno ih nije bilo ni u Manasiji, ali su dodate prilikom nadziđivanja kula, koje je izvedeno u toku same gradnje.
↑ U Beogradu je u prvoj fazi bila podignuta samo jedna kula, kao kod današnje Despotove kapije, da bi u drugoj fazi bila dograđena još jedna.
↑ Smatra se da je, danas uništeni Donžon Stefanovog Beograda, kula Nebojša bila veoma slična, ako ne i istovetna manasijskom Donžonu, tzv. Despotovoj kuli.

Reference

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 Андрија Веселиновић Радош Љушић, Српске династије, Нови Сад, 2001. ИСБН=86-83639-01-0
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 ^2,14 ^2,15 ^2,16 ^2,17 ^2,18 ^2,19 ^2,20 ^2,21 ^2,22 ^2,23 ^2,24 ^2,25 ^2,26 ^2,27 ^2,28 ^2,29 ^2,30 ^2,31 ^2,32 ^2,33 ^2,34 ^2,35 ^2,36 ^2,37 ^2,38 ^2,39 ^2,40 ^2,41 ^2,42 ^2,43 ^2,44 ^2,45 ^2,46 ^2,47 ^2,48 ^2,49 ^2,50 ^2,51 ^2,52 ^2,53 ^2,54 ^2,55 ^2,56 ^2,57 ^2,58 ^2,59 ^2,60 ^2,61 ^2,62 ^2,63 ^2,64 ^2,65 ^2,66 ^2,67 ^2,68 ^2,69 ^2,70 ^2,71 ^2,72 ^2,73 ^2,74 ^2,75 ^2,76 ^2,77 ^2,78 ^2,79 ^2,80 ^2,81 Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982.
↑ Enciklopedija leksikografskog zavoda. Zagreb 1950.
↑ Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine
↑ Enciklopedija leksikografskog zavoda. Zagreb 1950.
↑ Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Stanoje Stanojević, „Istorija srpskoga naroda“ (treće izdanje, reprint izdanja iz 1926), Beograd, 1989. ISBN 86-83639-01-0
↑ ^8,0 ^8,1 ^8,2 „Kao mesec posred zvezda“ (Politikin Zabavnik, 9. maj 2008, broj 2935, godina LXX)
↑ ^9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 Šablon:MP-BT
↑ Aleksa Ivić, „Rodoslovne tablice srpskih dinastija i vlastele“ (treće dopunjeno izdanje), Novi Sad, 1928. (Lazarevići)
↑ „Genealogy - Balkan states: The Lazarevici”. Pristupljeno 25. 2. 2010.
↑ „Medieval Lands project - Serbia: ''Lazar I [1385]-1389, Stefan 1389-1427''”. Pristupljeno 25. 2. 2010.
↑ ^13,00 ^13,01 ^13,02 ^13,03 ^13,04 ^13,05 ^13,06 ^13,07 ^13,08 ^13,09 ^13,10 ^13,11 ^13,12 ^13,13 ^13,14 ^13,15 ^13,16 ^13,17 ^13,18 ^13,19 ^13,20 ^13,21 ^13,22 ^13,23 ^13,24 ^13,25 Željko Fajfrić: Sveta loza Brankovića, elektronsko izdanje knjige iz 1999.
↑ Svezak drugi: dio prvi. Treće doba: Vladanje kraljeva iz raznih porodica (1301-1526). Prva knjiga: Anžuvinci i Sigismund do gubitka Dalmacije (1301-1409), Vjekoslav Klaić
↑ Вук није био Бранковић
↑ INES SABALIĆ, KRALJEVIĆ MARKO
↑ Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982.
↑ ^18,0 ^18,1 ^18,2 ^18,3 ^18,4 ^18,5 ^18,6 ^18,7 ^18,8 Alexander Kazhdan (editor), „The Oxford Dictionary of Byzantium“, Oxford, 1991. ((en))
↑ ^19,0 ^19,1 David Nicolle, „Nicopolis 1396: the last Crusade“, Oxford, 1996. ISBN 978-1-85532-918-8 (en) (str. 40 i 64.)
↑ ^20,0 ^20,1 ^20,2 ^20,3 ^20,4 Georgije Ostrogorski, „Istorija Vizantije“ (II fototipsko izdanje originala 1959), Beograd, 1993.
↑ ^21,0 ^21,1 ^21,2 ^21,3 Marko Šuica, „Nemirno doba srpskog srednjeg veka“ , Beograd, 2000. ISBN 86-355-0452-6
↑ ^22,0 ^22,1 Stojan Novaković, „Srbi i Turci XIV i XV veka“, Beograd, 1893.
↑ ^23,0 ^23,1 ^23,2 ^23,3 Aleksandar Deroko, „Srednjevekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji“ , Beograd, 1950.
↑ ^24,0 ^24,1 Sloveni u doba Nemanjića
↑ „Despot Stefan Lazarević”, Beograd, 1894, strane 110 i 111.
↑ Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982.
↑ ^27,00 ^27,01 ^27,02 ^27,03 ^27,04 ^27,05 ^27,06 ^27,07 ^27,08 ^27,09 ^27,10 ^27,11 ^27,12 ^27,13 Greška u referenci: Nevaljana oznaka <ref>; nije zadan tekst za reference po imenu Fajfrić-Brakovići
↑ ^28,00 ^28,01 ^28,02 ^28,03 ^28,04 ^28,05 ^28,06 ^28,07 ^28,08 ^28,09 ^28,10 ^28,11 ^28,12 ^28,13 ^28,14 Konstantin Filozof, „Žitije despota Stefana Lazarevića“
↑ http://www.rastko.org.yu/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html
↑ Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982.
↑ http://www.rastko.org.yu/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html
↑ ^32,00 ^32,01 ^32,02 ^32,03 ^32,04 ^32,05 ^32,06 ^32,07 ^32,08 ^32,09 ^32,10 ^32,11 ^32,12 ^32,13 Andrija Veselinović, „Država srpskih despota“ , Beograd, 2006. ISBN 86-17-12911-5
↑ ^33,0 ^33,1 Grupa autora, „Novo Brdo“ , Beograd, 2004. ISBN 86-80879-32-0 (sh) (en)
↑ Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982.
↑ ^35,0 ^35,1 ^35,2 Pešić, M (6. 2. 2007.). „Vuk ili Stefan”. Politika. Pristupljeno 11. 4. 2010.
↑ Pešić, M (29. 11. 2006.). „Arheološki nalazi pod ključem”. Politika. Pristupljeno 11. 4. 2010.
↑ Marković, M (13. 11. 2006.). „Nauka već dokazala: Koporin”. Večernje Novosti. Pristupljeno 11. 4. 2010.
↑ ^38,0 ^38,1 Nikčević, Z (3. 3. 2007.). „Genetska analiza rešava srednjovekovnu misteriju”. Glas Javnosti. Pristupljeno 11. 4. 2010.
↑ ^39,0 ^39,1 ^39,2 ^39,3 ^39,4 ^39,5 ^39,6 Vasilije Marković, „Pravoslavno monaštvo i manastiri u srednjovekovnoj Srbiji“ (prvo izdanje), Sremski Karlovci, 1920.
↑ Aleksandar Deroko, „Monumentalna i dekorativna arhitektura u srednjovekovnoj Srbiji“ (treće dopunjeno izdanje), Beograd, 1985.
↑ Spomenici kulture u Srbiji: Manastir Pavlovac (sajt SANU) (sh) (en)
(iz knjige „Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja“, članak Pavlovac, manastir)
↑ Spomenici kulture u Srbiji: Manastir Koporin (sajt SANU) (sh) (en)
(iz knjige „Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja“, članak Koporin, manastir)
↑ Spomenici kulture u Srbiji: Manastir Blagoveštenje (sajt SANU) (sh) (en)
(iz knjige „Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja“, članak Gornjačka klisura, Mitropolija, Blagoveštenje i pećinska isposnica)
↑ ^44,00 ^44,01 ^44,02 ^44,03 ^44,04 ^44,05 ^44,06 ^44,07 ^44,08 ^44,09 ^44,10 Jovan Deretić, „Istorija srpske književnosti“ (četvrto izdanje), Beograd, 2007. ISBN 978-86-86003-45-4
↑ „Despotovac: Despot Stefan Lazarević”. Pristupljeno 26. 10. 2010.
↑ ^46,00 ^46,01 ^46,02 ^46,03 ^46,04 ^46,05 ^46,06 ^46,07 ^46,08 ^46,09 Jovan Deretić, „Kulturna istorija Srba“ , Beograd, 2005. ISBN 86-331-2386-X
↑ Crkva, crkveni posedi, dakle i crkvena vlastela i zavisno stanovništvo, bili su u doba Nemanjića oslobođeni svih vojnih obaveza prema državi. (Andrija Veselinović, „Država srpskih despota“ , Beograd, 2006. ISBN 86-17-12911-5 (str. 163))
↑ ... u manjim operacijima, po ovlašćenju despota ili kada je ovaj bio sprečen da to čini. (Andrija Veselinović, „Država srpskih despota“ , Beograd, 2006. ISBN 86-17-12911-5 (str. 197))
↑ ^49,0 ^49,1 ^49,2 Grupa autora, „Sedam hiljada godina Beograda“, Beograd 1975.
↑ ^50,0 ^50,1 ^50,2 ^50,3 ^50,4 ^50,5 Aleksandar Milanović, „Kratka istorija srpskog književnog jezika“ , Beograd, 2004. ISBN 86-17-11104-6
↑ Група аутора, Споменичко наслеђе Србије: непокретна културна добра од изузетног и од великог значаја (друго измењено и допуњено издање), Београд 2007. ISBN 978-86-80879-60-4
↑ Predrag Đidić, „Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 3, Kruševac“, Beograd 2008. ISBN 978-86-908427-4-2
↑ Predrag Đidić, „Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 11, Stalać“, Beograd 2009. ISBN 978-86-908427-9-7
↑ Predrag Đidić, „Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 8, Maglič“, Beograd 2008. ISBN 978-86-908427-9-7
↑ Svetozar Radojčić, „Portreti srpskih vladara u srednjem veku“ (fototipsko izdanje originala iz 1934. godine sa dopunama), Beograd, 1996. ISBN 86-80879-07-X
↑ Šablon:SP-SSM
↑ ^57,0 ^57,1 ^57,2 ^57,3 ^57,4 ^57,5 Veselin Čajkanović, „Studije iz srpske religije i folklora : 1925-1942“ , Beograd, 1994. ISBN 86-379-0281-2 (Mitski motivi u tradiciji o despotu Stevanu)
↑ Epska narodna pesma „Miloš Obilić zmajski sin“
↑ Primeri za to su „Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu“, kao i narodna epska pesma „Visoki Stevan i car Bojadin“.
↑ Primer za to je „Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu“.
↑ Primeri za to su „Vukov Rječnik o Sibinjanin Janku“, kao i pesma „Visoki Stevan i car Bojadin“.
↑ Primeri za to su „Vukov Rječnik o Visokom Stefanu“, kao i epska pesma „Visoki Stevan i car Bajazit“.

Literatura

Primarni izvori:

Žitije svetoga kneza Lazara
Konstantin Filozof, „Žitije despota Stefana Lazarevića“

Naučni radovi:

Vasilije Marković, „Pravoslavno monaštvo i manastiri u srednjovekovnoj Srbiji“ (prvo izdanje), Sremski Karlovci, 1920.
Svetozar Radojčić, „Portreti srpskih vladara u srednjem veku“ (fototipsko izdanje originala iz 1934. godine sa dopunama), Beograd, 1996. ISBN 86-80879-07-X
Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982.
Alexander Kazhdan (editor), „The Oxford Dictionary of Byzantium“, Oxford, 1991. ((en))
Georgije Ostrogorski, „Istorija Vizantije“ (II fototipsko izdanje originala 1959), Beograd, 1993.
Veselin Čajkanović, „Studije iz srpske religije i folklora : 1925-1942“ , Beograd, 1994. ISBN 86-379-0281-2
Андрија Веселиновић Радош Љушић, Српске династије, Нови Сад, 2001. ИСБН=86-83639-01-0
Jovan Deretić, „Kulturna istorija Srba“ , Beograd, 2005. ISBN 86-331-2386-X
Andrija Veselinović, „Država srpskih despota“ , Beograd, 2006. ISBN 86-17-12911-5
Jovan Deretić, „Istorija srpske književnosti“ (četvrto izdanje), Beograd, 2007. ISBN 978-86-86003-45-4

Vidi još

Spoljašnje veze

Prethodnik:
Lazar Hrebeljanović

Knez Srbije
(1389 — 1402)

Nasljednik:
Srbija 1402. godine postaje despotovina.

Prethodnik:
Srbija je bila kneževina.

Despot Srbije
(1402 — 1427)

Nasljednik:
Đurađ Branković

Šablon:Link FA

[23] Otac cezara Uglješe Vlatkovića, bio je sevastokrator Vlatko Paskačić, gospodar Slavišta, Vranja, Inogošta i Preševa.

[24] Žigmundovo pravo na presto je osporavao deo plemstva, koji ga je čak u aprilu 1401. godine zarobio u Budimu. On se krajem 1401. godine oslobodio i povukao u Češku, u kojoj je proveo narednu godinu.

[28] Prema odredbama ugovora, Balša je trebao da preda Mlečanima Ulcinj i Bar, dok su oni njemu trebali da vrate obalu od Luštice do granica Marije Ratačke, sa Budvom, Paštrovićima i solanama.

[33] Smatra se da je po njemu stvoren lik vojvode Prijezde, koji je opevan u srpskoj epskoj narodnoj pesmi „Smrt vojvode Prijezde“.

[34] Tokom proleća 1413. godine, Hrvoje Vukčić je napao posede Sandalja Hranića, koji se tada sa svojom vojskom nalazio u Srbiji, kao saveznik despota Stefana. Ovo je izazvalo oštru reakciju protiv Vukčića i on je suzbijen na svim frontovima. Odbijanje njegovih protivnika da sa njim sklope mir, naveo ga je da se okrene Osmanlijama, od kojih je u maju 1414. godine dobio vojnu pomoć. Od leta 1414. godine pritisak Osmanlija se ustaljuje u Bosni, odakle se više ne povlače. Rasporedili su male vojne posade u zemlji i time čvrsto kročili na novo tle. (Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982. )

[35] Sandalj Hranić je bio oženjen Jelenom, majkom Balše III i sestrom despota Stefana. On je tražio od Mlečana da mu predaju Gornju Zetu,Budvu i Bar, što su oni odbili.

[36] Mlečani su pristali da Stefanu priznaju osvajanja i tzv. Skadarski danak od 1.000 dukata godišnje, dok je Vitko pristao na to da im se prizna pravo na Skadar. Problem je nastao oko kontrole neposredne okoline gradova koje su držali Mlečani, jer su obe strane to tražile za sebe.

[38] Otomanske snage su tokom 1424. godine upale u Vlašku i mađarskog štićenika vojvodu Dana II su zamenile svojim štićenikom Raduom II.

[39] Početkom oktobra 1425. godine Stefan Lazarević je hitno nabavljao oružje i barut u Dubrovniku.

[40] Dubrovačka republika je u avgustu omogućila svojim građanima u Novom Brdu da u Dubrovniku nabave po jedan samostrel i 50 strelica.

[42] Stefanov biograf Konstantin Filozof pominje sabor u Srebrenici, pre opisa događaja iz jeseni 1425. godine, zbog čega pojedini istoričari (npr. Miodrag Purković) smeštaju ovaj sabor u doba pre 1425. godine. Sa druge strane, većina istoričara se opredeljuje za 1426. godinu, pošto Konstantin u svom izlaganju ne opisuje uvek dešavanja hronološkim redom.Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982. )

[44] Posle Stefanove smrti, vojvoda Jeremija je od Žigmunda zatražio 12.000 dukata da mu preda grad, jer je tvrdio da je toliko on dao despotu Stefanu za njega. Žigmund je to odbio, a propao je i pokušaj da Đurađ posreduje među njima, jer ga je Jeremija napao na ulaznoj kapiji Grada. On je posle toga predao Golubac Osmanlijama.

[47] „... neki su pohapšeni, nekima je oduzeta imovina ili su zlostavljani.“ (Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982. )

[54] Ostaci manastirske crkve su uništeni 1909. godine, a Miloje Vasić ih je datirao u doba Stefana Lazarevića ([1]).

[55] Jedno pismo Dubrovčanima iz 1425. godine, Stefan je uputio iz Pavlovca.

[57] Manastir Tresije potiče iz 1309. godine, iz doba kralja Dragutina, kao i Kastaljan, Rudničko Nikolje u Donjoj Šatornji je 1425. godine podigao Stefanov vlastelin Nikola Dorjenović, dok crkva svetog Ilije u Markovačkim Crkvinama potiče sa kraja XIX veka.

[58] Zna se da je podignut tokom Stefanove vladavine i to posle 1402. godine, pošto se u manastirskoj crkvi nalazi njegov oštećeni portret sa natpisom koji ga naziva despotom.

[64] U izvorima se njihova imena pominju tek nakon njegove smrti, a, uglavnom, su ih nosila po svojim upravnim središtima (Nekudim, Kruševac, Smederevo, Golubac,Petrus, Ostrovica, Borač, Teočak i Tišnica) ili po župi koju obuhvata (Lepenac).

[65] Kao središta se pominju Bar, Drivast i Podgorica, a kasnije i Medun.

[66] U njegovo doba, osim prestonog Kruševca, verovatno su podignuti Borač, Koznik, Koprijan, Pirot, Prokuplje, Stalać.

[69] Neke od mera koje je Stefan uveo, da bi ograničio izuzetno povlašćeni položaj Dubrovčana, bile su:
Drastično povećanje carina na uvoz.

Obeležavanje srebra čime se kontrolisao njegov izvoz i naplaćivanje odgovarajućih dažbina.

Ukinuo je pravo Dubrovčana da u trgovačkim sporovima sa lokalnim stanovništvom važi samo njihova zakletva.

[71] Stefan je, između ostalog, stanovnike grada oslobodio plaćanja carina i mostarina.

[74] Prvu liniju odbrane predstavlja dubok šanac, koji je u Kruševcu bio ispunjen vodom. Drugu liniju čini niski bedem tačnije grudobran, smešten na unutrašnjoj ivici šanca, dok je treću liniju činio visoki bedem ojačan kulama. Slično rešenje, sa dodatnim srednjim bedemom, primenjeno je u delu Carigradskih bedema, poznatih kao Teodosijevi bedemi.

[75] Prvobitno ih nije bilo ni u Manasiji, ali su dodate prilikom nadziđivanja kula, koje je izvedeno u toku same gradnje.

[76] U Beogradu je u prvoj fazi bila podignuta samo jedna kula, kao kod današnje Despotove kapije, da bi u drugoj fazi bila dograđena još jedna.

[77] Smatra se da je, danas uništeni Donžon Stefanovog Beograda, kula Nebojša bila veoma slična, ako ne i istovetna manasijskom Donžonu, tzv. Despotovoj kuli.

[Andrija-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 Андрија Веселиновић Радош Љушић, Српске династије, Нови Сад, 2001. ИСБН=86-83639-01-0

[ISN-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 ^2,14 ^2,15 ^2,16 ^2,17 ^2,18 ^2,19 ^2,20 ^2,21 ^2,22 ^2,23 ^2,24 ^2,25 ^2,26 ^2,27 ^2,28 ^2,29 ^2,30 ^2,31 ^2,32 ^2,33 ^2,34 ^2,35 ^2,36 ^2,37 ^2,38 ^2,39 ^2,40 ^2,41 ^2,42 ^2,43 ^2,44 ^2,45 ^2,46 ^2,47 ^2,48 ^2,49 ^2,50 ^2,51 ^2,52 ^2,53 ^2,54 ^2,55 ^2,56 ^2,57 ^2,58 ^2,59 ^2,60 ^2,61 ^2,62 ^2,63 ^2,64 ^2,65 ^2,66 ^2,67 ^2,68 ^2,69 ^2,70 ^2,71 ^2,72 ^2,73 ^2,74 ^2,75 ^2,76 ^2,77 ^2,78 ^2,79 ^2,80 ^2,81 Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982.

[3] Enciklopedija leksikografskog zavoda. Zagreb 1950.

[4] Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine

[5] Enciklopedija leksikografskog zavoda. Zagreb 1950.

[6] Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine

[Stanoje-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Stanoje Stanojević, „Istorija srpskoga naroda“ (treće izdanje, reprint izdanja iz 1926), Beograd, 1989. ISBN 86-83639-01-0

[SĆ-8] 8,0 ^8,1 ^8,2 „Kao mesec posred zvezda“ (Politikin Zabavnik, 9. maj 2008, broj 2935, godina LXX)

[Mare-9] 9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 Šablon:MP-BT

[Aleksa-10] Aleksa Ivić, „Rodoslovne tablice srpskih dinastija i vlastele“ (treće dopunjeno izdanje), Novi Sad, 1928. (Lazarevići)

[Česi-11] „Genealogy - Balkan states: The Lazarevici”. Pristupljeno 25. 2. 2010.

[MDL-12] „Medieval Lands project - Serbia: ''Lazar I [1385]-1389, Stefan 1389-1427''”. Pristupljeno 25. 2. 2010.

[Fajfrić-Brankovići-13] 13,00 ^13,01 ^13,02 ^13,03 ^13,04 ^13,05 ^13,06 ^13,07 ^13,08 ^13,09 ^13,10 ^13,11 ^13,12 ^13,13 ^13,14 ^13,15 ^13,16 ^13,17 ^13,18 ^13,19 ^13,20 ^13,21 ^13,22 ^13,23 ^13,24 ^13,25 Željko Fajfrić: Sveta loza Brankovića, elektronsko izdanje knjige iz 1999.

[14] Svezak drugi: dio prvi. Treće doba: Vladanje kraljeva iz raznih porodica (1301-1526). Prva knjiga: Anžuvinci i Sigismund do gubitka Dalmacije (1301-1409), Vjekoslav Klaić

[Dević-15] Вук није био Бранковић

[Sabalić-16] INES SABALIĆ, KRALJEVIĆ MARKO

[17] Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982.

[ODB-18] 18,0 ^18,1 ^18,2 ^18,3 ^18,4 ^18,5 ^18,6 ^18,7 ^18,8 Alexander Kazhdan (editor), „The Oxford Dictionary of Byzantium“, Oxford, 1991. ((en))

[Nikol-19] 19,0 ^19,1 David Nicolle, „Nicopolis 1396: the last Crusade“, Oxford, 1996. ISBN 978-1-85532-918-8 (en) (str. 40 i 64.)

[GO-20] 20,0 ^20,1 ^20,2 ^20,3 ^20,4 Georgije Ostrogorski, „Istorija Vizantije“ (II fototipsko izdanje originala 1959), Beograd, 1993.

[Šuica-21] 21,0 ^21,1 ^21,2 ^21,3 Marko Šuica, „Nemirno doba srpskog srednjeg veka“ , Beograd, 2000. ISBN 86-355-0452-6

[Stojan-22] 22,0 ^22,1 Stojan Novaković, „Srbi i Turci XIV i XV veka“, Beograd, 1893.

[Aca-25] 23,0 ^23,1 ^23,2 ^23,3 Aleksandar Deroko, „Srednjevekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji“ , Beograd, 1950.

[Ćosović-26] 24,0 ^24,1 Sloveni u doba Nemanjića

[27] „Despot Stefan Lazarević”, Beograd, 1894, strane 110 i 111.

[29] Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982.

[Fajfrić-Brakovići-30] 27,00 ^27,01 ^27,02 ^27,03 ^27,04 ^27,05 ^27,06 ^27,07 ^27,08 ^27,09 ^27,10 ^27,11 ^27,12 ^27,13 Greška u referenci: Nevaljana oznaka <ref>; nije zadan tekst za reference po imenu Fajfrić-Brakovići

[Konst-31] 28,00 ^28,01 ^28,02 ^28,03 ^28,04 ^28,05 ^28,06 ^28,07 ^28,08 ^28,09 ^28,10 ^28,11 ^28,12 ^28,13 ^28,14 Konstantin Filozof, „Žitije despota Stefana Lazarevića“

[32] ttp://www.rastko.org.yu/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html

[37] Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982.

[41] ttp://www.rastko.org.yu/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html

[DSD-43] 32,00 ^32,01 ^32,02 ^32,03 ^32,04 ^32,05 ^32,06 ^32,07 ^32,08 ^32,09 ^32,10 ^32,11 ^32,12 ^32,13 Andrija Veselinović, „Država srpskih despota“ , Beograd, 2006. ISBN 86-17-12911-5

[NB-45] 33,0 ^33,1 Grupa autora, „Novo Brdo“ , Beograd, 2004. ISBN 86-80879-32-0 (sh) (en)

[46] Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982.

[Politika-2-48] 35,0 ^35,1 ^35,2 Pešić, M (6. 2. 2007.). „Vuk ili Stefan”. Politika. Pristupljeno 11. 4. 2010.

[Politika-1-49] Pešić, M (29. 11. 2006.). „Arheološki nalazi pod ključem”. Politika. Pristupljeno 11. 4. 2010.

[Novosti-50] Marković, M (13. 11. 2006.). „Nauka već dokazala: Koporin”. Večernje Novosti. Pristupljeno 11. 4. 2010.

[Glas-51] 38,0 ^38,1 Nikčević, Z (3. 3. 2007.). „Genetska analiza rešava srednjovekovnu misteriju”. Glas Javnosti. Pristupljeno 11. 4. 2010.

[Vasa-52] 39,0 ^39,1 ^39,2 ^39,3 ^39,4 ^39,5 ^39,6 Vasilije Marković, „Pravoslavno monaštvo i manastiri u srednjovekovnoj Srbiji“ (prvo izdanje), Sremski Karlovci, 1920.

[Aca-2-53] Aleksandar Deroko, „Monumentalna i dekorativna arhitektura u srednjovekovnoj Srbiji“ (treće dopunjeno izdanje), Beograd, 1985.

[56] Spomenici kulture u Srbiji: Manastir Pavlovac (sajt SANU) (sh) (en)
(iz knjige „Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja“, članak Pavlovac, manastir)

[59] Spomenici kulture u Srbiji: Manastir Koporin (sajt SANU) (sh) (en)
(iz knjige „Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja“, članak Koporin, manastir)

[60] Spomenici kulture u Srbiji: Manastir Blagoveštenje (sajt SANU) (sh) (en)
(iz knjige „Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja“, članak Gornjačka klisura, Mitropolija, Blagoveštenje i pećinska isposnica)

[Joca-61] 44,00 ^44,01 ^44,02 ^44,03 ^44,04 ^44,05 ^44,06 ^44,07 ^44,08 ^44,09 ^44,10 Jovan Deretić, „Istorija srpske književnosti“ (četvrto izdanje), Beograd, 2007. ISBN 978-86-86003-45-4

[62] „Despotovac: Despot Stefan Lazarević”. Pristupljeno 26. 10. 2010.

[KIS-63] 46,00 ^46,01 ^46,02 ^46,03 ^46,04 ^46,05 ^46,06 ^46,07 ^46,08 ^46,09 Jovan Deretić, „Kulturna istorija Srba“ , Beograd, 2005. ISBN 86-331-2386-X

[67] Crkva, crkveni posedi, dakle i crkvena vlastela i zavisno stanovništvo, bili su u doba Nemanjića oslobođeni svih vojnih obaveza prema državi. (Andrija Veselinović, „Država srpskih despota“ , Beograd, 2006. ISBN 86-17-12911-5 (str. 163))

[68] ... u manjim operacijima, po ovlašćenju despota ili kada je ovaj bio sprečen da to čini. (Andrija Veselinović, „Država srpskih despota“ , Beograd, 2006. ISBN 86-17-12911-5 (str. 197))

[Sedam-70] 49,0 ^49,1 ^49,2 Grupa autora, „Sedam hiljada godina Beograda“, Beograd 1975.

[MAca-72] 50,0 ^50,1 ^50,2 ^50,3 ^50,4 ^50,5 Aleksandar Milanović, „Kratka istorija srpskog književnog jezika“ , Beograd, 2004. ISBN 86-17-11104-6

[Kalenić-73] Група аутора, Споменичко наслеђе Србије: непокретна културна добра од изузетног и од великог значаја (друго измењено и допуњено издање), Београд 2007. ISBN 978-86-80879-60-4

[78] Predrag Đidić, „Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 3, Kruševac“, Beograd 2008. ISBN 978-86-908427-4-2

[79] Predrag Đidić, „Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 11, Stalać“, Beograd 2009. ISBN 978-86-908427-9-7

[80] Predrag Đidić, „Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 8, Maglič“, Beograd 2008. ISBN 978-86-908427-9-7

[Toza-81] Svetozar Radojčić, „Portreti srpskih vladara u srednjem veku“ (fototipsko izdanje originala iz 1934. godine sa dopunama), Beograd, 1996. ISBN 86-80879-07-X

[Sreta-82] Šablon:SP-SSM

[Čajkan-83] 57,0 ^57,1 ^57,2 ^57,3 ^57,4 ^57,5 Veselin Čajkanović, „Studije iz srpske religije i folklora : 1925-1942“ , Beograd, 1994. ISBN 86-379-0281-2 (Mitski motivi u tradiciji o despotu Stevanu)

[84] Epska narodna pesma „Miloš Obilić zmajski sin“

[85] Primeri za to su „Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu“, kao i narodna epska pesma „Visoki Stevan i car Bojadin“.

[86] Primer za to je „Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu“.

[87] Primeri za to su „Vukov Rječnik o Sibinjanin Janku“, kao i pesma „Visoki Stevan i car Bojadin“.

[88] Primeri za to su „Vukov Rječnik o Visokom Stefanu“, kao i epska pesma „Visoki Stevan i car Bajazit“.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[n 1]

[n 2]

[23]

[24]

[25]

[n 3]

[26]

[27]

[28]

[29]

[n 4]

[n 5]

[n 6]

[n 7]

[30]

[n 8]

[n 9]

[n 10]

[31]

[n 11]

[32]

[n 12]

[33]

[34]

[n 13]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[n 14]

[n 15]

[41]

[n 16]

[n 17]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[n 18]

[n 19]

[n 20]

[47]

[48]

[n 21]

[49]

[n 22]

[50]

[51]

[n 23]

[n 24]

[n 25]

[n 26]

[52]

[53]

