Apenini – razlika između verzija
Nema sažetka izmjene oznake: mobilno uređivanje mobilno veb-uređivanje |
potpuno da bi bili bolji.... oznaka: veze do višeznačnih odrednica |
||
| Red 1: | Red 1: | ||
{{coord|42|28|9|N|13|33|57|E|type:Mountain range}} |
|||
[[Datoteka:Italia fisica appennini.png|thumb|right|300px|Reljef Apenina.]] |
|||
{{Planinski masiv |
|||
|ime=Apenini |
|||
|deo= |
|||
|slika=Due_corni_teramano.JPG |
|||
|opis= Pogled na [[vrh]] [[Corno Grande]] u [[Gran Sasso|Masivu Gran Sasso]] |
|||
|dužina=1400 |
|||
|širina=40 - 201 |
|||
|površina= |
|||
|vrh=[[Corno Grande]] |
|||
|visina=2,912 |
|||
|zaštita= |
|||
|država={{flag|Italija}} |
|||
}} |
|||
'''Apenini''' ([[Talijanski jezik|talijanski]]: ''Appennino'') je niz [[planinski masiv|planinskih masiva]] omeđenih uskim [[obala]]ma, koji formiraju [[kičma|kičmu]] [[Apeninsko poluostrvo|Apeninskog poluotoka]]. |
|||
Prostiru se od [[planinski prijevoj|prijevoja]] [[Colle di Cadibona]] na [[sjeverozapad]]u, koji ih razdvaja od [[Ligurijske Alpe|Ligurskih Alpi]] i formiraju veliki luk, koji se proteže sve do [[Egadski otoci|Egadskih otoka]] [[zapad]]no od [[Sicilija|Sicilije]].<ref name=brit/> |
|||
== Geografske karakteristike == |
|||
'''Apenini''' su planinski lanac dug otprilike 1200 km koji se proteže na istočnoj obali [[Italija|Italije]], od sjevera do juga polutoka. [[Apeninski poluotok]] je i dobio ime prema planinskom lancu. Lanac se može podijeliti na tri dijela: sjeverni Apenini, središnji Apenini i južni Apenini. Najviši vrh lanca je [[Corno Grande]] (2,912 m). |
|||
Njihova ukupna [[dužina|duljina]] je oko 1400 [[kilometar]]a, a [[širina]] im se kreće od 40 do 201 [[km]], najviši [[vrh]] Apenina je - [[Corno Grande]], sa svojih 2, 912 [[metar]]a. |
|||
[[planinski masiv|Masiv]] slijedi orijentaciju [[sjeverozapad]]-[[jugoistok]] sve do [[Kalabrija|Kalabrije]], na [[jug|južnom]] kraju [[Italija|Italije]], tad mijenja smjer, prvo prema [[jug]]u i nakraju prema [[zapad]]u.<ref name=brit/> |
|||
[[datoteka:Italia_fisica_appennini.png|right|thumb|290px|<center>[[Karta]] [[Apeninsko poluostrvo|Apeninskog poluotoka]] sa pozicijom [[planinski masiv|masiva]]]] |
|||
Apenini spadaju u mlađe [[planinski masiv|masive]] [[alpe|alpskog]] sistema, [[Geologija|geološki]] su povezani sa [[Sjeverna Afrika|sjevernoafričkim]] [[Atlaske planine|Atlaskim planinama]]. |
|||
Slični su [[balkan]]skim [[Dinaridi|Dinaridima]], koji se protežu sve do [[Grčka|Grčke]]. Za razliku od tog [[planinski masiv|masivi]] na [[Sardinija|Sardiniji]] i [[Korzika|Korzici]], nisu slični Apeninima, jer su njihove [[granit]]ne [[stijena|stijenske]] mase povezane sa krakovima duž [[Španjolska|španjolske]] i [[Francuska|francuske]] obale, od kojih su razdvojeni prije nekih 20 miliona godina.<ref name=brit/> |
|||
[[datoteka:Rivarolo_Panorama_1.JPG|left|thumb|240px|<center>Rivarolo [[kvart]] [[Genova|Genove]] leži u Ligurskim apeninima]] |
|||
[[datoteka:Pisanino_da_Tambura.jpg|240px|thumb|left|<center>[[Monte Pisanino]] u [[Antiapenini|Tirenskim Antiapeninima]] ([[Toskana]])]] |
|||
==Geomorfologija== |
|||
[[Kategorija:Planine u Italiji]] |
|||
Apenini se generalno dijele na tri dijela: Sjeverne, Centralne i Južne Apenine, u koje spadaju i [[Sikulski Apenini]] na [[Sicilija|Siciliji]].<ref name=tre/> |
|||
=== Sjeverni Apenini === |
|||