@@ Red 1: / Red 1: @@
 {{radovi}}
 {{Vladar (SR)
-| ime = Stefan Lazarevic
+| ime = Stefan Lazarević
-| slika = Esteban Lazarevic.jpg
+| slika = Esteban Lazarević.jpg
 | opis_slike =Freska iz crkve [[Manastir Manasija|manastira Manasije]],</br>[[1418]]. godine
-| datum_rodenja = [[1377]].
+| datum_rođenja = [[1377]].
-| mesto_rodenja = Kruševacki Grad
+| mesto_rođenja = Kruševački Grad
-| država_rodenja =
+| država_rođenja =
 | datum_smrti = [[19. jul]] [[1427]].
 | mesto_smrti = Glavica kod [[Kragujevac|Kragujevca]]
@@ Red 14: / Red 14: @@
 | vladavina = [[1389]]/[[1393]] — [[1402]],</br>knez Srbije</br>[[1402]] — [[1427]],</br>despot Srbije
 | datum_krunisanja =
-| prethodnik = [[Lazar Hrebeljanovic|Lazar]]
+| prethodnik = [[Lazar Hrebeljanović|Lazar]]
-| naslednik = [[Ðurad Brankovic|Ðurad]]
+| naslednik = [[Đurađ Branković|Đurađ]]
-| dinastija = Lazarevici
+| dinastija = Lazarevići
-| otac = [[Lazar Hrebeljanovic|Lazar]]
+| otac = [[Lazar Hrebeljanović|Lazar]]
-| majka = [[Milica Hrebeljanovic|Milica]]
+| majka = [[Milica Hrebeljanović|Milica]]
 | supružnik = [[Jelena Gatiluzijo|Jelena]]
 | deca = nije ih imao
 }}
-'''Stefan Lazarevic''' poznat i kao '''Stevan Visoki''' ([[Kruševac]], [[1377]]<ref name="Andrija">{{AVRLj-SD}}</ref> – [[Kragujevac]], [[19. jul]] [[1427]]) je bio sin kneza [[Lazar Hrebeljanovic|Lazara]] koji je vladao [[Srbija|Srbijom]] kao [[osmansko carstvo|otomanski]] [[vazal]] sa titulom [[knez]]a (1389/1393—1402), a potom kao dvojni ugarski i otomanski vazal sa zvanjem [[despot]]a (1402—1427).
+'''Stefan Lazarević''' poznat i kao '''Stevan Visoki''' ([[Kruševac]], [[1377]]<ref name="Andrija">{{AVRLj-SD}}</ref> – [[Kragujevac]], [[19. jul]] [[1427]]) je bio sin kneza [[Lazar Hrebeljanović|Lazara]] koji je vladao [[Srbija|Srbijom]] kao [[osmansko carstvo|otomanski]] [[vazal]] sa titulom [[knez]]a (1389/1393—1402), a potom kao dvojni ugarski i otomanski vazal sa zvanjem [[despot]]a (1402—1427).
-Nakon oceve pogibije u [[Kosovski boj|kosovskom boju]] [[1389]]. godine, maloletni Stefan i njegova majka i namesnica [[Milica Hrebeljanovic|Milica]] su ucinili [[Moravska Srbija|Srbiju]] vazalnom, kako ne bi potpali pod vlast konkurentske dinastije [[Vuk Brankovic|Brankovica]].
+Nakon očeve pogibije u [[Kosovski boj|kosovskom boju]] [[1389]]. godine, maloletni Stefan i njegova majka i namesnica [[Milica Hrebeljanović|Milica]] su učinili [[Moravska Srbija|Srbiju]] vazalnom, kako ne bi potpali pod vlast konkurentske dinastije [[Vuk Branković|Brankovića]].
-Po navršavanju punoletstva, Stefan je aktivno pomagao otomanskom osvajanju Balkana. [[1395]]. godine je kao [[osmansko carstvo|otomanski]] [[vazal]] predvodio vojsku [[Bitka na Rovinama|u napadu]] na susednu [[Vlaška|Vlašku]] (danas [[Rumunija]]), koja je nakon toga postala vazalna. [[1396]]. godine je sa svojim oklopnicima ima presudnu ulogu u [[Bitka kod Nikopolja|bici kod Nikopolja]] u [[Bugarska|Bugarskoj]], nakon cega su pale [[Vidinska Bugarska]] i nepokorna [[Zemlja Brankovica]] ([[Kosovo]] i okolina).<ref name="ISN">{{ISN II}}</ref> Zbog istaknute ulogu u otomanskoj pobedi, Stefan Lazarevic je kao nagradu dobio veci deo [[Kosovska oblast|kosovskih poseda]] [[Vuk Brankovic|Vuka Brankovica]], koji se do kraja odupirao Turcima.<ref>Enciklopedija leksikografskog zavoda. Zagreb 1950.</ref><ref>[http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine]</ref> Januara [[1398]]. godine Stefan Lazarevic je sa turskom vojskom ucestvovao u pohodu na [[Kraljevina Bosna|Bosnu]] i stigao do Glasinca.<ref>Enciklopedija leksikografskog zavoda. Zagreb 1950.</ref><ref>[http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine]</ref> Iste godine dolazi do pobune vlastele protiv njega, koju je uspeo da ugušu, uz istovremeni dolazak turskih trupa.
+Po navršavanju punoletstva, Stefan je aktivno pomagao otomanskom osvajanju Balkana. [[1395]]. godine je kao [[osmansko carstvo|otomanski]] [[vazal]] predvodio vojsku [[Bitka na Rovinama|u napadu]] na susednu [[Vlaška|Vlašku]] (danas [[Rumunija]]), koja je nakon toga postala vazalna. [[1396]]. godine je sa svojim oklopnicima ima presudnu ulogu u [[Bitka kod Nikopolja|bici kod Nikopolja]] u [[Bugarska|Bugarskoj]], nakon čega su pale [[Vidinska Bugarska]] i nepokorna [[Zemlja Brankovića]] ([[Kosovo]] i okolina).<ref name="ISN">{{ISN II}}</ref> Zbog istaknute ulogu u otomanskoj pobedi, Stefan Lazarević je kao nagradu dobio veći deo [[Kosovska oblast|kosovskih poseda]] [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]], koji se do kraja odupirao Turcima.<ref>Enciklopedija leksikografskog zavoda. Zagreb 1950.</ref><ref>[http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine]</ref> Januara [[1398]]. godine Stefan Lazarević je sa turskom vojskom učestvovao u pohodu na [[Kraljevina Bosna|Bosnu]] i stigao do Glasinca.<ref>Enciklopedija leksikografskog zavoda. Zagreb 1950.</ref><ref>[http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine]</ref> Iste godine dolazi do pobune vlastele protiv njega, koju je uspeo da ugušu, uz istovremeni dolazak turskih trupa.
-[[1402]]. godine posle turskog [[Bitka kod Angore|poraza kod Ankare]], i smrti njegovog gospodara [[Bajazit I|Bajazita]], prišao je [[Vizantijsko carstvo|Vizantiji]] i dobio titulu despota.<ref name="Stanoje">{{SS-ISN|Deo=VIII Borba srpskoga naroda s Turcima|Broj=8}}</ref> Po povratku u Srbiju, krajem oktobra [[1402]]. godine, Stefanova vojska napada ostatke [[zemlja Brankovica|zemlje Brankovica]], cime pocinje dinasticki rat koji ce trajati narednu deceniju. U to vreme je otpoceo [[gradanski rat u Osmanskom carstvu|gradanski rat u Otomanskoj imperiji]], i [[Brankovici]] se svrstavaju uz jednu, a [[Lazarevici]] uz drugu zaracenu stranu.
+[[1402]]. godine posle turskog [[Bitka kod Angore|poraza kod Ankare]], i smrti njegovog gospodara [[Bajazit I|Bajazita]], prišao je [[Vizantijsko carstvo|Vizantiji]] i dobio titulu despota.<ref name="Stanoje">{{SS-ISN|Deo=VIII Borba srpskoga naroda s Turcima|Broj=8}}</ref> Po povratku u Srbiju, krajem oktobra [[1402]]. godine, Stefanova vojska napada ostatke [[zemlja Brankovića|zemlje Brankovića]], čime počinje dinastički rat koji će trajati narednu deceniju. U to vreme je otpočeo [[građanski rat u Osmanskom carstvu|građanski rat u Otomanskoj imperiji]], i [[Brankovići]] se svrstavaju uz jednu, a [[Lazarevići]] uz drugu zaraćenu stranu.
-Krajem 1403. ili pocetkom 1404. godine, Stefan stupa u vazalne odnose i sa madarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]] od koga dobija [[Macva|Macvu]], [[Beogradska tvrdava|Beograd]] (u koji premešta prestonicu) i druge posede. Prilikom Žigmundovog obnavljanja [[Viteški red|viteškog reda]] [[Viteški red Zmaja|Zmaja]] 1408. godine, Stefan mu postaje prvi vitez. Krajem iste godine, protiv Stefanove vladavine ustaje i njegov mladi brat [[Vuk Lazarevic|Vuk]].
+Krajem 1403. ili početkom 1404. godine, Stefan stupa u vazalne odnose i sa mađarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]] od koga dobija [[Mačva|Mačvu]], [[Beogradska tvrđava|Beograd]] (u koji premešta prestonicu) i druge posede. Prilikom Žigmundovog obnavljanja [[Viteški red|viteškog reda]] [[Viteški red Zmaja|Zmaja]] 1408. godine, Stefan mu postaje prvi vitez. Krajem iste godine, protiv Stefanove vladavine ustaje i njegov mlađi brat [[Vuk Lazarević|Vuk]].
-Sukobi u Srbiji su okoncani tek [[1412]]. godine sporazumom da [[Ðurad Brankovic]] postane prestolonaslednik. U sukobu medu Osmanlijama je 1413. godine pobedio [[Mehmed I]], zahvaljujuci Stefanovoj pomoci, nakon cega je usledio period mira. Posle smrti [[Balša III Balšic|Balše III Balšica]], Stefan je nasledio [[Zeta (država)|Zetu]], oko cijih primorskih gradova je vodio [[Drugi skadarski rat|rat protiv Mlecana]]. Nakon smrti Stefana [[1427]]. godine, nasleduje ga sestric [[Ðurad Brankovic]].
+Sukobi u Srbiji su okončani tek [[1412]]. godine sporazumom da [[Đurađ Branković]] postane prestolonaslednik. U sukobu među Osmanlijama je 1413. godine pobedio [[Mehmed I]], zahvaljujući Stefanovoj pomoći, nakon čega je usledio period mira. Posle smrti [[Balša III Balšić|Balše III Balšića]], Stefan je nasledio [[Zeta (država)|Zetu]], oko čijih primorskih gradova je vodio [[Drugi skadarski rat|rat protiv Mlečana]]. Nakon smrti Stefana [[1427]]. godine, nasleđuje ga sestrić [[Đurađ Branković]].
-Neki ocenjuju da je Stefan periode mira iskoristio za snaženje Srbije u [[Politika|politickom]], [[Ekonomija|ekonomskom]], [[Kultura|kulturnom]] i [[Vojska|vojnom]] pogledu.<ref name="Stanoje" /> [[1412]]. godine je objavio ''„[[Zakon o rudnicima|Zakonik o rudnicima]]“'', kojim se ureduje život u [[Tvrdava Novo Brdo|Novom Brdu]], tada najvecem [[rudnik]]u na [[Balkansko poluostrvo|Balkanu]]<ref name="ISN">{{ISN II}}</ref>. Time je pojacao razvoj [[Rudarstvo|rudarstva]], koje je bilo glavna [[Privreda|privredna]] grana [[srpska despotovina|tadašnje Srbije]]<ref name="SC">[http://www.politikin-zabavnik.co.rs/2008/2935/02.php ''„Kao mesec posred zvezda“''] ([[Politikin Zabavnik]], [[9. maj]] [[2008]], broj 2935, godina LXX)</ref>. Na polju arhitekture, nastavlja se razvoj [[Moravski stil|Moravskog stila]], koji je zapoceo u doba njegovog oca. U periodu od 1407. do 1418. godine podiže [[manastir Manasija|manastir Resavu (Manasiju)]], poslednju monumentalnu zadužbinu srpskog srednjovekovlja<ref name="Andrija" />, a [[Beograd]] je od porušenog pogranicnog gradica pretvorio u modernu utvrdenu evropsku prestonicu, proširivši ga gotovo deset puta<ref name="Mare">{{MP-BT}}</ref>.
+Neki ocenjuju da je Stefan periode mira iskoristio za snaženje Srbije u [[Politika|političkom]], [[Ekonomija|ekonomskom]], [[Kultura|kulturnom]] i [[Vojska|vojnom]] pogledu.<ref name="Stanoje" /> [[1412]]. godine je objavio ''„[[Zakon o rudnicima|Zakonik o rudnicima]]“'', kojim se uređuje život u [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]], tada najvećem [[rudnik]]u na [[Balkansko poluostrvo|Balkanu]]<ref name="ISN">{{ISN II}}</ref>. Time je pojačao razvoj [[Rudarstvo|rudarstva]], koje je bilo glavna [[Privreda|privredna]] grana [[srpska despotovina|tadašnje Srbije]]<ref name="SĆ">[http://www.politikin-zabavnik.co.rs/2008/2935/02.php ''„Kao mesec posred zvezda“''] ([[Politikin Zabavnik]], [[9. maj]] [[2008]], broj 2935, godina LXX)</ref>. Na polju arhitekture, nastavlja se razvoj [[Moravski stil|Moravskog stila]], koji je započeo u doba njegovog oca. U periodu od 1407. do 1418. godine podiže [[manastir Manasija|manastir Resavu (Manasiju)]], poslednju monumentalnu zadužbinu srpskog srednjovekovlja<ref name="Andrija" />, a [[Beograd]] je od porušenog pograničnog gradića pretvorio u modernu utvrđenu evropsku prestonicu, proširivši ga gotovo deset puta<ref name="Mare">{{MP-BT}}</ref>.
-Bio je pokrovitelj umetnosti i kulture, a i sam je bio pisac. Njegovo najznacajnije delo je ''„[[Slovo ljubve]]“'' koje se odlikuje renesansnim crtama. U ovom periodu se razvija i bogata prepisivacka delatnost (takozvana ''[[Resavska prepisivacka škola]]'').
+Bio je pokrovitelj umetnosti i kulture, a i sam je bio pisac. Njegovo najznačajnije delo je ''„[[Slovo ljubve]]“'' koje se odlikuje renesansnim crtama. U ovom periodu se razvija i bogata prepisivačka delatnost (takozvana ''[[Resavska prepisivačka škola]]'').
 [[Srpska pravoslavna crkva]] ga je [[Kanonizacija|kanonizovala]] 500 godina nakon njegove smrti [[19. jul]]a [[1927]]. godine i slavi ga [[1. avgust]]a (19. jula po [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]]) kao ''svetog Stefana despota Srpskog''.
 == Poreklo i porodica ==
-{{main|Lazar Hrebeljanovic|Milica Hrebeljanovic}}
+{{main|Lazar Hrebeljanović|Milica Hrebeljanović}}
-[[Datoteka:Lazar Hrebeljanovic.jpg|thumb|desno|175px|thumb|Knez [[Lazar Hrebeljanovic]], otac Stefana Lazarevica, poginuo u borbi protiv Osmanlija na Kosovu.]]
+[[Datoteka:Lazar Hrebeljanovic.jpg|thumb|desno|175px|thumb|Knez [[Lazar Hrebeljanović]], otac Stefana Lazarevića, poginuo u borbi protiv Osmanlija na Kosovu.]]
-Stefan Lazarevic je roden, najverovatnije, 1377. godine u [[Kruševac|Kruševcu]], prestonici svog oca, kneza Lazara.
+Stefan Lazarević je rođen, najverovatnije, 1377. godine u [[Kruševac|Kruševcu]], prestonici svog oca, kneza Lazara.
-Stefan je bio sin Lazara Hrebeljanovica i njegove supruge [[Milica Hrebeljanovic|Milice]], koja je pripadala bocnoj liniji [[Dinastija Nemanjica|Nemanjica]], pošto je njen otac, [[jug Bogdan|knez Vratko]], bio direktan potomak [[Vukan Nemanjic|Vukana]], najstarijeg sina [[Stefan Nemanja|Stefana Nemanje]]. Pored Stefana, oni su imali još sedmoro dece<ref name="Aleksa">{{AI-RT|Deo=Lazarevici|Broj=5}}</ref><ref name="Cesi">{{cite web|url=http://genealogy.euweb.cz/balkan/balkan17.html|title=Genealogy - Balkan states: ''The Lazarevici''|accessdate=25. 2. 2010.}}</ref><ref name="MDL">{{cite web|url=http://fmg.ac/Projects/MedLands/SERBIA.htm#_Toc233765134|title=<nowiki>Medieval Lands project - Serbia: ''Lazar I [1385]-1389, Stefan 1389-1427''</nowiki>|accessdate=25. 2. 2010.}}</ref>.
+Stefan je bio sin Lazara Hrebeljanovića i njegove supruge [[Milica Hrebeljanović|Milice]], koja je pripadala bočnoj liniji [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]], pošto je njen otac, [[jug Bogdan|knez Vratko]], bio direktan potomak [[Vukan Nemanjić|Vukana]], najstarijeg sina [[Stefan Nemanja|Stefana Nemanje]]. Pored Stefana, oni su imali još sedmoro dece<ref name="Aleksa">{{AI-RT|Deo=Lazarevići|Broj=5}}</ref><ref name="Česi">{{cite web|url=http://genealogy.euweb.cz/balkan/balkan17.html|title=Genealogy - Balkan states: ''The Lazarevici''|accessdate=25. 2. 2010.}}</ref><ref name="MDL">{{cite web|url=http://fmg.ac/Projects/MedLands/SERBIA.htm#_Toc233765134|title=<nowiki>Medieval Lands project - Serbia: ''Lazar I [1385]-1389, Stefan 1389-1427''</nowiki>|accessdate=25. 2. 2010.}}</ref>.
-Stefan Lazarevic se u [[Septembar|septembru]] 1405. godine<ref name="Andrija" /> oženio Jelenom, cerkom [[Francesko II Gatiluzijo|Franceska II Gatiluzija]] (1384—1404), [[Ðenova|denovljanskog]] gospodara [[Lezbos]]a i sestrom [[Irina Gatiluzio|Irine (''Evgenije'') Paleolog]], supruge [[Jovan VII Paleolog|Jovana VII]] (savladar 1376—1379, [[spisak vizantijskih careva|car]] 1390, regent 1399—1403). Ovaj brak je bio ugovoren tokom njegovog boravka u [[Istanbul|Carigradu]] 1402. godine, u doba kada je gradom i [[Vizantijsko carstvo|Vizantijom]] upravljao Jovan VII, u ime svog strica [[Manojlo II Paleolog|Manojla II]] (savladar 1373—1391, car 1391—1425). Jelena i Stefan nisu imali dece, a ona se posle sklapanja braka u izvorima ne spominje, niti je prikazana u [[ktitor]]skim kompozicijama Stefanovih [[zadužbina]], na kojima je on uvek naslikan sam<ref name="Andrija" />.
+Stefan Lazarević se u [[Septembar|septembru]] 1405. godine<ref name="Andrija" /> oženio Jelenom, ćerkom [[Frančesko II Gatiluzijo|Frančeska II Gatiluzija]] (1384—1404), [[Đenova|đenovljanskog]] gospodara [[Lezbos]]a i sestrom [[Irina Gatiluzio|Irine (''Evgenije'') Paleolog]], supruge [[Jovan VII Paleolog|Jovana VII]] (savladar 1376—1379, [[spisak vizantijskih careva|car]] 1390, regent 1399—1403). Ovaj brak je bio ugovoren tokom njegovog boravka u [[Istanbul|Carigradu]] 1402. godine, u doba kada je gradom i [[Vizantijsko carstvo|Vizantijom]] upravljao Jovan VII, u ime svog strica [[Manojlo II Paleolog|Manojla II]] (savladar 1373—1391, car 1391—1425). Jelena i Stefan nisu imali dece, a ona se posle sklapanja braka u izvorima ne spominje, niti je prikazana u [[ktitor]]skim kompozicijama Stefanovih [[zadužbina]], na kojima je on uvek naslikan sam<ref name="Andrija" />.
 == Život i vladavina ==
 === Borba za vlast ===
-{{main|Kosovski boj|Milica Hrebeljanovic|Vuk Brankovic}}
+{{main|Kosovski boj|Milica Hrebeljanović|Vuk Branković}}
-Nakon [[kosovska bitka|kosovske bitke]] u Srbiji se postavilo pitanje ko ce biti naslednik kneza Lazara. U to vreme sinovi kneza Lazara, Stefan i Vuk, bili su maloletni i nisu mogli nikako da naslede njegovo mesto. S druge strane, bilo je sasvim neoubicajeno da vlast vrši [[kneginja Milica]].<ref name="Fajfric-Brankovici"/> Stoga je bilo sasvim za ocekivati da novi voda Srbije postane njen najmocniji velikaš, Vuk Brankovic.<ref name="Fajfric-Brankovici">[http://www.rastko.rs/kosovo/istorija/zfajfric-brankovici.html Željko Fajfric: Sveta loza Brankovica, elektronsko izdanje knjige iz 1999.]</ref>
+Nakon [[kosovska bitka|kosovske bitke]] u Srbiji se postavilo pitanje ko će biti naslednik kneza Lazara. U to vreme sinovi kneza Lazara, Stefan i Vuk, bili su maloletni i nisu mogli nikako da naslede njegovo mesto. S druge strane, bilo je sasvim neoubičajeno da vlast vrši [[kneginja Milica]].<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Stoga je bilo sasvim za očekivati da novi vođa Srbije postane njen najmoćniji velikaš, Vuk Branković.<ref name="Fajfrić-Brankovići">[http://www.rastko.rs/kosovo/istorija/zfajfric-brankovici.html Željko Fajfrić: Sveta loza Brankovića, elektronsko izdanje knjige iz 1999.]</ref>
-Zet pokojnog kneza Lazara, Vuk Brankovic, posle poraza Osmanlija kod njegove prestonice [[Priština|Prištine]] postao je najmocniji srpski oblasni gospodar. Na sebe je preuzeo Lazarevu titulu »gospodar Srba i Podunavlja", istakavši se tako za baštinika njegove vlasti.<ref>[http://www.archive.org/stream/povjesthrvataodn02klaiuoft/povjesthrvataodn02klaiuoft_djvu.txt Svezak drugi: dio prvi. Trece doba: Vladanje kraljeva iz raznih porodica (1301-1526). Prva knjiga: Anžuvinci i Sigismund do gubitka Dalmacije (1301-1409)], [[Vjekoslav Klaic]]</ref> Ovencan slavom, Vuk je proširio svoju [[titula|titulu]], dodeljujuci sebi vladarsko ime ''Stefan'',<ref name="Devic">[http://akademskikrug.rs/vuk-nije-bio-brankovic/ ??? ???? ??? ?????????]</ref> koje je bilo simbol krune Nemanjica,<ref name="Sabalic">[http://www.kralemarko.org.mk/default-sr.asp?ItemID=882ADAC00150914EA315774EDCE6B8D8 INES SABALIC, KRALJEVIC MARKO]</ref> cime je izrazio pretenziju na naslede [[Dušanovo carstvo|Carstva]].
+Zet pokojnog kneza Lazara, Vuk Branković, posle poraza Osmanlija kod njegove prestonice [[Priština|Prištine]] postao je najmoćniji srpski oblasni gospodar. Na sebe je preuzeo Lazarevu titulu »gospodar Srba i Podunavlja", istakavši se tako za baštinika njegove vlasti.<ref>[http://www.archive.org/stream/povjesthrvataodn02klaiuoft/povjesthrvataodn02klaiuoft_djvu.txt Svezak drugi: dio prvi. Treće doba: Vladanje kraljeva iz raznih porodica (1301-1526). Prva knjiga: Anžuvinci i Sigismund do gubitka Dalmacije (1301-1409)], [[Vjekoslav Klaić]]</ref> Ovenčan slavom, Vuk je proširio svoju [[titula|titulu]], dodeljujući sebi vladarsko ime ''Stefan'',<ref name="Dević">[http://akademskikrug.rs/vuk-nije-bio-brankovic/ Вук није био Бранковић]</ref> koje je bilo simbol krune Nemanjića,<ref name="Sabalić">[http://www.kralemarko.org.mk/default-sr.asp?ItemID=882ADAC00150914EA315774EDCE6B8D8 INES SABALIĆ, KRALJEVIĆ MARKO]</ref> čime je izrazio pretenziju na nasleđe [[Dušanovo carstvo|Carstva]].
-Njegov medunarodni ugled je bio nesporan, njega su i [[Dubrovnik|Dubrovcani]] i [[Mletacka republika|Mlecani]] primali kao glavnog medu srpskom gospodom.<ref>{{ISN II}}</ref> Slicno je mislio i Ugarski kralj, koji je samo tri nedelje nakon bitke, [[7. jul]]a iste godine, poslao svoga mocnog velikaša [[Nikola II Gorjanski|Nikolu Gorjanskog]] kod Vuka na pregovore o stvarima ''koje su na korist vašu i raške zemlje'', pri cemu je unapred aminovao svaki dogovor koji postignu.<ref name="ISN" /><ref name="Fajfric-Brankovici"/> Bilo je ocigledno da Ugari smatraju Vuka za novoga vladara u Srbiji.<ref name="Fajfric-Brankovici"/> Sadržaj pregovora se ne zna, ali se može pretpostaviti da je ugarski kralj želeo da Srbiju zadrži kao vazala i da se tada o tome razgovaralo.<ref name="Fajfric-Brankovici">[http://www.rastko.rs/kosovo/istorija/zfajfric-brankovici.html Željko Fajfric: Sveta loza Brankovica, elektronsko izdanje knjige iz 1999.]</ref>
+Njegov međunarodni ugled je bio nesporan, njega su i [[Dubrovnik|Dubrovčani]] i [[Mletačka republika|Mlečani]] primali kao glavnog među srpskom gospodom.<ref>{{ISN II}}</ref> Slično je mislio i Ugarski kralj, koji je samo tri nedelje nakon bitke, [[7. jul]]a iste godine, poslao svoga moćnog velikaša [[Nikola II Gorjanski|Nikolu Gorjanskog]] kod Vuka na pregovore o stvarima ''koje su na korist vašu i raške zemlje'', pri čemu je unapred aminovao svaki dogovor koji postignu.<ref name="ISN" /><ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Bilo je očigledno da Ugari smatraju Vuka za novoga vladara u Srbiji.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Sadržaj pregovora se ne zna, ali se može pretpostaviti da je ugarski kralj želeo da Srbiju zadrži kao vazala i da se tada o tome razgovaralo.<ref name="Fajfrić-Brankovići">[http://www.rastko.rs/kosovo/istorija/zfajfric-brankovici.html Željko Fajfrić: Sveta loza Brankovića, elektronsko izdanje knjige iz 1999.]</ref>
-Nasuprot tome, [[Milica Hrebeljanovic|Kneginja Milica]] je smatrala da je smrcu kneza Lazara njihov maloletni sin Stefan postao novi knez, u cije ce ime ona vladati do njegovog punoletstva.<ref name="Andrija" />
+Nasuprot tome, [[Milica Hrebeljanović|Kneginja Milica]] je smatrala da je smrću kneza Lazara njihov maloletni sin Stefan postao novi knez, u čije će ime ona vladati do njegovog punoletstva.<ref name="Andrija" />
 === Prihvatanje vazalstva ===
 {{main|Kneginja Milica|Vazal}}
 [[Datoteka:Milica_Ljubostinja1.jpg|thumb|left|thumb|[[Kneginja Milica]], Stefanova majka i namesnica koja je vladala umesto njega tokom maloletstva.]]
-Vec u jesen 1389. godine Madari su upali u Srbiju. Žigmundove snage su u [[Oktobar|oktobru]] prešle [[Sava (reka)|Savu]] i pocetkom novembra su opsele i zauzele tvrdave [[Borac (tvrdava)|Borac]] i [[Cestin (tvrdava)|Cestin]]<ref name="ISN" />, kod današnjeg [[Knic]]a. Možda je upad Ugara bio u vezi sa pregovorima sa Brankovicem.<ref name="Fajfric-Brankovici" /> Osetivši da bi je Vuk uz pomoc Ugara mogao nadjacati i preuzeti vlast u Srbiji, Milica je stupila u kontakt sa Turcima i uspela da sa njima ostvari sporazum.<ref name="Fajfric-Brankovici" /> Tokom 1390. godine uz pomoc turskih odreda Ugari su istisnuti iz Srbije.<ref name="Fajfric-Brankovici" />
+Već u jesen 1389. godine Mađari su upali u Srbiju. Žigmundove snage su u [[Oktobar|oktobru]] prešle [[Sava (reka)|Savu]] i početkom novembra su opsele i zauzele tvrđave [[Borač (tvrđava)|Borač]] i [[Čestin (tvrđava)|Čestin]]<ref name="ISN" />, kod današnjeg [[Knić]]a. Možda je upad Ugara bio u vezi sa pregovorima sa Brankovićem.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Osetivši da bi je Vuk uz pomoć Ugara mogao nadjačati i preuzeti vlast u Srbiji, Milica je stupila u kontakt sa Turcima i uspela da sa njima ostvari sporazum.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Tokom 1390. godine uz pomoć turskih odreda Ugari su istisnuti iz Srbije.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />
-Ne želeci da prizna prevlast Brankovica, [[kneginja Milica]] saziva [[sabor]] koji je doneo odluku o sklapanju mira sa Turskom i prihvatanju vrhovne vlasti sultana Bajazita. Nakon ovoga su otpoceli pregovori sa Osmanlijama, koji su [[Moravska Srbija|Srbiju]] ucinili vazalnom pre sredine [[1390]]. godine.<ref name="ISN" /> Sporazumom sa sultanom, Stefan se obavezao na slanje vojnika Otomanskom carstvu i placanje danka, i na to da sa bratom [[Vuk Lazarevic|Vukom]] i vlastelom jednom godišnje odlazi na dvor sultana i potvrduje pokornost. Povrh svega, sultanu Bajazitu je licno odveo svoju najmladu sestru Oliveru, cerku pokojnog kneza Lazara, u maloazijski grad [[Bursa|Bursu]].
+Ne želeći da prizna prevlast Brankovića, [[kneginja Milica]] saziva [[sabor]] koji je doneo odluku o sklapanju mira sa Turskom i prihvatanju vrhovne vlasti sultana Bajazita. Nakon ovoga su otpočeli pregovori sa Osmanlijama, koji su [[Moravska Srbija|Srbiju]] učinili vazalnom pre sredine [[1390]]. godine.<ref name="ISN" /> Sporazumom sa sultanom, Stefan se obavezao na slanje vojnika Otomanskom carstvu i plaćanje danka, i na to da sa bratom [[Vuk Lazarević|Vukom]] i vlastelom jednom godišnje odlazi na dvor sultana i potvrđuje pokornost. Povrh svega, sultanu Bajazitu je lično odveo svoju najmlađu sestru Oliveru, ćerku pokojnog kneza Lazara, u maloazijski grad [[Bursa|Bursu]].
-Pocetkom maja 1390. godine Vuk Brankovic se osecao ugroženim i zatražio je od [[Dubrovacka republika|Dubrovacke republike]] da mu omoguci sigurno utocište, ukoliko se nade u neprilici. Tog leta [[1390]]. godine otomanske snage su došle u pomoc Lazarevicu, kako bi potisnuo Madare iz države. Krajem 1390. ili pocetkom 1391. godine Vuk Brankovic je prisustvovao prenosu [[mošti]]ju kneza Lazara iz njegove prestonice [[Priština|Prištine]], u [[Manastir Ravanica|manastir Ravanicu]] u Srbiji.
+Početkom maja 1390. godine Vuk Branković se osećao ugroženim i zatražio je od [[Dubrovačka republika|Dubrovačke republike]] da mu omogući sigurno utočište, ukoliko se nađe u neprilici. Tog leta [[1390]]. godine otomanske snage su došle u pomoć Lazareviću, kako bi potisnuo Mađare iz države. Krajem 1390. ili početkom 1391. godine Vuk Branković je prisustvovao prenosu [[mošti]]ju kneza Lazara iz njegove prestonice [[Priština|Prištine]], u [[Manastir Ravanica|manastir Ravanicu]] u Srbiji.
-Sukobi na srpsko-ugarskoj granici, nastavljeni su tokom naredne dve godine, a u njihovom suzbijanju je ucestvovao i sam Žigmund, koji je u više navrata dolazio sa vojskom na [[Dunav]]. On je u leto 1392. godine kod [[Kovin]]a prešao reku i prodro u Srbiju do [[Ždrelo (mlavsko)|Ždrela]] na [[Mlava|Mlavi]], nakon cega se povukao i pokušao da osvoji Golubac<ref name="ISN" />.
+Sukobi na srpsko-ugarskoj granici, nastavljeni su tokom naredne dve godine, a u njihovom suzbijanju je učestvovao i sam Žigmund, koji je u više navrata dolazio sa vojskom na [[Dunav]]. On je u leto 1392. godine kod [[Kovin]]a prešao reku i prodro u Srbiju do [[Ždrelo (mlavsko)|Ždrela]] na [[Mlava|Mlavi]], nakon čega se povukao i pokušao da osvoji Golubac<ref name="ISN" />.
-Istovremeno, oblast Vuka Brankovica se našla na udaru Osmanlija. Pocetkom [[1392]]. godine oni su zauzeli [[Skoplje]] i nastavili prodor na sever, što je primoralo i Vuka da do kraja godine sklopi mir sa Bajazitom i postane njegov [[vazal]]<ref name="ISN" />.
+Istovremeno, oblast Vuka Brankovića se našla na udaru Osmanlija. Početkom [[1392]]. godine oni su zauzeli [[Skoplje]] i nastavili prodor na sever, što je primoralo i Vuka da do kraja godine sklopi mir sa Bajazitom i postane njegov [[vazal]]<ref name="ISN" />.
-Tokom 1392. godine, na dvoru Brankovica je boravila kneginja Milica.
+Tokom 1392. godine, na dvoru Brankovića je boravila kneginja Milica.
 === Pad Vlaške, Bugarske i Kosova ===
-{{main|Bitka na Rovinama|Bitka kod Nikopolja|Zemlja Brankovica}}
+{{main|Bitka na Rovinama|Bitka kod Nikopolja|Zemlja Brankovića}}
-Tokom 1393. godine, Stefan je postao punoletan i preuzeo vlast<ref name="Andrija" />, a njegova majka se povukla u [[Manastir Ljubostinja|manastir]]. Iste godine, Bajazit je posle opsade zauzeo [[Veliko Trnovo|Trnovo]] i uništio tzv. Trnovsku Bugarsku, kojom je, do tada, vladao muž Stefanove sestre Dragane, [[Jovan Šišman]].<ref name="ISN" /> Posle ovoga, mnogi uceni ljudi napustili su Bugarsku i potražili utocište u okolnim hrišcanskim zemljama, medu kojima je bila i Stefanova Srbija.
+Tokom 1393. godine, Stefan je postao punoletan i preuzeo vlast<ref name="Andrija" />, a njegova majka se povukla u [[Manastir Ljubostinja|manastir]]. Iste godine, Bajazit je posle opsade zauzeo [[Veliko Trnovo|Trnovo]] i uništio tzv. Trnovsku Bugarsku, kojom je, do tada, vladao muž Stefanove sestre Dragane, [[Jovan Šišman]].<ref name="ISN" /> Posle ovoga, mnogi učeni ljudi napustili su Bugarsku i potražili utočište u okolnim hrišćanskim zemljama, među kojima je bila i Stefanova Srbija.
-[[Datoteka:MirceatheElder.jpg|minijatura|175px|Vlaški vojvoda [[Mirce Stariji]], kojeg su [[Bitka na Rovinama|na Rovinama napali]] Turci i Stefan Lazarevic.]]
+[[Datoteka:MirceatheElder.jpg|minijatura|175px|Vlaški vojvoda [[Mirče Stariji]], kojeg su [[Bitka na Rovinama|na Rovinama napali]] Turci i Stefan Lazarević.]]
-Krajem iste godine i pocetkom naredne, Bajazit je poceo da okuplja svoje hrišcanske vazale u [[Ser (grad)|Seru]]. Svakom od njih je uputio odvojeni zahtev da dode, tako da niko od njih nije znao da ce se svi zajedno pojaviti. Nije poznato ko je sve došao u Ser, ali se u izvorima pored kneza Stefana, pominju Vizantinci, [[spisak vizantijskih careva|car]] [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]] (1391—1425), njegov bratanac [[Jovan VII Paleolog|Jovan VII]] (1390) i brat, [[morejska despotovina|morejski despot]], [[Teodor I Paleolog|Teodor I]] (1383—1407), kao i gospodar [[kneževina Velbužd|kneževine Velbužd]] [[Konstantin Dragaš]]. Sultan Bajazit je deo njih otpustio kucama, dok je sa preostalima dovršio osvajanje [[Tesalija (oblast)|Tesalije]] i zauzeo [[Solun]] (12. aprila).
+Krajem iste godine i početkom naredne, Bajazit je počeo da okuplja svoje hrišćanske vazale u [[Ser (grad)|Seru]]. Svakom od njih je uputio odvojeni zahtev da dođe, tako da niko od njih nije znao da će se svi zajedno pojaviti. Nije poznato ko je sve došao u Ser, ali se u izvorima pored kneza Stefana, pominju Vizantinci, [[spisak vizantijskih careva|car]] [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]] (1391—1425), njegov bratanac [[Jovan VII Paleolog|Jovan VII]] (1390) i brat, [[morejska despotovina|morejski despot]], [[Teodor I Paleolog|Teodor I]] (1383—1407), kao i gospodar [[kneževina Velbužd|kneževine Velbužd]] [[Konstantin Dragaš]]. Sultan Bajazit je deo njih otpustio kućama, dok je sa preostalima dovršio osvajanje [[Tesalija (oblast)|Tesalije]] i zauzeo [[Solun]] (12. aprila).
-Tokom jeseni 1394. godine, Bajazit je poceo da okuplja svoje vazale, za pohod protiv [[Vlaško vojvodstvo|vlaškog vojvode]] [[Mirca Stariji|Mirce Starijeg]]. Kao punoletan, Stefan je po prvi put licno predvodio srpske vazalne odrede, a pored njega, otomanskoj vojsci su se, od srpskih velikaša, prikljucili [[Marko Kraljevic|Marko Mrnjavcevic]], Konstantin Dragaš i [[Konstantin Balšic]]<ref name="Andrija" />, sa svojim snagama. Bajazitove snage su prešle Dunav i do [[Bitka na Rovinama|bitke]] je došlo 17. maja 1395. godine<ref name="ODB">{{ODB}}</ref> na Rovinama, nedaleko od današnjeg [[Arad]]a<ref name="ODB" />. Ona se najverovatnije okoncala otomanskim porazom<ref name="ISN" /><ref name="ODB" />, ali Bajazitove snage nisu pretrpele znacajne gubitke<ref name="ISN" />. Vlaški vojvoda je posle bitke priznao sultanovu vrhovnu vlast i obavezao se da mu placa [[danak]]<ref name="ODB" />. U samoj bici su poginuli kralj Marko i Konstantin Dejanovic, a Bajazit je Otomanskoj imperiji pripojio njihove države. Osmanlije su nakon bitke zauzele i Vidin.
+Tokom jeseni 1394. godine, Bajazit je počeo da okuplja svoje vazale, za pohod protiv [[Vlaško vojvodstvo|vlaškog vojvode]] [[Mirča Stariji|Mirče Starijeg]]. Kao punoletan, Stefan je po prvi put lično predvodio srpske vazalne odrede, a pored njega, otomanskoj vojsci su se, od srpskih velikaša, priključili [[Marko Kraljević|Marko Mrnjavčević]], Konstantin Dragaš i [[Konstantin Balšić]]<ref name="Andrija" />, sa svojim snagama. Bajazitove snage su prešle Dunav i do [[Bitka na Rovinama|bitke]] je došlo 17. maja 1395. godine<ref name="ODB">{{ODB}}</ref> na Rovinama, nedaleko od današnjeg [[Arad]]a<ref name="ODB" />. Ona se najverovatnije okončala otomanskim porazom<ref name="ISN" /><ref name="ODB" />, ali Bajazitove snage nisu pretrpele značajne gubitke<ref name="ISN" />. Vlaški vojvoda je posle bitke priznao sultanovu vrhovnu vlast i obavezao se da mu plaća [[danak]]<ref name="ODB" />. U samoj bici su poginuli kralj Marko i Konstantin Dejanović, a Bajazit je Otomanskoj imperiji pripojio njihove države. Osmanlije su nakon bitke zauzele i Vidin.
-Sultanove trupe, ojacane srpskim pomocnim odredima, su pocetkom 1396. godine, upale u zemlje Brankovica i tom prilikom zauzele njihov veci deo, sa prestonicom [[Priština|Prištinom]]. Leta iste godine su upale u [[Banat]].
+Sultanove trupe, ojačane srpskim pomoćnim odredima, su početkom 1396. godine, upale u zemlje Brankovića i tom prilikom zauzele njihov veći deo, sa prestonicom [[Priština|Prištinom]]. Leta iste godine su upale u [[Banat]].
-Pobeda na Rovinama pokrenula je veliki [[krstaški ratovi|krstaški pohod]], u kome su ucestvovale snage iz [[Kraljevina Engleska|Engleske]], [[Kraljevina Francuska|Francuske]], [[Sveto rimsko carstvo|Nemacke]] i drugih evropskih zemalja. Njima su se prikljucila trupe hrvatsko-ugarskog kralja i vlaškog vojvode, kao i mletacka flota, koja je, preko Crnog mora trebala da uplovi u Dunav i pruži podršku vojsci na kopnu. Krstaške snage su se okupile Ugarskoj, posle cega su prešle Dunav i zauzele [[Vidin]]. Nakon toga, pohod je nastavljen niz Dunav i opsednut je [[Nikopolj]], u kome se nalazio otomanski garnizom. Bajazit je zbog dolaska krstaša prekinuo [[Blokada Carigrada (1394—1402)|blokadu Carigrada]] i uputio se ka Dunavu. Njegovim snagama su se kod [[Plovdiv]]a, prikljucili i srpski vazalni odredi sa Stefanom Lazarevicem na celu<ref name="Nikol">-{David Nicolle, ''„Nicopolis 1396: the last Crusade“'', [[Oksford|Oxford]], [[1996]].}- ISBN 978-1-85532-918-8 {{en}} ([http://books.google.com/books?id=_hUst0z-oEQC&printsec=frontcover&dq=nicopolis&cd=1#v=onepage&q=Lazarevic&f=false str. 40 i 64.])</ref>.
+Pobeda na Rovinama pokrenula je veliki [[krstaški ratovi|krstaški pohod]], u kome su učestvovale snage iz [[Kraljevina Engleska|Engleske]], [[Kraljevina Francuska|Francuske]], [[Sveto rimsko carstvo|Nemačke]] i drugih evropskih zemalja. Njima su se priključila trupe hrvatsko-ugarskog kralja i vlaškog vojvode, kao i mletačka flota, koja je, preko Crnog mora trebala da uplovi u Dunav i pruži podršku vojsci na kopnu. Krstaške snage su se okupile Ugarskoj, posle čega su prešle Dunav i zauzele [[Vidin]]. Nakon toga, pohod je nastavljen niz Dunav i opsednut je [[Nikopolj]], u kome se nalazio otomanski garnizom. Bajazit je zbog dolaska krstaša prekinuo [[Blokada Carigrada (1394—1402)|blokadu Carigrada]] i uputio se ka Dunavu. Njegovim snagama su se kod [[Plovdiv]]a, priključili i srpski vazalni odredi sa Stefanom Lazarevićem na čelu<ref name="Nikol">-{David Nicolle, ''„Nicopolis 1396: the last Crusade“'', [[Oksford|Oxford]], [[1996]].}- ISBN 978-1-85532-918-8 {{en}} ([http://books.google.com/books?id=_hUst0z-oEQC&printsec=frontcover&dq=nicopolis&cd=1#v=onepage&q=Lazarevic&f=false str. 40 i 64.])</ref>.
-[[Datoteka:Nicopol final battle 1398.jpg|thumb|Sukob sultanovih oklopnika i krstaša u [[Bitka kod Nikopolja|bici kod Nikopolja]]. Oklopnike je vodio Stefan Lazarevic.]]
+[[Datoteka:Nicopol final battle 1398.jpg|thumb|Sukob sultanovih oklopnika i krstaša u [[Bitka kod Nikopolja|bici kod Nikopolja]]. Oklopnike je vodio Stefan Lazarević.]]
-Do velike [[Bitka kod Nikopolja|bitke]] došlo je [[25. septembar|25. septembra]] i u njoj su krstaške snage potpuno razbijene. Iako brojcano veoma velika, krstaška vojska je bila raznolika<ref name="ISN" /><ref name="GO">{{GO-IV}}</ref>, što se odrazilo na odsustvo zajednicke komande i slabu koordinaciju na bojnom polju.<ref name="GO" /> Prema predanju, u prelomnom trenutku bitke kada je Žigmund pokušavao organizirati i spasiti ugarske i nemacke vojnike iznenadili su ga sultanovi vazalni srpski oklopnici, predvodeni Stefanom, nakon cega se Žigmund daje u panicni bijeg s cime završava bitka i pocinje pokolj krstaša. Prema nekim mišljenjima, Lazareviceve snage su bile sakrivene u jednom [[šuma]]rku, na levom krilu Bajazitovih snaga, zbog cega je njihov udar na Madare usledio iznenada, najverovatnije sa boka ili cak, sa leda<ref name="Nikol" />.
+Do velike [[Bitka kod Nikopolja|bitke]] došlo je [[25. septembar|25. septembra]] i u njoj su krstaške snage potpuno razbijene. Iako brojčano veoma velika, krstaška vojska je bila raznolika<ref name="ISN" /><ref name="GO">{{GO-IV}}</ref>, što se odrazilo na odsustvo zajedničke komande i slabu koordinaciju na bojnom polju.<ref name="GO" /> Prema predanju, u prelomnom trenutku bitke kada je Žigmund pokušavao organizirati i spasiti ugarske i nemačke vojnike iznenadili su ga sultanovi vazalni srpski oklopnici, predvođeni Stefanom, nakon čega se Žigmund daje u panični bijeg s čime završava bitka i počinje pokolj krstaša. Prema nekim mišljenjima, Lazarevićeve snage su bile sakrivene u jednom [[šuma]]rku, na levom krilu Bajazitovih snaga, zbog čega je njihov udar na Mađare usledio iznenada, najverovatnije sa boka ili čak, sa leđa<ref name="Nikol" />.
-Posledice poraza kod Nikopolja za hrišcanske države na Balkanu su bile katastrofalne. Uništena je tzv. ''[[Vidinska Bugarska]]'', zauzeta je [[Atina]] (1397), [[Morejska despotovina]] je ponovo opustošena, oblast [[Vuk Brankovic|Vuka Brankovica]] su zauzele Osmanlije<ref name="ISN" />, a pad [[Istanbul|Carigrada]] je postao prakticno neizbežan<ref name="GO" />.
+Posledice poraza kod Nikopolja za hrišćanske države na Balkanu su bile katastrofalne. Uništena je tzv. ''[[Vidinska Bugarska]]'', zauzeta je [[Atina]] (1397), [[Morejska despotovina]] je ponovo opustošena, oblast [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]] su zauzele Osmanlije<ref name="ISN" />, a pad [[Istanbul|Carigrada]] je postao praktično neizbežan<ref name="GO" />.
-Poslednji nezavisni srpski gospodar Vuk Brankovic je zarobljen i nakon godinu dana (6. oktobra 1397) umro u turskom zarobljeništvu. Veci deo oblasti Brankovica je predat na upravu vazalnom knezu Stefanu, mali deo (sa središtem u [[Vojinovica kula|Vucitrnu]]) je ostavljen Vukovoj udovici [[Mara Lazarevic|Mari]] i sinovima ([[Grgur Vukovic Brankovic|Grguru]], [[Ðurad Brankovic|Ðurdu]] i [[Lazar Vukovic Brankovic|Lazaru]]), dok su Osmanlije pod svojom direktnom vlašcu zadržale strateški bitna mesta. Pored toga, otomanske snage su upale u Madarsku i opljackale njene južne delove, a narocito su stradali [[Zemun]] (koji je opustošen) i [[Sremska Mitrovica]] (koja je spaljena, a njeno stanovništvo je raseljeno)<ref name="ISN" />.
+Poslednji nezavisni srpski gospodar Vuk Branković je zarobljen i nakon godinu dana (6. oktobra 1397) umro u turskom zarobljeništvu. Veći deo oblasti Brankovića je predat na upravu vazalnom knezu Stefanu, mali deo (sa središtem u [[Vojinovića kula|Vučitrnu]]) je ostavljen Vukovoj udovici [[Mara Lazarević|Mari]] i sinovima ([[Grgur Vuković Branković|Grguru]], [[Đurađ Branković|Đurđu]] i [[Lazar Vuković Branković|Lazaru]]), dok su Osmanlije pod svojom direktnom vlašću zadržale strateški bitna mesta. Pored toga, otomanske snage su upale u Mađarsku i opljačkale njene južne delove, a naročito su stradali [[Zemun]] (koji je opustošen) i [[Sremska Mitrovica]] (koja je spaljena, a njeno stanovništvo je raseljeno)<ref name="ISN" />.
 === Pohod sa Turcima na Bosnu i pobuna vlastele ===
-Svoju ofanzivu na Balkanu, Osmanlije su nastavile u januaru 1398. godine, napadom na [[Bosna u srednjem veku|Bosnu]]. Na njihovom celu nalazio se jedan od Bajazitovih sinova, a prikljucio im se i knez Stefan, sa srpskim pomocnim odredima. Ovaj pohod, osim pljackanja Bosne, nije postigao nikakav uspeh, a najveci krivac, prema navodima Stefanovog biografa, bila je izuzetno jaka [[zima]], zbog koje ''malo od vojnika i zarobljenika, vratiše se svojim krajevima''<ref name="ISN" />.
+Svoju ofanzivu na Balkanu, Osmanlije su nastavile u januaru 1398. godine, napadom na [[Bosna u srednjem veku|Bosnu]]. Na njihovom čelu nalazio se jedan od Bajazitovih sinova, a priključio im se i knez Stefan, sa srpskim pomoćnim odredima. Ovaj pohod, osim pljačkanja Bosne, nije postigao nikakav uspeh, a najveći krivac, prema navodima Stefanovog biografa, bila je izuzetno jaka [[zima]], zbog koje ''malo od vojnika i zarobljenika, vratiše se svojim krajevima''<ref name="ISN" />.
-[[Datoteka:Ostrvica bedem 2.jpg|thumb|desno|thumb|Ostaci [[Ostrvica (tvrdava)|tvrdave Ostrvice]], u kojoj su se pobunjenici protiv Stefana sklonili.]]
+[[Datoteka:Ostrvica bedem 2.jpg|thumb|desno|thumb|Ostaci [[Ostrvica (tvrđava)|tvrđave Ostrvice]], u kojoj su se pobunjenici protiv Stefana sklonili.]]
-Istovremeno godine dolazi do pobune vlastele u Srbiji, cije vode su bili [[vojvoda]] [[Nikola Zojic]], koji je imao posede u [[Toplica (oblast)|Toplici]] i [[Hvosno|Hvosnu]]<ref name="Šuica">{{MŠ-ND}}</ref> i vojvoda [[Novak Belocrkvic]], koji je imao posede oko [[Rudnik (planina)|Rudnika]].<ref name="Šuica" /> Poznato je da su [[Vojvoda|vojvode]] [[Nikola Zojic]] i [[Novak Belocrkvic]] pokušali su da zavrbuju vlastelina Mihajla. Tok daljih dešavanja nije tacno utvrden, ali je Stefan saznao za zaveru, pošto ga je o njoj izvestio upravo Mihajlo. On je prvo pozvao na svoj dvor vojvodu Novaka, koji je imao posede u [[Toplica (oblast)|Toplici]] (verovatno oko [[Kuršumlija|Bele Crkve tj. Kuršumlije]]) i u [[Hvosno|Hvosnu]] (selo [[Crkolez]] kod [[Pec]]i)<ref name="Šuica">{{MŠ-ND}}</ref> i pogubio ga. Nikola Zojic se nakon toga sa porodicom (suprugom i cetiri cerke) zatvorio u utvrdenu [[Ostrvica (tvrdava)|Ostrvicu]], cime je izgubio svoje posede, ali je i spasao život<ref name="Šuica" />.
+Istovremeno godine dolazi do pobune vlastele u Srbiji, čije vođe su bili [[vojvoda]] [[Nikola Zojić]], koji je imao posede u [[Toplica (oblast)|Toplici]] i [[Hvosno|Hvosnu]]<ref name="Šuica">{{MŠ-ND}}</ref> i vojvoda [[Novak Belocrkvić]], koji je imao posede oko [[Rudnik (planina)|Rudnika]].<ref name="Šuica" /> Poznato je da su [[Vojvoda|vojvode]] [[Nikola Zojić]] i [[Novak Belocrkvić]] pokušali su da zavrbuju vlastelina Mihajla. Tok daljih dešavanja nije tačno utvrđen, ali je Stefan saznao za zaveru, pošto ga je o njoj izvestio upravo Mihajlo. On je prvo pozvao na svoj dvor vojvodu Novaka, koji je imao posede u [[Toplica (oblast)|Toplici]] (verovatno oko [[Kuršumlija|Bele Crkve tj. Kuršumlije]]) i u [[Hvosno|Hvosnu]] (selo [[Crkolez]] kod [[Peć]]i)<ref name="Šuica">{{MŠ-ND}}</ref> i pogubio ga. Nikola Zojić se nakon toga sa porodicom (suprugom i četiri ćerke) zatvorio u utvrđenu [[Ostrvica (tvrđava)|Ostrvicu]], čime je izgubio svoje posede, ali je i spasao život<ref name="Šuica" />.
-U drugoj polovini marta 1398. otomanske snage su stigle u Srbiju, moguce ugroženom Stefanu u pomoc. Nije poznato šta su one radile u Srbiji, ali se zna da nisu krenule u pohod na neku od susednih država, jer o takvom napadu nema podataka. Tokom proleca, Stefanova majka Milica je sa monahinjom [[Monahinja Jefimija|Jefimijom]]<ref name="Andrija" /> otišla na dvor kod Bajazita. One su se vratile u Srbiju pre 23. maja. One su iz [[Bursa|Burse]] donele i mošti [[Sveta Petka|svete Petke]], koje su, najverovatnije, smeštene u kruševacku dvorsku crkvu, [[Crkva svetog Prvomucenika Stefana u Kruševcu|Lazaricu]]<ref name="Andrija" />. Posle njih, kod sultana Bajzita je otišao i sam Stefan, koji se oko 30. novembra vratio u Srbiju.
+U drugoj polovini marta 1398. otomanske snage su stigle u Srbiju, moguće ugroženom Stefanu u pomoć. Nije poznato šta su one radile u Srbiji, ali se zna da nisu krenule u pohod na neku od susednih država, jer o takvom napadu nema podataka. Tokom proleća, Stefanova majka Milica je sa monahinjom [[Monahinja Jefimija|Jefimijom]]<ref name="Andrija" /> otišla na dvor kod Bajazita. One su se vratile u Srbiju pre 23. maja. One su iz [[Bursa|Burse]] donele i mošti [[Sveta Petka|svete Petke]], koje su, najverovatnije, smeštene u kruševačku dvorsku crkvu, [[Crkva svetog Prvomučenika Stefana u Kruševcu|Lazaricu]]<ref name="Andrija" />. Posle njih, kod sultana Bajzita je otišao i sam Stefan, koji se oko 30. novembra vratio u Srbiju.
-Prema služenoj biografiji, Stefan je u to vreme bio u nemilosti sultana, jer su ga zaverenici tužili da tajno saraduje sa Žigmundom. Navodno, on je kod sultana priznao svoju krivicu, nakon cega mu je Bajazit sve oprostio.
+Prema služenoj biografiji, Stefan je u to vreme bio u nemilosti sultana, jer su ga zaverenici tužili da tajno sarađuje sa Žigmundom. Navodno, on je kod sultana priznao svoju krivicu, nakon čega mu je Bajazit sve oprostio.
 === Bitka kod Ankare i smrt Bajazita ===
-{{Glavni clanak|Bitka kod Angore|Osmanski interegnum}}
+{{Glavni članak|Bitka kod Angore|Osmanski interegnum}}
 [[Datoteka:Bayezid I by Cristofano dell'Altissimo.jpg|minijatura|Stefanov gospodar, sultan [[Bajazit]], nakon [[Bitka kod Angore|poraza kod Ankare]] je zarobljen Tatara i ubijen.]]
-Na Kosovu i Raškoj, Brankovici su uspeli da povrate deo svojih zemalja. Pocetkom 1402. godine njihova oblast je obuhvatala delove [[Kosovo (oblast)|Kosova]], [[Polimlje|Polimlja]], okolinu [[Sjenica|Sjenice]] i utvrdeno [[Brskovo]]. Od proleca iste godine se javljaju kao Bajazitovi vazali, sa istim obavezama koje je imao i knez Stefan. Van njihove kontrole ostali su [[Zvecanski grad|Zvecan]], [[Jelec]] i [[Gluhavica]], koje su držale Osmanlije, odnosno [[Priština]], za koju se zna da je u martu iste godine, bila u sastavu države Stefana Lazarevica.
+Na Kosovu i Raškoj, Brankovići su uspeli da povrate deo svojih zemalja. Početkom 1402. godine njihova oblast je obuhvatala delove [[Kosovo (oblast)|Kosova]], [[Polimlje|Polimlja]], okolinu [[Sjenica|Sjenice]] i utvrđeno [[Brskovo]]. Od proleća iste godine se javljaju kao Bajazitovi vazali, sa istim obavezama koje je imao i knez Stefan. Van njihove kontrole ostali su [[Zvečanski grad|Zvečan]], [[Jeleč]] i [[Gluhavica]], koje su držale Osmanlije, odnosno [[Priština]], za koju se zna da je u martu iste godine, bila u sastavu države Stefana Lazarevića.
-Veliku promenu prilika u [[Mala Azija|Maloj Aziji]] i [[balkansko poluostrvo|jugoistocnoj Evropi]], izazvao je prodor Tatara pod vodstvom [[Tamerlan|Timur-Lenka]], jednog od najvecih vojskovoda u svetskoj istoriji<ref name="GO" />. Njegov prodor u Malu Aziju na tursku diplomatsku provokaciju, primorao je Bajazita da okupi svoje snage i pokuša da mu se suprotstavi u velikoj bici, do koje je došlo 28. jula [[1402]]. godine, nedaleko od [[Ankara|Angore]] (današnje Ankare).
+Veliku promenu prilika u [[Mala Azija|Maloj Aziji]] i [[balkansko poluostrvo|jugoistočnoj Evropi]], izazvao je prodor Tatara pod vođstvom [[Tamerlan|Timur-Lenka]], jednog od najvećih vojskovođa u svetskoj istoriji<ref name="GO" />. Njegov prodor u Malu Aziju na tursku diplomatsku provokaciju, primorao je Bajazita da okupi svoje snage i pokuša da mu se suprotstavi u velikoj bici, do koje je došlo 28. jula [[1402]]. godine, nedaleko od [[Ankara|Angore]] (današnje Ankare).
-U njoj su otomanske snage doživele težak poraz, a sam Bajazit je sa jednim od sinova ([[Musa Celebija|Musom]]) zarobljen i vec iduce godine je umro u zarobljeništvu. Prema savremenim izvorima knez Stefan je sa svojim ljudima, kojih je po savremenom hronicaru [[Istoricar Duka|Duki]] bilo 5.000 oklopnika naoružanih [[Koplje|kopljima]]<ref name="Stojan">[[Stojan Novakovic]], ''„Srbi i Turci XIV i XV veka“'', [[Beograd]], [[1893]]. </ref>,  uspeo da se  probije kroz obruc Timurovih vojnika do Bajazita koji je odbio napustiti bitku, pa je Stefan uzeo njegovog najstarijeg sina [[Sulejman Celebija|Sulejmana]], ponovno probio obruc i pobegao s njim u Evropu izvan dometa neprijatelja. Vizantijski hronicar [[Laonik Halkokondil]] navodi da su se ''„Srbi borili, kao vazdašnji junaci, svake pohvale dostojno“'' i dodaje ''„da su sa velikom žestinom napadali Džagatajce (Tatare), zanesavši se u borbi“''<ref name="Stojan" />.
+U njoj su otomanske snage doživele težak poraz, a sam Bajazit je sa jednim od sinova ([[Musa Čelebija|Musom]]) zarobljen i već iduće godine je umro u zarobljeništvu. Prema savremenim izvorima knez Stefan je sa svojim ljudima, kojih je po savremenom hroničaru [[Istoričar Duka|Duki]] bilo 5.000 oklopnika naoružanih [[Koplje|kopljima]]<ref name="Stojan">[[Stojan Novaković]], ''„Srbi i Turci XIV i XV veka“'', [[Beograd]], [[1893]]. </ref>,  uspeo da se  probije kroz obruč Timurovih vojnika do Bajazita koji je odbio napustiti bitku, pa je Stefan uzeo njegovog najstarijeg sina [[Sulejman Čelebija|Sulejmana]], ponovno probio obruč i pobegao s njim u Evropu izvan dometa neprijatelja. Vizantijski hroničar [[Laonik Halkokondil]] navodi da su se ''„Srbi borili, kao vazdašnji junaci, svake pohvale dostojno“'' i dodaje ''„da su sa velikom žestinom napadali Džagatajce (Tatare), zanesavši se u borbi“''<ref name="Stojan" />.
-Tokom borbi, knez Stefan je ranjen, dok je Grgur Brankovic zarobljen i kasnije otkupljen. Neposredno nakon, zarobljena je i Stefanova sestra [[Olivera Lazarevic|Olivera]], ali je i ona kasnije oslobodena, posredstvom dogovora koji je Stefanov poslanik sklopio sa Timurom. No, Timurove snage su vec 1403. godine napustile Malu Aziju, a on sam je preminuo pocetkom 1405. godine, tokom svog pohoda na [[Kina|Kinu]]. U Otomanskoj imperiji, Bajazitovo zarobljavanje, a potom i njegova smrt, pokrenuli su medu njegovim sinovima [[Gradanski rat u Osmanskom carstvu|dinasticki rat oko vlasti]].
+Tokom borbi, knez Stefan je ranjen, dok je Grgur Branković zarobljen i kasnije otkupljen. Neposredno nakon, zarobljena je i Stefanova sestra [[Olivera Lazarević|Olivera]], ali je i ona kasnije oslobođena, posredstvom dogovora koji je Stefanov poslanik sklopio sa Timurom. No, Timurove snage su već 1403. godine napustile Malu Aziju, a on sam je preminuo početkom 1405. godine, tokom svog pohoda na [[Kina|Kinu]]. U Otomanskoj imperiji, Bajazitovo zarobljavanje, a potom i njegova smrt, pokrenuli su među njegovim sinovima [[Građanski rat u Osmanskom carstvu|dinastički rat oko vlasti]].
 === Beg u Carigrad i titula Vizantije ===
 {{main|Despot (titula)}}
-[[Datoteka:Vuk i Stefan Lazarevic.jpg|desno|thumb|thumb|[[Vuk Lazarevic|Vuk]] i Stefan Lazarevic (freska iz [[Manastir Ljubostinja|manastira Ljubostinja]], [[1402]]—[[1405]])]]
+[[Datoteka:Vuk i Stefan Lazarevic.jpg|desno|thumb|thumb|[[Vuk Lazarević|Vuk]] i Stefan Lazarević (freska iz [[Manastir Ljubostinja|manastira Ljubostinja]], [[1402]]—[[1405]])]]
-Posle Bajazitovog poraza svi srpski vazali pobegoše u [[Carigrad]], koji se nakon nekoliko godina oslobodio otomanske blokade.<ref name="Fajfric-Brankovici"/> Tokom [[avgust]]a, regent [[Jovan VII Paleolog|Jovan VII]], koji je vladao u ime odsutnog strica, dodelio je Stefanu visoku [[titule i službe u Vizantiji|titulu]] [[despot]]a, koja se u vizantijskoj hijerarhiji nalazila odmah ispod [[car]]ske. Vizantija je u to vreme bila na izdisaju i pokušavali su pošto-poto da steknu saveznike. Tek kasnije ce uvideti da mu ta titula, izuzev nekog prestiža, u suštini ništa opipljivije ne donosi.<ref name="Fajfric-Brankovici"/> Pored toga, ugovoren je i brak izmedu Stefana i Jelene [[Gatiluzio]], cerke [[Firenca|firentinskog]] gospodara [[Lezbos]]a, [[Francesko II Gatiluzio|Franceska II]] i rodene sestre Jovanove supruge Irine.
+Posle Bajazitovog poraza svi srpski vazali pobegoše u [[Carigrad]], koji se nakon nekoliko godina oslobodio otomanske blokade.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Tokom [[avgust]]a, regent [[Jovan VII Paleolog|Jovan VII]], koji je vladao u ime odsutnog strica, dodelio je Stefanu visoku [[titule i službe u Vizantiji|titulu]] [[despot]]a, koja se u vizantijskoj hijerarhiji nalazila odmah ispod [[car]]ske. Vizantija je u to vreme bila na izdisaju i pokušavali su pošto-poto da steknu saveznike. Tek kasnije će uvideti da mu ta titula, izuzev nekog prestiža, u suštini ništa opipljivije ne donosi.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Pored toga, ugovoren je i brak između Stefana i Jelene [[Gatiluzio]], ćerke [[Firenca|firentinskog]] gospodara [[Lezbos]]a, [[Frančesko II Gatiluzio|Frančeska II]] i rođene sestre Jovanove supruge Irine.
-Nakon Stefana, u Carigrad je stigao i [[Ðurad Brankovic]], a moguce da je sa njime bio i brat Grgur, koji je jedno vreme bio u tatarskom zarobljeništvu. Ðurad se silno iznenadio kada je video šta je Stefan Lazarevic za tako kratko vreme uspeo da uradi. Od nekada najagilnijeg turskog vazala postao je odjednom njihov protivnik, a osim toga dobio je titulu despota i vizantijsku princezu za ženu.<ref name="Fajfric-Brankovici"/>
+Nakon Stefana, u Carigrad je stigao i [[Đurađ Branković]], a moguće da je sa njime bio i brat Grgur, koji je jedno vreme bio u tatarskom zarobljeništvu. Đurađ se silno iznenadio kada je video šta je Stefan Lazarević za tako kratko vreme uspeo da uradi. Od nekada najagilnijeg turskog vazala postao je odjednom njihov protivnik, a osim toga dobio je titulu despota i vizantijsku princezu za ženu.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/>
-Izmedu Lazarevica i Brankovica je došlo do trke ko ce prvi stici u Srbiju i preuzeti vlast.<ref name="Fajfric-Brankovici"/> Želeci da Ðurada spreci da se vrati u Srbiju prije njega, despot Stefan je uspeo da nagovori Vizantince da Ðurada bace u tamnicu.<ref name="Fajfric-Brankovici"/> Ostavljajuci Ðurada u tamnici, Stefan Lazarevic je otišao na ostrvo Lezbos da upozna svoju buducu suprugu.<ref name="Fajfric-Brankovici"/> U meduvremenu, Ðurad je tokom septembra uspeo da pobegne iz zatvora, uz pomoc svog vlastelina [[Rodop iz Drenice|Rodopa]] iz [[Drenica (predeo)|Drenice]]. Nakon toga se uputio Bajazitovom sinu Sulejmanu, koji je uspostavio vlast u evropskom delu Otomanske imperije, i od njega zatražio vojnu pomoc protiv Lazarevica. Pretendent Sulejman ga je veoma lepo docekao i Ðurdevim odredima pridružio svoje.<ref name="Fajfric-Brankovici"/>
+Između Lazarevića i Brankovića je došlo do trke ko će prvi stići u Srbiju i preuzeti vlast.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Želeći da Đurađa spreči da se vrati u Srbiju prije njega, despot Stefan je uspeo da nagovori Vizantince da Đurađa bace u tamnicu.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Ostavljajući Đurađa u tamnici, Stefan Lazarević je otišao na ostrvo Lezbos da upozna svoju buduću suprugu.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> U međuvremenu, Đurađ je tokom septembra uspeo da pobegne iz zatvora, uz pomoć svog vlastelina [[Rodop iz Drenice|Rodopa]] iz [[Drenica (predeo)|Drenice]]. Nakon toga se uputio Bajazitovom sinu Sulejmanu, koji je uspostavio vlast u evropskom delu Otomanske imperije, i od njega zatražio vojnu pomoć protiv Lazarevića. Pretendent Sulejman ga je veoma lepo dočekao i Đurđevim odredima pridružio svoje.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/>
-Tako je Ðurad Brankovic sa znatnim snagama stigao na Kosovo pre Lazarevica.<ref name="Fajfric-Brankovici"/>
+Tako je Đurađ Branković sa znatnim snagama stigao na Kosovo pre Lazarevića.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/>
-=== Napad na Brankovice i bitka kod Gracanice ===
+=== Napad na Brankoviće i bitka kod Gračanice ===
-{{Glavni clanak|Zemlja Brankovica|Gracanicka bitka}}
+{{Glavni članak|Zemlja Brankovića|Gračanička bitka}}
-Despot Stefan je požurio sa [[Lezbos]]a kod svoga zeta [[Ðurad II Balšic|Ðurda II Balšica]], gospodara [[Zeta (država)|Zete]]. Od njega je dobio nešto vojske, a uspeo je da dojavi i majci, kneginji Milici, da i ona sakuplja vojsku. Istovremeno je i Mara Brankovic sakupljala vojsku kako bi pomogla svoje sinove.<ref name="Fajfric-Brankovici" /> Krajem oktobra 1402. godine, Stefanova vojska je krenula u napad na ostatke zemlje Brankovica. On se iz [[Bar (Crna Gora)|Bara]], [[Skadar|Skadra]] i [[Mletacka republika|mletackih poseda]], uputio preko ka Kosovu. Izbegavajuci glavne putne pravce koje su kontrolisali njegovi protivnici, Stefanove snage su stigle do [[Manastir Gracanica|Gracanice]] i 21. novembra je kod obližnjeg Tripolja, došlo do bitke sa snagama Brankovica, ojacanim otomanskim odredima.<ref name="Andrija" />
+Despot Stefan je požurio sa [[Lezbos]]a kod svoga zeta [[Đurađ II Balšić|Đurđa II Balšića]], gospodara [[Zeta (država)|Zete]]. Od njega je dobio nešto vojske, a uspeo je da dojavi i majci, kneginji Milici, da i ona sakuplja vojsku. Istovremeno je i Mara Branković sakupljala vojsku kako bi pomogla svoje sinove.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Krajem oktobra 1402. godine, Stefanova vojska je krenula u napad na ostatke zemlje Brankovića. On se iz [[Bar (Crna Gora)|Bara]], [[Skadar|Skadra]] i [[Mletačka republika|mletačkih poseda]], uputio preko ka Kosovu. Izbegavajući glavne putne pravce koje su kontrolisali njegovi protivnici, Stefanove snage su stigle do [[Manastir Gračanica|Gračanice]] i 21. novembra je kod obližnjeg Tripolja, došlo do bitke sa snagama Brankovića, ojačanim otomanskim odredima.<ref name="Andrija" />
-[[Datoteka:Vuk Brankovic.jpg|minijatura|Nepokorni gospodar Kosova [[Vuk Brankovic]], kojeg su ubili Turci, dodelivši Lazarevicu [[Zemlja Brankovica|njegove zemlje]].]]
+[[Datoteka:Vuk Branković.jpg|minijatura|Nepokorni gospodar Kosova [[Vuk Branković]], kojeg su ubili Turci, dodelivši Lazareviću [[Zemlja Brankovića|njegove zemlje]].]]
-[[Datoteka:Male e grurë - Graçanicë.jpg|thumb|Polje kod Gracanice, poprište bitke Lazarevica i Brankovica.]]
+[[Datoteka:Male e grurë - Graçanicë.jpg|thumb|Polje kod Gračanice, poprište bitke Lazarevića i Brankovića.]]
-Stefan je svoju vojsku, kojoj su se prikljucili i odredi koje je poslala njegova majka kneginja Milica, pred pocetak bitke podelio na dva dela, kao što su uradili i njegovi protivnici. Veci deo trupa, stavio je pod komandu svog brata [[Vuk Lazarevic|Vuka]] i usmerio ih protiv snaga kojima je komandovao [[Ðurad Brankovic]], dok je on, sa manjim delom vojske, napao otomanske odrede. Deo snaga pod njegovom komandom je odneo pobedu, a otomanski vazal [[Cezar (titula)|cezar]] [[Uglješa Vlatkovic]] je tokom bitke prešao na njegovu stranu<ref name="ISN" />. Kao nagradu, Stefan mu je ostavio vlast nad njegovim posedima [[Vranje]]m, [[Inogošt]]em (''[[Surdulica]]'') i [[Preševo]]m{{Napomena|Otac cezara Uglješe Vlatkovica, bio je [[sevastokrator]] [[Vlatko Paskacic]], gospodar [[Slavište|Slavišta]], [[Vranje|Vranja]], [[Inogošte|Inogošta]] i [[Preševo|Preševa]].}}.
+Stefan je svoju vojsku, kojoj su se priključili i odredi koje je poslala njegova majka kneginja Milica, pred početak bitke podelio na dva dela, kao što su uradili i njegovi protivnici. Veći deo trupa, stavio je pod komandu svog brata [[Vuk Lazarević|Vuka]] i usmerio ih protiv snaga kojima je komandovao [[Đurađ Branković]], dok je on, sa manjim delom vojske, napao otomanske odrede. Deo snaga pod njegovom komandom je odneo pobedu, a otomanski vazal [[Cezar (titula)|cezar]] [[Uglješa Vlatković]] je tokom bitke prešao na njegovu stranu<ref name="ISN" />. Kao nagradu, Stefan mu je ostavio vlast nad njegovim posedima [[Vranje]]m, [[Inogošt]]em (''[[Surdulica]]'') i [[Preševo]]m{{Napomena|Otac cezara Uglješe Vlatkovića, bio je [[sevastokrator]] [[Vlatko Paskačić]], gospodar [[Slavište|Slavišta]], [[Vranje|Vranja]], [[Inogošte|Inogošta]] i [[Preševo|Preševa]].}}.
-Glavnina severnih snaga, kojom je komandovao Vuk Lazarevic, poražena u borbi sa vojskom koju je predvodio [[Ðurad Brankovic]]. "''A mladi brat njegov pode da udari na svoga necaka (Ðurda Brankovica), koga (Vuka) hrišcanska vojska razbivši gonjaše''" ([[Konstantin Filozof]])<ref name="Fajfric-Brankovici" /> U ovoj bici Ðurad Brankovic se iskazao kao sposoban vojskovoda. Despot Stefan je nakon bitke sa bratom pobegao pred Ðurdem u utvrdeno [[Novo Brdo]].<ref name="Fajfric-Brankovici" /> "''Stefan se zbog toga veoma prestrašio i smesta skrenuo prema Novom Brdu, a odatle produžio u svoju zemlju''..." (Mavro Orbin).<ref name="Fajfric-Brankovici" /> Nakon bitke je došlo do svade izmedu Stefana i Vuka. Despot je mladem bratu prebacio nepoznavanje ''ratne veštine i gubitke u ljudstvu''.<ref name="ISN" /> Nakon toga je i uvredeni mladi brat Vuk Lazarevic prišao Brankovicima.<ref name="Fajfric-Brankovici" />
+Glavnina severnih snaga, kojom je komandovao Vuk Lazarević, poražena u borbi sa vojskom koju je predvodio [[Đurađ Branković]]. "''A mlađi brat njegov pođe da udari na svoga nećaka (Đurđa Brankovića), koga (Vuka) hrišćanska vojska razbivši gonjaše''" ([[Konstantin Filozof]])<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> U ovoj bici Đurađ Branković se iskazao kao sposoban vojskovođa. Despot Stefan je nakon bitke sa bratom pobegao pred Đurđem u utvrđeno [[Novo Brdo]].<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> "''Stefan se zbog toga veoma prestrašio i smesta skrenuo prema Novom Brdu, a odatle produžio u svoju zemlju''..." (Mavro Orbin).<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Nakon bitke je došlo do svađe između Stefana i Vuka. Despot je mlađem bratu prebacio nepoznavanje ''ratne veštine i gubitke u ljudstvu''.<ref name="ISN" /> Nakon toga je i uvređeni mlađi brat Vuk Lazarević prišao Brankovićima.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />
-Nakon bitke kod Gracanice Stefan je izgubio veliki deo zemlje, "''ciji mu je veliki deo Ðurad zauzeo posle kratkog vremena''", ali je brzo uspeo da je uz pomoc ugarskih odreda povrati. "''Ušavši, naime, s Ugrima u Ðurdevu zemlju, teško je opustoši. I tako je Raška za neko vreme bila izložena mnogim razaranjima''" (Mavro Orbin).<ref name="Fajfric-Brankovici" />
+Nakon bitke kod Gračanice Stefan je izgubio veliki deo zemlje, "''čiji mu je veliki deo Đurađ zauzeo posle kratkog vremena''", ali je brzo uspeo da je uz pomoć ugarskih odreda povrati. "''Ušavši, naime, s Ugrima u Đurđevu zemlju, teško je opustoši. I tako je Raška za neko vreme bila izložena mnogim razaranjima''" (Mavro Orbin).<ref name="Fajfrić-Brankovići" />
-Situacija u Srbiji se dodatno zakomplikovala sukobom izmedu Stefana i Vuka. Mladi brat Vuk je u [[leto]] [[1403]]. godine napustio Srbiju i uputio se kod Sulejmana, da od zatraži vojsku protiv starijeg brata.<ref name="Andrija" /> Iste godine, i Stefan Lazarevic je postao Sulejmanov vazal<ref name="ISN" />, što je automatski znacilo prekid otvorenog sukoba sa Brankovicima.<ref name="Fajfric-Brankovici" />
+Situacija u Srbiji se dodatno zakomplikovala sukobom između Stefana i Vuka. Mlađi brat Vuk je u [[leto]] [[1403]]. godine napustio Srbiju i uputio se kod Sulejmana, da od zatraži vojsku protiv starijeg brata.<ref name="Andrija" /> Iste godine, i Stefan Lazarević je postao Sulejmanov vazal<ref name="ISN" />, što je automatski značilo prekid otvorenog sukoba sa Brankovićima.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />
-Tokom 1403. godine, Sulejman je u [[Galipolje|Galipolju]] zakljucio sporazum sa nizom [[Hrišcanstvo|hrišcanskih]] država na [[Balkansko poluostrvo|Balkanu]], kojim je nastojao da obezbedi svoje posede u Evropi i zapocne ofanzivu protiv brace u [[Mala Azija|Maloj Aziji]]. Vizantija je ovim sporazumom prestala da bude otomanski vazal, oslobodila se obaveze da sultanu placa [[harac]], i povratila neke teritorije.<ref name="GO" /> Stefan je zadržao sadašnje posede, uz obavezu da i dalje placa harac i šalje vazalne odrede, iako više nije bio u obavezi da ih sam predvodi.<ref name="ISN" /> Izgleda da je Stefan bio u nešto povlašcenijem položaju nego Brankovici, koji su imali obavezu odlaženja na dvor sultanu, što je bilo ne samo poniženje vec i skopcano sa mnogim opasnostima.<ref name="Fajfric-Brankovici" /> Otvorenih sukoba medu njima nije bilo sve do 1408. godine.<ref name="Fajfric-Brankovici" />
+Tokom 1403. godine, Sulejman je u [[Galipolje|Galipolju]] zaključio sporazum sa nizom [[Hrišćanstvo|hrišćanskih]] država na [[Balkansko poluostrvo|Balkanu]], kojim je nastojao da obezbedi svoje posede u Evropi i započne ofanzivu protiv braće u [[Mala Azija|Maloj Aziji]]. Vizantija je ovim sporazumom prestala da bude otomanski vazal, oslobodila se obaveze da sultanu plaća [[harač]], i povratila neke teritorije.<ref name="GO" /> Stefan je zadržao sadašnje posede, uz obavezu da i dalje plaća harač i šalje vazalne odrede, iako više nije bio u obavezi da ih sam predvodi.<ref name="ISN" /> Izgleda da je Stefan bio u nešto povlašćenijem položaju nego Brankovići, koji su imali obavezu odlaženja na dvor sultanu, što je bilo ne samo poniženje već i skopčano sa mnogim opasnostima.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Otvorenih sukoba među njima nije bilo sve do 1408. godine.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />
-=== Vazalstvo madarskom kralju Žigmundu ===
+=== Vazalstvo mađarskom kralju Žigmundu ===
 {{main|Žigmund Luksemburški}}
 [[Datoteka:Sigismund Dürer.jpg|thumb|175px|Stefanov novi gospodar, [[Žigmund Luksemburški]].]]
-Krajem 1403. ili pocetkom 1404. godine Stefan je ušao u vazalne odnose i sa ugarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]], dobivši na upravu [[Macva|Macvu]], [[Beograd]], [[Golubac]] (koji je vec držao<ref name="ISN" />) i neka imanja po Ugarskoj. Pregovore je verovatno pokrenuo kralj Žigmund<ref name="ISN" />, koji je Stefanu uputio poslanstvo u kome se nalazio njegov bliski saradnik [[Filip Madarin|Filip de Skolaris]].
+Krajem 1403. ili početkom 1404. godine Stefan je ušao u vazalne odnose i sa ugarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]], dobivši na upravu [[Mačva|Mačvu]], [[Beograd]], [[Golubac]] (koji je već držao<ref name="ISN" />) i neka imanja po Ugarskoj. Pregovore je verovatno pokrenuo kralj Žigmund<ref name="ISN" />, koji je Stefanu uputio poslanstvo u kome se nalazio njegov bliski saradnik [[Filip Mađarin|Filip de Skolaris]].
-Stefanu je bio potreban zaštitnik pomocu koga bi mogao da se održi na vlasti u Srbiji, usled sukoba sa Brankovicima. S druge strane, Ugarska se nalazila u unutrašnjem sukobu{{Napomena|Žigmundovo pravo na presto je osporavao deo plemstva, koji ga je cak u aprilu 1401. godine zarobio u [[Budim]]u. On se krajem 1401. godine oslobodio i povukao u [[Ceška|Cešku]], u kojoj je proveo narednu godinu.}}, a sam Žigmund je tek tokom 1403. godine uspeo da se vrati u zemlju i delimicno povrati kontrolu. Njemu je bio potreban mir na južnoj granici, koja je u proteklom periodu bila izložena stalnim srpsko-otomanskim napadima. Dobijanjem gradova koji su tokom gotovo celog [[14. vek|XIV veka]] bili povod srpsko-madarskih sukoba, Stefan je pomerio svoju severnu granicu na reke [[Sava (reka)|Savu]] i [[Dunav]].
+Stefanu je bio potreban zaštitnik pomoću koga bi mogao da se održi na vlasti u Srbiji, usled sukoba sa Brankovićima. S druge strane, Ugarska se nalazila u unutrašnjem sukobu{{Napomena|Žigmundovo pravo na presto je osporavao deo plemstva, koji ga je čak u aprilu 1401. godine zarobio u [[Budim]]u. On se krajem 1401. godine oslobodio i povukao u [[Češka|Češku]], u kojoj je proveo narednu godinu.}}, a sam Žigmund je tek tokom 1403. godine uspeo da se vrati u zemlju i delimično povrati kontrolu. Njemu je bio potreban mir na južnoj granici, koja je u proteklom periodu bila izložena stalnim srpsko-otomanskim napadima. Dobijanjem gradova koji su tokom gotovo celog [[14. vek|XIV veka]] bili povod srpsko-mađarskih sukoba, Stefan je pomerio svoju severnu granicu na reke [[Sava (reka)|Savu]] i [[Dunav]].
-. godine kneginja Milica odlazi na Sulejmanov dvor gde je, pre oktobra iste godine<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" />, uspela da izgladi sukob izmedu Stefana i mladeg vrata Vuka, i takode poboljša odnose izmedu Stefana i Sulejmana.<ref name="ISN" />
+. godine kneginja Milica odlazi na Sulejmanov dvor gde je, pre oktobra iste godine<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" />, uspela da izgladi sukob između Stefana i mlađeg vrata Vuka, i takođe poboljša odnose između Stefana i Sulejmana.<ref name="ISN" />