Sjeverni Apenini protežu se od [[sjeverozapad]]a prema [[jugoistok]]u ali im se [[Jadransko more|jadranska]] i [[Tirensko more|tirenska]] strana razlikuju, dok se [[Jadransko more|jadranska]] polako spušta prema [[more|moru]], centralna zona masiva se uzdiže, poduprta sa [[Tirensko more|tirenske]] strane [[Antiapenini|Antiapeninima]]. |
|||
[[Granica]] na [[sjever]]u je [[Planinski prijevoj|prijevoj]] [[Colle di Cadibona]] kod [[Savona|Savone]] a na [[jug]]u [[Planinski prijevoj|prijevoj]] [[Bocca Serriola]] kod [[Città di Castello]]. Dijele se na dva dijela; na Ligurske i Toskansko-Emilijske Apenine.<ref name=tre/> |
|||
Ligurski Apenini koji se vežu sa [[Ligurijske Alpe|Ligurijskim Alpama]], ispočetka su skromne visine (Monte Beigua 1,287 [[metar|m]]), ali postepeno raste do visine preko 2,000 [[metar|m]] (Monte Cusna, Monte Cimone). |
|||
U Toskansko-Emilijskim Apeninima koji su isprekidani brojnim [[Planinski prijevoj|prijevojima]] [[izvor|izviru]] [[rijeka|rijeke]] [[Arno]] i [[Tibar]].<ref name=tre/> |
|||
=== Centralni Apenini === |
|||
Centralni Apenini su najviši dio Apenina, protežu se od [[Città di Castello]] u [[Perugia (provincija)|Perugi]] do [[Vinchiaturo, Campobasso|Vinchiatura]] u [[Molise]]u. |
|||
Dijele se na; Umbrijsko-Markezijske i Abrucijske Apenine. |
|||
U Abrucijskim Apeninima se nalazi najviši [[vrh]] Apenina - [[Corno Grande]] (2, 914 [[metar|m]]) u [[Gran Sasso|Masivu Gran Sasso]], i drugi po visini Monte Amaro (2, 795 [[metar|m]]) u [[planinski masiv|masivu]] |
|||
Maiella.<ref name=tre/> |
|||
=== Južni Apenini === |
|||
Južni Apenini se proteže od [[Vinchiaturo, Campobasso|Vinchiatura]] u [[Molise|Moliseu]] do [[Mesinski prolaz|Mesinskog prolaza]] i dijele se na tri dijela; Kampanijske, Lukanske i Kalabrijske Apenine. |
|||
Karakteristični su po rascjepkanosti, koja ne postoji kod Centralnih i Sjevernih Apenina, naročito u [[Kampanija|Kampaniji]] i [[Bazilikata|Bazilikati]], gdje se nalaze [[planina|planine]] [[Monte Miletto]] (2,050 [[metar|m]]) i [[Monte Pollino]] (2,267 [[metar|m]]).<ref name=tre/> |
|||
Kalabrijski Apenini imaju specifične karakteristike, jer osim [[obala|obalnog]] [[planinski masiv|masiva]] između [[rijeka|rijeke]] [[Crati]] i [[Tirensko more|Tirenskog mora]], nema izoliranih [[planina]] ili isprekidanih [[planinski masiv|masiva]], već su skoro ravni jednake [[nadmorska visina|nadmorske visine]], grupirani u tri goleme [[rijeka|visoravni]] [[Sila (visoravan)|Sila]], [[Serre Calabresi]] i [[Aspromonte]] (najviša) koje se strmim terasama spuštaju do dva [[more|mora]].<ref name=tre/> |
|||
Duž [[sjever]]ne [[Sicilija|Sicilije]] prostiru se [[Sikulski Apenini]] koji se dijele na [[Peloritani|Peloritane]], [[Nebrodi|Nebrode]] i [[Madonie]].<ref name=tre>{{cite web |
|||
|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/appennino |
|||
|title= ''Appennino'' |
|||
|publisher=Enciclopedia Italiana Treccani |
|||
|language =talijanski |
|||
|accessdate =15.2.2022.}}</ref> |
|||
==Geološke karakteristike== |
|||