-=== Novi napad na Brankovice, povelja Dubrovcanima i skadarski rat ===
+=== Novi napad na Brankoviće, povelja Dubrovčanima i skadarski rat ===
-{{Glavni clanak|Oblast Brankovica|Prvi skadarski rat}}
+{{Glavni članak|Oblast Brankovića|Prvi skadarski rat}}
-U isto vreme (krajem 1403. ili pocetkom 1404. godine) Stefan je napao Brankovice i njihove posede oko reke [[Sitnica|Sitnice]], u cemu je možda imao i vojnu podršku madarskih trupa<ref name="Stanoje" />. Ne zna se tacno koje oblasti je uspeo da zauzme, ali se smatra da je njegova ofanziva bile uperena ka [[južna i istocna Srbija|istocnoj Srbiji]] i Kosovu<ref name="ISN" />. Posle ovih uspeha, on je uspeo da sklopi mir sa Brankovicima, a u to doba se preko svoje majke izmirio i sa samim [[Sulejman Celebija|Sulejmanom]].
+U isto vreme (krajem 1403. ili početkom 1404. godine) Stefan je napao Brankoviće i njihove posede oko reke [[Sitnica|Sitnice]], u čemu je možda imao i vojnu podršku mađarskih trupa<ref name="Stanoje" />. Ne zna se tačno koje oblasti je uspeo da zauzme, ali se smatra da je njegova ofanziva bile uperena ka [[južna i istočna Srbija|istočnoj Srbiji]] i Kosovu<ref name="ISN" />. Posle ovih uspeha, on je uspeo da sklopi mir sa Brankovićima, a u to doba se preko svoje majke izmirio i sa samim [[Sulejman Čelebija|Sulejmanom]].
-[[Datoteka:Despotova_kula6.jpg|thumb|desno|thumb|[[Beogradska tvrdava]], koju je Stefan Lazarevic dobio na korišcenje od ugarskog kralja Žigmunda.]]
+[[Datoteka:Despotova_kula6.jpg|thumb|desno|thumb|[[Beogradska tvrđava]], koju je Stefan Lazarević dobio na korišćenje od ugarskog kralja Žigmunda.]]
-Odmah po preuzimanju [[Beograd]]a, Stefan je zapoceo obnovu tvrdave, koju su Osmanlije i on razrušili par godina ranije.<ref name="Aca">{{AD-TVD}}</ref> Pored toga, zapoceo je i radove na razvoju grada, koji su izvodeni do kraja njegove vladavine, a vec 1405. godine, Stefan je u Beograd preneo svoju prestonicu, koja se do tada nalazila u [[Kruševac|Kruševcu]]. U septembru iste godine, on se oženio Jelenom Gatiluzijo. Dva meseca kasnije, smrcu [[milica Hrebeljanovic|njegove majke]] (11. novembra), Stefanova vlast je ostala bez jakog oslonca.
+Odmah po preuzimanju [[Beograd]]a, Stefan je započeo obnovu tvrđave, koju su Osmanlije i on razrušili par godina ranije.<ref name="Aca">{{AD-TVD}}</ref> Pored toga, započeo je i radove na razvoju grada, koji su izvođeni do kraja njegove vladavine, a već 1405. godine, Stefan je u Beograd preneo svoju prestonicu, koja se do tada nalazila u [[Kruševac|Kruševcu]]. U septembru iste godine, on se oženio Jelenom Gatiluzijo. Dva meseca kasnije, smrću [[milica Hrebeljanović|njegove majke]] (11. novembra), Stefanova vlast je ostala bez jakog oslonca.
-. decembra iste godine, u [[Borac (tvrdava)|Borcu]] je izdao povelju [[Dubrovnik|Dubrovcanima]]<ref name="ISN" />, nakon pregovora oko njihovih trgovackih povlastica su vodeni tokom te godine. Ugovor je sadržavao ponižavajuce zakonske odredbe za srspko stanovništvo.<ref name="Cosovic">[https://www.portalanalitika.me/drustvo/tema/110424-sloveni-u-doba-nemanjia-.html Sloveni u doba Nemanjica]</ref> U sporu izmedu Srbina i Dubrovcanina pred sudom u Srbiji dovoljna je bila zakletva Dubrovcanina i nakon toga Srbinova rijec nije vredela ništa.<ref name="Cosovic"/> U clanu 5 je stajalo:
+. decembra iste godine, u [[Borač (tvrđava)|Borču]] je izdao povelju [[Dubrovnik|Dubrovčanima]]<ref name="ISN" />, nakon pregovora oko njihovih trgovačkih povlastica su vođeni tokom te godine. Ugovor je sadržavao ponižavajuće zakonske odredbe za srspko stanovništvo.<ref name="Ćosović">[https://www.portalanalitika.me/drustvo/tema/110424-sloveni-u-doba-nemanjia-.html Sloveni u doba Nemanjića]</ref> U sporu između Srbina i Dubrovčanina pred sudom u Srbiji dovoljna je bila zakletva Dubrovčanina i nakon toga Srbinova riječ nije vredela ništa.<ref name="Ćosović"/> U članu 5 je stajalo:
-{{citiranje|"Ako Dubrovcanin d? svoju robu Srbinu na veru, pa mu ovaj ne bi priznao, da se Dubrovcanin zakune svojom verom i dušom šta mu je dao pa mu je tada Srbin dužan platiti."<ref>„Despot Stefan Lazarevic”, Beograd, 1894, strane 110 i 111.</ref>|Clan 5. povelje Dubrovcanima}}
+{{citiranje|"Ako Dubrovčanin dȃ svoju robu Srbinu na veru, pa mu ovaj ne bi priznao, da se Dubrovčanin zakune svojom verom i dušom šta mu je dao pa mu je tada Srbin dužan platiti."<ref>„Despot Stefan Lazarević”, Beograd, 1894, strane 110 i 111.</ref>|Član 5. povelje Dubrovčanima}}
-Krajem istog meseca, Dubrovcanima je povelju izdala i [[Mara Lazarevic Brankovic|Mara Brankovic]] sa sinovima. Njom su Dubrovcani obezbedili povlastice za svoje trgovce u celoj Srbiji, ali je primetno da se nije pozvala na Stefanovu povelju<ref name="ISN" />.
+Krajem istog meseca, Dubrovčanima je povelju izdala i [[Mara Lazarević Branković|Mara Branković]] sa sinovima. Njom su Dubrovčani obezbedili povlastice za svoje trgovce u celoj Srbiji, ali je primetno da se nije pozvala na Stefanovu povelju<ref name="ISN" />.
-Pocetkom [[1405]]. godine izbila je velika pobuna lokalnog stanovništva u [[Skadar]]skom kraju protiv [[Mletacka republika|mletacke vlasti]]. Razlog za nju ležao je u bahatom i osionom ponašanju mletacke vlasti, koje se manifestovalo konfiskovanjem imanja koja su potom deljena mletackim pristalicama, uskracivanjem prava [[Pravoslavlje|pravoslavnim]] crkvama i nizom drugih zloupotreba vlasti<ref name="ISN" />. U ovaj sukob se ukljucio Stefanov sestric [[Balša III Balšic|Balša III]] (1403—1421) koji je nastojao da povrati oblast oko [[Skadar|Skadra]] koju je njegov otac, [[Ðurad II Balšic|Ðurad II Stracimirovic]], svojevremeno ustupio Mlecanima (1396), da bi ga zaštitili od otomanske najezde<ref name="Andrija" />.
+Početkom [[1405]]. godine izbila je velika pobuna lokalnog stanovništva u [[Skadar]]skom kraju protiv [[Mletačka republika|mletačke vlasti]]. Razlog za nju ležao je u bahatom i osionom ponašanju mletačke vlasti, koje se manifestovalo konfiskovanjem imanja koja su potom deljena mletačkim pristalicama, uskraćivanjem prava [[Pravoslavlje|pravoslavnim]] crkvama i nizom drugih zloupotreba vlasti<ref name="ISN" />. U ovaj sukob se uključio Stefanov sestrić [[Balša III Balšić|Balša III]] (1403—1421) koji je nastojao da povrati oblast oko [[Skadar|Skadra]] koju je njegov otac, [[Đurađ II Balšić|Đurađ II Stracimirović]], svojevremeno ustupio Mlečanima (1396), da bi ga zaštitili od otomanske najezde<ref name="Andrija" />.
-On je pomoc u borbama zatražio od [[Sulejman Celebija|Sulejmana]]<ref name="Andrija" />, pomagao mu je i knez [[Vuk Lazarevic]]<ref name="ISN" />, ali je i pored toga rat voden bez velikih bitaka i jasnog pobednika. U pregovore oko sklapanja mira umešao se kao posrednik i sam despot Stefan, ali oni nisu urodili plodom, iako su vodeni u više navrata. Stefan je u maju 1406. godine posredovao kod Mlecana, zatim u junu 1407. godine, kada su posredovali i Mara Brankovic i [[Nikita Topija]]. Sporazum o miru je napokon sklopljen u junu 1408. godine{{Napomena|Prema odredbama ugovora, Balša je trebao da preda Mlecanima [[Ulcinj]] i [[Bar (Crna Gora)|Bar]], dok su oni njemu trebali da vrate obalu od [[Luštica|Luštice]] do granica [[Ratac|Marije Ratacke]], sa [[Budva|Budvom]], [[Paštrovici]]ma i [[solana]]ma.}}, ali ni on nije stupio na snagu i konflikt je nastavljen.
+On je pomoć u borbama zatražio od [[Sulejman Čelebija|Sulejmana]]<ref name="Andrija" />, pomagao mu je i knez [[Vuk Lazarević]]<ref name="ISN" />, ali je i pored toga rat vođen bez velikih bitaka i jasnog pobednika. U pregovore oko sklapanja mira umešao se kao posrednik i sam despot Stefan, ali oni nisu urodili plodom, iako su vođeni u više navrata. Stefan je u maju 1406. godine posredovao kod Mlečana, zatim u junu 1407. godine, kada su posredovali i Mara Branković i [[Nikita Topija]]. Sporazum o miru je napokon sklopljen u junu 1408. godine{{Napomena|Prema odredbama ugovora, Balša je trebao da preda Mlečanima [[Ulcinj]] i [[Bar (Crna Gora)|Bar]], dok su oni njemu trebali da vrate obalu od [[Luštica|Luštice]] do granica [[Ratac|Marije Ratačke]], sa [[Budva|Budvom]], [[Paštrovići]]ma i [[solana]]ma.}}, ali ni on nije stupio na snagu i konflikt je nastavljen.
-=== Pobuna Stefanovog brata Vuka Lazarevica ===
+=== Pobuna Stefanovog brata Vuka Lazarevića ===
-{{main|Vuk Lazarevic}}
+{{main|Vuk Lazarević}}
-[[Datoteka:Vuk_Rudenica_(1402-1405).jpg|desno|thumb|Stefanov mladi brat [[Vuk Lazarevic]], koji se pobunio protiv njegove vladavine (detalj freske iz [[Manastir Rudenica|manastira Rudenica]])]]
+[[Datoteka:Vuk_Rudenica_(1402-1405).jpg|desno|thumb|Stefanov mlađi brat [[Vuk Lazarević]], koji se pobunio protiv njegove vladavine (detalj freske iz [[Manastir Rudenica|manastira Rudenica]])]]
-Madarski kralj Žigmund, osnovao je, u [[Decembar|decembru]] 1408. godine, [[viteški red]] [[Viteški red Zmaja|Zmaja]], kojime je nastojao da okupi svoje pristalice. Simbol reda bio [[zmaj]], a prvi medu vitezovima, prema osnivackoj povelji od 13. decembra 1408. godine, bio je Stefan Lazarevic. Bio je prisutan na svecanosti u cast osnivanja reda koja je održana u [[Budim]]u, a simbol zmaja bio je prisutan na njegovom dvoru u [[Beograd]]u.<ref>{{ISN II}}</ref>
+Mađarski kralj Žigmund, osnovao je, u [[Decembar|decembru]] 1408. godine, [[viteški red]] [[Viteški red Zmaja|Zmaja]], kojime je nastojao da okupi svoje pristalice. Simbol reda bio [[zmaj]], a prvi među vitezovima, prema osnivačkoj povelji od 13. decembra 1408. godine, bio je Stefan Lazarević. Bio je prisutan na svečanosti u čast osnivanja reda koja je održana u [[Budim]]u, a simbol zmaja bio je prisutan na njegovom dvoru u [[Beograd]]u.<ref>{{ISN II}}</ref>
-Krajem iste 1408. godine, protiv Stefanove vladavine se pobunio njegov mladi brat [[Vuk Lazarevic|Vuk]], jer Stefan nije hteo da podeli vlast i preda mu deo države na upravu. Vuk je zbog toga otišao kod [[Sulejman Celebija|Sulejmana]] i zatražio pomoc za borbu protiv Stefana. Kada je dobio vojsku, prikljucili su mu se i [[Brankovici]].
+Krajem iste 1408. godine, protiv Stefanove vladavine se pobunio njegov mlađi brat [[Vuk Lazarević|Vuk]], jer Stefan nije hteo da podeli vlast i preda mu deo države na upravu. Vuk je zbog toga otišao kod [[Sulejman Čelebija|Sulejmana]] i zatražio pomoć za borbu protiv Stefana. Kada je dobio vojsku, priključili su mu se i [[Brankovići]].
-{{citat|Zbog toga je Vuk, dobivši od Turcina vojsku od oko trideset hiljada boraca pod zapovedništvom Avranoza, u pratnji Ðurda Vukovica došao u Rašku, meseca marta 1409. godine i punih šest meseci ostao u Raškoj, pustošeci i pleneci ona mesta koja mu se nisu htela predati.<ref name="Fajfric-Brankovici" />|[[Mavro Orbin]]}}
+{{citat|Zbog toga je Vuk, dobivši od Turčina vojsku od oko trideset hiljada boraca pod zapovedništvom Avranoza, u pratnji Đurđa Vukovića došao u Rašku, meseca marta 1409. godine i punih šest meseci ostao u Raškoj, pustošeći i pleneći ona mesta koja mu se nisu htela predati.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />|[[Mavro Orbin]]}}
-Vec pocetkom 1409. godine, njihove snage su napale Lazarevica. Stefanu je u borbama pomoc pružio Žigmund, cije su snage, pod komandom [[Filip Madarin|Filipa de Skolarisa]], krajem januara, preko [[Kovin (tvrdava na Dunavu)|Kovina]], ušle u Srbiju. Poprište sukoba bilo je [[Kosovo (oblast)|Kosovo]], a narocito je stradala [[Priština]], o cemu svedoce pisma koja su u februaru iz grada slali dubrovacki trgovci.<ref name="ISN" /> Dubrovcani u Srbiji su dobili instrukcije da se pozovu na neutralnost Republike tokom sukoba, ali im je isto tako receno da se ne okrecu protiv Stefana, kao i da u slucaju napada na gradove u kojima se nalaze, uzmu aktivnog ucešca u njihovoj odbrani. Pocetkom maja, ka Srbiji je krenuo i sam Žigmund, kome se prikljucio i [[macva]]nski ban [[Jovan Morovic]], a u junu je zapocela nova otomanska ofanziva. Koliko je ovo ratovanje na otomanskoj strani bilo volja Brankovica, a koliko samo vršenje vazalnih obaveza, ostaje pitanje.<ref name="Fajfric-Brankovici" />
+Već početkom 1409. godine, njihove snage su napale Lazarevića. Stefanu je u borbama pomoć pružio Žigmund, čije su snage, pod komandom [[Filip Mađarin|Filipa de Skolarisa]], krajem januara, preko [[Kovin (tvrđava na Dunavu)|Kovina]], ušle u Srbiju. Poprište sukoba bilo je [[Kosovo (oblast)|Kosovo]], a naročito je stradala [[Priština]], o čemu svedoče pisma koja su u februaru iz grada slali dubrovački trgovci.<ref name="ISN" /> Dubrovčani u Srbiji su dobili instrukcije da se pozovu na neutralnost Republike tokom sukoba, ali im je isto tako rečeno da se ne okreću protiv Stefana, kao i da u slučaju napada na gradove u kojima se nalaze, uzmu aktivnog učešća u njihovoj odbrani. Početkom maja, ka Srbiji je krenuo i sam Žigmund, kome se priključio i [[mačva]]nski ban [[Jovan Morović]], a u junu je započela nova otomanska ofanziva. Koliko je ovo ratovanje na otomanskoj strani bilo volja Brankovića, a koliko samo vršenje vazalnih obaveza, ostaje pitanje.<ref name="Fajfrić-Brakovići" />
-Posle žestokih borbi koje su vodene tokom leta, snage despota i Ugara su potisnute, a sam Stefan se povukao i zatvorio u utvrdeni [[Beograd]]. On je bio primoran pristane na one uslove koje je Vuk postavio.<ref name="Fajfric-Brankovici" /> Srbija je podeljena tako da je južni deo (južno od [[Zapadna Morava|Zapadne Morave]]<ref name="Andrija" />) držao Vuk, dok je severni deo sa Beogradom ostao despotu. Vuk je vladao priznajuci Sulejmanovu vlast, kao i Brankovici.<ref name="Fajfric-Brankovici" />
+Posle žestokih borbi koje su vođene tokom leta, snage despota i Ugara su potisnute, a sam Stefan se povukao i zatvorio u utvrđeni [[Beograd]]. On je bio primoran pristane na one uslove koje je Vuk postavio.<ref name="Fajfrić-Brakovići" /> Srbija je podeljena tako da je južni deo (južno od [[Zapadna Morava|Zapadne Morave]]<ref name="Andrija" />) držao Vuk, dok je severni deo sa Beogradom ostao despotu. Vuk je vladao priznajući Sulejmanovu vlast, kao i Brankovići.<ref name="Fajfrić-Brakovići" />
-No, njihovi posedi su se pokazali veoma nesigurni jer je vec [[1410]]. godine Sulejmanov brat i jedan od suparnika u borbi oko vlasti, [[Musa Celebija]], prešao u Evropu i poceo da okuplja saveznike za borbu protiv Sulejmana.<ref name="Fajfric-Brankovici" />
+No, njihovi posedi su se pokazali veoma nesigurni jer je već [[1410]]. godine Sulejmanov brat i jedan od suparnika u borbi oko vlasti, [[Musa Čelebija]], prešao u Evropu i počeo da okuplja saveznike za borbu protiv Sulejmana.<ref name="Fajfrić-Brakovići" />
-=== Otomanski dinasticki sukob i smrt Stefanovih protivnika ===
+=== Otomanski dinastički sukob i smrt Stefanovih protivnika ===
-{{main|Musa Celebija|Sulejman Celebija}}
+{{main|Musa Čelebija|Sulejman Čelebija}}
-Stefan je sa Musom odmah zapoceo pregovore koji su doveli do sklapanja savezništva.<ref name="ISN" /> Dok se Sulejman nalazio u [[Mala Azija|Maloj Aziji]], Musine snage su otpocele ofanzivu. Pocetkom 1410. godine su zauzele [[Galipolje|Galipolj]], a 13. februara su kod [[Jambol]]a potukle Sulejmanovog [[beglerbeg]]a Sinana.<ref name="ODB" /> Musa je veoma brzo uspeo da na svoju stranu privuce mnoštvo Sulejmanovih vazala, ukljucujuci despota Stefana Lazarevica, Vuka Lazarevica i Brankovice.<ref name="Fajfric-Brankovici" />
+Stefan je sa Musom odmah započeo pregovore koji su doveli do sklapanja savezništva.<ref name="ISN" /> Dok se Sulejman nalazio u [[Mala Azija|Maloj Aziji]], Musine snage su otpočele ofanzivu. Početkom 1410. godine su zauzele [[Galipolje|Galipolj]], a 13. februara su kod [[Jambol]]a potukle Sulejmanovog [[beglerbeg]]a Sinana.<ref name="ODB" /> Musa je veoma brzo uspeo da na svoju stranu privuče mnoštvo Sulejmanovih vazala, uključujući despota Stefana Lazarevića, Vuka Lazarevića i Brankoviće.<ref name="Fajfrić-Brakovići" />
-Ovo je Sulejmana primoralo da se vrati u [[Evropa|Evropu]]. U tome mu je pomogao [[spisak vizantijskih careva|vizantijski car]] [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]], koji mu je dao brodove za prelazak [[Bosfor]]a. Manojlovo držanje je znacajno uticalo na raspored snaga na terenu.<ref name="ISN" /> Ubrzo, knez Vuk je otpoceo kontakte sa Sulejmanom želeci da se vrati u njegov tabor.<ref name="Fajfric-Brankovici" /> On je preko poslanika u [[Venecija|Veneciji]] pocetkom juna nastojao da izdejstvuje da se mletacka flota ukljuci u prevoz Sulejmanovih trupa.<ref name="ISN" /> Vuk se potom pridružio Sulejmanu, što su ucinili i Brankovici.<ref name="ISN" /> Sada se borba za mesto sultana, koja se do toga momenta vodila uglavnom u Maloj Aziji, naglo prenela i u Evropu.<ref name="Fajfric-Brankovici" />
+Ovo je Sulejmana primoralo da se vrati u [[Evropa|Evropu]]. U tome mu je pomogao [[spisak vizantijskih careva|vizantijski car]] [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]], koji mu je dao brodove za prelazak [[Bosfor]]a. Manojlovo držanje je značajno uticalo na raspored snaga na terenu.<ref name="ISN" /> Ubrzo, knez Vuk je otpočeo kontakte sa Sulejmanom želeći da se vrati u njegov tabor.<ref name="Fajfrić-Brakovići" /> On je preko poslanika u [[Venecija|Veneciji]] početkom juna nastojao da izdejstvuje da se mletačka flota uključi u prevoz Sulejmanovih trupa.<ref name="ISN" /> Vuk se potom pridružio Sulejmanu, što su učinili i Brankovići.<ref name="ISN" /> Sada se borba za mesto sultana, koja se do toga momenta vodila uglavnom u Maloj Aziji, naglo prenela i u Evropu.<ref name="Fajfrić-Brakovići" />
-[[Datoteka:Musa Çelebi.jpg|thumb|175px|thumb|left|Bajazitov sin [[Musa Celebija]], novi Stefanov saveznik.]]
+[[Datoteka:Musa Çelebi.jpg|thumb|175px|thumb|left|Bajazitov sin [[Musa Čelebija]], novi Stefanov saveznik.]]
-Stefan i Musa su pokušali da sprece prelazak Sulejmanovih snaga u Evropu, napadom na flotu koja ih je prevozila<ref name="Konst">[[Konstantin Filozof]], ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevica]]“''</ref>. Oni su kod [[Galata|Galate]] uspeli da unište deo brodova, ali su Sulejmanove snage ipak uspele da predu Bosforski moreuz.
+Stefan i Musa su pokušali da spreče prelazak Sulejmanovih snaga u Evropu, napadom na flotu koja ih je prevozila<ref name="Konst">[[Konstantin Filozof]], ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevića]]“''</ref>. Oni su kod [[Galata|Galate]] uspeli da unište deo brodova, ali su Sulejmanove snage ipak uspele da pređu Bosforski moreuz.
-Do [[bitka kod Kosmidiona|velike bitke]] izmedu dva Bajazitova sina došlo je [[15. jun]]a kod [[Kosmidion]]a, [[Tvrdava|tvrdave]] na obali [[Zlatni rog|Zlatnog roga]], ispred [[Kopneni bedemi Carigrada|kopnenih bedema]] [[Carigrad|Carigrada]], a Musine i Stefanove snage su potucene<ref name="Konst" />. Vizantijski car Manojlo je poslao brodove po Stefana i evakuisao ga u [[Istanbul|Carigrad]]<ref name="Konst" />, iako se on sam nalazio na Sulejmanovoj strani u sukobu. Stefanu je u Carigradu prireden svecan docek<ref name="ISN" />, a car Manojlo mu je iznova dodelio ''venac [[despot]]skoga dostojanstva''<ref name="Konst" />.
+Do [[bitka kod Kosmidiona|velike bitke]] između dva Bajazitova sina došlo je [[15. jun]]a kod [[Kosmidion]]a, [[Tvrđava|tvrđave]] na obali [[Zlatni rog|Zlatnog roga]], ispred [[Kopneni bedemi Carigrada|kopnenih bedema]] [[Carigrad|Carigrada]], a Musine i Stefanove snage su potučene<ref name="Konst" />. Vizantijski car Manojlo je poslao brodove po Stefana i evakuisao ga u [[Istanbul|Carigrad]]<ref name="Konst" />, iako se on sam nalazio na Sulejmanovoj strani u sukobu. Stefanu je u Carigradu priređen svečan doček<ref name="ISN" />, a car Manojlo mu je iznova dodelio ''venac [[despot]]skoga dostojanstva''<ref name="Konst" />.
-Za to vreme, pobednik pod Carigradom, sultan Sulejman je u Srbiju poslao Vuka Lazarevica i [[Lazar Brankovic|Lazara Brankovica]], da preduhitre despota i preuzmu vlast.<ref name="Fajfric-Brankovici" /> Medutim, obojica, Vuk Lazarevic i Lazar Brankovic imali su nesrecu da na svom putu nalete na ostatke Musinih jedinica i  budu zarobljeni. Srpske princeve je [[4. jul]]a uhvatila Musina vojska u [[Plovdiv|Filipolju]]. Vuk je zbog izdaje odmah pogubljen, dok je Lazar ostavljen u životu još nekoliko dana. Musa je životom brata pokušao da uceni [[Ðurad Brankovic|Ðurda Brankovica]] da prede na njegovu stranu, ali bez uspeha.<ref name="Fajfric-Brankovici" /> Uskoro je došlo do nove bitke izmedu Musinih i Sulejmanovih snaga [[11. jul]]a kod [[Jedrene|Hadrijanopolja]], u kojoj je Musa opet poražen.<ref name="ODB" /> Još u toku bitke, Musa naredi da se posece i Lazar Brankovic.<ref name="Fajfric-Brankovici" /> Nakon bitke, dok su Sulejmanovi i Ðurdevi vojnici bazali po razbojištu pljackajuci mrtve, naidu i na Lazarev leš. "''Kada je bilo posle bitke, nadoše oni, koji su mrtve pljackali, mladica, i po svemu poznaše najblagocastivijega Lazara; i javiše ljubljenom bratu njegovu''" (Konstantin Filozof).<ref name="Fajfric-Brankovici" />
+Za to vreme, pobednik pod Carigradom, sultan Sulejman je u Srbiju poslao Vuka Lazarevića i [[Lazar Branković|Lazara Brankovića]], da preduhitre despota i preuzmu vlast.<ref name="Fajfrić-Brakovići" /> Međutim, obojica, Vuk Lazarević i Lazar Branković imali su nesreću da na svom putu nalete na ostatke Musinih jedinica i  budu zarobljeni. Srpske prinčeve je [[4. jul]]a uhvatila Musina vojska u [[Plovdiv|Filipolju]]. Vuk je zbog izdaje odmah pogubljen, dok je Lazar ostavljen u životu još nekoliko dana. Musa je životom brata pokušao da uceni [[Đurađ Branković|Đurđa Brankovića]] da pređe na njegovu stranu, ali bez uspeha.<ref name="Fajfrić-Brakovići" /> Uskoro je došlo do nove bitke između Musinih i Sulejmanovih snaga [[11. jul]]a kod [[Jedrene|Hadrijanopolja]], u kojoj je Musa opet poražen.<ref name="ODB" /> Još u toku bitke, Musa naredi da se poseče i Lazar Branković.<ref name="Fajfrić-Brakovići" /> Nakon bitke, dok su Sulejmanovi i Đurđevi vojnici bazali po razbojištu pljačkajući mrtve, naiđu i na Lazarev leš. "''Kada je bilo posle bitke, nađoše oni, koji su mrtve pljačkali, mladića, i po svemu poznaše najblagočastivijega Lazara; i javiše ljubljenom bratu njegovu''" (Konstantin Filozof).<ref name="Fajfrić-Brakovići" />
-Istovremeno, Stefan je sa svojom vojskom brodovima žurio ka Srbiji. Oni su preko [[Crno more|Crnog mora]] i [[Dunav]]a, kroz državu vojvode [[Mirca Stariji|Mirce]], stigli u [[Golubacki Grad|Golubac]] krajem jula ili pocetkom [[avgust]]a iste godine.<ref name="Konst" /><ref name="ISN" /> Po dolasku u zemlju Stefan je preuzeo kontrolu i nad oblastima kojima je prethodno vladao njegov brat, pokojni knez Vuk. Musin položaj je posle dva poraza bio ozbiljno ugrožen i on se povukao kod Stefana, u Srbiju<ref name="ISN" />. Odatle je uspeo da zadobije podršku [[Osmanlije|Osmanlija]] u Evropi<ref name="ODB" />, a prilazile su mu i druge Sulejmanove pristalice, neki zbog njegovih obecanja, a neki i zbog Sulejmanovog ''neuravnoteženog držanja''<ref name="ISN" />. Musine snage su pocetkom [[1411]]. godine potukle Sulejmanove trupe kod [[Sofija|Serdike]]<ref name="ODB" />, dok je Sulejman pobegao iz Hadrijanopolja i pokušao da stigne do [[Istanbul|Carigrada]]<ref name="ODB" />. Na tom putu, njega su uhvatile i ubile (17. februara) Musine pristalice, koji je nakon toga postao jedini vladar evropskog dela [[Osmansko carstvo|Otomanske imperije]].
+Istovremeno, Stefan je sa svojom vojskom brodovima žurio ka Srbiji. Oni su preko [[Crno more|Crnog mora]] i [[Dunav]]a, kroz državu vojvode [[Mirča Stariji|Mirče]], stigli u [[Golubački Grad|Golubac]] krajem jula ili početkom [[avgust]]a iste godine.<ref name="Konst" /><ref name="ISN" /> Po dolasku u zemlju Stefan je preuzeo kontrolu i nad oblastima kojima je prethodno vladao njegov brat, pokojni knez Vuk. Musin položaj je posle dva poraza bio ozbiljno ugrožen i on se povukao kod Stefana, u Srbiju<ref name="ISN" />. Odatle je uspeo da zadobije podršku [[Osmanlije|Osmanlija]] u Evropi<ref name="ODB" />, a prilazile su mu i druge Sulejmanove pristalice, neki zbog njegovih obećanja, a neki i zbog Sulejmanovog ''neuravnoteženog držanja''<ref name="ISN" />. Musine snage su početkom [[1411]]. godine potukle Sulejmanove trupe kod [[Sofija|Serdike]]<ref name="ODB" />, dok je Sulejman pobegao iz Hadrijanopolja i pokušao da stigne do [[Istanbul|Carigrada]]<ref name="ODB" />. Na tom putu, njega su uhvatile i ubile (17. februara) Musine pristalice, koji je nakon toga postao jedini vladar evropskog dela [[Osmansko carstvo|Otomanske imperije]].
-Musi su kao pobedniku pripadoše vazalne vojske, sa kojima je nastavio osvajanje. Tako i Ðurad postade njegov vazal.<ref name="Fajfric-Brankovici" /> Njihovi odnosi su bili zategnuti i puni nepoverenja, zbog smaknuca Ðurdevog brata Lazara.<ref name="Fajfric-Brankovici" /> Umoran od ratovanja za racun Turaka i stalnih poniženje, Ðurad potajno posla glasnika u Srbiju svojoj majci Mari, da stupi u kontakt sa Stefanom da se pomire.<ref name="Fajfric-Brankovici" /> Istovremeno, dolazi do sukoba Stefana i Muse zbog proterivanja poslanika koji je imao da posmrtne ostatke Stefanovog brata [[Vuk Lazarevic|Vuka]] prenese u Srbiju<ref name="Konst" />. Stefan je zbog toga poceo sa napadima na Osmanlije, koji su prestali kada mu je Musa uputio poslanstvo i ponudio pregovore.<ref name="ISN" />
+Musi su kao pobedniku pripadoše vazalne vojske, sa kojima je nastavio osvajanje. Tako i Đurađ postade njegov vazal.<ref name="Fajfrić-Brakovići" /> Njihovi odnosi su bili zategnuti i puni nepoverenja, zbog smaknuća Đurđevog brata Lazara.<ref name="Fajfrić-Brakovići" /> Umoran od ratovanja za račun Turaka i stalnih poniženje, Đurađ potajno posla glasnika u Srbiju svojoj majci Mari, da stupi u kontakt sa Stefanom da se pomire.<ref name="Fajfrić-Brakovići" /> Istovremeno, dolazi do sukoba Stefana i Muse zbog proterivanja poslanika koji je imao da posmrtne ostatke Stefanovog brata [[Vuk Lazarević|Vuka]] prenese u Srbiju<ref name="Konst" />. Stefan je zbog toga počeo sa napadima na Osmanlije, koji su prestali kada mu je Musa uputio poslanstvo i ponudio pregovore.<ref name="ISN" />
-=== Dobijanje Srebrenice od Žigmunda i izmirenje sa Ðurdem Brankovicem ===
+=== Dobijanje Srebrenice od Žigmunda i izmirenje sa Đurđem Brankovićem ===
-[[Datoteka:Srebrenica Stari Grad.JPG|thumb|Ostaci utvrdenja u Srebrenici. Srebrenicu je ugarski kralj oteo od Bosne i poklonio svom vazalu Stefanu.]]
+[[Datoteka:Srebrenica Stari Grad.JPG|thumb|Ostaci utvrđenja u Srebrenici. Srebrenicu je ugarski kralj oteo od Bosne i poklonio svom vazalu Stefanu.]]
 Ugarski kralj [[Žigmund Luksemburški]] je nakon rata protiv Bosne, iz njenog sastava izdvojio [[Srebrenica|Srebrenicu]], poznatu po rudnicima srebra, i poklonio je srpskom despotu Stefanu [[1411]]. godine.<ref>http://www.rastko.org.yu/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html</ref>
-Stefanova služba kod Žigmunda je nastavljena i tokom 1411. godine, kada je srpski despot tokom jula boravio u [[Budim]]u, u pratnji svoje [[Vlastela|vlastele]]. Službeni biograf navodi da je tom prilikom Stefan ''ucinio istinitu ljubav sa zapadnima''<ref name="Konst" />, a [[Jovanka Kalic]] navodi ''da je otada cesto odlazio u Budim i da se otuda nije vratio bez novih poseda koje mu je ugarski vladar štedro darivao'' i dodaje da su madarski izvori iz tog doba ''razglasili da se srpski despot sa svojom zemljom potcinio vrhovnoj vlasti ugarskog kralja''<ref name="ISN" />. Stefan je od Žigmunda dobio posede širom tadašnje Madarske koji su obuhvatali sela, gradove i [[rudnik]]e, a nalazili su se u [[satmar]]skoj, [[Bihar (Evropa)|biharskoj]], [[saboloc]]koj i [[torontal]]skoj županiji<ref name="ISN" />.
+Stefanova služba kod Žigmunda je nastavljena i tokom 1411. godine, kada je srpski despot tokom jula boravio u [[Budim]]u, u pratnji svoje [[Vlastela|vlastele]]. Službeni biograf navodi da je tom prilikom Stefan ''učinio istinitu ljubav sa zapadnima''<ref name="Konst" />, a [[Jovanka Kalić]] navodi ''da je otada često odlazio u Budim i da se otuda nije vratio bez novih poseda koje mu je ugarski vladar štedro darivao'' i dodaje da su mađarski izvori iz tog doba ''razglasili da se srpski despot sa svojom zemljom potčinio vrhovnoj vlasti ugarskog kralja''<ref name="ISN" />. Stefan je od Žigmunda dobio posede širom tadašnje Mađarske koji su obuhvatali sela, gradove i [[rudnik]]e, a nalazili su se u [[satmar]]skoj, [[Bihar (Evropa)|biharskoj]], [[saboloč]]koj i [[torontal]]skoj županiji<ref name="ISN" />.
-Do kraja leta, Žigmund je sklopio primirje sa [[Kraljevina Bosna|kraljem Bosne]] [[Ostoja Kotromanic|Ostojom]], cime su okoncani višegodišnji sukobi. Pod njegovom kontrolom je ostala [[Usora (oblast)|Usorska oblast]], dok je [[Srebrenica|Srebrnicu]] ustupio despotu Stefanu<ref name="ISN" />. Krajem godine, Stefanova sestra i udovica [[Ðurad II Balšic|Ðurda II Balšica]] [[Jelena Lazarevic Balšic Hranic|Jelena]] se preudala za vojvodu [[Sandalj Hranic Kosaca|Sandalja Hranica]] [[Kosace|Kosacu]], koji se približio Žigmundu.
+Do kraja leta, Žigmund je sklopio primirje sa [[Kraljevina Bosna|kraljem Bosne]] [[Ostoja Kotromanić|Ostojom]], čime su okončani višegodišnji sukobi. Pod njegovom kontrolom je ostala [[Usora (oblast)|Usorska oblast]], dok je [[Srebrenica|Srebrnicu]] ustupio despotu Stefanu<ref name="ISN" />. Krajem godine, Stefanova sestra i udovica [[Đurađ II Balšić|Đurđa II Balšića]] [[Jelena Lazarević Balšić Hranić|Jelena]] se preudala za vojvodu [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalja Hranića]] [[Kosače|Kosaču]], koji se približio Žigmundu.
-U maju iduce [[1412]]. godine, Stefan je sa velikom pratnjom ponovo bio u Budimu. On je prisustvovao saboru evropske vlastele na kome je došlo do pomirenja izmedu Žigmunda i [[Kraljevina Poljska|poljskog kralja]] [[Vladislav II Jagelo|Vladislava II]], a pored njega na saboru su se pojavili vlastela i kralj Bosne, kao i niz drugih balkanskih vladara i velmoža.
+U maju iduće [[1412]]. godine, Stefan je sa velikom pratnjom ponovo bio u Budimu. On je prisustvovao saboru evropske vlastele na kome je došlo do pomirenja između Žigmunda i [[Kraljevina Poljska|poljskog kralja]] [[Vladislav II Jagelo|Vladislava II]], a pored njega na saboru su se pojavili vlastela i kralj Bosne, kao i niz drugih balkanskih vladara i velmoža.
-U isto vreme, Stefanova druga sestra [[Mara Lazarevic Brankovic|Mara]] se povezala sa njim u ime svog sina [[Ðurad Brankovic|Ðurda]], koji je bio vazal Musi, i pokušala da ih pomiri. Musine snage su u [[jesen]] 1411. godine, opsele gradic [[Selimvrija|Selimvriju]] na [[Mramorno more|Mramornom moru]], nedaleko od [[Istanbul|Carigrada]], u kome se nalazio Sulejmanov sin [[Orhan (sin Sulejmanov)|Orhan]], koga je vizantijski car [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]] podržao kao kandidata za otomanski presto.
+U isto vreme, Stefanova druga sestra [[Mara Lazarević Branković|Mara]] se povezala sa njim u ime svog sina [[Đurađ Branković|Đurđa]], koji je bio vazal Musi, i pokušala da ih pomiri. Musine snage su u [[jesen]] 1411. godine, opsele gradić [[Selimvrija|Selimvriju]] na [[Mramorno more|Mramornom moru]], nedaleko od [[Istanbul|Carigrada]], u kome se nalazio Sulejmanov sin [[Orhan (sin Sulejmanov)|Orhan]], koga je vizantijski car [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]] podržao kao kandidata za otomanski presto.
-Iz opsade koju je zajedno sa Musom držao, Ðurad je uspeo da se izvuce lukavstvom. On je uspostavio kontakt sa opsadenima i dogovorio se da mu otvore kapije i omoguce da se skloni u grad. Posle toga je organizovao svoje snage u borbeni poredak, a Musu obavestio da krece u napad na grad. Zahvaljujuci tom izgovoru, oni su izašli iz Musinog logora i uputili se ka [[Selimvrija|Selimvriji]], ali su umesto [[juriš]]a na gradske [[bedem]]e, ušli u njega kroz kapije koje su im otvorili opsadeni.
+Iz opsade koju je zajedno sa Musom držao, Đurađ je uspeo da se izvuče lukavstvom. On je uspostavio kontakt sa opsađenima i dogovorio se da mu otvore kapije i omoguće da se skloni u grad. Posle toga je organizovao svoje snage u borbeni poredak, a Musu obavestio da kreće u napad na grad. Zahvaljujući tom izgovoru, oni su izašli iz Musinog logora i uputili se ka [[Selimvrija|Selimvriji]], ali su umesto [[juriš]]a na gradske [[bedem]]e, ušli u njega kroz kapije koje su im otvorili opsađeni.
-Ðurad Brankovic se potom, preko [[Solun]]a, vratio u [[jesen]] 1412. godine u Srbiju i pomirio sa svojim ujakom Stefanom Lazarevicem<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" />, cime je okoncan dvodecenijski sukob izmedu dve porodice.
+Đurađ Branković se potom, preko [[Solun]]a, vratio u [[jesen]] 1412. godine u Srbiju i pomirio sa svojim ujakom Stefanom Lazarevićem<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" />, čime je okončan dvodecenijski sukob između dve porodice.
 === Borbe protiv Muse i priznavanje vlasti Mehmeda ===
 {{main|Mehmed I}}
-Protiv Muse je stvorena široka koalicija, u kojoj su se nalazili i otomanski zapovednici nekih delova Balkana, a pridružio joj se i njegov jedini preostali brat [[Mehmed I|Mehmed]], koji je vladao [[Azija|azijskim]] delom nekadašnje [[Bajazit I|Bajazitove]] države. Njegov prvi pokušaj da prede u Evropu 1411. godine završio se porazom, ali su borbe vodene i na drugim frontovima, tako da je krajem iste godine Stefan sa [[sandžak-beg|sandžakbegovima]] [[Skoplje|Skoplja]] i [[Custendil]]a upao u Musine zemlje<ref name="ISN" />. [[Zima|Zimsko]] vreme i nabujala [[Marica (reka)|Marica]] su sprecili povezivanje njihovih i Mehmedovih snaga preko [[Ser (grad)|Serske]] oblasti. Odgovor na ovaj napad usledio je pocetkom 1412. godine, kada je Musa iz okoline [[Sofija|Serdike]] preko [[Cemernik]]a upao u [[Vranje|Vranjsku]] oblast i opljackao je, dok se sam [[Uglješa Vlatkovic]], koji je upravljao tim delom Srpske despotovine, jedva spasao. Njegove snage su zatim nastavile prodor ka [[Tvrdava Novo Brdo|Novom Brdu]], ali su na vesti o dolasku snaga predvodenih despotom Stefanom, napustili Srbiju i uputile se ka [[Solun]]u i [[Tesalija (oblast)|Tesaliji]].
+Protiv Muse je stvorena široka koalicija, u kojoj su se nalazili i otomanski zapovednici nekih delova Balkana, a pridružio joj se i njegov jedini preostali brat [[Mehmed I|Mehmed]], koji je vladao [[Azija|azijskim]] delom nekadašnje [[Bajazit I|Bajazitove]] države. Njegov prvi pokušaj da pređe u Evropu 1411. godine završio se porazom, ali su borbe vođene i na drugim frontovima, tako da je krajem iste godine Stefan sa [[sandžak-beg|sandžakbegovima]] [[Skoplje|Skoplja]] i [[Ćustendil]]a upao u Musine zemlje<ref name="ISN" />. [[Zima|Zimsko]] vreme i nabujala [[Marica (reka)|Marica]] su sprečili povezivanje njihovih i Mehmedovih snaga preko [[Ser (grad)|Serske]] oblasti. Odgovor na ovaj napad usledio je početkom 1412. godine, kada je Musa iz okoline [[Sofija|Serdike]] preko [[Čemernik]]a upao u [[Vranje|Vranjsku]] oblast i opljačkao je, dok se sam [[Uglješa Vlatković]], koji je upravljao tim delom Srpske despotovine, jedva spasao. Njegove snage su zatim nastavile prodor ka [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]], ali su na vesti o dolasku snaga predvođenih despotom Stefanom, napustili Srbiju i uputile se ka [[Solun]]u i [[Tesalija (oblast)|Tesaliji]].
-[[Datoteka:Markovo Kale interior view.JPG|thumb|left|Ostaci tvrdave [[Markovo Kale]] kod Vranja, koju je opustišio Musa.]]
+[[Datoteka:Markovo Kale interior view.JPG|thumb|left|Ostaci tvrđave [[Markovo Kale]] kod Vranja, koju je opustišio Musa.]]
 [[Datoteka:Mehmed I.jpg|minijatura|175px|Sultan [[Mehmed I]], novi Stefanov gospodar.]]
-Novi Musin pohod zapoceo je pocetkom 1413. godine, napadom na [[beg]]a Hamzu koji je držao [[Soko Grad (banjski)|Soko Grad]] i [[Svrljig (tvrdava)|Svrljig]]. On je zarobljen i pogubljen, a Musine snage su posle toga zauzele [[Bovan (tvrdava)|Bovan]] i [[Lipovac (tvrdava)|Lipovac]], kao i citav niz drugih gradova u [[Moravska dolina|Moravskoj dolini]] ([[Kurvingrad|Koprijan]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Markovo Kale]], [[Petrus]]<ref name="Aca" />), kao i [[Tvrdava Stalac|Stalac]], ciji je zapovednik poginuo pružajuci junacki otpor Musinim snagama{{Napomena|Smatra se da je po njemu stvoren lik vojvode Prijezde, koji je opevan u [[spisak srpskih epskih narodnih pesama|srpskoj epskoj narodnoj pesmi]] [[:s:Smrt vojvode Prijezde|''„Smrt vojvode Prijezde“'']].}}. Pored toga, Musine snage su, prema izveštajima koje su u martu poslali [[Dubrovnik|Dubrovcani]] iz Novog Brda, pustošile [[Toplica (oblast)|Toplicu]] i [[Branicevo (oblast u Srbiji)|Branicevo]]<ref name="ISN" />.
+Novi Musin pohod započeo je početkom 1413. godine, napadom na [[beg]]a Hamzu koji je držao [[Soko Grad (banjski)|Soko Grad]] i [[Svrljig (tvrđava)|Svrljig]]. On je zarobljen i pogubljen, a Musine snage su posle toga zauzele [[Bovan (tvrđava)|Bovan]] i [[Lipovac (tvrđava)|Lipovac]], kao i čitav niz drugih gradova u [[Moravska dolina|Moravskoj dolini]] ([[Kurvingrad|Koprijan]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Markovo Kale]], [[Petrus]]<ref name="Aca" />), kao i [[Tvrđava Stalać|Stalać]], čiji je zapovednik poginuo pružajući junački otpor Musinim snagama{{Napomena|Smatra se da je po njemu stvoren lik vojvode Prijezde, koji je opevan u [[spisak srpskih epskih narodnih pesama|srpskoj epskoj narodnoj pesmi]] [[:s:Smrt vojvode Prijezde|''„Smrt vojvode Prijezde“'']].}}. Pored toga, Musine snage su, prema izveštajima koje su u martu poslali [[Dubrovnik|Dubrovčani]] iz Novog Brda, pustošile [[Toplica (oblast)|Toplicu]] i [[Braničevo (oblast u Srbiji)|Braničevo]]<ref name="ISN" />.
-Tokom ovog perioda, despot Stefan je prikupljao svoje snage, a vojnu podršku je dobio i od kralja [[Žigmund Luksemburški|Žigmunda]], ali i od svog zeta, [[Sandalj Hranic Kosaca|Sandalja Hranica]]. Njegove snage su se kod [[Kruševac|Kruševca]] sastale sa Mehmedovim zapovednicima i posle postignutog dogovora je došlo do spajanja njihovih vojski<ref name="Konst" />, koje su se uputile ka [[jug]]u. Na [[Dobric (Srbija)|Dobricu]] kod [[ušce|ušca]] [[Toplica (reka)|Toplice]], nedaleko od Koprijana, njima su se pridružile još neke Musine pristalice<ref name="Konst" />, ukljucujuci i vojskovodu Evrenosa<ref name="ISN" />, nakon cega je nastavljen put ka [[Ovce polje|Ovcem Polju]]. Sam Stefan, Sandalj Hranic i [[Jovan Morovic]] su na [[Skopska Crna gora|Skopskoj Crnoj Gori]] napustili trupe i vratili se, a komandu nad njima je preuzeo [[Ðurad Brankovic]]<ref name="ISN" />.
+Tokom ovog perioda, despot Stefan je prikupljao svoje snage, a vojnu podršku je dobio i od kralja [[Žigmund Luksemburški|Žigmunda]], ali i od svog zeta, [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalja Hranića]]. Njegove snage su se kod [[Kruševac|Kruševca]] sastale sa Mehmedovim zapovednicima i posle postignutog dogovora je došlo do spajanja njihovih vojski<ref name="Konst" />, koje su se uputile ka [[jug]]u. Na [[Dobrič (Srbija)|Dobriču]] kod [[ušće|ušća]] [[Toplica (reka)|Toplice]], nedaleko od Koprijana, njima su se pridružile još neke Musine pristalice<ref name="Konst" />, uključujući i vojskovođu Evrenosa<ref name="ISN" />, nakon čega je nastavljen put ka [[Ovče polje|Ovčem Polju]]. Sam Stefan, Sandalj Hranić i [[Jovan Morović]] su na [[Skopska Crna gora|Skopskoj Crnoj Gori]] napustili trupe i vratili se, a komandu nad njima je preuzeo [[Đurađ Branković]]<ref name="ISN" />.
-Do [[Bitka na Vitoši|bitke]] je došlo 5. jula kod sela [[Camorlu]], ispod [[Vitoša|planine Vitoše]], u današnjoj [[Bugarska|Bugarskoj]]. Musine snage su uspele da u prvoj fazi borbe potisnu srpsku vojsku, ali je Ðurad napadom sa boka<ref name="Konst" />, u kome se narocito istakao veliki [[celnik]] [[Radic Postupovic]]<ref name="ISN" />, uspeo da razbije protivnicke redove i donese pobedu saveznickoj vojsci. Tokom povlacenja iz bitke, Musa je na [[iskar|reci Iskru]] zarobljen i ubijen, cime je posle više od jedne decenije okoncan [[gradanski rat u Osmanskom carstvu|gradanski rat u Otomanskoj imperiji]]. Stefan i Ðurad su posle bitke priznali vrhovnu vlast Mehmeda I, koji je Stefanu pored bogatih poklona dao i neke oblasti, ukljucujuci tvrdavu Koprijan i oblast [[Znepolje|Znepolja]]<ref name="Konst" />.
+Do [[Bitka na Vitoši|bitke]] je došlo 5. jula kod sela [[Čamorlu]], ispod [[Vitoša|planine Vitoše]], u današnjoj [[Bugarska|Bugarskoj]]. Musine snage su uspele da u prvoj fazi borbe potisnu srpsku vojsku, ali je Đurađ napadom sa boka<ref name="Konst" />, u kome se naročito istakao veliki [[čelnik]] [[Radič Postupović]]<ref name="ISN" />, uspeo da razbije protivničke redove i donese pobedu savezničkoj vojsci. Tokom povlačenja iz bitke, Musa je na [[iskar|reci Iskru]] zarobljen i ubijen, čime je posle više od jedne decenije okončan [[građanski rat u Osmanskom carstvu|građanski rat u Otomanskoj imperiji]]. Stefan i Đurađ su posle bitke priznali vrhovnu vlast Mehmeda I, koji je Stefanu pored bogatih poklona dao i neke oblasti, uključujući tvrđavu Koprijan i oblast [[Znepolje|Znepolja]]<ref name="Konst" />.
 === Period mira u Srbiji i borbe u Bosni ===
@@ Red 245: / Red 245: @@
 [[Datoteka:Bosnia around 1412-sh.png|minijatura|Podeljenost Bosne oko 1412. godine.]]
-Kraj rata medu Bajazitovim sinovima, predstavlja pocetak višegodišnjeg mira za Srbiju, što je omogucilo privredni i kulturni razvoj<ref name="Andrija" />. Stefan se vojno nije umešao u sukobe u Primorju, koje je njegov sestric [[Balša III Balšic|Balša III]] vodio protiv Mlecana, kao ni u borbe koje su zahvatile [[Bosna u srednjem veku|Bosnu]] 1413. godine i trajno dovele Osmanlije u nju.{{Napomena|Tokom proleca [[1413]]. godine, [[Hrvoje Vukcic]] je napao posede [[Sandalj Hranic Kosaca|Sandalja Hranica]], koji se tada sa svojom vojskom nalazio u [[Srpska despotovina|Srbiji]], kao saveznik despota Stefana. Ovo je izazvalo oštru reakciju protiv Vukcica i on je suzbijen na svim frontovima. Odbijanje njegovih protivnika da sa njim sklope mir, naveo ga je da se okrene [[Osmanlije|Osmanlijama]], od kojih je u maju 1414. godine dobio vojnu pomoc. Od leta 1414. godine pritisak Osmanlija se ustaljuje u Bosni, odakle se više ne povlace. Rasporedili su male vojne posade u zemlji i time cvrsto krocili na novo tle. ({{ISN II}})}}
+Kraj rata među Bajazitovim sinovima, predstavlja početak višegodišnjeg mira za Srbiju, što je omogućilo privredni i kulturni razvoj<ref name="Andrija" />. Stefan se vojno nije umešao u sukobe u Primorju, koje je njegov sestrić [[Balša III Balšić|Balša III]] vodio protiv Mlečana, kao ni u borbe koje su zahvatile [[Bosna u srednjem veku|Bosnu]] 1413. godine i trajno dovele Osmanlije u nju.{{Napomena|Tokom proleća [[1413]]. godine, [[Hrvoje Vukčić]] je napao posede [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalja Hranića]], koji se tada sa svojom vojskom nalazio u [[Srpska despotovina|Srbiji]], kao saveznik despota Stefana. Ovo je izazvalo oštru reakciju protiv Vukčića i on je suzbijen na svim frontovima. Odbijanje njegovih protivnika da sa njim sklope mir, naveo ga je da se okrene [[Osmanlije|Osmanlijama]], od kojih je u maju 1414. godine dobio vojnu pomoć. Od leta 1414. godine pritisak Osmanlija se ustaljuje u Bosni, odakle se više ne povlače. Rasporedili su male vojne posade u zemlji i time čvrsto kročili na novo tle. ({{ISN II}})}}
-Žigmund je 1415. godine pokrenuo dve ofanzive u Bosni i dok prva, pocetkom godine, nije uspela da istisne Osmanlije, druga, sredinom godine, se okoncala rasulom. Madarske snage su u julu na [[Lašva (reka)|Lašvi]] razbijene, a veliki deo plemstva je zarobljen i sproveden u [[Zvecan]]. Oni su kasnije uspeli da se oslobode putem pregovora i otkupa, u cemu je ucestvovao i sam Stefan, koji je posredovao u oslobadanju [[Jovan Morovic|Jovana Morovica]]<ref name="ISN" />.
+Žigmund je 1415. godine pokrenuo dve ofanzive u Bosni i dok prva, početkom godine, nije uspela da istisne Osmanlije, druga, sredinom godine, se okončala rasulom. Mađarske snage su u julu na [[Lašva (reka)|Lašvi]] razbijene, a veliki deo plemstva je zarobljen i sproveden u [[Zvečan]]. Oni su kasnije uspeli da se oslobode putem pregovora i otkupa, u čemu je učestvovao i sam Stefan, koji je posredovao u oslobađanju [[Jovan Morović|Jovana Morovića]]<ref name="ISN" />.
-Prilike u Bosni je dodatno zakomplikovalo ubistvo kneza [[Pavle Radenovic|Pavla Radenovica]] krajem [[avgust]]a 1415. godine, iza koga su stajali kralj [[Ostoja Kotromanic|Ostoja]] i [[Sandalj Hranic Kosaca|Sandalj Hranic]], što je dovelo do sukoba izmedu [[Pavlovici|Pavlovica]] i [[Kosace|Kosaca]]. Pored toga, otomansko prisustvo i neuspesi madarske vojske, uticali su na plemstvo u Bosni da se okrene protiv Žigmunda, a jedna od posledica toga bila je odluka sabora kralja i vlastele Bosne, da se Stefanu oduzme [[Srebrenica]], ali to zbog odnosa snaga (Lazarevic je bio u dvojnom [[vazal]]nom odnosu tj. uživao je podršku i [[spisak vladara Madarske|madarskog kralja]] i [[spisak sultana Osmanskog carstva|otomanskog sultana]]) nije bilo moguce sprovesti<ref name="ISN" />.
+Prilike u Bosni je dodatno zakomplikovalo ubistvo kneza [[Pavle Radenović|Pavla Radenovića]] krajem [[avgust]]a 1415. godine, iza koga su stajali kralj [[Ostoja Kotromanić|Ostoja]] i [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalj Hranić]], što je dovelo do sukoba između [[Pavlovići|Pavlovića]] i [[Kosače|Kosača]]. Pored toga, otomansko prisustvo i neuspesi mađarske vojske, uticali su na plemstvo u Bosni da se okrene protiv Žigmunda, a jedna od posledica toga bila je odluka sabora kralja i vlastele Bosne, da se Stefanu oduzme [[Srebrenica]], ali to zbog odnosa snaga (Lazarević je bio u dvojnom [[vazal]]nom odnosu tj. uživao je podršku i [[spisak vladara Mađarske|mađarskog kralja]] i [[spisak sultana Osmanskog carstva|otomanskog sultana]]) nije bilo moguće sprovesti<ref name="ISN" />.
-U ovo doba došlo je i do [[Sabor u Konstanci|velikog crkvenog sabora]] u [[Konstanc]]i na [[Bodensko jezero|Bodenskom jezeru]], koji je trajao od 1414. do 1418. godine i okupio je veliki broj crkvene i svetovne vlastele iz [[Katolicanstvo|katolickih]] zemalja. Sabor se bavio rešenjem tzv. ''[[Zapadna šizma|Zapadne šizme]]'', ali i sudbinom [[Jan Hus|Jana Husa]] koji je na kraju pogubljen (6. jula 1415), što je dovelo do [[Husitski ratovi|Husitskih ratova]]. Pored toga, na njemu je ukazivano i na opasnost od Osmanlija, a medu ucesnicima sabora, našlo se i ''jedno poslanstvo srpskog despota, a nije iskljuceno da se i on sam tamo uputio''.<ref name="ISN" />
+U ovo doba došlo je i do [[Sabor u Konstanci|velikog crkvenog sabora]] u [[Konstanc]]i na [[Bodensko jezero|Bodenskom jezeru]], koji je trajao od 1414. do 1418. godine i okupio je veliki broj crkvene i svetovne vlastele iz [[Katoličanstvo|katoličkih]] zemalja. Sabor se bavio rešenjem tzv. ''[[Zapadna šizma|Zapadne šizme]]'', ali i sudbinom [[Jan Hus|Jana Husa]] koji je na kraju pogubljen (6. jula 1415), što je dovelo do [[Husitski ratovi|Husitskih ratova]]. Pored toga, na njemu je ukazivano i na opasnost od Osmanlija, a među učesnicima sabora, našlo se i ''jedno poslanstvo srpskog despota, a nije isključeno da se i on sam tamo uputio''.<ref name="ISN" />
 [[Datoteka:Manastir-manasija-despotovac-serbia-atipiks.jpg|thumb|left|[[Manastir Manasija]], Stefanova zadužbina]]
-Sam Stefan u tom periodu, iako vazal sultana, potajno je nameravao prede na stranu krstaša, o cemu svedoce navodi [[Vizantijsko carstvo|vizantijskih]] poslanika u [[Mletacka republika|Veneciji]], da bi se u slucaju stvaranja šire anti-otomanske koalicije njoj pridružila i Srbija<ref name="ISN" />.
+Sam Stefan u tom periodu, iako vazal sultana, potajno je nameravao pređe na stranu krstaša, o čemu svedoče navodi [[Vizantijsko carstvo|vizantijskih]] poslanika u [[Mletačka republika|Veneciji]], da bi se u slučaju stvaranja šire anti-otomanske koalicije njoj pridružila i Srbija<ref name="ISN" />.
-Period mira, Stefan je iskoristio i da završi svoju monumentalnu zadužbinu, [[Manastir Manasija|manastir Resavu (''Manasiju'')]], kod današnjeg [[Despotovac|Despotovca]]. Njena gradnja je zapoceta 1407. godine, ali je u nekoliko navrata prekidana zbog naleta Osmanlija (1409, 1411—1413), da bi konacno bila završena 1418. godine<ref name="Andrija" />.
+Period mira, Stefan je iskoristio i da završi svoju monumentalnu zadužbinu, [[Manastir Manasija|manastir Resavu (''Manasiju'')]], kod današnjeg [[Despotovac|Despotovca]]. Njena gradnja je započeta 1407. godine, ali je u nekoliko navrata prekidana zbog naleta Osmanlija (1409, 1411—1413), da bi konačno bila završena 1418. godine<ref name="Andrija" />.
-=== Rat sa Mlecanima za zetsko primorje ===
+=== Rat sa Mlečanima za zetsko primorje ===
-{{Glavni clanak|Balša III Balšic|Drugi skadarski rat|Zeta (država)}}
+{{Glavni članak|Balša III Balšić|Drugi skadarski rat|Zeta (država)}}
-Stefanov sestric, [[Balša III Balšic|Balša III]] je 1419. godine obnovio neprijateljstva prema [[Mletacka republika|Mlecanima]], cime je otpoceo tzv. ''[[Drugi skadarski rat]]''. Iako je postigao odredene uspehe (zauzeo je [[Drivast]]), nije uspeo da pobedi Veneciju i istisne je iz Zetskog primorja. Pošto je bio teško bolestan i bez muškog potomstva, Balša je pocetkom 1421. godine otišao u Srbiju kod Stefana. Njemu je predao svoje posede i prava u Zeti{{fact}} i vrlo brzo preminuo na Stefanovom dvoru, 28. aprila 1421. godine.
+Stefanov sestrić, [[Balša III Balšić|Balša III]] je 1419. godine obnovio neprijateljstva prema [[Mletačka republika|Mlečanima]], čime je otpočeo tzv. ''[[Drugi skadarski rat]]''. Iako je postigao određene uspehe (zauzeo je [[Drivast]]), nije uspeo da pobedi Veneciju i istisne je iz Zetskog primorja. Pošto je bio teško bolestan i bez muškog potomstva, Balša je početkom 1421. godine otišao u Srbiju kod Stefana. Njemu je predao svoje posede i prava u Zeti{{fact}} i vrlo brzo preminuo na Stefanovom dvoru, 28. aprila 1421. godine.
-Balšinu smrt iskoristili su Mlecani da ponovo ovladaju Drivastom, a potom i [[Ulcinj]]em i [[Bar (Crna Gora)|Barom]], cime su pod svoju kontrolu celokupno Zetsko primorje, jer su u borbama sa Balšom zauzeli [[Budva|Budvu]], a [[Kotor]] se sam stavio pod njihovu vlast (1420)<ref name="ISN" />. Protiv njih, svoje pravo na Balšine posede je istakao i vojvoda [[Sandalj Hranic Kosaca|Sandalj Hranic]]{{Napomena|[[Sandalj Hranic Kosaca|Sandalj Hranic]] je bio oženjen [[Jelena Lazarevic Balšic Hranic|Jelenom]], majkom [[Balša III Balšic|Balše III]] i sestrom despota Stefana. On je tražio od Mlecana da mu predaju [[Gornja Zeta|Gornju Zetu]],[[Budva|Budvu]] i [[Bar (Crna Gora)|Bar]], što su oni odbili.}}, a svoju oblast su poceli da šire i [[Dinastija Crnojevica|Ðuraševici]] iz Zetskog zaleda. Medutim, Stefanovim ukljucivanjem u sukob u Zeti, Ðuraševici su ga priznali za vrhovnog gospodara i postali njegove vojvode (Ðurad i Lješ), dok mu je Sandalj prepustio borbu sa Mlecanima<ref name="ISN" />.
+Balšinu smrt iskoristili su Mlečani da ponovo ovladaju Drivastom, a potom i [[Ulcinj]]em i [[Bar (Crna Gora)|Barom]], čime su pod svoju kontrolu celokupno Zetsko primorje, jer su u borbama sa Balšom zauzeli [[Budva|Budvu]], a [[Kotor]] se sam stavio pod njihovu vlast (1420)<ref name="ISN" />. Protiv njih, svoje pravo na Balšine posede je istakao i vojvoda [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalj Hranić]]{{Napomena|[[Sandalj Hranić Kosača|Sandalj Hranić]] je bio oženjen [[Jelena Lazarević Balšić Hranić|Jelenom]], majkom [[Balša III Balšić|Balše III]] i sestrom despota Stefana. On je tražio od Mlečana da mu predaju [[Gornja Zeta|Gornju Zetu]],[[Budva|Budvu]] i [[Bar (Crna Gora)|Bar]], što su oni odbili.}}, a svoju oblast su počeli da šire i [[Dinastija Crnojevića|Đuraševići]] iz Zetskog zaleđa. Međutim, Stefanovim uključivanjem u sukob u Zeti, Đuraševići su ga priznali za vrhovnog gospodara i postali njegove vojvode (Đurađ i Lješ), dok mu je Sandalj prepustio borbu sa Mlečanima<ref name="ISN" />.
-[[Datoteka:Ruins Stari Bar Montenegro.jpg|thumb|Ostaci tvrdave [[Stari Bar|Bar]], koju je Stefan uspeo da zauzme u novembru 1421.]]
+[[Datoteka:Ruins Stari Bar Montenegro.jpg|thumb|Ostaci tvrđave [[Stari Bar|Bar]], koju je Stefan uspeo da zauzme u novembru 1421.]]
-Stefan nije odmah zapoceo borbu u Zeti, verovatno i zbog smrti svog sizerena sultana [[Mehmed I|Mehmeda]] 26. maja 1421. On je prvo pokušao da pregovorima da dobije zemlju. Pošto Mlecani nisu pristali da mu daju Balšine posede, on je u [[avgust]]u zauzeo Drivast i došao pod Bar, dok su Ðuraševici zauzeli [[Miholjska prevlaka|Svetomiholjsku prevlaku]] i [[Grbalj]]<ref name="ISN" />. Posle novih pregovora koje su inicirali Mlecani i njihovog otezanja, Stefan je u [[Novembar|novembru]] zauzeo Bar i sklopio sa metackim predstavnicima primirje na pola godine. Nakon toga je napustio Zetu u kojoj je ostavio vojvodu Mazareka da njom upravlja iz Bara.
+Stefan nije odmah započeo borbu u Zeti, verovatno i zbog smrti svog sizerena sultana [[Mehmed I|Mehmeda]] 26. maja 1421. On je prvo pokušao da pregovorima da dobije zemlju. Pošto Mlečani nisu pristali da mu daju Balšine posede, on je u [[avgust]]u zauzeo Drivast i došao pod Bar, dok su Đuraševići zauzeli [[Miholjska prevlaka|Svetomiholjsku prevlaku]] i [[Grbalj]]<ref name="ISN" />. Posle novih pregovora koje su inicirali Mlečani i njihovog otezanja, Stefan je u [[Novembar|novembru]] zauzeo Bar i sklopio sa metačkim predstavnicima primirje na pola godine. Nakon toga je napustio Zetu u kojoj je ostavio vojvodu Mazareka da njom upravlja iz Bara.
-Iduce godine (1422), dok je primirje još bilo na snazi, Stefan je u [[Venecija|Veneciju]] uputio vojvodu Vitka da obnovi pregovore. On je zahtevao da mu se daju svi posedi Balšica u Zeti, pocevši od [[Skadar|Skadra]], dok su Mlecani tražili da im Stefan vrati gradove i oblasti koje je zauzeo prethodne godine. Tokom pregovora, zahtevi obe strane su se smanjili i postignut je delimican dogovor, ali mir ipak nije zakljucen{{Napomena|Mlecani su pristali da Stefanu priznaju osvajanja i tzv. Skadarski danak od 1.000 [[dukat]]a godišnje, dok je Vitko pristao na to da im se prizna pravo na [[Skadar]]. Problem je nastao oko kontrole neposredne okoline gradova koje su držali Mlecani, jer su obe strane to tražile za sebe.}}. Istovremeno, Mlecani u Skadru su vršili pripreme i snabdevali grad za eventualnu [[Opsada|opsadu]], dok je vojvoda Mazarek podigao niz utvrdenja duž [[Bojana (reka)|Bojane]], da bi kontrolisao brodove koji njom plove. U drugoj polovini godine despotove trupe su opsele Skadar koji se našao u teškoj situaciji<ref name="ISN" />, ali se opsada raspala u [[Decembar|decembru]] iste godine. Povlacenje srpske opsade, Mlecani su iskoristili da prošire svoju vlast na neke predele oko Bojane, a u prolece 1423. godine na njihovu stranu su prešli [[Paštrovici]], koji su za to nagradeni [[Novac|novcem]] i [[tkanina]]ma<ref name="ISN" />.
+Iduće godine (1422), dok je primirje još bilo na snazi, Stefan je u [[Venecija|Veneciju]] uputio vojvodu Vitka da obnovi pregovore. On je zahtevao da mu se daju svi posedi Balšića u Zeti, počevši od [[Skadar|Skadra]], dok su Mlečani tražili da im Stefan vrati gradove i oblasti koje je zauzeo prethodne godine. Tokom pregovora, zahtevi obe strane su se smanjili i postignut je delimičan dogovor, ali mir ipak nije zaključen{{Napomena|Mlečani su pristali da Stefanu priznaju osvajanja i tzv. Skadarski danak od 1.000 [[dukat]]a godišnje, dok je Vitko pristao na to da im se prizna pravo na [[Skadar]]. Problem je nastao oko kontrole neposredne okoline gradova koje su držali Mlečani, jer su obe strane to tražile za sebe.}}. Istovremeno, Mlečani u Skadru su vršili pripreme i snabdevali grad za eventualnu [[Opsada|opsadu]], dok je vojvoda Mazarek podigao niz utvrđenja duž [[Bojana (reka)|Bojane]], da bi kontrolisao brodove koji njom plove. U drugoj polovini godine despotove trupe su opsele Skadar koji se našao u teškoj situaciji<ref name="ISN" />, ali se opsada raspala u [[Decembar|decembru]] iste godine. Povlačenje srpske opsade, Mlečani su iskoristili da prošire svoju vlast na neke predele oko Bojane, a u proleće 1423. godine na njihovu stranu su prešli [[Paštrovići]], koji su za to nagrađeni [[Novac|novcem]] i [[tkanina]]ma<ref name="ISN" />.
-Borbe u primorju je Stefan prepustio svom sestricu [[Ðurad Brankovic|Ðurdu]], koji je na celu vojske, u kojoj je bilo i 8.000 [[konjanik]]a<ref name="ISN" />, pocetkom leta 1423. godine ponovo opseo Skadar. On je obnovio [[tvrdava|utvrde]] duž Bojane, a na njenom [[ušce|ušcu]] je razvukao lanac kojim Skadar i fizicki odsecen od mora. Nova srpska opsada je primorala Mlecane da obnove mirovne pregovore koji su doveli [[12. avgust]]a do sklapanja tzv. ''Skadarskog mira'', prema kome su Stefanu priznati Bar i Drivast, 1.000 dukata godišnje kao i [[Balšici]]ma, Mlecani su se obavezali da mu daju Budvu i [[Solana|solane]] na Grblju i Stefanovim trupama ce biti omogucen nesmetan prelazak preko njihove teritorije. Sa druge strane, Mlecanima su potvrdeni Kotor, Ulcinj i Skadar.
+Borbe u primorju je Stefan prepustio svom sestriću [[Đurađ Branković|Đurđu]], koji je na čelu vojske, u kojoj je bilo i 8.000 [[konjanik]]a<ref name="ISN" />, početkom leta 1423. godine ponovo opseo Skadar. On je obnovio [[tvrđava|utvrde]] duž Bojane, a na njenom [[ušće|ušću]] je razvukao lanac kojim Skadar i fizički odsečen od mora. Nova srpska opsada je primorala Mlečane da obnove mirovne pregovore koji su doveli [[12. avgust]]a do sklapanja tzv. ''Skadarskog mira'', prema kome su Stefanu priznati Bar i Drivast, 1.000 dukata godišnje kao i [[Balšići]]ma, Mlečani su se obavezali da mu daju Budvu i [[Solana|solane]] na Grblju i Stefanovim trupama će biti omogućen nesmetan prelazak preko njihove teritorije. Sa druge strane, Mlečanima su potvrđeni Kotor, Ulcinj i Skadar.
-Iako je sporazum potpisan, do njegove realizacije nije došlo, ali ni do novih borbi. Pregovori su nastavljeni narednih godina, prvo u [[avgust]]u 1424. godine u [[Plana (Kopaonik)|Plani]], potom tokom leta 1425. godine u Veneciji, da bi konacan mir bio potpisan 22. aprila 1426. godine u [[Vojinovica kula|Vucitrnu]], izmedu Ðurda Brankovica sa jedne i skadarskog kapetana Franceska Kvirina, sa druge strane. ''Vucitrnski mir'' je bio baziran na prethodno potpisanom ''Skadarskom miru'' i kasnije su ga ratifikovali despot Stefan (22. jula 1426) i Mletacki senat (3. februara 1427)<ref name="ISN" />.
+Iako je sporazum potpisan, do njegove realizacije nije došlo, ali ni do novih borbi. Pregovori su nastavljeni narednih godina, prvo u [[avgust]]u 1424. godine u [[Plana (Kopaonik)|Plani]], potom tokom leta 1425. godine u Veneciji, da bi konačan mir bio potpisan 22. aprila 1426. godine u [[Vojinovića kula|Vučitrnu]], između Đurđa Brankovića sa jedne i skadarskog kapetana Frančeska Kvirina, sa druge strane. ''Vučitrnski mir'' je bio baziran na prethodno potpisanom ''Skadarskom miru'' i kasnije su ga ratifikovali despot Stefan (22. jula 1426) i Mletački senat (3. februara 1427)<ref name="ISN" />.
-=== Potvrda vazalstva Muratu II i pomoc Žigmundu protiv husita ===
+=== Potvrda vazalstva Muratu II i pomoć Žigmundu protiv husita ===
 {{main|Murat II|Husitski ratovi}}
-Posle smrti [[Mehmed I|Mehmeda I]], vlast je preuzeo njegov sin [[Murat II]], ali mu je pravo na presto osporio izvesni Mustafa, koji je za sebe tvrdio da je [[Bajazit I|Bajazitov]] sin i koga je podržavala Vizantija. On je oslonac za svoju borbu pokušao da pronade i u despotu Stefanu, kome je uputio poslanike, ali Stefan ih je uhapsio i poslao Muratu. Posle gušenja ove pobune (1422), protiv Murata se podigao i njegov brat Mustafa, koga je opet podržala Vizantija. U borbama koje su vodene tokom 1422. i 1423. godine, pobedio je Murat, a Mustafa je ubijen. Novi sultan Murat II je uputio svoje poslanike u [[Beograd]], što je do leta 1423. godine dovelo do obnavljanja Stefanovih vazalnih obaveza prema sultanu.<ref>{{ISN II}}</ref>
+Posle smrti [[Mehmed I|Mehmeda I]], vlast je preuzeo njegov sin [[Murat II]], ali mu je pravo na presto osporio izvesni Mustafa, koji je za sebe tvrdio da je [[Bajazit I|Bajazitov]] sin i koga je podržavala Vizantija. On je oslonac za svoju borbu pokušao da pronađe i u despotu Stefanu, kome je uputio poslanike, ali Stefan ih je uhapsio i poslao Muratu. Posle gušenja ove pobune (1422), protiv Murata se podigao i njegov brat Mustafa, koga je opet podržala Vizantija. U borbama koje su vođene tokom 1422. i 1423. godine, pobedio je Murat, a Mustafa je ubijen. Novi sultan Murat II je uputio svoje poslanike u [[Beograd]], što je do leta 1423. godine dovelo do obnavljanja Stefanovih vazalnih obaveza prema sultanu.<ref>{{ISN II}}</ref>
-[[Datoteka:Husité - Jenský kodex.jpg|minijatura|Napad krstaških konjanika na [[husit]]e u Ceškoj. Stefan je poslao konjanike madarskom kralju Žigmundu radi gušenja [[Husitski ratovi|husitskog ustanka]].]]
+[[Datoteka:Husité - Jenský kodex.jpg|minijatura|Napad krstaških konjanika na [[husit]]e u Češkoj. Stefan je poslao konjanike mađarskom kralju Žigmundu radi gušenja [[Husitski ratovi|husitskog ustanka]].]]
-Uporedo, Stefan je nastavio da izvršava obaveze prema kralju Madarske [[Žigmund Luksemburški|Žigmundu]]. Krajem jesen 1421. godine, kralj je zatražio da mu pošalje konjanike za borbu protiv hrišcanskih reformatora [[Husiti|husita]], tokom tzv. [[Husitski ratovi|Husitskih ratova]] u Ceškoj. Srpski konjanici, u sklopu snaga pod komandom [[tamiš]]kog župana [[Filip Madarin|Filipa de Skolarisa]], ucestvovali su gušenju pobune husita, u decembru i januaru. Pocetkom 1423. godine, Stefan je bio deo Žigmundove delegacije na skupu u [[Kežmark]]u, na kome je madarski kralj nastojao da odvrati [[Poljski kralj|poljskog kralja]] [[Vladislav II Jagelo|Vladislava II]] i [[Litvanski knez|litvanskog kneza]] [[Vitold, knez Litvanije|Vitolda]] od mešanja u borbe koje su zahvatile [[Ceška (Bohemija)|Cešku]], posle pobune Husita.
+Uporedo, Stefan je nastavio da izvršava obaveze prema kralju Mađarske [[Žigmund Luksemburški|Žigmundu]]. Krajem jesen 1421. godine, kralj je zatražio da mu pošalje konjanike za borbu protiv hrišćanskih reformatora [[Husiti|husita]], tokom tzv. [[Husitski ratovi|Husitskih ratova]] u Češkoj. Srpski konjanici, u sklopu snaga pod komandom [[tamiš]]kog župana [[Filip Mađarin|Filipa de Skolarisa]], učestvovali su gušenju pobune husita, u decembru i januaru. Početkom 1423. godine, Stefan je bio deo Žigmundove delegacije na skupu u [[Kežmark]]u, na kome je mađarski kralj nastojao da odvrati [[Poljski kralj|poljskog kralja]] [[Vladislav II Jagelo|Vladislava II]] i [[Litvanski knez|litvanskog kneza]] [[Vitold, knez Litvanije|Vitolda]] od mešanja u borbe koje su zahvatile [[Češka (Bohemija)|Češku]], posle pobune Husita.
-Stefan je prisustvovao i poseti vizantijskog cara [[Jovan VIII Paleolog|Jovana VIII]] [[Budim]]u (leto 1424. godine), koji je tražio saveznike za borbu protiv Osmanlija. U slicno vreme, na madarskom dvoru se pojavio i poslanik sultana Murata II sa bogatim darovima i predlogom o sklapanju mira. Ne zna se pouzdano da li je sa Jovanom sklopljen neki sporazum, ali sa druge strane, Žigmund je dogovorio sklapanje mira sa Otomanima, koji trajao vrlo kratko, zbog sukoba oko [[Vlaško vojvodstvo|Vlaške]].{{Napomena|Otomanske snage su tokom [[1424]]. godine upale u [[Vlaško vojvodstvo|Vlašku]] i madarskog šticenika vojvodu [[Dan II|Dana II]] su zamenile svojim šticenikom [[Radu II|Raduom II]].}}
+Stefan je prisustvovao i poseti vizantijskog cara [[Jovan VIII Paleolog|Jovana VIII]] [[Budim]]u (leto 1424. godine), koji je tražio saveznike za borbu protiv Osmanlija. U slično vreme, na mađarskom dvoru se pojavio i poslanik sultana Murata II sa bogatim darovima i predlogom o sklapanju mira. Ne zna se pouzdano da li je sa Jovanom sklopljen neki sporazum, ali sa druge strane, Žigmund je dogovorio sklapanje mira sa Otomanima, koji trajao vrlo kratko, zbog sukoba oko [[Vlaško vojvodstvo|Vlaške]].{{Napomena|Otomanske snage su tokom [[1424]]. godine upale u [[Vlaško vojvodstvo|Vlašku]] i mađarskog štićenika vojvodu [[Dan II|Dana II]] su zamenile svojim štićenikom [[Radu II|Raduom II]].}}
-Odnosi Stefana i Murata su pogoršani tokom leta 1425. godine. Muratov poslanik koji je došao kod despota nije ga zatekao u Srbiji, pošto se on tada nalazio u Madarskoj, a vesti iz Srbije su govorile o velikim pripremama za rat.{{Napomena|Pocetkom oktobra 1425. godine Stefan Lazarevic je hitno nabavljao oružje i [[barut]] u [[Dubrovnik]]u.}}. Utvrdenja su dodatno naoružavana, a po Stefanovoj naredbi morali su da se naoružaju i [[Dubrovnik|Dubrovcani]] u [[Tvrdava Novo Brdo|Novom Brdu]]{{Napomena|[[Dubrovacka republika]] je u [[avgust]]u omogucila svojim gradanima u [[Tvrdava Novo Brdo|Novom Brdu]] da u [[Dubrovnik]]u nabave po jedan [[samostrel]] i 50 strelica.}}. Otomanski poslanik se vratio kod Murata i, prema navodima Stefanovog biografa, svoje utiske je sažeo u recenicu:''„Ako ne podeš na ove, oni ce vec doci na tebe“''. Stefan je verovatno racunao na stvaranje neke vece koalicije u borbi protiv Osmanlija.
+Odnosi Stefana i Murata su pogoršani tokom leta 1425. godine. Muratov poslanik koji je došao kod despota nije ga zatekao u Srbiji, pošto se on tada nalazio u Mađarskoj, a vesti iz Srbije su govorile o velikim pripremama za rat.{{Napomena|Početkom oktobra 1425. godine Stefan Lazarević je hitno nabavljao oružje i [[barut]] u [[Dubrovnik]]u.}}. Utvrđenja su dodatno naoružavana, a po Stefanovoj naredbi morali su da se naoružaju i [[Dubrovnik|Dubrovčani]] u [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]]{{Napomena|[[Dubrovačka republika]] je u [[avgust]]u omogućila svojim građanima u [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]] da u [[Dubrovnik]]u nabave po jedan [[samostrel]] i 50 strelica.}}. Otomanski poslanik se vratio kod Murata i, prema navodima Stefanovog biografa, svoje utiske je sažeo u rečenicu:''„Ako ne pođeš na ove, oni će već doći na tebe“''. Stefan je verovatno računao na stvaranje neke veće koalicije u borbi protiv Osmanlija.
-Tokom [[jesen]]i, otomanske snage su se uputile ka Srbiji. Stefan je pokušao da izbegne rat preko svojih poslanika koje je uputio sultanu u [[Sofija|Serdiku]], ali njegovi predlozi nisu prihvaceni i Muratove snage su upale u Srbiju. Nakon zauzeca [[Niš]]a, Osmanlije su upale u [[Pomoravlje]] i prodrle do [[Grad cara Lazara|Kruševca]], a njihov pohod pratile su pljacke i razaranja. Stefan je dobio vojnu pomoc od Žigmunda, nakon cega je Murat prihvatio pregovore, a [[Osmanlije]] se povukle iz Srbije.
+Tokom [[jesen]]i, otomanske snage su se uputile ka Srbiji. Stefan je pokušao da izbegne rat preko svojih poslanika koje je uputio sultanu u [[Sofija|Serdiku]], ali njegovi predlozi nisu prihvaćeni i Muratove snage su upale u Srbiju. Nakon zauzeća [[Niš]]a, Osmanlije su upale u [[Pomoravlje]] i prodrle do [[Grad cara Lazara|Kruševca]], a njihov pohod pratile su pljačke i razaranja. Stefan je dobio vojnu pomoć od Žigmunda, nakon čega je Murat prihvatio pregovore, a [[Osmanlije]] se povukle iz Srbije.
-=== Borbe oko Srebrenice, proglašenje naslednika i vracanje gradova ===
+=== Borbe oko Srebrenice, proglašenje naslednika i vraćanje gradova ===
-{{main|Tvrtko II|Ðurad Brankovic}}
+{{main|Tvrtko II|Đurađ Branković}}
-Oko 1425/26. godine kralj Bosne [[Stefan Tvrtko II Kotromanic|Tvrtko II]] je pokušao da povrati [[Srebrenica|Srebrenicu]], koju je ugarski kralj [[Žigmund Luksemburški]] oteo od Bosne, i poklonio srpskom despotu Stefanu.<ref>http://www.rastko.org.yu/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html</ref> Pred Tvrtkovim napadom, stanovništvo lojalno Stefanu se povuklo u tvrdavu [[Srebrnik kod Srebrenice|Srebrnik]], u kojoj se nalazio Stefanov garnizon. Tvrtkove snage, medu kojima su se nalazili i [[Dinjicici]], opsele su tvrdavu, nadajuci se da Stefan nece biti u stanju da pruži vojnu pomoc opsadenom gradu. Posle sklapanja mira sa Muratom, Stefan je sa vojskom krenuo ka Srebrenici, prešao reku i razbio opsadu. Tvrtko se povukao u unutrašnjost i ponudio Stefanu pregovore, dok su Dinjicici spalili srebrnicko [[podgrade]]. Stefan je verovatno posle toga proširio svoju vlast na oblasti oko Srebrenice, a njegove snage su zarobile i neprijateljsku [[Artiljerija|artiljeriju]] korišcenu tokom opsade.
+Oko 1425/26. godine kralj Bosne [[Stefan Tvrtko II Kotromanić|Tvrtko II]] je pokušao da povrati [[Srebrenica|Srebrenicu]], koju je ugarski kralj [[Žigmund Luksemburški]] oteo od Bosne, i poklonio srpskom despotu Stefanu.<ref>http://www.rastko.org.yu/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html</ref> Pred Tvrtkovim napadom, stanovništvo lojalno Stefanu se povuklo u tvrđavu [[Srebrnik kod Srebrenice|Srebrnik]], u kojoj se nalazio Stefanov garnizon. Tvrtkove snage, među kojima su se nalazili i [[Dinjičići]], opsele su tvrđavu, nadajući se da Stefan neće biti u stanju da pruži vojnu pomoć opsađenom gradu. Posle sklapanja mira sa Muratom, Stefan je sa vojskom krenuo ka Srebrenici, prešao reku i razbio opsadu. Tvrtko se povukao u unutrašnjost i ponudio Stefanu pregovore, dok su Dinjičići spalili srebrničko [[podgrađe]]. Stefan je verovatno posle toga proširio svoju vlast na oblasti oko Srebrenice, a njegove snage su zarobile i neprijateljsku [[Artiljerija|artiljeriju]] korišćenu tokom opsade.
-[[Datoteka:Djuradj Esfigmen.jpg|desno|thumb|200|thumb|Stefanov naslednik [[Ðurad Brankovic]], sin [[Vuk Brankovic|Vuka Brankovica]] i Stefanove sestre Mare.]]
+[[Datoteka:Djuradj Esfigmen.jpg|desno|thumb|200|thumb|Stefanov naslednik [[Đurađ Branković]], sin [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]] i Stefanove sestre Mare.]]
-Stefan je u borbama bio ranjen, zbog cega je rešio da odmah proglasi naslednika. Sazvao je [[sabor]] u [[Srebrnica|Srebrenici]] na kojem je pred patrijarhom [[Nikon (patrijarh srpski)|Nikonom]] i vlastelom proglasio [[Ðurad Brankovic|Ðurda Brankovica]] za naslednika. Ne zna se sa sigurnošcu kada je sabor održan, ali se smatra da je do njega došlo tokom 1426. godine.{{Napomena|Stefanov biograf [[Konstantin Filozof]] pominje sabor u [[Srebrnica|Srebrenici]], pre opisa dogadaja iz [[jesen]]i 1425. godine, zbog cega pojedini istoricari (npr. [[Miodrag Purkovic]]) smeštaju ovaj sabor u doba pre 1425. godine. Sa druge strane, vecina istoricara se opredeljuje za 1426. godinu, pošto Konstantin u svom izlaganju ne opisuje uvek dešavanja hronološkim redom.{{ISN II}})}}
+Stefan je u borbama bio ranjen, zbog čega je rešio da odmah proglasi naslednika. Sazvao je [[sabor]] u [[Srebrnica|Srebrenici]] na kojem je pred patrijarhom [[Nikon (patrijarh srpski)|Nikonom]] i vlastelom proglasio [[Đurađ Branković|Đurđa Brankovića]] za naslednika. Ne zna se sa sigurnošću kada je sabor održan, ali se smatra da je do njega došlo tokom 1426. godine.{{Napomena|Stefanov biograf [[Konstantin Filozof]] pominje sabor u [[Srebrnica|Srebrenici]], pre opisa događaja iz [[jesen]]i 1425. godine, zbog čega pojedini istoričari (npr. [[Miodrag Purković]]) smeštaju ovaj sabor u doba pre 1425. godine. Sa druge strane, većina istoričara se opredeljuje za 1426. godinu, pošto Konstantin u svom izlaganju ne opisuje uvek dešavanja hronološkim redom.{{ISN II}})}}
-Odluku o svom nasledniku, Stefan je morao da reguliše i sa kraljem Žigmundom, sa kojim se sastao u maju 1426. godine u [[Banja|banji]] [[Tata (banja)|Tati]]. Ovim razgovorima su prisustvovali i predstavnici vlastele, a najverovatnije i Filip de Skolaris. Njihov tok nije poznat, a postignuti [[Sporazum u Tati|dogovor]] je sacuvan samo u poznijim prepisima, koji navodno "nose vidljive tragove prerade".<ref name="ISN" /> Prema sporazumu, Žigmund je pristao da prizna Ðurda kao naslednika, ali da vrati Žigmundu [[beogradska tvrdava|tvrdave Beograd]] i [[Golubacki Grad|Golubac]], [[Macva|Macvu]] i neke posede zapadno od [[Drina|Drine]] (ali ne i [[Srebrenica|Srebrenicu]]). No, Macva<ref name="ISN" /> je ostala u Ðurdevom posedu, Beograd je predat Žigmundu,<ref name="DSD" /> a Golubac je njegov odmetnuti zapovednik, vojvoda Jeremija, predao [[Osmanlije|Osmanlijama]] umesto Madarima.{{Napomena|Posle Stefanove smrti, vojvoda Jeremija je od [[Žigmund Luksemburški|Žigmunda]] zatražio 12.000 [[dukat]]a da mu preda grad, jer je tvrdio da je toliko on dao despotu Stefanu za njega. [[Žigmund Luksemburški|Žigmund]] je to odbio, a propao je i pokušaj da [[Ðurad Brankovic|Ðurad]] posreduje medu njima, jer ga je Jeremija napao na ulaznoj kapiji Grada. On je posle toga predao Golubac [[Osmanlije|Osmanlijama]].}}
+Odluku o svom nasledniku, Stefan je morao da reguliše i sa kraljem Žigmundom, sa kojim se sastao u maju 1426. godine u [[Banja|banji]] [[Tata (banja)|Tati]]. Ovim razgovorima su prisustvovali i predstavnici vlastele, a najverovatnije i Filip de Skolaris. Njihov tok nije poznat, a postignuti [[Sporazum u Tati|dogovor]] je sačuvan samo u poznijim prepisima, koji navodno "nose vidljive tragove prerade".<ref name="ISN" /> Prema sporazumu, Žigmund je pristao da prizna Đurđa kao naslednika, ali da vrati Žigmundu [[beogradska tvrđava|tvrđave Beograd]] i [[Golubački Grad|Golubac]], [[Mačva|Mačvu]] i neke posede zapadno od [[Drina|Drine]] (ali ne i [[Srebrenica|Srebrenicu]]). No, Mačva<ref name="ISN" /> je ostala u Đurđevom posedu, Beograd je predat Žigmundu,<ref name="DSD" /> a Golubac je njegov odmetnuti zapovednik, vojvoda Jeremija, predao [[Osmanlije|Osmanlijama]] umesto Mađarima.{{Napomena|Posle Stefanove smrti, vojvoda Jeremija je od [[Žigmund Luksemburški|Žigmunda]] zatražio 12.000 [[dukat]]a da mu preda grad, jer je tvrdio da je toliko on dao despotu Stefanu za njega. [[Žigmund Luksemburški|Žigmund]] je to odbio, a propao je i pokušaj da [[Đurađ Branković|Đurađ]] posreduje među njima, jer ga je Jeremija napao na ulaznoj kapiji Grada. On je posle toga predao Golubac [[Osmanlije|Osmanlijama]].}}
-Stefan je tokom proleca 1426. godine prisustvovao pregovorima koje je Žigmund vodio sa [[Mletacka republika|Mlecanima]] o sklapanju saveza protiv Osmanlija.
+Stefan je tokom proleća 1426. godine prisustvovao pregovorima koje je Žigmund vodio sa [[Mletačka republika|Mlečanima]] o sklapanju saveza protiv Osmanlija.
-Pocetkom 1427. godine Otomanske snage su upale u Srbiju, zauzele [[Niška tvrdava|Niš]], u februaru otpocele opsadu [[Tvrdava Novo Brdo|Novog Brda]] i okolnih utvrdenja<ref name="NB">{{GA-NB}}</ref><ref name="DSD" /> ([[Prizrenac|Prizrenca]]<ref name="NB" /> i verovatno [[Prilepac na Prilepnici|Prilepca]]), a potom prodrli u centralno [[Pomoravlje]], zauzeli [[Grad cara Lazara|Kruševac]] i još neke gradove južno od nastanka [[Velika Morava|Velike Morave]]<ref name="DSD">{{AV-DSD}}</ref>.
+Početkom 1427. godine Otomanske snage su upale u Srbiju, zauzele [[Niška tvrđava|Niš]], u februaru otpočele opsadu [[Tvrđava Novo Brdo|Novog Brda]] i okolnih utvrđenja<ref name="NB">{{GA-NB}}</ref><ref name="DSD" /> ([[Prizrenac|Prizrenca]]<ref name="NB" /> i verovatno [[Prilepac na Prilepnici|Prilepca]]), a potom prodrli u centralno [[Pomoravlje]], zauzeli [[Grad cara Lazara|Kruševac]] i još neke gradove južno od nastanka [[Velika Morava|Velike Morave]]<ref name="DSD">{{AV-DSD}}</ref>.
 === Pobuna rudara u Srebrenici i smrt ===
-Pored otomanskog napada, Stefan se krajem marta ili pocetkom aprila suocio sa pobunom [[rudarstvo|rudara]] u [[Srebrenica|Srebrenici]]. Oni su Stefanovog nadzornika Vladislava, nezadovoljni njegovim ponašanjem i merama koje sprovodio, bacili kroz prozor tzv. ''palate'' u Srebrenici, od cega je umro, posle cega se pobuna proširila i na lokalno stanovništvo. Usledila je brza i oštra reakcija despota Stefana, koji je sa vojskom ušao u Srebrenicu i u krvi ugušio pobunu. Dobar deo stanovništva je pobegao, a oni koji su ostali su surovo kažnjeni. Zabeleženo je da su pojedincima odsecane noge i ruke.<ref>{{ISN II}}</ref> Tokom ovih zbivanja su zlostavljani i neki [[Dubrovnik|dubrovacki]] trgovci u gradu.{{Napomena|''„... neki su pohapšeni, nekima je oduzeta imovina ili su zlostavljani.“'' ({{ISN II}})}}
+Pored otomanskog napada, Stefan se krajem marta ili početkom aprila suočio sa pobunom [[rudarstvo|rudara]] u [[Srebrenica|Srebrenici]]. Oni su Stefanovog nadzornika Vladislava, nezadovoljni njegovim ponašanjem i merama koje sprovodio, bacili kroz prozor tzv. ''palate'' u Srebrenici, od čega je umro, posle čega se pobuna proširila i na lokalno stanovništvo. Usledila je brza i oštra reakcija despota Stefana, koji je sa vojskom ušao u Srebrenicu i u krvi ugušio pobunu. Dobar deo stanovništva je pobegao, a oni koji su ostali su surovo kažnjeni. Zabeleženo je da su pojedincima odsecane noge i ruke.<ref>{{ISN II}}</ref> Tokom ovih zbivanja su zlostavljani i neki [[Dubrovnik|dubrovački]] trgovci u gradu.{{Napomena|''„... neki su pohapšeni, nekima je oduzeta imovina ili su zlostavljani.“'' ({{ISN II}})}}
-U isto vreme, došlo je i do sukoba sa Kojom Zakarijom, gospodarom [[Danj]]a kod [[Skadar|Skadra]], ciji se posed nalazio na saobracajnici od [[Jadransko more|Jadranskog mora]] ka Srbiji, zbog cega je ostvarivao znacajne prihode od carine<ref name="ISN" />. Razlozi sukoba nisu poznati, a Stefan je pokušao da carinskim ratom izvrši pritisak na njega. On je [[Dubrovnik|Dubrovcanima]] zabranio da robu za Srbiju voze preko njegovih poseda, zbog cega su se njihovi predstavnici žalili Stefanu da trpe znacajne gubitke zbog toga. Dalji tok, kao i krajnji ishod ovog sukoba, nisu poznati<ref name="ISN" />.
+U isto vreme, došlo je i do sukoba sa Kojom Zakarijom, gospodarom [[Danj]]a kod [[Skadar|Skadra]], čiji se posed nalazio na saobraćajnici od [[Jadransko more|Jadranskog mora]] ka Srbiji, zbog čega je ostvarivao značajne prihode od carine<ref name="ISN" />. Razlozi sukoba nisu poznati, a Stefan je pokušao da carinskim ratom izvrši pritisak na njega. On je [[Dubrovnik|Dubrovčanima]] zabranio da robu za Srbiju voze preko njegovih poseda, zbog čega su se njihovi predstavnici žalili Stefanu da trpe značajne gubitke zbog toga. Dalji tok, kao i krajnji ishod ovog sukoba, nisu poznati<ref name="ISN" />.
-[[Datoteka:Obelisk Despota Stefana Lazarevica.png|thumb|desno|250|thumb|Mermerni stub na mestu smrti despota Stefana Lazarevica u dvorištu crkve u Markovcu]]
+[[Datoteka:Obelisk Despota Stefana Lazarevica.png|thumb|desno|250|thumb|Mermerni stub na mestu smrti despota Stefana Lazarevića u dvorištu crkve u Markovcu]]
-Despot Stefan Lazarevic je iznenada preminuo u [[Subota|subotu]], [[19. jul]]a [[1427]]. godine, od posledica [[Srcani udar|srcanog udara]]. On je na povratku iz [[Šumadija|Šumadije]] ka [[Beograd]]u, zastao nedaleko od današnjeg [[Kragujevac|Kragujevca]]<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" /> kod mesta Glavica gde se nalazila jedna njegova zadužbina<ref name="Konst" />, da bi se odmorio i rucao, posle cega je otišao u [[lov]]. Tokom lova, dok je bio na konju<ref name="Konst" />, Stefana je udarila srcana kap. On je posle toga prenet u svoj šator u kome je i preminuo, a, prema navodima njegovog biografa, poslednje reci su mu bile:''„Po Ðurda, po Ðurda“''<ref name="Konst" />. Na mestu njegove smrti, njegov pratilac Ðurad Zubrovic je podigao [[Spomenik despotu Stefanu Lazarevicu|mermerni stub sa natpisom]], koji se danas nalazi u porti seoske crkve u [[Markovac (Mladenovac)|Markovackim]] [[Crkvine (Mladenovac)|Crkvinama]] kod [[Opština Mladenovac|Mladenovca]]. Sahranjen je u svojoj zadužbini, [[manastir Manasija|manastiru Resavi]].<ref name="ISN" /> U trenutku njegove smrti, otomanski odredi su opsedali Novo Brdo i pljackali po Srbiji, a neki su se nalazili u blizini [[Manastir Ravanica|Ravanice]].<ref name="ISN" />
+Despot Stefan Lazarević je iznenada preminuo u [[Subota|subotu]], [[19. jul]]a [[1427]]. godine, od posledica [[Srčani udar|srčanog udara]]. On je na povratku iz [[Šumadija|Šumadije]] ka [[Beograd]]u, zastao nedaleko od današnjeg [[Kragujevac|Kragujevca]]<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" /> kod mesta Glavica gde se nalazila jedna njegova zadužbina<ref name="Konst" />, da bi se odmorio i ručao, posle čega je otišao u [[lov]]. Tokom lova, dok je bio na konju<ref name="Konst" />, Stefana je udarila srčana kap. On je posle toga prenet u svoj šator u kome je i preminuo, a, prema navodima njegovog biografa, poslednje reči su mu bile:''„Po Đurđa, po Đurđa“''<ref name="Konst" />. Na mestu njegove smrti, njegov pratilac Đurađ Zubrović je podigao [[Spomenik despotu Stefanu Lazareviću|mermerni stub sa natpisom]], koji se danas nalazi u porti seoske crkve u [[Markovac (Mladenovac)|Markovačkim]] [[Crkvine (Mladenovac)|Crkvinama]] kod [[Opština Mladenovac|Mladenovca]]. Sahranjen je u svojoj zadužbini, [[manastir Manasija|manastiru Resavi]].<ref name="ISN" /> U trenutku njegove smrti, otomanski odredi su opsedali Novo Brdo i pljačkali po Srbiji, a neki su se nalazili u blizini [[Manastir Ravanica|Ravanice]].<ref name="ISN" />
-Danas postoji sporenje naucnika oko toga gde se nalaze posmrtni ostaci Stefana Lazarevica, u manastiru [[Manastir Koporin|Koporinu]] ili u [[Manastir Manasija|Manasiji]].<ref name="Politika-2">{{cite news |first=M |last=Pešic |authorlink= |coauthors= |title=Vuk ili Stefan |url=http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/t19009.sr.html|work= |publisher=[[Politika (novine)|Politika]]|date=6. 2. 2007.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref> [[Antropolog]] i [[paleopatolog]] [[Srboljub Živanovic]] smatra da su kosti otkrivene pocetkom 80-ih godina [[20. vek|XX veka]] u Koporinu Stefanove, na osnovu njihovih oštecenja, koja po njemu, odgovaraju povredama za koje se zna da ih je imao Stefan Lazarevic.<ref name="Politika-1">{{cite news |first=M |last=Pešic |authorlink= |coauthors= |title=Arheološki nalazi pod kljucem |url=http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/t13302.sr.html|work= |publisher=[[Politika (novine)|Politika]]|date=29. 11. 2006.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref><ref name="Novosti">{{cite news |first=M |last=Markovic |authorlink= |coauthors= |title=Nauka vec dokazala: Koporin|url=http://www.novosti.rs/code/navigate.php?Id=10&status=jedna&vest=96302&title_add=Nauka%20ve%C4%87%20dokazala%3A%3CBR%3E%20Koporin&kword_add=sv.%20stefan%2C%20despot%20stefan%20lazarevic|work= |publisher=[[Vecernje novosti|Vecernje Novosti]]|date=13. 11. 2006.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref> Sa druge strane, tokom radova na rekonstrukciji manastirske crkve u Manasiji pocetkom [[21. vek|XXI veka]], otkriveni su zemni ostaci, za koje rukovodilac tih radova, [[arheologija|arheolog]] Marin Brambolic, smatra da pripadaju despotu Stefanu. On svoju tvrdnju temelji na pocasnom mestu samog groba u crkvi.<ref name="Glas">{{cite news |first=Z |last=Nikcevic |authorlink= |coauthors= |title=Genetska analiza rešava srednjovekovnu misteriju |url=http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2007/03/03/srpski/R07030202.shtml|work= |publisher=[[Glas javnosti|Glas Javnosti]]|date=3. 3. 2007.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref> Kasnije je uradena [[DNK]] analiza tih ostataka i njom je utvrdeno, sa 99,9378% tacnosti<ref name="Politika-2" />, da se radi o sinu [[lazar Hrebeljanovic|kneza Lazara]]. Živanovic smatra da se radi o njegovom mladem sinu [[Vuk Lazarevic|Vuku]], dok Brambolic taj nalaz smatra potvrdom svoje pretpostavke da ti ostaci pripadaju Stefanu<ref name="Glas" />. DNK analiza kostiju pronadenih u Koporinu, nije obavljena, pošto [[episkop|vladika]] [[Eparhija branicevska|branicevski]] nije dao saglasnost za njeno obavljanje<ref name="Politika-2" />.
+Danas postoji sporenje naučnika oko toga gde se nalaze posmrtni ostaci Stefana Lazarevića, u manastiru [[Manastir Koporin|Koporinu]] ili u [[Manastir Manasija|Manasiji]].<ref name="Politika-2">{{cite news |first=M |last=Pešić |authorlink= |coauthors= |title=Vuk ili Stefan |url=http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/t19009.sr.html|work= |publisher=[[Politika (novine)|Politika]]|date=6. 2. 2007.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref> [[Antropolog]] i [[paleopatolog]] [[Srboljub Živanović]] smatra da su kosti otkrivene početkom 80-ih godina [[20. vek|XX veka]] u Koporinu Stefanove, na osnovu njihovih oštećenja, koja po njemu, odgovaraju povredama za koje se zna da ih je imao Stefan Lazarević.<ref name="Politika-1">{{cite news |first=M |last=Pešić |authorlink= |coauthors= |title=Arheološki nalazi pod ključem |url=http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/t13302.sr.html|work= |publisher=[[Politika (novine)|Politika]]|date=29. 11. 2006.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref><ref name="Novosti">{{cite news |first=M |last=Marković |authorlink= |coauthors= |title=Nauka već dokazala: Koporin|url=http://www.novosti.rs/code/navigate.php?Id=10&status=jedna&vest=96302&title_add=Nauka%20ve%C4%87%20dokazala%3A%3CBR%3E%20Koporin&kword_add=sv.%20stefan%2C%20despot%20stefan%20lazarevic|work= |publisher=[[Večernje novosti|Večernje Novosti]]|date=13. 11. 2006.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref> Sa druge strane, tokom radova na rekonstrukciji manastirske crkve u Manasiji početkom [[21. vek|XXI veka]], otkriveni su zemni ostaci, za koje rukovodilac tih radova, [[arheologija|arheolog]] Marin Brambolić, smatra da pripadaju despotu Stefanu. On svoju tvrdnju temelji na počasnom mestu samog groba u crkvi.<ref name="Glas">{{cite news |first=Z |last=Nikčević |authorlink= |coauthors= |title=Genetska analiza rešava srednjovekovnu misteriju |url=http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2007/03/03/srpski/R07030202.shtml|work= |publisher=[[Glas javnosti|Glas Javnosti]]|date=3. 3. 2007.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref> Kasnije je urađena [[DNK]] analiza tih ostataka i njom je utvrđeno, sa 99,9378% tačnosti<ref name="Politika-2" />, da se radi o sinu [[lazar Hrebeljanović|kneza Lazara]]. Živanović smatra da se radi o njegovom mlađem sinu [[Vuk Lazarević|Vuku]], dok Brambolić taj nalaz smatra potvrdom svoje pretpostavke da ti ostaci pripadaju Stefanu<ref name="Glas" />. DNK analiza kostiju pronađenih u Koporinu, nije obavljena, pošto [[episkop|vladika]] [[Eparhija braničevska|braničevski]] nije dao saglasnost za njeno obavljanje<ref name="Politika-2" />.
-== Zadužbine Stefana Lazarevica ==
+== Zadužbine Stefana Lazarevića ==
-Stefan Lazarevic je, poput svog oca i svojih predaka po majci [[Dinastija Nemanjica|Nemanjica]], bio veoma darežljiv prema monasima i manastirima, a smatra se da je nekolicini bio i ktitor<ref name="Vasa">{{VM-PM}}</ref>. O ovome govore i zapisi [[monaštvo|monaha]], koji ga i tokom života, ali i nakon smrti hvale bez ustezanja<ref name="Vasa" />. Bez obzira na to, njegovo doba donosi i jednu znacajnu promenu u odnosu na njegove prethodnike, jer je on ukinuo dotadašnju praksu da se sela koja se prilažu manastirskim [[vlastelin]]stvima oslobadaju bilo kakvih obaveza, pocevši od one vojne<ref name="Vasa" />.
+Stefan Lazarević je, poput svog oca i svojih predaka po majci [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]], bio veoma darežljiv prema monasima i manastirima, a smatra se da je nekolicini bio i ktitor<ref name="Vasa">{{VM-PM}}</ref>. O ovome govore i zapisi [[monaštvo|monaha]], koji ga i tokom života, ali i nakon smrti hvale bez ustezanja<ref name="Vasa" />. Bez obzira na to, njegovo doba donosi i jednu značajnu promenu u odnosu na njegove prethodnike, jer je on ukinuo dotadašnju praksu da se sela koja se prilažu manastirskim [[vlastelin]]stvima oslobađaju bilo kakvih obaveza, počevši od one vojne<ref name="Vasa" />.
 [[Datoteka:Monastery Manasija - Serbia.JPG|thumb|desno|275|thumb|Manastirska crkva u Manasiji]]
-Njegova glavna zadužbina bio je [[manastir Manasija|manastir Resava]], poznatiji kao ''Manasija''. Njena manastirska crkva posvecena [[sveta trojica|svetoj Trojici]], [[Trikonhos|trikonhonalne osnove]], ali bez uobicajene ukrašene fasade karakteristicne za [[Moravski stil]], spada medu najviše crkve srpskog srednjeg veka i od nje je viša samo [[Manastir Visoki Decani|decanska crkva Hrista Pantokratora]]<ref name="Andrija" />. Njena spoljašnjost od [[belo]]g [[mermer]]a podseca na [[Romanika|romansku]] obradu kod spomenika [[Raški stil|Raškog stila]]<ref name="Vasa" />, a njen pod od [[Crvena boja|crvenog]] i belog mermera, koji je ocuvan samo u [[narteks]]u, predstavlja remek-delo i od njega je lepši samo tzv. ''[[Prizrenski patos]]''<ref name="Aca-2">{{AD-MA}}</ref> [[Stefan Dušan|Dušanove]] zadužbine [[Manastir Svetih Arhangela (Prizren)|Svetih Arhangela]], koja, u [[Arhitektura|arhitektonskom]] smislu, poslužila kao uzor crkvama Moravskog stila.
+Njegova glavna zadužbina bio je [[manastir Manasija|manastir Resava]], poznatiji kao ''Manasija''. Njena manastirska crkva posvećena [[sveta trojica|svetoj Trojici]], [[Trikonhos|trikonhonalne osnove]], ali bez uobičajene ukrašene fasade karakteristične za [[Moravski stil]], spada među najviše crkve srpskog srednjeg veka i od nje je viša samo [[Manastir Visoki Dečani|dečanska crkva Hrista Pantokratora]]<ref name="Andrija" />. Njena spoljašnjost od [[belo]]g [[mermer]]a podseća na [[Romanika|romansku]] obradu kod spomenika [[Raški stil|Raškog stila]]<ref name="Vasa" />, a njen pod od [[Crvena boja|crvenog]] i belog mermera, koji je očuvan samo u [[narteks]]u, predstavlja remek-delo i od njega je lepši samo tzv. ''[[Prizrenski patos]]''<ref name="Aca-2">{{AD-MA}}</ref> [[Stefan Dušan|Dušanove]] zadužbine [[Manastir Svetih Arhangela (Prizren)|Svetih Arhangela]], koja, u [[Arhitektura|arhitektonskom]] smislu, poslužila kao uzor crkvama Moravskog stila.
-Prema navodima svog biografa, Stefan je u [[Beograd]]u iz temelja obnovio manastir posvecen [[Marija (majka Isusova)|Bogorodici]], pri kome je bilo smešteno sedište [[Beogradska mitropolija|beogradskog mitropolita]]. Deo kamenog nadvratka sa njegovim uklesanim ktitorskim natpisom je pronaden u [[Beogradska tvrdava|Beogradskoj tvrdavi]] i danas se cuva u [[Muzej grada Beograda|Muzeju grada Beograda]]. Pored toga, on je u Beogradu podigao i crkve posvecene [[sveta tri jerarha|svetim Tri Jerarha]] i [[Sveti Nikola|svetom Nikoli]], koje su se verovatno nalazile oko današnje [[Skadarlija|Skadarlije]] odnosno [[Novo groblje (Beograd)|Novog groblja]], uz koju se nalazila i [[bolnica]]<ref name="Vasa" />.
+Prema navodima svog biografa, Stefan je u [[Beograd]]u iz temelja obnovio manastir posvećen [[Marija (majka Isusova)|Bogorodici]], pri kome je bilo smešteno sedište [[Beogradska mitropolija|beogradskog mitropolita]]. Deo kamenog nadvratka sa njegovim uklesanim ktitorskim natpisom je pronađen u [[Beogradska tvrđava|Beogradskoj tvrđavi]] i danas se čuva u [[Muzej grada Beograda|Muzeju grada Beograda]]. Pored toga, on je u Beogradu podigao i crkve posvećene [[sveta tri jerarha|svetim Tri Jerarha]] i [[Sveti Nikola|svetom Nikoli]], koje su se verovatno nalazile oko današnje [[Skadarlija|Skadarlije]] odnosno [[Novo groblje (Beograd)|Novog groblja]], uz koju se nalazila i [[bolnica]]<ref name="Vasa" />.
 [[Datoteka:Manastir_pavlovac1.jpg|thumb|left|250|thumb|Manastirska crkva u Pavlovcu]]
-Pošto mu se prestonica gotovo cetvrt veka nalazila u Beogradu, lokalna predanja mu pripisuju da je podigao ''vecinu današnjih manastira i manastirskih razvalina u Beogradskom kraju''<ref name="Vasa" />. Takav je nekadašnji [[Manastir Vinca|manastir posvecen Vavedenju]] u [[Vinca|Vinci]]{{Napomena|Ostaci manastirske crkve su uništeni [[1909]]. godine, a [[Miloje Vasic]] ih je datirao u doba Stefana Lazarevica ([http://pravoslavlje.spc.rs/broj/973/tekst/vinca-kao-neolitsko-naselje/print/cir]).}}, zatim manastiri na [[Kosmaj]]u: [[Manastir Tresije|Tresije]], pa [[Manastir Kastaljan|Kastaljan]] i [[Manastir Pavlovac|Pavlovac]] (uz koje se pokazuju ostaci navodnih Stefanovih letnjikovaca), kao i [[Manastir Nikolje Rudnicko|Nikolje]] na [[Rudnik (planina)|Rudniku]], ali i seoska crkva u [[Crkvine (Mladenovac)|Markovackim Crkvinama]], pored spomenika o njegovoj smrti. Od navedenih, samo se za Pavlovac smatra da je Stefanova zadužbina{{Napomena|Jedno pismo [[Dubrovnik|Dubrovcanima]] iz 1425. godine, Stefan je uputio iz [[Manastir Pavlovac|Pavlovca]].}}<ref>{{SK-SANU|Link=902|Ime=Manastir Pavlovac|Clanak=Pavlovac, manastir}}</ref>, dok su ostale podigli drugi ktitori{{Napomena|[[Manastir Tresije]] potice iz 1309. godine, iz doba kralja [[Stefan Dragutin|Dragutina]], kao i [[Manastir Kastaljan|Kastaljan]], [[Manastir Nikolje Rudnicko|Rudnicko Nikolje]] u [[Donja Šatornja|Donjoj Šatornji]] je 1425. godine podigao Stefanov vlastelin Nikola Dorjenovic, dok crkva [[ilija|svetog Ilije]] u [[Crkvine (Mladenovac)|Markovackim Crkvinama]] potice sa kraja [[19. vek|XIX veka]].}}.
+Pošto mu se prestonica gotovo četvrt veka nalazila u Beogradu, lokalna predanja mu pripisuju da je podigao ''većinu današnjih manastira i manastirskih razvalina u Beogradskom kraju''<ref name="Vasa" />. Takav je nekadašnji [[Manastir Vinča|manastir posvećen Vavedenju]] u [[Vinča|Vinči]]{{Napomena|Ostaci manastirske crkve su uništeni [[1909]]. godine, a [[Miloje Vasić]] ih je datirao u doba Stefana Lazarevića ([http://pravoslavlje.spc.rs/broj/973/tekst/vinca-kao-neolitsko-naselje/print/cir]).}}, zatim manastiri na [[Kosmaj]]u: [[Manastir Tresije|Tresije]], pa [[Manastir Kastaljan|Kastaljan]] i [[Manastir Pavlovac|Pavlovac]] (uz koje se pokazuju ostaci navodnih Stefanovih letnjikovaca), kao i [[Manastir Nikolje Rudničko|Nikolje]] na [[Rudnik (planina)|Rudniku]], ali i seoska crkva u [[Crkvine (Mladenovac)|Markovačkim Crkvinama]], pored spomenika o njegovoj smrti. Od navedenih, samo se za Pavlovac smatra da je Stefanova zadužbina{{Napomena|Jedno pismo [[Dubrovnik|Dubrovčanima]] iz 1425. godine, Stefan je uputio iz [[Manastir Pavlovac|Pavlovca]].}}<ref>{{SK-SANU|Link=902|Ime=Manastir Pavlovac|Članak=Pavlovac, manastir}}</ref>, dok su ostale podigli drugi ktitori{{Napomena|[[Manastir Tresije]] potiče iz 1309. godine, iz doba kralja [[Stefan Dragutin|Dragutina]], kao i [[Manastir Kastaljan|Kastaljan]], [[Manastir Nikolje Rudničko|Rudničko Nikolje]] u [[Donja Šatornja|Donjoj Šatornji]] je 1425. godine podigao Stefanov vlastelin Nikola Dorjenović, dok crkva [[ilija|svetog Ilije]] u [[Crkvine (Mladenovac)|Markovačkim Crkvinama]] potiče sa kraja [[19. vek|XIX veka]].}}.
-Stefanova zadužbina bi mogao da bude [[manastir Koporin]] kod [[Velika Plana|Velike Plane]], koji je podignut tokom njegove vladavine{{Napomena|Zna se da je podignut tokom Stefanove vladavine i to posle 1402. godine, pošto se u manastirskoj crkvi nalazi njegov ošteceni portret sa natpisom koji ga naziva despotom.}}, ali nema podataka ko mu je [[ktitor]], niti kada je tacno podignut<ref>{{SK-SANU|Link=742|Ime=Manastir Koporin|Clanak=Koporin, manastir}}</ref>. Prema navodima letopisa sa samog kraja [[15. vek|XV veka]], njegova zadužbina je i [[ostaci sakralnih objekata u Gornjackoj klisuri|manastir posvecen Blagoveštenju]] u [[Gornjacka klisura|Gornjackoj klisuri]]<ref name="Vasa" />, cije se ruševine datiraju na kraj [[14. vek|XIV veka]]<ref>{{SK-SANU|Link=478|Ime=Manastir Blagoveštenje|Clanak=Gornjacka klisura, Mitropolija, Blagoveštenje i pecinska isposnica}}</ref>.
+Stefanova zadužbina bi mogao da bude [[manastir Koporin]] kod [[Velika Plana|Velike Plane]], koji je podignut tokom njegove vladavine{{Napomena|Zna se da je podignut tokom Stefanove vladavine i to posle 1402. godine, pošto se u manastirskoj crkvi nalazi njegov oštećeni portret sa natpisom koji ga naziva despotom.}}, ali nema podataka ko mu je [[ktitor]], niti kada je tačno podignut<ref>{{SK-SANU|Link=742|Ime=Manastir Koporin|Članak=Koporin, manastir}}</ref>. Prema navodima letopisa sa samog kraja [[15. vek|XV veka]], njegova zadužbina je i [[ostaci sakralnih objekata u Gornjačkoj klisuri|manastir posvećen Blagoveštenju]] u [[Gornjačka klisura|Gornjačkoj klisuri]]<ref name="Vasa" />, čije se ruševine datiraju na kraj [[14. vek|XIV veka]]<ref>{{SK-SANU|Link=478|Ime=Manastir Blagoveštenje|Članak=Gornjačka klisura, Mitropolija, Blagoveštenje i pećinska isposnica}}</ref>.
-Kao vrhovni vladar tadašnje Srbije, Stefan je relativno cesto slikan u manastirima koji su tada podizani. Uvek je prikazivan u sklopu [[ktitor]]skih kompozicija, a nije redak slucaj da je naslikan sa modelom crkve u rukama, kao svojevrstan posrednik izmedu pravih ktitora i hramovnog sveca ili cak samog [[Hristos|Hrista]]. Zbog ovakvih kompozicija, u starijoj literaturi se mogu naci pogrešna mišljenja da je on bio ktitor tih manastira, a takve greške se javljaju i danas.
+Kao vrhovni vladar tadašnje Srbije, Stefan je relativno često slikan u manastirima koji su tada podizani. Uvek je prikazivan u sklopu [[ktitor]]skih kompozicija, a nije redak slučaj da je naslikan sa modelom crkve u rukama, kao svojevrstan posrednik između pravih ktitora i hramovnog sveca ili čak samog [[Hristos|Hrista]]. Zbog ovakvih kompozicija, u starijoj literaturi se mogu naći pogrešna mišljenja da je on bio ktitor tih manastira, a takve greške se javljaju i danas.
 == Književni rad ==
-Doba Stefanove vladavine donosi preporod u [[Srpska književnost|srpskoj književnosti]], u kome je on ucestvovao i kao pisac, a ne samo kao mecena. Njegovo delovanje vidljivo je kroz [[Povelja|povelje]] i prevodilacki rad, a pisao je i samostalne tekstove.
+Doba Stefanove vladavine donosi preporod u [[Srpska književnost|srpskoj književnosti]], u kome je on učestvovao i kao pisac, a ne samo kao mecena. Njegovo delovanje vidljivo je kroz [[Povelja|povelje]] i prevodilački rad, a pisao je i samostalne tekstove.
-Njegovo najpoznatije delo svakako je ''„[[Slovo ljubve]]“'', [[Pesnik|pesnicka]] [[poslanica]] upucena, najverovatnije, njegovom bratu [[Vuk Lazarevic|Vuku]], 1404. ili 1409. godine<ref name="ISN" />. Za nju [[istorija književnosti|istoricar književnosti]] [[Jovan Deretic]] navodi da je ''jedan od najlepših kracih književnih sastava u [[Srpska književnost u srednjem veku|našoj (srpskoj) literaturi srednjeg veka]]''<ref name="Joca" />, dok [[srpska akademija nauka i umetnosti|akademik]] [[Dimitrije Bogdanovic]] navodi da u opisu prirode koji se javlja u delu, ''kao da se sluti [[renesansa]]''<ref name="ISN" />. Pored ''„Slova ljubve“'', smatra se da je Stefan tvorac ''„[[Natpis na kosovskom kamenom stubu|Natpisa na kosovskom mermernom stubu]]“''<ref name="ISN" /><ref name="Joca">{{JD-ISK}}</ref>, svojevrsnog [[epitaf]]a koji je pocetkom [[15. vek|XV veka]] uklesan kao spomen obeležje, na mestu [[Kosovska bitka|Kosovskog boja]]. Delo poznato kao ''„[[Nadgrobno ridanje nad knezom Lazarom]]“'', od koga je sacuvano samo nekoliko uvodnih stihova, pojedini naucnici pripisuju Stefanu, ali su mišljenja o tome i dalje podeljena<ref name="ISN" />.
+Njegovo najpoznatije delo svakako je ''„[[Slovo ljubve]]“'', [[Pesnik|pesnička]] [[poslanica]] upućena, najverovatnije, njegovom bratu [[Vuk Lazarević|Vuku]], 1404. ili 1409. godine<ref name="ISN" />. Za nju [[istorija književnosti|istoričar književnosti]] [[Jovan Deretić]] navodi da je ''jedan od najlepših kraćih književnih sastava u [[Srpska književnost u srednjem veku|našoj (srpskoj) literaturi srednjeg veka]]''<ref name="Joca" />, dok [[srpska akademija nauka i umetnosti|akademik]] [[Dimitrije Bogdanović]] navodi da u opisu prirode koji se javlja u delu, ''kao da se sluti [[renesansa]]''<ref name="ISN" />. Pored ''„Slova ljubve“'', smatra se da je Stefan tvorac ''„[[Natpis na kosovskom kamenom stubu|Natpisa na kosovskom mermernom stubu]]“''<ref name="ISN" /><ref name="Joca">{{JD-ISK}}</ref>, svojevrsnog [[epitaf]]a koji je početkom [[15. vek|XV veka]] uklesan kao spomen obeležje, na mestu [[Kosovska bitka|Kosovskog boja]]. Delo poznato kao ''„[[Nadgrobno ridanje nad knezom Lazarom]]“'', od koga je sačuvano samo nekoliko uvodnih stihova, pojedini naučnici pripisuju Stefanu, ali su mišljenja o tome i dalje podeljena<ref name="ISN" />.
-U poveljama koje je izdao, Stefan je unosio tzv. vladarske ispovesti, koje su postojale u doba [[Dinastija Nemanjica|Nemanjica]], ali i njegovog oca. Ovi delovi su pisani ''probranim, retoricki ukrašenim izrazom''<ref name="Joca" /> i bliski su poveljama [[Stefan Nemanja|Stefana Nemanje]], a po izraženom licnom pecatu koji je u njima prisutan, najbliže su poveljama [[Stefan Dušan|Dušana Silnog]]<ref name="Joca" />. Pored njegovih povelja, u ovaj segment Stefanovog književnog stvaralaštva spada i njegov uvod u ''„[[Zakon o rudnicima|Zakonik o rudnicima]]“'', koji je zapravo sažeta vladarska [[autobiografija]], kakva se srece u [[Hilandarska povelja|Hilandarskoj povelji]] i [[Dušanov zakonik|Dušanovom Zakoniku]]<ref name="Joca" />.
+U poveljama koje je izdao, Stefan je unosio tzv. vladarske ispovesti, koje su postojale u doba [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]], ali i njegovog oca. Ovi delovi su pisani ''probranim, retorički ukrašenim izrazom''<ref name="Joca" /> i bliski su poveljama [[Stefan Nemanja|Stefana Nemanje]], a po izraženom ličnom pečatu koji je u njima prisutan, najbliže su poveljama [[Stefan Dušan|Dušana Silnog]]<ref name="Joca" />. Pored njegovih povelja, u ovaj segment Stefanovog književnog stvaralaštva spada i njegov uvod u ''„[[Zakon o rudnicima|Zakonik o rudnicima]]“'', koji je zapravo sažeta vladarska [[autobiografija]], kakva se sreće u [[Hilandarska povelja|Hilandarskoj povelji]] i [[Dušanov zakonik|Dušanovom Zakoniku]]<ref name="Joca" />.
-Istorijski izvori navode da se Stefan bavio i prevodenjem, a poznato je da je pored citanja i pisanja na [[Staroslovenski jezik|staroslovenskom]] (tj. [[srpskoslovenski jezik|srpske redakcije staroslovenskog jezika]]), prevodio sa [[Grcki jezik|grckog]] i [[Latinski jezik|latinskog]] jezika<ref>{{cite web|url=http://www.despotovac.com/home/znamenitosti/despot-stefan.html?showall=1|title=Despotovac: ''Despot Stefan Lazarevic''|accessdate=26. 10. 2010.}}</ref>. Jedan od njegovih prevoda verovatno je [[Vizantijsko carstvo|vizantijski]] spis iz [[12. vek|XII veka]] ''„O vremenima buducim“'', koji je preveden izmedu [[1400]]. i [[1407]]. godine<ref name="ISN" />.
+Istorijski izvori navode da se Stefan bavio i prevođenjem, a poznato je da je pored čitanja i pisanja na [[Staroslovenski jezik|staroslovenskom]] (tj. [[srpskoslovenski jezik|srpske redakcije staroslovenskog jezika]]), prevodio sa [[Grčki jezik|grčkog]] i [[Latinski jezik|latinskog]] jezika<ref>{{cite web|url=http://www.despotovac.com/home/znamenitosti/despot-stefan.html?showall=1|title=Despotovac: ''Despot Stefan Lazarević''|accessdate=26. 10. 2010.}}</ref>. Jedan od njegovih prevoda verovatno je [[Vizantijsko carstvo|vizantijski]] spis iz [[12. vek|XII veka]] ''„O vremenima budućim“'', koji je preveden između [[1400]]. i [[1407]]. godine<ref name="ISN" />.
-== Srbija pod vlašcu Stefana Lazarevica ==
+== Srbija pod vlašću Stefana Lazarevića ==
 [[Datoteka:Dragon_order_insignia.jpg|mini|180p|Simbol viteškog reda Zmaja, kome je Stefan pripadao.]]
-[[Datoteka:Grb Lazarevic.png|mini|desno|Simbol Viteškog reda Zmaja uklopljen u grb Nemanjica postao je simbol despota Stefana Lazarevica]]
+[[Datoteka:Grb Lazarevic.png|mini|desno|Simbol Viteškog reda Zmaja uklopljen u grb Nemanjića postao je simbol despota Stefana Lazarevića]]
 Neki smatraju da je tokom svoje višedecenijske vladavine, Stefan uspeo da osnaži Srbiju u svakom pogledu i da period njegove vladavine predstavlja ''poslednju blistavu epohu u istoriji i kulturi [[istorija Srbije u srednjem veku|srednjovekovne Srbije]]''<ref name="KIS" />.
-Njegova vladavina obeležena je u bunama, vazalnim ratovima i dinastickim sukobima. On je ugušio je otpor dela vlastele (1398) i privremeno ucvrstio centralnu vlast. Kasnije je bio primoran da južne oblasti preda bratu [[Vuk Lazarevic|Vuku]] na upravu (1409). Kao veran vazal sultana [[Bajazit I|Bajazita]], osigurao je bezbednost svoje države i od njega je dobio veci deo zemalja otetih od [[Vuk Brankovic|Vuka Brankovica]] (1396).
+Njegova vladavina obeležena je u bunama, vazalnim ratovima i dinastičkim sukobima. On je ugušio je otpor dela vlastele (1398) i privremeno učvrstio centralnu vlast. Kasnije je bio primoran da južne oblasti preda bratu [[Vuk Lazarević|Vuku]] na upravu (1409). Kao veran vazal sultana [[Bajazit I|Bajazita]], osigurao je bezbednost svoje države i od njega je dobio veći deo zemalja otetih od [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]] (1396).
-Kasnije se povezao sa madarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]], ciji je bio vazal, ali i sa [[Vizantijsko carstvo|Vizantijom]] i [[Mletacka republika|Mlecanima]]. Uporedo je ucestvovao u pregovorima koji su u Evropi vodeni radi stvaranja saveza protiv [[Osmanlije|Osmanlija]], uspevajuci da održi dobre odnose sa njima. Zahvaljujuci ovome, Srbija vec od 1402, a narocito posle 1413. godine, nije bila meta spoljašnjih napada, što je omogucilo razvoj na drugim poljima. U Srbiju dolaze i predstavnici Mlecana (1403) i [[Dubrovnik|Dubrovcana]] (1405)<ref name="ISN" />, koji nakon smrti [[lazar Hrebeljanovic|kneza Lazara]], nastoje da obezbede trgovacke povlastice i bezbednost ljudi.
+Kasnije se povezao sa mađarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]], čiji je bio vazal, ali i sa [[Vizantijsko carstvo|Vizantijom]] i [[Mletačka republika|Mlečanima]]. Uporedo je učestvovao u pregovorima koji su u Evropi vođeni radi stvaranja saveza protiv [[Osmanlije|Osmanlija]], uspevajući da održi dobre odnose sa njima. Zahvaljujući ovome, Srbija već od 1402, a naročito posle 1413. godine, nije bila meta spoljašnjih napada, što je omogućilo razvoj na drugim poljima. U Srbiju dolaze i predstavnici Mlečana (1403) i [[Dubrovnik|Dubrovčana]] (1405)<ref name="ISN" />, koji nakon smrti [[lazar Hrebeljanović|kneza Lazara]], nastoje da obezbede trgovačke povlastice i bezbednost ljudi.
 === Unutrašnje reforme ===
-Na unutrašnjem planu, Stefan je pocetkom [[15. vek|XV veka]] (neposredno nakon 1405. godine<ref name="DSD" />), izvršio vojno-administrativnu reformu, ciji je cilj bio ''da se stvori što efikasnija vojna organizacija i državna uprava, koja je trebalo da bude odgovor i odbrana novonastaloj situaciji u kojoj se država našla.''<ref name="DSD" />Njeni detalji nisu preciznije poznati, pošto se [[Konstantin Filozof]] o njoj izjašnjava vrlo uopšteno, ali se na osnovu njegovog iskaza i sacuvanih [[Istorija|istorijskih]] izvora mogu rekonstruisati njene osnove. Stefan je državu podelio na upravne oblasti pod imenom ''vlasti''{{Napomena|U izvorima se njihova imena pominju tek nakon njegove smrti, a, uglavnom, su ih nosila po svojim upravnim središtima ([[Nekudim]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Smederevska tvrdava|Smederevo]], [[Golubacki Grad|Golubac]],[[Petrus]], [[Ostrvica|Ostrovica]], [[Borac (tvrdava)|Borac]], [[Tvrdava Teocak|Teocak]] i [[Tišnica]]) ili po župi koju obuhvata ([[Lepenac]]).}}, na cijim celima su se nalazile [[Vojvoda|vojvode]], koje su na teritoriji svoje vlasti imale i civilnu i vojnu vlast. Ova organizacija primenjena je i na [[Zeta (država)|Zetu]]{{Napomena|Kao središta se pominju [[Bar (Crna Gora)|Bar]], [[Drivast]] i [[Podgorica]], a kasnije i [[Medun]].}}, nakon sklapanja mira sa [[Mletacka republika|Mlecanima]], pri cemu je Stefan ostavio ''primorskim komunama raniju autonomiju''<ref name="DSD" />. Državni upravni aparat podeljen je u tri grupe cinovnika<ref name="Konst" /><ref name="DSD" />:
+Na unutrašnjem planu, Stefan je početkom [[15. vek|XV veka]] (neposredno nakon 1405. godine<ref name="DSD" />), izvršio vojno-administrativnu reformu, čiji je cilj bio ''da se stvori što efikasnija vojna organizacija i državna uprava, koja je trebalo da bude odgovor i odbrana novonastaloj situaciji u kojoj se država našla.''<ref name="DSD" />Njeni detalji nisu preciznije poznati, pošto se [[Konstantin Filozof]] o njoj izjašnjava vrlo uopšteno, ali se na osnovu njegovog iskaza i sačuvanih [[Istorija|istorijskih]] izvora mogu rekonstruisati njene osnove. Stefan je državu podelio na upravne oblasti pod imenom ''vlasti''{{Napomena|U izvorima se njihova imena pominju tek nakon njegove smrti, a, uglavnom, su ih nosila po svojim upravnim središtima ([[Nekudim]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Smederevska tvrđava|Smederevo]], [[Golubački Grad|Golubac]],[[Petrus]], [[Ostrvica|Ostrovica]], [[Borač (tvrđava)|Borač]], [[Tvrđava Teočak|Teočak]] i [[Tišnica]]) ili po župi koju obuhvata ([[Lepenac]]).}}, na čijim čelima su se nalazile [[Vojvoda|vojvode]], koje su na teritoriji svoje vlasti imale i civilnu i vojnu vlast. Ova organizacija primenjena je i na [[Zeta (država)|Zetu]]{{Napomena|Kao središta se pominju [[Bar (Crna Gora)|Bar]], [[Drivast]] i [[Podgorica]], a kasnije i [[Medun]].}}, nakon sklapanja mira sa [[Mletačka republika|Mlečanima]], pri čemu je Stefan ostavio ''primorskim komunama raniju autonomiju''<ref name="DSD" />. Državni upravni aparat podeljen je u tri grupe činovnika<ref name="Konst" /><ref name="DSD" />:
-#''nad veštmi nacelniki'' (''nacelnici pojedinih delova (resora) državne uprave'')
+#''nad veštmi načelniki'' (''načelnici pojedinih delova (resora) državne uprave'')
-#''telu svojemu sabljudatelji'' (''njegovi telohranitelji'') i ''iže i vnutrenejšij cin'' (''clanovi despotovog saveta'')
+#''telu svojemu sabljudatelji'' (''njegovi telohranitelji'') i ''iže i vnutrenejšij čin'' (''članovi despotovog saveta'')
-#''treci vnetrešnji cin'' (cinovnici zaduženi za ''oblasne i lokalne vlasti'')
+#''treći vnetrešnji čin'' (činovnici zaduženi za ''oblasne i lokalne vlasti'')
-Najviši državni cinovnik<!--{{Napomena|Vojvoda}}--> u ovo doba bio je [[logotet]] ili veliki logotet, koji je tu ulogu imao još od doba kneza Lazara<ref name="DSD" />.
+Najviši državni činovnik<!--{{Napomena|Vojvoda}}--> u ovo doba bio je [[logotet]] ili veliki logotet, koji je tu ulogu imao još od doba kneza Lazara<ref name="DSD" />.
 [[Datoteka:Serbian Despotate (1422)-sr.svg|thumb|left|350|thumb|Mapa Srpske despotovine, oko 1422. godine]]
-Na polju [[Vojska|vojne]] organizacije i odbrane zemlje, Stefan je uveo neke promene i znacajne novine, usled jasne pretnje koju su predstavljale [[Osmanlije]]. Kao što je njegov otac podigao citav niz utvrdenja, mahom u svojim istocnim (najugroženijim) oblastima, radi zaštite od njihovih pljackaških odreda{{Napomena|U njegovo doba, osim [[grad cara Lazara|prestonog Kruševca]], verovatno su podignuti [[Borac (tvrdava)|Borac]], [[Tvrdava Koznik|Koznik]], [[Kurvingrad|Koprijan]], [[Pirotski Grad|Pirot]], [[Prokupacki Grad|Prokuplje]], [[Tvrdava Stalac|Stalac]].}}, tako je Stefan nastojao da poveca vojni potencijal svoje države. On teži da poveca broj [[pronija]] tj. nenaslednih poseda koji su dodeljivani pojedincu na uživanje dok obavlja vojnu službu, nasuprot, do tada, daleko zastupljenijih baština odnosno naslednih poseda<ref name="DSD" />. Time ujedno i ucvršcuje svoju tj. centralnu vlast, pošto su pronijari zavisili od vladara, koji je u bilo kom trenu mogao da im oduzme proniju (imanje), zbog cega su mu bili daleko odaniji od [[Vlastela|vlastele]] koja je imala nasledne posede, koje je bilo daleko teže oduzeti. Svoje raspoložive vojne snage, Stefan je povecavao i delimicnim ili ogranicenim ukidanjem oslobadanja od vojnih obaveza (ucešce u ratu, ali i radovi na podizanju, održavanju i obnavljanju [[tvrdava|utvrdenja]] tzv. ''gradozidanje'') [[manastir]]skih imanja, što je [[Istorija srpskog naroda|Nemanjickoj Srbiji]] bilo nezamislivo<ref>''Crkva, crkveni posedi, dakle i crkvena vlastela i zavisno stanovništvo, bili su u doba Nemanjica oslobodeni svih vojnih obaveza prema državi.'' ({{AV-DSD|Strane=163}})</ref>. Stalna ratna opasnost, dovela je i do jacanja položaja [[vojvoda]] u gradovima. Dok je centralna licnost u gradovima [[Dinastija Nemanjica|Nemanjica]] bio [[kefalija]], njega od pocetka [[15. vek|XV veka]] u potpunosti zamenjuje vojvoda na koga prelaze i civilni poslovi. Njegov zamenik bio je ''vojvoda kulski'', koji je bio komandant gradske tvrdave ili njene [[Citadela|citadele]] (tzv. ''kule'')<ref name="DSD" />. Pored ''velikih vojvoda'' i ''krajiških vojvoda'', u vojnoj hijerarhiji se javlja i zvanje ''vojvode vojske'', koji se verovatno nalazio na dvoru i bio zadužen za vojna pitanja, a verovatno je u nekim prilikama<ref>''... u manjim operacijima, po ovlašcenju despota ili kada je ovaj bio sprecen da to cini.'' ({{AV-DSD|Strane=197}})</ref> komandovao vojskom. Od Stefanovog doba, javlja se ''zamanicka vojska'', kao zaseban vid vojne obaveze. Ona predstavlja opštu [[Mobilizacija|mobilizaciju]] vojnosposobnog stanovništva, a današnja istorijska nauka razlikuje tri nivoa njene primene<ref name="DSD" />:
+Na polju [[Vojska|vojne]] organizacije i odbrane zemlje, Stefan je uveo neke promene i značajne novine, usled jasne pretnje koju su predstavljale [[Osmanlije]]. Kao što je njegov otac podigao čitav niz utvrđenja, mahom u svojim istočnim (najugroženijim) oblastima, radi zaštite od njihovih pljačkaških odreda{{Napomena|U njegovo doba, osim [[grad cara Lazara|prestonog Kruševca]], verovatno su podignuti [[Borač (tvrđava)|Borač]], [[Tvrđava Koznik|Koznik]], [[Kurvingrad|Koprijan]], [[Pirotski Grad|Pirot]], [[Prokupački Grad|Prokuplje]], [[Tvrđava Stalać|Stalać]].}}, tako je Stefan nastojao da poveća vojni potencijal svoje države. On teži da poveća broj [[pronija]] tj. nenaslednih poseda koji su dodeljivani pojedincu na uživanje dok obavlja vojnu službu, nasuprot, do tada, daleko zastupljenijih baština odnosno naslednih poseda<ref name="DSD" />. Time ujedno i učvršćuje svoju tj. centralnu vlast, pošto su pronijari zavisili od vladara, koji je u bilo kom trenu mogao da im oduzme proniju (imanje), zbog čega su mu bili daleko odaniji od [[Vlastela|vlastele]] koja je imala nasledne posede, koje je bilo daleko teže oduzeti. Svoje raspoložive vojne snage, Stefan je povećavao i delimičnim ili ograničenim ukidanjem oslobađanja od vojnih obaveza (učešće u ratu, ali i radovi na podizanju, održavanju i obnavljanju [[tvrđava|utvrđenja]] tzv. ''gradozidanje'') [[manastir]]skih imanja, što je [[Istorija srpskog naroda|Nemanjićkoj Srbiji]] bilo nezamislivo<ref>''Crkva, crkveni posedi, dakle i crkvena vlastela i zavisno stanovništvo, bili su u doba Nemanjića oslobođeni svih vojnih obaveza prema državi.'' ({{AV-DSD|Strane=163}})</ref>. Stalna ratna opasnost, dovela je i do jačanja položaja [[vojvoda]] u gradovima. Dok je centralna ličnost u gradovima [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]] bio [[kefalija]], njega od početka [[15. vek|XV veka]] u potpunosti zamenjuje vojvoda na koga prelaze i civilni poslovi. Njegov zamenik bio je ''vojvoda kulski'', koji je bio komandant gradske tvrđave ili njene [[Citadela|citadele]] (tzv. ''kule'')<ref name="DSD" />. Pored ''velikih vojvoda'' i ''krajiških vojvoda'', u vojnoj hijerarhiji se javlja i zvanje ''vojvode vojske'', koji se verovatno nalazio na dvoru i bio zadužen za vojna pitanja, a verovatno je u nekim prilikama<ref>''... u manjim operacijima, po ovlašćenju despota ili kada je ovaj bio sprečen da to čini.'' ({{AV-DSD|Strane=197}})</ref> komandovao vojskom. Od Stefanovog doba, javlja se ''zamanička vojska'', kao zaseban vid vojne obaveze. Ona predstavlja opštu [[Mobilizacija|mobilizaciju]] vojnosposobnog stanovništva, a današnja istorijska nauka razlikuje tri nivoa njene primene<ref name="DSD" />:
-#u najširem smislu, kada je citava država ugrožena i odnosi se na celokupnu njenu teritoriju
+#u najširem smislu, kada je čitava država ugrožena i odnosi se na celokupnu njenu teritoriju
-#u užem smislu, tzv. ''krajiška'' (''kraištna'') ''vojska'', kada je neka pogranicna oblast (''krajište'') ugrožena upadom neprijatelja i odnosi se na teritoriju tog krajišta
+#u užem smislu, tzv. ''krajiška'' (''kraištna'') ''vojska'', kada je neka pogranična oblast (''krajište'') ugrožena upadom neprijatelja i odnosi se na teritoriju tog krajišta
-#u najužem smislu, tzv. ''potecica'', kada se u nekoj oblasti javljao [[pljacka]]ški odred i odnosila se na tu oblast, ali ne na celo stanovništvo, vec je broj mobilisanih ljudi zavisio od jacine pljackaša koje je trebalo uništiti.
+#u najužem smislu, tzv. ''potečica'', kada se u nekoj oblasti javljao [[pljačka]]ški odred i odnosila se na tu oblast, ali ne na celo stanovništvo, već je broj mobilisanih ljudi zavisio od jačine pljačkaša koje je trebalo uništiti.
-Vec krajem [[14. vek|XIV veka]] (pre 1395), Stefan uvodi novi porez (''danak gospodski'') tzv. ''[[unce]]'', koji se prikupljao dva puta godišnje, pa se u izvorima javlja kao zimske (''danak gospodstva mi'') i letnje unce (''vojnica'',''vojštatik''). Jedna unca iznosila je 20 tadašnjih [[dinar]]a, pa je godišnje svaka kuca davala po 40 dinara<ref name="DSD" />. Ovaj porez Stefan je uveo i [[Dubrovnik|Dubrovcanima]] koji su živeli u Srbiji, možda vec pocetkom 1414, a definitivno od kraja 1418. godine<ref name="DSD" />, a kasnije i u [[Zeta (država)|Zeti]]. Iznosio je 1 [[dukat]] godišnje odnosno oko 42 dinara, tako da je celo stanovništvo Srbije placalo gotovo istu sumu, a procene istoricara se krecu da se godišnji prihod, po ovoj osnovi, kretao od nekoliko desetina do par stotina hiljada dukata<ref name="DSD" />. Pored ovog poreza, u Srbiji se od Stefanovog doba, javlja i porez namenjen placanju danka predvidenog [[vazal]]nim obavezama prema [[spisak sultana Osmanskog carstva|otomanskom sultanu]]. On nije bio stalno na snazi, vec je uvoden u doba kada su te obaveze postojale, a u izvorima se navodi kao ''danak turski'', ''turska plata'', ''rabota velikog gospodara'', ''harac''.
+Već krajem [[14. vek|XIV veka]] (pre 1395), Stefan uvodi novi porez (''danak gospodski'') tzv. ''[[unče]]'', koji se prikupljao dva puta godišnje, pa se u izvorima javlja kao zimske (''danak gospodstva mi'') i letnje unče (''vojnica'',''vojštatik''). Jedna unča iznosila je 20 tadašnjih [[dinar]]a, pa je godišnje svaka kuća davala po 40 dinara<ref name="DSD" />. Ovaj porez Stefan je uveo i [[Dubrovnik|Dubrovčanima]] koji su živeli u Srbiji, možda već početkom 1414, a definitivno od kraja 1418. godine<ref name="DSD" />, a kasnije i u [[Zeta (država)|Zeti]]. Iznosio je 1 [[dukat]] godišnje odnosno oko 42 dinara, tako da je celo stanovništvo Srbije plaćalo gotovo istu sumu, a procene istoričara se kreću da se godišnji prihod, po ovoj osnovi, kretao od nekoliko desetina do par stotina hiljada dukata<ref name="DSD" />. Pored ovog poreza, u Srbiji se od Stefanovog doba, javlja i porez namenjen plaćanju danka predviđenog [[vazal]]nim obavezama prema [[spisak sultana Osmanskog carstva|otomanskom sultanu]]. On nije bio stalno na snazi, već je uvođen u doba kada su te obaveze postojale, a u izvorima se navodi kao ''danak turski'', ''turska plata'', ''rabota velikog gospodara'', ''harač''.
 === Privreda i razvoj gradova ===
 [[Datoteka:Zakon_o_rudnicima.jpg|thumb|250|thumb|desno|Ilustracija iz prepisa ''[[Zakon o rudnicima|Zakona o rudnicima]]'' ([[16. vek|XVI vek]])]]
-Privredni uspon tadašnje Srbije, ogleda se pre svega u naglom razvoju [[Rudarstvo|rudarstva]], cemu je Stefan doprineo i donošenjem posebnog [[Zakon o rudnicima|Zakonika za tu oblast]]. Prema podacima iz Dubrovacke arhive, koji se odnose na 1422. godinu, kolicina [[srebro|srebra]] koja je uvezena iz tadašnje Srbije i [[Bosna u srednjem veku|Bosne]], pri cemu veci deo potice iz Srbije<ref name="ISN" />, iznosi 5.67[[Tona|t]], što premašuje jednu petinu ukupne tadašnje evropske proizvodnje tog plemenitog metala<ref name="ISN" />. Glavna rudna oblast bilo je [[Novo Brdo]], sa svojim [[Glamsko srebro|glamskim srebrom]], koje se vadilo i u [[Janjevo|Janjevu]], a ostali veci centri bili su [[Trepca (srednjovekovni rudnik)|Trepca]],[[Plana (Kopaonik)|Plana]], [[Koporice|Koporici]] i [[Ostraca]] na [[Kopaonik]]u, kao i [[Rudnik (planina)|Rudnik]] i [[Srebrnica]] na severu zemlje. Pocetkom [[15. vek|XV veka]] otvaraju se rudnici [[Zaplanina]] i [[Livade]] na Kopaoniku, a oko 1420. godine pocinje eksploatacija rudnika na [[Avala|Avali]], zatim [[Bohorina|Bohorine]], [[Krupanj|Krupnja]] i [[Zajaca|Zajace]], kao i novih rudnika na Kopaoniku ([[Belasica (Kopaonik)|Belasica]] i [[Kovaci (Raška)|Kovaci]])<ref name="ISN" />.
+Privredni uspon tadašnje Srbije, ogleda se pre svega u naglom razvoju [[Rudarstvo|rudarstva]], čemu je Stefan doprineo i donošenjem posebnog [[Zakon o rudnicima|Zakonika za tu oblast]]. Prema podacima iz Dubrovačke arhive, koji se odnose na 1422. godinu, količina [[srebro|srebra]] koja je uvezena iz tadašnje Srbije i [[Bosna u srednjem veku|Bosne]], pri čemu veći deo potiče iz Srbije<ref name="ISN" />, iznosi 5.67[[Tona|t]], što premašuje jednu petinu ukupne tadašnje evropske proizvodnje tog plemenitog metala<ref name="ISN" />. Glavna rudna oblast bilo je [[Novo Brdo]], sa svojim [[Glamsko srebro|glamskim srebrom]], koje se vadilo i u [[Janjevo|Janjevu]], a ostali veći centri bili su [[Trepča (srednjovekovni rudnik)|Trepča]],[[Plana (Kopaonik)|Plana]], [[Koporiće|Koporići]] i [[Ostraća]] na [[Kopaonik]]u, kao i [[Rudnik (planina)|Rudnik]] i [[Srebrnica]] na severu zemlje. Početkom [[15. vek|XV veka]] otvaraju se rudnici [[Zaplanina]] i [[Livađe]] na Kopaoniku, a oko 1420. godine počinje eksploatacija rudnika na [[Avala|Avali]], zatim [[Bohorina|Bohorine]], [[Krupanj|Krupnja]] i [[Zajača|Zajače]], kao i novih rudnika na Kopaoniku ([[Belasica (Kopaonik)|Belasica]] i [[Kovači (Raška)|Kovači]])<ref name="ISN" />.
-Razvoj rudarstva doveo je do uspona [[Trgovina|trgovine]] i razvoja gradskih središta. Srebro je postalo glavni [[izvoz]]ni proizvod tadašnje Srbije, ali nije prestao ni izvoz tradicionalnih izvoznih proizvoda srednjovekovne Srbije, [[Vosak|voska]], žive [[Stoka|stoke]] i [[kožni sistem|koža]]<ref name="ISN" />. Izvoz je obavljan uglavnom preko [[jadransko more|jadranskih]] gradova, prevashodno [[Dubrovnik]]a, a u manjoj meri [[Kotor]]a i gradova oko ušca [[Drim]]a i [[Bojana (reka)|Bojane]] (Skadar i gradici oko njega), ali je išao i preko [[Beograd]]a ka [[srednja Evropa|centralnoj Evropi]], a ima podataka da je bio usmeren i ka [[Ser (grad)|Seru]] i [[Solun]]u, ali u daleko manjoj meri. Prema recima [[Desanka Kovacevic-Kojic|Desanke Kovacevic Kojic]]: ''„U doba despota Stefana Lazarevica izvozna trgovina se sve više razgranavala, a po obimu i po vrednosti prometa dostigla je do tada nevidene razmere“''<ref name="ISN" />. Pored promena u strukturi izvoza, dolazi do znacajnih promena i medu [[uvoz]]nim proizvodima, medu kojima se, uz uobicajene proizvode široke potrošnje (poput [[so]]li), sada javljaju i [[luksuz]]ni predmeti (kao što su [[svila]], druge skupocene i obicne tkanine sa Istoka, [[italija]]nskih gradova i drugih delova Evrope, [[biser]]i i druge dragocenosti). U samoj Srbiji, u gradovima i na trgovima, trgovalo se mahom domacim proizvodima iz neposredne okoline, a njihov sastav se može videti iz delova Statuta Novog Brda u kome navodi da se u njemu prodavalo<ref name="ISN" />: [[brašno]], [[hleb]], [[sir]], [[voce]], [[vino]], [[Socivo (biljka)|socivo]], [[ribe|riba]], [[brav]]lje i [[krava|govede]] meso, zatim [[loj]], [[krava|kravlje]], [[vol]]ovske i [[jare]]ce kože, [[Drvo (materijal)|drvo]] i drveni [[cumur]]. Stefan je uticao na razvoj trgovine u svojoj državi i nizom mera i povlastica kojima je sa jedne strane podsticao domace stanovništvo da se bavi njom<ref name="ISN" />, a sa druge strane ogranicavao Dubrovcane i smanjivao njihov, gotovo [[monopol]]ski položaj{{Napomena|Neke od mera koje je Stefan uveo, da bi ogranicio izuzetno povlašceni položaj Dubrovcana, bile su:
+Razvoj rudarstva doveo je do uspona [[Trgovina|trgovine]] i razvoja gradskih središta. Srebro je postalo glavni [[izvoz]]ni proizvod tadašnje Srbije, ali nije prestao ni izvoz tradicionalnih izvoznih proizvoda srednjovekovne Srbije, [[Vosak|voska]], žive [[Stoka|stoke]] i [[kožni sistem|koža]]<ref name="ISN" />. Izvoz je obavljan uglavnom preko [[jadransko more|jadranskih]] gradova, prevashodno [[Dubrovnik]]a, a u manjoj meri [[Kotor]]a i gradova oko ušća [[Drim]]a i [[Bojana (reka)|Bojane]] (Skadar i gradići oko njega), ali je išao i preko [[Beograd]]a ka [[srednja Evropa|centralnoj Evropi]], a ima podataka da je bio usmeren i ka [[Ser (grad)|Seru]] i [[Solun]]u, ali u daleko manjoj meri. Prema rečima [[Desanka Kovačević-Kojić|Desanke Kovačević Kojić]]: ''„U doba despota Stefana Lazarevića izvozna trgovina se sve više razgranavala, a po obimu i po vrednosti prometa dostigla je do tada neviđene razmere“''<ref name="ISN" />. Pored promena u strukturi izvoza, dolazi do značajnih promena i među [[uvoz]]nim proizvodima, među kojima se, uz uobičajene proizvode široke potrošnje (poput [[so]]li), sada javljaju i [[luksuz]]ni predmeti (kao što su [[svila]], druge skupocene i obične tkanine sa Istoka, [[italija]]nskih gradova i drugih delova Evrope, [[biser]]i i druge dragocenosti). U samoj Srbiji, u gradovima i na trgovima, trgovalo se mahom domaćim proizvodima iz neposredne okoline, a njihov sastav se može videti iz delova Statuta Novog Brda u kome navodi da se u njemu prodavalo<ref name="ISN" />: [[brašno]], [[hleb]], [[sir]], [[voće]], [[vino]], [[Sočivo (biljka)|sočivo]], [[ribe|riba]], [[brav]]lje i [[krava|goveđe]] meso, zatim [[loj]], [[krava|kravlje]], [[vol]]ovske i [[jare]]će kože, [[Drvo (materijal)|drvo]] i drveni [[ćumur]]. Stefan je uticao na razvoj trgovine u svojoj državi i nizom mera i povlastica kojima je sa jedne strane podsticao domaće stanovništvo da se bavi njom<ref name="ISN" />, a sa druge strane ograničavao Dubrovčane i smanjivao njihov, gotovo [[monopol]]ski položaj{{Napomena|Neke od mera koje je Stefan uveo, da bi ograničio izuzetno povlašćeni položaj Dubrovčana, bile su:
-:Drasticno povecanje [[carina]] na uvoz.
+:Drastično povećanje [[carina]] na uvoz.
-:Obeležavanje [[srebro|srebra]] cime se kontrolisao njegov izvoz i naplacivanje odgovarajucih dažbina.
+:Obeležavanje [[srebro|srebra]] čime se kontrolisao njegov izvoz i naplaćivanje odgovarajućih dažbina.
-:Ukinuo je pravo Dubrovcana da u trgovackim [[spor]]ovima sa lokalnim stanovništvom važi samo njihova [[zakletva]].}}. Razvoj rudarstva i trgovine, pratio je i razvoj zanatstva, narocito [[Zlatarstvo|zlatarstva]]. Zanatlije su bile organizovane u strukovna [[esnaf]]ska udruženja na cijem celu se nalazio protomajstor, a pored domacih, u gradovima su bile prisutne i dubrovacke zanatlije<ref name="ISN" />.
+:Ukinuo je pravo Dubrovčana da u trgovačkim [[spor]]ovima sa lokalnim stanovništvom važi samo njihova [[zakletva]].}}. Razvoj rudarstva i trgovine, pratio je i razvoj zanatstva, naročito [[Zlatarstvo|zlatarstva]]. Zanatlije su bile organizovane u strukovna [[esnaf]]ska udruženja na čijem čelu se nalazio protomajstor, a pored domaćih, u gradovima su bile prisutne i dubrovačke zanatlije<ref name="ISN" />.
-[[Datoteka:Prokuplje_latcrk2.jpg|thumb|left|250|thumb|[[Latinska crkva u Prokuplju|Crkva]] iz Prokupackog podgrada]]
+[[Datoteka:Prokuplje_latcrk2.jpg|thumb|left|250|thumb|[[Latinska crkva u Prokuplju|Crkva]] iz Prokupačkog podgrađa]]
-Velika gradska središta i trgovi, razvili su se oko velikih rudarskih centara (prvenstveno [[Tvrdava Novo Brdo|Novo Brdo]], zatim Trepca, Rudnik i Srebrnica) ili u neposrednoj blizini više njih ([[Priština]] i [[Vojinovica kula|Vucitrn]]). Razvijaju se i gradovi duž trasa karavanskih puteva ka Dubrovniku ([[Srednjovekovni trg|Trgovište]] i [[Jelec]]) i drugim trgovackim centrima ([[Debrc]] i [[Valjevo]] (u [[Macva|Macvi]] ka [[Kraljevina Ugarska (1000—1918)|Madarskoj]]), zatim [[Leskovac]], [[Tvrdava Stalac|Stalac]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Tvrdava Ravno|Ravno]] ([[Cuprija (grad)|Cuprija]]) i [[Paracin]] (u [[Moravska dolina|Moravskoj dolini]]), potom [[Prokupacki Grad|Prokuplje]] (u [[Toplica (oblast)|Toplici]] ka Moravskoj dolini i [[Niš]]u), kao i [[Prizrenski Grad|Prizren]] (ka [[Skadar|Skadru]] i Zabojani)), a neki od njih se javljaju po prvi put u izvorima, poput [[Cacak|Cacka]] ([[1405]]) i [[Smederevo|Smedereva]] ([[1410]])<ref name="ISN" />. Posebno mesto medu gradovima tog doba, zauzima tadašnja prestonica [[Beograd]], koji tada postaje znacajno trgovacke središte, kao posrednik izmedu Balkana i tadašnje Madarske tj. centralne Evrope.[[Srpska akademija nauka i umetnosti|Akademik]] Desanka Kovacevic Kojic navodi da ''napredak gradova, kao i njihovo umnožavanje daju obeležje vladavini despota Stefana Lazarevica i uticu na citav razvoj srpske države onog vremena''<ref name="ISN" />.
+Velika gradska središta i trgovi, razvili su se oko velikih rudarskih centara (prvenstveno [[Tvrđava Novo Brdo|Novo Brdo]], zatim Trepča, Rudnik i Srebrnica) ili u neposrednoj blizini više njih ([[Priština]] i [[Vojinovića kula|Vučitrn]]). Razvijaju se i gradovi duž trasa karavanskih puteva ka Dubrovniku ([[Srednjovekovni trg|Trgovište]] i [[Jeleč]]) i drugim trgovačkim centrima ([[Debrc]] i [[Valjevo]] (u [[Mačva|Mačvi]] ka [[Kraljevina Ugarska (1000—1918)|Mađarskoj]]), zatim [[Leskovac]], [[Tvrđava Stalać|Stalać]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Tvrđava Ravno|Ravno]] ([[Ćuprija (grad)|Ćuprija]]) i [[Paraćin]] (u [[Moravska dolina|Moravskoj dolini]]), potom [[Prokupački Grad|Prokuplje]] (u [[Toplica (oblast)|Toplici]] ka Moravskoj dolini i [[Niš]]u), kao i [[Prizrenski Grad|Prizren]] (ka [[Skadar|Skadru]] i Zabojani)), a neki od njih se javljaju po prvi put u izvorima, poput [[Čačak|Čačka]] ([[1405]]) i [[Smederevo|Smedereva]] ([[1410]])<ref name="ISN" />. Posebno mesto među gradovima tog doba, zauzima tadašnja prestonica [[Beograd]], koji tada postaje značajno trgovačke središte, kao posrednik između Balkana i tadašnje Mađarske tj. centralne Evrope.[[Srpska akademija nauka i umetnosti|Akademik]] Desanka Kovačević Kojić navodi da ''napredak gradova, kao i njihovo umnožavanje daju obeležje vladavini despota Stefana Lazarevića i utiču na čitav razvoj srpske države onog vremena''<ref name="ISN" />.
 === Beograd u doba despota Stefana ===
-{{Glavni clanak|Beograd u doba despota Stefana}}
+{{Glavni članak|Beograd u doba despota Stefana}}
-[[Datoteka:Deo_ktitorskog_natpisa_despota_Stefana.jpg|thumb|desno|300|thumb|Pronadeni deo ktitorskog natpisa Stefana Lazarevica sa Mitropolijske crkve u Beogradu]]
+[[Datoteka:Deo_ktitorskog_natpisa_despota_Stefana.jpg|thumb|desno|300|thumb|Pronađeni deo ktitorskog natpisa Stefana Lazarevića sa Mitropolijske crkve u Beogradu]]
-Krajem 1403. ili pocetkom 1404. godine Stefanu je predat [[Beograd]] i u njemu se od [[1405]]. godine, po prvi put, nalazi [[prestonice Srbije|prestonica Srbije]]. Period Stefanove uprave gradom može se oceniti kao ''njegova najveca obnova i najintenzivniji razvoj u srednjem veku''<ref name="Sedam">Grupa autora, ''„Sedam hiljada godina Beograda“'', [[Beograd]] [[1975]].</ref>. Davanjem velikih povlastica i olakšica stanovnicima grada{{Napomena|Stefan je, izmedu ostalog, stanovnike grada oslobodio placanja [[carina]] i [[mostarina]].}}, Stefan je uspeo da u njega privuce, kako domace stanovništvo, tako i strane [[Trgovina|trgovce]] i [[zanat]]lije koji su oformili svoje kolonije, a medu njima je najviše bilo [[Dubrovnik|Dubrovcana]]<ref name="Sedam" />. Zahvaljujuci ovim merama i velikom prilivu stanovništva, Beograd je postao jedno od glavnih središta trgovinske razmene izmedu [[kraljevina Ugarska (1000—1918)|tadašnje Madarske]] (a preko nje i [[srednja Evropa|centralne Evrope]]) i [[Balkansko poluostrvo|Balkana]]. U samom gradu je podignut citav niz objekata neophodnih za njegovo normalno funkcionisanje od crkava (pored [[Pravoslavlje|pravoslavnih]], postojala je i [[Katolicanstvo|katolicka]]), preko [[pekar]]a i [[vodenica]], do pristaništa, carinarnica i trgova ([[pijaca]]/prodavnica), ukljucujuci i jedan na kome se trgovalo iskljucivo [[ribe|ribom]]. Stefan je, kao veliki zaštitnik [[Kultura|kulture]] i [[umetnost]]i, na svom dvoru u Beogradu okupljao ucene ljude iz [[Srpska despotovina|Srbije]] i okolnih zemalja, što je od njega pretvorilo u ''središte srpskog kulturnog i književnog života''<ref name="Sedam" />.
+Krajem 1403. ili početkom 1404. godine Stefanu je predat [[Beograd]] i u njemu se od [[1405]]. godine, po prvi put, nalazi [[prestonice Srbije|prestonica Srbije]]. Period Stefanove uprave gradom može se oceniti kao ''njegova najveća obnova i najintenzivniji razvoj u srednjem veku''<ref name="Sedam">Grupa autora, ''„Sedam hiljada godina Beograda“'', [[Beograd]] [[1975]].</ref>. Davanjem velikih povlastica i olakšica stanovnicima grada{{Napomena|Stefan je, između ostalog, stanovnike grada oslobodio plaćanja [[carina]] i [[mostarina]].}}, Stefan je uspeo da u njega privuče, kako domaće stanovništvo, tako i strane [[Trgovina|trgovce]] i [[zanat]]lije koji su oformili svoje kolonije, a među njima je najviše bilo [[Dubrovnik|Dubrovčana]]<ref name="Sedam" />. Zahvaljujući ovim merama i velikom prilivu stanovništva, Beograd je postao jedno od glavnih središta trgovinske razmene između [[kraljevina Ugarska (1000—1918)|tadašnje Mađarske]] (a preko nje i [[srednja Evropa|centralne Evrope]]) i [[Balkansko poluostrvo|Balkana]]. U samom gradu je podignut čitav niz objekata neophodnih za njegovo normalno funkcionisanje od crkava (pored [[Pravoslavlje|pravoslavnih]], postojala je i [[Katoličanstvo|katolička]]), preko [[pekar]]a i [[vodenica]], do pristaništa, carinarnica i trgova ([[pijaca]]/prodavnica), uključujući i jedan na kome se trgovalo isključivo [[ribe|ribom]]. Stefan je, kao veliki zaštitnik [[Kultura|kulture]] i [[umetnost]]i, na svom dvoru u Beogradu okupljao učene ljude iz [[Srpska despotovina|Srbije]] i okolnih zemalja, što je od njega pretvorilo u ''središte srpskog kulturnog i književnog života''<ref name="Sedam" />.
 [[Datoteka:Severni_bedem3.jpg|thumb|desno|350|thumb|Severni bedem Gornjeg Grada iz doba despota Stefana]]
-[[Beogradska tvrdava]] je tokom ovog perioda (1403/1404—1427), takode doživela veliki razvoj, a ukupna branjena površina je povecana deset puta, od 1.6[[hektar|ha]] na preko 15[[hektar|ha]]<ref name="Mare" />. Prvo je izvedena obnova i dogradnja postojeceg utvrdenja:
+[[Beogradska tvrđava]] je tokom ovog perioda (1403/1404—1427), takođe doživela veliki razvoj, a ukupna branjena površina je povećana deset puta, od 1.6[[hektar|ha]] na preko 15[[hektar|ha]]<ref name="Mare" />. Prvo je izvedena obnova i dogradnja postojećeg utvrđenja:
-*[[Vizantijsko carstvo|Vizantijski]] [[kaštel|kastel]] je obnovljen, ojacan podizanjem dve kvadratne [[kule]] na spoljnom (jugoistocnom) bedemu, a unutar njega je podignut dvor i velika [[donžon kula]] (tzv. [[Prvobitna kula Nebojša|kula Nebojša]])
+*[[Vizantijsko carstvo|Vizantijski]] [[kaštel|kastel]] je obnovljen, ojačan podizanjem dve kvadratne [[kule]] na spoljnom (jugoistočnom) bedemu, a unutar njega je podignut dvor i velika [[donžon kula]] (tzv. [[Prvobitna kula Nebojša|kula Nebojša]])
-*Srpsko [[podgrade]] je ojacano kulama i dograden mu je bedem ka [[Sava (reka)|Savi]], cime je formirano još jedno, znatno vece, pristanište
+*Srpsko [[podgrađe]] je ojačano kulama i dograđen mu je bedem ka [[Sava (reka)|Savi]], čime je formirano još jedno, znatno veće, pristanište
-Potom je usledilo podizanje ''Gornjeg Grada'' (sa sistemom dvostrukih bedema i [[Kontraeskarpa|kontraeskarpom]] sa suvim šancem) koji je bio približno [[Pravougaonik|pravougaone]] osnove (dimenzija 300-{x}-160 [[metar]]a, površine oko 4.2[[hektar|ha]]<ref name="Mare" />). Poslednju (trecu) fazu izgradnje Beogradske tvrdave, u ovom periodu, predstavlja podizanje bedema ''Donjeg Grada'', od ''Gornjeg Grada'' do [[Dunav]]a (u dužini od oko 330 metara) i duž recne obale, od ovog bedema do utvrdenog (zapadnog) podgrada. Ovim radovima je zašticena velika celina, oko 9.5[[hektar|ha]], koja je obuhvatala trgovacko podgrade sa pristaništem i [[Mitropolija (Beogradska tvrdava)|kompleksom Mitropolije]].
+Potom je usledilo podizanje ''Gornjeg Grada'' (sa sistemom dvostrukih bedema i [[Kontraeskarpa|kontraeskarpom]] sa suvim šancem) koji je bio približno [[Pravougaonik|pravougaone]] osnove (dimenzija 300-{x}-160 [[metar]]a, površine oko 4.2[[hektar|ha]]<ref name="Mare" />). Poslednju (treću) fazu izgradnje Beogradske tvrđave, u ovom periodu, predstavlja podizanje bedema ''Donjeg Grada'', od ''Gornjeg Grada'' do [[Dunav]]a (u dužini od oko 330 metara) i duž rečne obale, od ovog bedema do utvrđenog (zapadnog) podgrađa. Ovim radovima je zaštićena velika celina, oko 9.5[[hektar|ha]], koja je obuhvatala trgovačko podgrađe sa pristaništem i [[Mitropolija (Beogradska tvrđava)|kompleksom Mitropolije]].
 === Razvoj kulture ===
-Pocetkom [[15. vek|XV veka]], formirana je tzv. ''Resavska pravopisna škola'', koja predstavlja treci tip pravopisa [[srpskoslovenski jezik|srpske redakcije staroslovenskog jezika]], koji je bio u upotrebi do [[18. vek|XVIII veka]] i prelaska na [[ruskoslovenski jezik]]. Njegov nastanak je posledica delovanja Stefana Lazarevica koji je okupljao i pružao utocište ucenim ljudima, ne samo iz svoje države, vec i iz okolnih oblasti i zemalja<ref name="MAca">{{AM-KISKJ}}</ref>. Njihova delatnost na prevodenju neprevedenih dela sa [[Grcki jezik|grckog]], popravljanju postojecih prevoda i njihovom prepisivanju<ref name="KIS" />, koja je obavljana prvenstveno u manastiru Resavi i Beogradu, ali i na samom despotovom dvoru<ref name="MAca" />, stvorila je novi pravopis kojim se nastojalo da se pisanje vrati svom starom obliku, za šta su kao uzori poslužili srpski zetsko-humski, bugarski i grcki pravopis.''„Nadnacionalni karakter resavskog pravopisa predstavljao je znacajan nagoveštaj [[Humanizam|humanizma]] i [[Renesansa|renesanse]] u [[Srpska kultura|srpskoj kulturi]]“''<ref name="MAca" />.
+Početkom [[15. vek|XV veka]], formirana je tzv. ''Resavska pravopisna škola'', koja predstavlja treći tip pravopisa [[srpskoslovenski jezik|srpske redakcije staroslovenskog jezika]], koji je bio u upotrebi do [[18. vek|XVIII veka]] i prelaska na [[ruskoslovenski jezik]]. Njegov nastanak je posledica delovanja Stefana Lazarevića koji je okupljao i pružao utočište učenim ljudima, ne samo iz svoje države, već i iz okolnih oblasti i zemalja<ref name="MAca">{{AM-KISKJ}}</ref>. Njihova delatnost na prevođenju neprevedenih dela sa [[Grčki jezik|grčkog]], popravljanju postojećih prevoda i njihovom prepisivanju<ref name="KIS" />, koja je obavljana prvenstveno u manastiru Resavi i Beogradu, ali i na samom despotovom dvoru<ref name="MAca" />, stvorila je novi pravopis kojim se nastojalo da se pisanje vrati svom starom obliku, za šta su kao uzori poslužili srpski zetsko-humski, bugarski i grčki pravopis.''„Nadnacionalni karakter resavskog pravopisa predstavljao je značajan nagoveštaj [[Humanizam|humanizma]] i [[Renesansa|renesanse]] u [[Srpska kultura|srpskoj kulturi]]“''<ref name="MAca" />.
 [[Datoteka:Srpski psaltir - zemlja i more.jpg|thumb|left|250|thumb|Jedna od stranica [[Srpski psaltir|Srpskog psaltira]]]]
-Na Stefanov zahtev, njegov kasniji biograf, [[Konstantin Filozof]], posle 1423. godine, napisao je ''„Skazanije o pismeneh“'' (''Povest o slovima''), [[pravopis]]no-[[Gramatika|gramaticki]] [[traktat]] koji je ''neka vrsta prvog znacajnog pokušaja formulisanja i sredivanja, pa i normiranja tih pravila'' (''vec konstituisanog resavskog pravopisa'')<ref name="MAca" />. Sam resavski pravopis se tokom vremena menjao, a neke od novih stvari u njemu, u odnosu na prethodno važeci raški pravopis, napravile su pisani [[srpski jezik]] komplikovanijim i manje prakticnim<ref name="MAca" />.
+Na Stefanov zahtev, njegov kasniji biograf, [[Konstantin Filozof]], posle 1423. godine, napisao je ''„Skazanije o pismeneh“'' (''Povest o slovima''), [[pravopis]]no-[[Gramatika|gramatički]] [[traktat]] koji je ''neka vrsta prvog značajnog pokušaja formulisanja i sređivanja, pa i normiranja tih pravila'' (''već konstituisanog resavskog pravopisa'')<ref name="MAca" />. Sam resavski pravopis se tokom vremena menjao, a neke od novih stvari u njemu, u odnosu na prethodno važeći raški pravopis, napravile su pisani [[srpski jezik]] komplikovanijim i manje praktičnim<ref name="MAca" />.
-Prevodenje i prepisivanje knjiga radeno je za potrebe crkve, ali i vlastele, a narocito samog Stefana koji je imao ''najlepšu i najpotpuniju biblioteku''<ref name="ISN" />. U njoj je osim bogoslovskih i poucnih tekstova bilo filozofskih spisa i knjiga iz istorije i poezije, a smatra se da bi Stefan mogao biti narucilac tzv. ''[[Minhenski psaltir|Minhenskog psaltira]]''<ref name="ISN" />. Na osnovu danas sacuvanih izvora, zna se sa sigurnošcu za 18 knjiga koje su prepisane i/ili prevedene po Stefanovoj narudžbini<ref name="SC" />. O njegovom odnosu prema prepisivacima svedoci primer tzv. ''Inoka iz Dalše'', koji je za Stefana prepisao 8 knjiga<ref name="SC" />. Njega je Stefan pozvao da sa [[Sveta gora|Svete gore]] dode u Srbiju i prepiše mu neke knjige. Kada je završio svoj posao on je želeo da se vrati na Svetu goru, ali ga je Stefan nagovorio da ostane u Srbiji sa svojim saradnicima i da nastave svoj prepisivacki rad, a za njihove potrebe je osnovao manastir Dalšu kod [[Golubacki Grad|Golubca]]<ref name="Joca" />. Jedan od poznatih prepisivaca i prevodilaca, bio je [[Grigorije Hilandarac]], koji je preveo [[Hronika Jovana Zonare|''„Hroniku“'']] [[Jovan Zonara|Jovana Zonare]]<!--. U svom zapisu, iz 1408. godine, on za Stefana kaže:-->, a zna se i za svetogorskog monaha Dositeja, koji je prepisao knjige o carevima iz [[Stari zavet|Starog Zaveta]]. Glavno središte prepisivacke delatnosti u ovo doba je manastir Resava u kome se stvara tzv. ''Resavska prepisivacka škola'' i koji postaje ''najveca i najbolje organizovana srpska i jedna od istaknutijih [[Evropa|evropskih]] skriptorija'' (prepisivackih radionica)<ref name="MAca" />.
+Prevođenje i prepisivanje knjiga rađeno je za potrebe crkve, ali i vlastele, a naročito samog Stefana koji je imao ''najlepšu i najpotpuniju biblioteku''<ref name="ISN" />. U njoj je osim bogoslovskih i poučnih tekstova bilo filozofskih spisa i knjiga iz istorije i poezije, a smatra se da bi Stefan mogao biti naručilac tzv. ''[[Minhenski psaltir|Minhenskog psaltira]]''<ref name="ISN" />. Na osnovu danas sačuvanih izvora, zna se sa sigurnošću za 18 knjiga koje su prepisane i/ili prevedene po Stefanovoj narudžbini<ref name="SĆ" />. O njegovom odnosu prema prepisivačima svedoči primer tzv. ''Inoka iz Dalše'', koji je za Stefana prepisao 8 knjiga<ref name="SĆ" />. Njega je Stefan pozvao da sa [[Sveta gora|Svete gore]] dođe u Srbiju i prepiše mu neke knjige. Kada je završio svoj posao on je želeo da se vrati na Svetu goru, ali ga je Stefan nagovorio da ostane u Srbiji sa svojim saradnicima i da nastave svoj prepisivački rad, a za njihove potrebe je osnovao manastir Dalšu kod [[Golubački Grad|Golubca]]<ref name="Joca" />. Jedan od poznatih prepisivača i prevodilaca, bio je [[Grigorije Hilandarac]], koji je preveo [[Hronika Jovana Zonare|''„Hroniku“'']] [[Jovan Zonara|Jovana Zonare]]<!--. U svom zapisu, iz 1408. godine, on za Stefana kaže:-->, a zna se i za svetogorskog monaha Dositeja, koji je prepisao knjige o carevima iz [[Stari zavet|Starog Zaveta]]. Glavno središte prepisivačke delatnosti u ovo doba je manastir Resava u kome se stvara tzv. ''Resavska prepisivačka škola'' i koji postaje ''najveća i najbolje organizovana srpska i jedna od istaknutijih [[Evropa|evropskih]] skriptorija'' (prepisivačkih radionica)<ref name="MAca" />.
-[[Datoteka:Monastère de Kalenic.jpg|thumb|desno|270|thumb|Manastirska crkva u Kalenicu]]
+[[Datoteka:Monastère de Kalenić.jpg|thumb|desno|270|thumb|Manastirska crkva u Kaleniću]]
-Na polju književnosti, nastavlja se stvaranje originalnih književnih dela, kojima prethodi stvaralaštvo [[Monahinja Jefimija|monahinje Jefimije]] i [[Danilo III|Danila Banjskog Mladeg]] (1390—1396). Najznacajniji pisac ovog perioda, svakako je Stefanov bliski saradnik [[Konstantin Filozof]]<ref name="Joca" />. Pored prevoda sa grckog i vec pomenutog dela ''„Skazanije o pismeneh“'', njegovo najvažnije delo je ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevica]]“'', napisano 1431. godine<ref name="Joca" />, na zahtev [[Nikon (patrijarh srpski)|patrijarha Nikona]] i vlastele. Prema mišljenju [[Jovan Deretic|Jovana Deretica]] ''njegovo delo cini završnu etapu u razvoju naših (srpskih) starih [[biografija|životopisa]] od [[Hagiografija|hagiografije]] ka [[Istorija|istoriji]]'' tj. [[Biografija|biografiji]], ali je istovremeno njegov ''izraz prosto okovan [[besedništvo|retorikom]]'' da je stvorena tolika ''zbrka i nejasnost u izlaganju'', da se na ''momente teško može razabrati šta hoce da kaže''<ref name="Joca" />. Njegovo delo je znacajno i kao neka vrsta izvora za nastanak i razvoj [[spisak srpskih epskih narodnih pesama|epske narodne poezije]], jer se dogadaji opisani u njemu javljaju kao centralne teme nekih epskih pesama<ref name="Joca" />. Pored njega, pocetkom [[15. vek|XV veka]] u Srbiji stvara i [[Grigorije Camblak]], koji je napisao ''„[[Žitije Stefana Decanskog]]“'', ''„Službu Stefanu Decanskom“'' i ''„Opis prenosa moštiju svete Petke iz Bugarske u Srbiju“'', a medu znacajne pisce ovog doba, ubraja se i [[Grci|Grk]] [[Antonio Rafail|Antonija Rafail Epaktik (''Došljak'')]], koji je krajem druge decenije [[15. vek|XV veka]] napisao ''„Pohvalu knezu Lazaru“''<ref name="Joca" />.
+Na polju književnosti, nastavlja se stvaranje originalnih književnih dela, kojima prethodi stvaralaštvo [[Monahinja Jefimija|monahinje Jefimije]] i [[Danilo III|Danila Banjskog Mlađeg]] (1390—1396). Najznačajniji pisac ovog perioda, svakako je Stefanov bliski saradnik [[Konstantin Filozof]]<ref name="Joca" />. Pored prevoda sa grčkog i već pomenutog dela ''„Skazanije o pismeneh“'', njegovo najvažnije delo je ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevića]]“'', napisano 1431. godine<ref name="Joca" />, na zahtev [[Nikon (patrijarh srpski)|patrijarha Nikona]] i vlastele. Prema mišljenju [[Jovan Deretić|Jovana Deretića]] ''njegovo delo čini završnu etapu u razvoju naših (srpskih) starih [[biografija|životopisa]] od [[Hagiografija|hagiografije]] ka [[Istorija|istoriji]]'' tj. [[Biografija|biografiji]], ali je istovremeno njegov ''izraz prosto okovan [[besedništvo|retorikom]]'' da je stvorena tolika ''zbrka i nejasnost u izlaganju'', da se na ''momente teško može razabrati šta hoće da kaže''<ref name="Joca" />. Njegovo delo je značajno i kao neka vrsta izvora za nastanak i razvoj [[spisak srpskih epskih narodnih pesama|epske narodne poezije]], jer se događaji opisani u njemu javljaju kao centralne teme nekih epskih pesama<ref name="Joca" />. Pored njega, početkom [[15. vek|XV veka]] u Srbiji stvara i [[Grigorije Camblak]], koji je napisao ''„[[Žitije Stefana Dečanskog]]“'', ''„Službu Stefanu Dečanskom“'' i ''„Opis prenosa moštiju svete Petke iz Bugarske u Srbiju“'', a među značajne pisce ovog doba, ubraja se i [[Grci|Grk]] [[Antonio Rafail|Antonija Rafail Epaktik (''Došljak'')]], koji je krajem druge decenije [[15. vek|XV veka]] napisao ''„Pohvalu knezu Lazaru“''<ref name="Joca" />.
-Razvoj arhitekture, zapocet tokom poslednje cetvrtine [[14. vek|XIV veka]] pod knezom Lazarom, nastavljen je i pod njegovim sinom Stefanom. Na polju sakralne arhitekture podižu se crkve u [[Moravski stil|Moravskom stilu]], nastalom pod uticajem crkava u [[Stefan Dušan|Dušanovoj]] zadužbini [[Manastir Svetih Arhangela (Prizren)|Svetim Arhangelima]] kod [[Prizren]]a. Pored Stefanove zadužbine [[Manastir Manasija|Manasije]], tokom njegove vladavine podiže se i [[manastir Kalenic]], cija crkva spada medu najlepše primere ovog stila<ref name="KIS">{{JD-KIS}}</ref><ref name="Kalenic">{{GA-SNS}}</ref>.
+Razvoj arhitekture, započet tokom poslednje četvrtine [[14. vek|XIV veka]] pod knezom Lazarom, nastavljen je i pod njegovim sinom Stefanom. Na polju sakralne arhitekture podižu se crkve u [[Moravski stil|Moravskom stilu]], nastalom pod uticajem crkava u [[Stefan Dušan|Dušanovoj]] zadužbini [[Manastir Svetih Arhangela (Prizren)|Svetim Arhangelima]] kod [[Prizren]]a. Pored Stefanove zadužbine [[Manastir Manasija|Manasije]], tokom njegove vladavine podiže se i [[manastir Kalenić]], čija crkva spada među najlepše primere ovog stila<ref name="KIS">{{JD-KIS}}</ref><ref name="Kalenić">{{GA-SNS}}</ref>.
 [[Datoteka:Despotovac_l_Manastir_Manasija_001.jpg|thumb|desno|270|thumb|Donžon kula i crkva u Manasiji]]
-Još veci napredak ostvaruje se u domenu fortifikacione arhitekture. Upadi [[Osmanlije|Osmanlija]] primorali su njegovog oca da podigne jaka utvrdenja na svojim jugoistocnim granicama ([[Pirotski Grad|Pirot]], [[Prokupacki Grad|Prokuplje]], [[Tvrdava Stalac|Stalac]] i druga), kao i da svoju prestonicu i zadužbinu dodatno utvrdi. Stefanovo doba donosi znacajna poboljšanja u odnosu na novitete koje su u srpsku vojnu arhitekturu uneli [[Grad cara Lazara|Kruševacki Grad]] i [[Ravanicko utvrdenje]], a vidljivi su na [[Beogradska tvrdava u doba Stefana Lazarevica|velikim radovima izvršenim na Beogradskoj tvrdavi]], kao i na utvrdenju Manasije, koje po primeni nekih odbrambrenih rešenja prevazilazi i samu Beogradsku tvrdavu<ref name="Mare" />. Umesto uobicajenog bedema, izuzetno retko zašticenog šancem, kod Ravanice i Malog Grada u Kruševcu javlja se sistem dvostrukih bedema sa šancem{{Napomena|Prvu liniju odbrane predstavlja dubok šanac, koji je u Kruševcu bio ispunjen [[Voda|vodom]]. Drugu liniju cini niski bedem tacnije grudobran, smešten na unutrašnjoj ivici šanca, dok je trecu liniju cinio visoki bedem ojacan kulama. Slicno rešenje, sa dodatnim srednjim bedemom, primenjeno je u delu [[Carigradski bedemi|Carigradskih bedema]], poznatih kao [[Dvostruki bedemi Teodosija II|Teodosijevi bedemi]].}}, koji kod Beograda dostiže svoju savršeniju formu dodavanjem [[Eskarpa|eskarpe]] (koso nagnuta unutrašnja strana šanca). U široku upotrebu ulaze [[Mašikula|mašikule]] (kojih u Beogradu ima relativno malo na kapijama, dok su u Manasiji one gotovo svuda, ne samo po kulama, vec i po bedemima{{Napomena|Prvobitno ih nije bilo ni u [[Manastir Manasija|Manasiji]], ali su dodate prilikom nadzidivanja kula, koje je izvedeno u toku same gradnje.}}), a uz glavne kapije se javljaju po dve kule{{Napomena|U [[Beograd]]u je u prvoj fazi bila podignuta samo jedna kula, kao kod današnje Despotove kapije, da bi u drugoj fazi bila dogradena još jedna.}}, umesto po jedne, kao do tada. Napredak je vidljiv i na [[Donžon kula]]ma oba utvrdenja{{Napomena|Smatra se da je, danas uništeni [[Donžon Stefanovog Beograda]], ''kula Nebojša'' bila veoma slicna, ako ne i istovetna manasijskom Donžonu, tzv. ''Despotovoj kuli''.}}, koje po svojim dimenzijama (visina im je nešto preko 30 metara<ref name="Aca">{{AD-TVD}}</ref>) uveliko prevazilaze dotašnje primere. Poredenja radi, Donžon kula u Kruševcu je bila visoka oko 16<ref>Predrag Ðidic, ''„Tvrdave i ostaci utvrdenih gradova. Publikacija 3, Kruševac“'', [[Beograd]] [[2008]]. ISBN 978-86-908427-4-2</ref>, u Stalacu 19.5<ref>Predrag Ðidic, ''„Tvrdave i ostaci utvrdenih gradova. Publikacija 11, Stalac“'', [[Beograd]] [[2009]]. ISBN 978-86-908427-9-7</ref>, u [[Maglic]]u oko 20<ref>Predrag Ðidic, ''„Tvrdave i ostaci utvrdenih gradova. Publikacija 8, Maglic“'', [[Beograd]] [[2008]]. ISBN 978-86-908427-9-7</ref>, dok su kule koje su cuvale kapiju u Manasiji visoke oko 22 metra<ref name="Aca" />.
+Još veći napredak ostvaruje se u domenu fortifikacione arhitekture. Upadi [[Osmanlije|Osmanlija]] primorali su njegovog oca da podigne jaka utvrđenja na svojim jugoistočnim granicama ([[Pirotski Grad|Pirot]], [[Prokupački Grad|Prokuplje]], [[Tvrđava Stalać|Stalać]] i druga), kao i da svoju prestonicu i zadužbinu dodatno utvrdi. Stefanovo doba donosi značajna poboljšanja u odnosu na novitete koje su u srpsku vojnu arhitekturu uneli [[Grad cara Lazara|Kruševački Grad]] i [[Ravaničko utvrđenje]], a vidljivi su na [[Beogradska tvrđava u doba Stefana Lazarevića|velikim radovima izvršenim na Beogradskoj tvrđavi]], kao i na utvrđenju Manasije, koje po primeni nekih odbrambrenih rešenja prevazilazi i samu Beogradsku tvrđavu<ref name="Mare" />. Umesto uobičajenog bedema, izuzetno retko zaštićenog šancem, kod Ravanice i Malog Grada u Kruševcu javlja se sistem dvostrukih bedema sa šancem{{Napomena|Prvu liniju odbrane predstavlja dubok šanac, koji je u Kruševcu bio ispunjen [[Voda|vodom]]. Drugu liniju čini niski bedem tačnije grudobran, smešten na unutrašnjoj ivici šanca, dok je treću liniju činio visoki bedem ojačan kulama. Slično rešenje, sa dodatnim srednjim bedemom, primenjeno je u delu [[Carigradski bedemi|Carigradskih bedema]], poznatih kao [[Dvostruki bedemi Teodosija II|Teodosijevi bedemi]].}}, koji kod Beograda dostiže svoju savršeniju formu dodavanjem [[Eskarpa|eskarpe]] (koso nagnuta unutrašnja strana šanca). U široku upotrebu ulaze [[Mašikula|mašikule]] (kojih u Beogradu ima relativno malo na kapijama, dok su u Manasiji one gotovo svuda, ne samo po kulama, već i po bedemima{{Napomena|Prvobitno ih nije bilo ni u [[Manastir Manasija|Manasiji]], ali su dodate prilikom nadziđivanja kula, koje je izvedeno u toku same gradnje.}}), a uz glavne kapije se javljaju po dve kule{{Napomena|U [[Beograd]]u je u prvoj fazi bila podignuta samo jedna kula, kao kod današnje Despotove kapije, da bi u drugoj fazi bila dograđena još jedna.}}, umesto po jedne, kao do tada. Napredak je vidljiv i na [[Donžon kula]]ma oba utvrđenja{{Napomena|Smatra se da je, danas uništeni [[Donžon Stefanovog Beograda]], ''kula Nebojša'' bila veoma slična, ako ne i istovetna manasijskom Donžonu, tzv. ''Despotovoj kuli''.}}, koje po svojim dimenzijama (visina im je nešto preko 30 metara<ref name="Aca">{{AD-TVD}}</ref>) uveliko prevazilaze dotašnje primere. Poređenja radi, Donžon kula u Kruševcu je bila visoka oko 16<ref>Predrag Đidić, ''„Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 3, Kruševac“'', [[Beograd]] [[2008]]. ISBN 978-86-908427-4-2</ref>, u Stalaću 19.5<ref>Predrag Đidić, ''„Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 11, Stalać“'', [[Beograd]] [[2009]]. ISBN 978-86-908427-9-7</ref>, u [[Maglič]]u oko 20<ref>Predrag Đidić, ''„Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 8, Maglič“'', [[Beograd]] [[2008]]. ISBN 978-86-908427-9-7</ref>, dok su kule koje su čuvale kapiju u Manasiji visoke oko 22 metra<ref name="Aca" />.
 [[Datoteka:Sveti_ratnici_Manasija.jpg|thumb|left|300|thumb|''Sveti ratnici'' (deo freske iz manastira Manasije)]]
-Moravski stil u arhitekturi pratio je i zaseban stil u [[Slikarstvo|slikarstvu]], a jedno od njegovih remek-dela<ref name="KIS" /> je freskoslikarstvo u [[Manastir Kalenic|Kalenicu]], nastalo oko 1413. godine<ref name="Toza">{{SR-PSV}}</ref><ref name="KIS" />. Prema mišljenju [[Istorija umetnosti|istoricara umetnosti]] i [[srpska akademija nauka i umetnosti|akademika]] [[Svetozar Radojcic|Svetozara Radojcica]], živopis u Kalenicu ima tri osnovne crte<ref name="KIS" />:
+Moravski stil u arhitekturi pratio je i zaseban stil u [[Slikarstvo|slikarstvu]], a jedno od njegovih remek-dela<ref name="KIS" /> je freskoslikarstvo u [[Manastir Kalenić|Kaleniću]], nastalo oko 1413. godine<ref name="Toza">{{SR-PSV}}</ref><ref name="KIS" />. Prema mišljenju [[Istorija umetnosti|istoričara umetnosti]] i [[srpska akademija nauka i umetnosti|akademika]] [[Svetozar Radojčić|Svetozara Radojčića]], živopis u Kaleniću ima tri osnovne crte<ref name="KIS" />:
 :laki svetli [[kolorit]]
-:prigušenu plasticnost [[Covek|ljudskih]] likova
+:prigušenu plastičnost [[Čovek|ljudskih]] likova
 :veoma naglašene [[prava (linija)|linije]]
-Jedna od najlepših i najpoznatijih fresaka iz Kalenica je ''[[Svadba u Kani]]''<ref name="KIS" />, a citav živopis pokazuje neobicnu slicnost sa živopisom [[carigradske crkve]] [[Crkva Hrista Spasitelja u Polju|Hrista Spasitelja u Polju]]<ref name="KIS" />, koja spada medu remek-dela [[Vizantijska umetnost|vizantijske umetnosti]], iz doba [[Renesansa Paleologa|Renesanse Paleoga]]. Živopis u Stefanovoj zadužbini [[Manastir Manasija|Manasiji]] je takode ''visokih estetskih vrednosti''<ref name="KIS" />, ali je ocuvan u mnogo manjoj meri. Najznacajnije freske, uz ktitorsku kompoziciju na zapadnom zidu, su ''[[Hristos|Hristova]] cuda'' i ''[[Sveti ratnici]]'' (u [[naos]]u), zatim ''Pricešce [[apostol]]a'' i ''Poklonjenje žrtvi'' (u [[oltar]]skoj [[Apsida|apsidi]]), kao i prikazi [[Biblijski proroci|biblijskih proroka]] u kupoli<ref name="KIS" />.
+Jedna od najlepših i najpoznatijih fresaka iz Kalenića je ''[[Svadba u Kani]]''<ref name="KIS" />, a čitav živopis pokazuje neobičnu sličnost sa živopisom [[carigradske crkve]] [[Crkva Hrista Spasitelja u Polju|Hrista Spasitelja u Polju]]<ref name="KIS" />, koja spada među remek-dela [[Vizantijska umetnost|vizantijske umetnosti]], iz doba [[Renesansa Paleologa|Renesanse Paleoga]]. Živopis u Stefanovoj zadužbini [[Manastir Manasija|Manasiji]] je takođe ''visokih estetskih vrednosti''<ref name="KIS" />, ali je očuvan u mnogo manjoj meri. Najznačajnije freske, uz ktitorsku kompoziciju na zapadnom zidu, su ''[[Hristos|Hristova]] čuda'' i ''[[Sveti ratnici]]'' (u [[naos]]u), zatim ''Pričešće [[apostol]]a'' i ''Poklonjenje žrtvi'' (u [[oltar]]skoj [[Apsida|apsidi]]), kao i prikazi [[Biblijski proroci|biblijskih proroka]] u kupoli<ref name="KIS" />.
-== Stefan Lazarevic u epskoj poeziji ==
+== Stefan Lazarević u epskoj poeziji ==
 {{main|Kosovski ciklus}}
-''Visoki Stevan'', kako ga narodno predanje naziva, spada u red tzv. [[Slovenski zmaj|zmajevitih]] junaka<ref name="Sreta">{{SP-SSM}}</ref>, a [[Veselin Cajkanovic]] izdvaja tri osnovne karakteristike njegove mitološke licnosti<ref name="Cajkan" />:
+''Visoki Stevan'', kako ga narodno predanje naziva, spada u red tzv. [[Slovenski zmaj|zmajevitih]] junaka<ref name="Sreta">{{SP-SSM}}</ref>, a [[Veselin Čajkanović]] izdvaja tri osnovne karakteristike njegove mitološke ličnosti<ref name="Čajkan" />:
 {| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:30em; max-width: 40%;" cellspacing="5"
 | style="text-align: left;" |
-:...„Srbi braco, od boja junaci
+:...„Srbi braćo, od boja junaci
 :Sijecite srpske krvopije!
 :Gonite ih Šami i Medini,
@@ Red 417: / Red 417: @@
 :Pa odande Turke potisnuše,
 :Sve ih gone, nigda ne prestaju,
-:Doceraše moru debelome,
+:Doćeraše moru debelome,
-:Preceraše Šami i Medini.
+:Prećeraše Šami i Medini.
-:Tadaj Stevan na obalu dode,
+:Tadaj Stevan na obalu dođe,
 :Turski topuz u more bacio,
 :I ovako tiho govorio:
 :„Kada topuz iz mora izaš'o,
-:Onda Turcin preko mora preš'o
+:Onda Turčin preko mora preš'o
 :I Kruševca moga osvojio,
 :Opet srpsko carstvo zadobio.“
@@ Red 447: / Red 447: @@
 |}
 *putovanje po svetu
-*rodenje Janka i Janje
+*rođenje Janka i Janje
 *neuspešna borba sa [[Turci]]ma
-On kaže da je ''najviše mitova o njemu zabeleženo daleko od njegove uže oblasti, u [[Hercegovina|Hercegovini]], [[Bosna|Bosni]], na [[More|Primorju]]''<ref name="Cajkan">{{VC-SRF2|Deo=Mitski motivi u tradiciji o despotu Stevanu}}</ref> i dodaje da je ''u tim krajevima Stevanova licnost dobila najizrazitije mitsko obeležje''<ref name="Cajkan" />.
+On kaže da je ''najviše mitova o njemu zabeleženo daleko od njegove uže oblasti, u [[Hercegovina|Hercegovini]], [[Bosna|Bosni]], na [[More|Primorju]]''<ref name="Čajkan">{{VČ-SRF2|Deo=Mitski motivi u tradiciji o despotu Stevanu}}</ref> i dodaje da je ''u tim krajevima Stevanova ličnost dobila najizrazitije mitsko obeležje''<ref name="Čajkan" />.
-Prema srpskoj epici, Visoki Stevan je roden iz veze zmaja sa [[milica Hrebeljanovic|kneginjom Milicom]]<ref>Epska narodna pesma [[:s:Miloš Obilic zmajski sin|''„Miloš Obilic zmajski sin“'']]</ref>, cime se objašnjavaju njegove natprirodne junacke osobine. Cest motiv vezan za njega su putovanja<ref>Primeri za to su [[:s:Hercegovacka pripovetka o Visokom Stevanu|''„Hercegovacka pripovetka o Visokom Stevanu“'']], kao i [[spisak srpskih epskih narodnih pesama|narodna epska pesma]] [[:s:Visoki Stevan i car Bojadin|''„Visoki Stevan i car Bojadin“'']].</ref>, neretko prerušenog u [[prosjak]]a<ref>Primer za to je [[:s:Hercegovacka pripovetka o Visokom Stevanu|''„Hercegovacka pripovetka o Visokom Stevanu“'']].</ref>. To je opšti [[Mitologija|mitološki]] motiv putujuceg božanstva (prerušenog u prosjaka) koje ide svetom i gleda kako ljudi žive, nagradujuci dobre i kažnjavajuci zle. Ta crta je uocljiva i u mitološkoj licnosti [[Sveti Sava|svetog Save]], koji je tu osobinu, po mišljenju Cajkanovica, preuzeo od nekadašnjeg [[Vrhovni bog Srba (mnogoboštvo)|Srpskog vrhovnog boga]], a karakteriše i epskog [[Marko Kraljevic|Marka Kraljevica]]<ref name="Cajkan" />.
+Prema srpskoj epici, Visoki Stevan je rođen iz veze zmaja sa [[milica Hrebeljanović|kneginjom Milicom]]<ref>Epska narodna pesma [[:s:Miloš Obilić zmajski sin|''„Miloš Obilić zmajski sin“'']]</ref>, čime se objašnjavaju njegove natprirodne junačke osobine. Čest motiv vezan za njega su putovanja<ref>Primeri za to su [[:s:Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu|''„Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu“'']], kao i [[spisak srpskih epskih narodnih pesama|narodna epska pesma]] [[:s:Visoki Stevan i car Bojadin|''„Visoki Stevan i car Bojadin“'']].</ref>, neretko prerušenog u [[prosjak]]a<ref>Primer za to je [[:s:Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu|''„Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu“'']].</ref>. To je opšti [[Mitologija|mitološki]] motiv putujućeg božanstva (prerušenog u prosjaka) koje ide svetom i gleda kako ljudi žive, nagrađujući dobre i kažnjavajući zle. Ta crta je uočljiva i u mitološkoj ličnosti [[Sveti Sava|svetog Save]], koji je tu osobinu, po mišljenju Čajkanovića, preuzeo od nekadašnjeg [[Vrhovni bog Srba (mnogoboštvo)|Srpskog vrhovnog boga]], a karakteriše i epskog [[Marko Kraljević|Marka Kraljevića]]<ref name="Čajkan" />.
-U razlicitim oblicima, ali sa istom osnovnom radnjom, zabeležena je prica o rodenju [[blizanac]]a, Janka i Janje, ciji je otac bio Stevan.<ref>Primeri za to su [[:s:Vukov Rjecnik o Sibinjanin Janku|''„Vukov Rjecnik o Sibinjanin Janku“'']], kao i pesma [[:s:Visoki Stevan i car Bojadin|''„Visoki Stevan i car Bojadin“'']].</ref> Stevanov sin, Janko je epski Sibinjanin Janko (istorijski [[Janoš Hunjadi]]), koji je zbog svog porekla ''poslije išao u Srbiju i bio se s Turcima kao tražeci svoju ocevinu''. Njegova cerka, Janja, je majka jednog od junaka epskih pesama,[[Banovic Sekula|Banovic Sekule]], a svi Stevanovi potomci su, kroz njegovo zmajsko poreklo, nasledili i nadljudske karakteristike i sposobnosti. Ova prica takode predstavlja opštepoznati mitološki motiv o (putujucem) božanstvu koje pristaje da stupi u dobrovoljni odnos sa devojkom iz domacinstva koje mu je ukazalo gostoprimstvo ''i na taj nacin pokloni ljudima svoj plod''<ref name="Cajkan" />. Slicna mitološka prica, vezana je i za [[Tezej]]a, odnosno jednu od legendi vezanih za njegovo rodenje, prema kojoj je njegov otac bio, bog [[More|mora]], [[Posejdon]].
+U različitim oblicima, ali sa istom osnovnom radnjom, zabeležena je priča o rođenju [[blizanac]]a, Janka i Janje, čiji je otac bio Stevan.<ref>Primeri za to su [[:s:Vukov Rječnik o Sibinjanin Janku|''„Vukov Rječnik o Sibinjanin Janku“'']], kao i pesma [[:s:Visoki Stevan i car Bojadin|''„Visoki Stevan i car Bojadin“'']].</ref> Stevanov sin, Janko je epski Sibinjanin Janko (istorijski [[Janoš Hunjadi]]), koji je zbog svog porekla ''poslije išao u Srbiju i bio se s Turcima kao tražeći svoju očevinu''. Njegova ćerka, Janja, je majka jednog od junaka epskih pesama,[[Banović Sekula|Banović Sekule]], a svi Stevanovi potomci su, kroz njegovo zmajsko poreklo, nasledili i nadljudske karakteristike i sposobnosti. Ova priča takođe predstavlja opštepoznati mitološki motiv o (putujućem) božanstvu koje pristaje da stupi u dobrovoljni odnos sa devojkom iz domaćinstva koje mu je ukazalo gostoprimstvo ''i na taj način pokloni ljudima svoj plod''<ref name="Čajkan" />. Slična mitološka priča, vezana je i za [[Tezej]]a, odnosno jednu od legendi vezanih za njegovo rođenje, prema kojoj je njegov otac bio, bog [[More|mora]], [[Posejdon]].
-Narodni umetnik govori i o borbama Visokog Stevana sa Turcima.<ref>Primeri za to su [[:s:Vukov Rjecnik o Visokom Stefanu|''„Vukov Rjecnik o Visokom Stefanu“'']], kao i epska pesma [[:s:Visoki Stevan i car Bajazit|''„Visoki Stevan i car Bajazit“'']].</ref> U delima se opisuju njegove strahovite pobede nad njima, ali on ipak ne uspeva da izbori konacnu pobedu nad njima tj. trajno ih protera iz Srbije, ne zbog svoje eventualne nesposobnosti ili manjka vojske, vec iskljucivo zbog upliva više sile tj. sam ''[[Bog]] Svevišnji'' mu to ne dozvoljava. Njegova nastojanja obicno su propracena sa bacanjem kletve vezane za nemoguce dešavanje koje se ipak desi, što je relativno cest motiv, ne samo u srpskoj, vec i u drugim mitologijama<ref name="Cajkan" />.
+Narodni umetnik govori i o borbama Visokog Stevana sa Turcima.<ref>Primeri za to su [[:s:Vukov Rječnik o Visokom Stefanu|''„Vukov Rječnik o Visokom Stefanu“'']], kao i epska pesma [[:s:Visoki Stevan i car Bajazit|''„Visoki Stevan i car Bajazit“'']].</ref> U delima se opisuju njegove strahovite pobede nad njima, ali on ipak ne uspeva da izbori konačnu pobedu nad njima tj. trajno ih protera iz Srbije, ne zbog svoje eventualne nesposobnosti ili manjka vojske, već isključivo zbog upliva više sile tj. sam ''[[Bog]] Svevišnji'' mu to ne dozvoljava. Njegova nastojanja obično su propraćena sa bacanjem kletve vezane za nemoguće dešavanje koje se ipak desi, što je relativno čest motiv, ne samo u srpskoj, već i u drugim mitologijama<ref name="Čajkan" />.
-== Popularna kultura i naslede ==
+== Popularna kultura i nasleđe ==
 [[Datoteka:Despot_Stefan_Kalemegdan.jpg|thumb|Spomenik despotu Stefanu na [[Kalemegdan]]u]]
 Njegov lik se pojavljuje u filmu [[Boj na Kosovu (film)|Boj na Kosovu]], iz [[1989]]. godine.
-Stefan Lazarevic ima cak dve ulice u Beogradu: ''Bulevar Despota Stefana'' i ''Visokog Stevana''.
+Stefan Lazarević ima čak dve ulice u Beogradu: ''Bulevar Despota Stefana'' i ''Visokog Stevana''.
 == Napomene ==
@@ Red 472: / Red 472: @@
 '''Primarni izvori:'''
 * ''Žitije svetoga kneza Lazara''
-* [[Konstantin Filozof]], ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevica]]“''
+* [[Konstantin Filozof]], ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevića]]“''
-'''Naucni radovi:'''
+'''Naučni radovi:'''
 * {{VM-PM}}
 * {{SR-PSV}}
@@ Red 480: / Red 480: @@
 * {{ODB}}
 * {{GO-IV}}
-* {{VC-SRF2}}
+* {{VČ-SRF2}}
 * {{AVRLj-SD}}
 * {{JD-KIS}}
@@ Red 487: / Red 487: @@
 == Vidi još ==
-*[[Vuk Brankovic]]
+*[[Vuk Branković]]
-*[[Marko Mrnjavcevic]]
+*[[Marko Mrnjavčević]]
-*[[Milica Hrebeljanovic]]
+*[[Milica Hrebeljanović]]
 *[[Srpska despotovina]]
 *[[Istorija Srbije u srednjem veku]]
 == Spoljašnje veze ==
-{{Commonscat|Stefan Lazarevic}}
+{{Commonscat|Stefan Lazarević}}
-* [http://www.spcportal.org/index.php?pg=1931&lang=sr Stefan Lazarevic] (SPC)
+* [http://www.spcportal.org/index.php?pg=1931&lang=sr Stefan Lazarević] (SPC)
-* [http://www.balkanmagazin.net/kolumna/istorija/despot_stefan_lazarevic.xhtml Despot Stefan Lazarevic] (balkanmagazin.net)
+* [http://www.balkanmagazin.net/kolumna/istorija/despot_stefan_lazarevic.xhtml Despot Stefan Lazarević] (balkanmagazin.net)
 * [http://www.sv-jelisaveta.org.yu/holidays_alone.php?ArticleId=%20319 Sv. despot Stevan Visoki]
-* [http://www.dijaspora.nu/srpski/njvk/srpsko_pesnistvo_c.html#ljubav Stefan Lazarevic: Slovo ljubve]
+* [http://www.dijaspora.nu/srpski/njvk/srpsko_pesnistvo_c.html#ljubav Stefan Lazarević: Slovo ljubve]
 * [http://istorijska-biblioteka.wikidot.com/art:sporazum-u-tati Istorijska biblioteka:Sporazum u Tati]
 *[http://www.istorijskabiblioteka.com/art2:bitka-kod-nikopolja-u-delu-konstantina-filozofa Istorijska biblioteka: Konstantin filozof o bici kod Nikopolja]
@@ Red 504: / Red 504: @@
 {{niz|
-pre=[[Lazar Hrebeljanovic]]|
+pre=[[Lazar Hrebeljanović]]|
 spisak=Knez Srbije</br>([[1389.|1389]] — [[1402]])|
 posle=Srbija [[1402]]. godine postaje despotovina.|
@@ Red 512: / Red 512: @@
 pre=Srbija je bila kneževina.|
 spisak=[[Srpska despotovina|Despot Srbije]]</br>([[1402]] — [[1427]])|
-posle=[[Ðurad Brankovic]]}}
+posle=[[Đurađ Branković]]}}
 [[Kategorija:Srpski vladari]]
-[[Kategorija:Rodeni 1377.]]
+[[Kategorija:Rođeni 1377.]]
 [[Kategorija:Umrli 1427.]]
 [[Kategorija:Otomanski vazali]]

Stefan Lazarević
Freska iz crkve manastira Manasije, 1418. godine
Datum rođenja	1377.
Mesto rođenja	Kruševački Grad
Datum smrti	19. jul 1427.
Mesto smrti	Glavica kod Kragujevca
Grob	Koporin/Manasija
Titula	Knez i despot Srbije
Period	1389/1393 — 1402, knez Srbije 1402 — 1427, despot Srbije
Prethodnik	Lazar
Naslednik	Đurađ
Poreklo
Dinastija	Lazarevići
Otac	Lazar
Majka	Milica
Porodica
Supružnik	Jelena
Deca	nije ih imao