Dobar dio [[Geologija|geoloških]] dijelova Apenina sastoji se od [[more|morskih]] [[Sedimentne stijene|sedimentnih stijena]] koje su se taložile preko južnog ruba [[Tetiski ocean|Tetiskog oceana]], koji se prostirao između [[Evroazijska ploča|paleoeuropske]] i [[Afrička ploča|paleoafričke]] [[litosferne ploče]] tokom njihova razdvajanja u [[mezozoik]]u (prije otprilike 250-65 miliona godina). Te stijene su uglavnom [[Škriljavac|škriljci]], [[peščar|pješčenjaci]] i [[vapnenac|vapnenci]], dok su [[magmatske stijene]], kao što su rijetki [[Ofiolitni melanž|ofioliti]] Sjevernih Apenina, ostaci starije [[ocean]]ske [[Zemljina kora|kore]]. Najstarije [[metamorfne stijene]] iz kasnog [[paleozoik]]a (otprilike prije 300-250 miliona godina), sa svojim [[kontinent]]alnim [[sedimenti|sedimentnim]] pokrivačem, koji sadrži ostatci [[biljke|biljaka]], relikti su [[Zemljina kora|kore]] drevne [[Gondvana|Godvane]] i ima ih vrlo malo. |
|||
[[Granit]]ske [[Intruzija|intruzije]] i [[metamorfne stijene]] po [[Kalabrija|Kalabriji]] i [[Sicilija|Sicilije]] također su iz [[paleozoik]]a ([[hercinska orogeneza]]), ali se pretpostavlja da su [[alpe|alpskog]] porijekla i da su postale dio Apenina kasnijim [[Tektonika ploča|tektonskim]] poremećajima.<ref name=brit/> |
|||
[[Orogeneza]] Apenina razvijala se kroz nekoliko [[Tektonika ploča|tektonskih faza]], uglavnom za [[kenozoik]]a (otprilike prije 65 [[milion]]a godina), a kulminacija je bila u [[epoha (geologija)|epohama]] [[miocen]]a i [[pliocen]]a (otprilike prije 23 do 2,6 [[milion]]a godina). Apenini se sastoje od mase koju [[litosferne ploče]] potiskuju u tri osnovna pravca; prema [[istok]]u, [[jugoistok]]u, [[jugozapad]]u. Pa se tako Sjeverni i Centralni Apenini potiskuju prema [[Jadransko more|Jadranskom moru]], Južni Apenini prema [[Jonsko more|Jonskom moru]] (Kalabijski Apenini) i prema [[Afrika|Africi]] ([[Sikulski Apenini]]).<ref name=brit/> |
|||
Za vrijeme [[pliocen]]sko-[[pleistocen]]skih [[epoha (geologija)|epoha]] (prije otprilike 5.300.000 do 11.700 godina), ingresija i povlačenje [[more|mora]] uzrokovalo je formiranje velikih [[more|morskih]] i [[kontinent]]alnih [[Sedimenti|sediment]]nih pojaseva ([[pijesak]], [[gline|glina]] i konglomerati) duž padina novog [[planinski masiv|masiva]]. U posljednjih [[milion]] godina razvili su se brojni veliki [[rasjed]]i duž [[zapad]]ne strane Apenina, što je možda povezano sa stanjivanjem [[Zemljina kora|zemljine kore]] koje je počelo prije otprilike 10 [[milion]]a godina i rezultiralo formiranjem novog [[Tirensko more|Tirenskog mora]].<ref name=brit/> |
|||
Većina tih [[rasjed]]a uzrokuje snažnu [[vulkan]]sku aktivnost, pa se duž njih formirao [[vulkan]]ski lanac, od [[Monte Amiata|Monte Amiate]] u [[Toskana|Toskani]] do [[Etna|Etne]] na [[Sicilija|Siciliji]]. |
|||
Velik dio tih [[vulkan]]a, među njima [[Monte Amiata]], Monti Cimini, [[Colli Albani]] pored [[Rim]]a i [[Pontinski otoci]] su ugasli [[vulkan]]i, ali su [[Vezuv]], [[Liparski otoci]] i [[Etna]] na [[jug]]u još uvijek aktivni. |
|||
[[Seizmički talas|Seizmička]] aktivnost je uobičajena duž čitavog lanca (uključujući [[Sicilija|Siciliju]]), pa je od [[11. vijek]]a [[dokument]]irano više od 40.000 [[potres]]a.<ref name=brit/> |
|||
[[Geologija|Geološka]] mladost Apenina i velika raznolikost tipova [[stijena]] zaslužni su za današnji hrapav izgled masiva. Na [[sjever]]u u [[Ligurija|Liguriji]], ima [[Peščar|pješčenjaka]], [[lapor]]a i [[Zeleni škriljac|zelenog škriljca]]. U tim krhkim [[stijena]]ma često ima [[klizište|klizišta]]. U [[Toskana|Toskani]], [[Emilija (regija)|Emiliji]], [[Marche|Markama]] i [[Umbrija|Umbriji]] česti su [[gline|glina]], [[pijesak]] i [[vapnenac|vapnenci]]. U [[Lacij]]u, [[Kampanija|Kampaniji]], [[Apulija|Apuliji]], [[kalabrija|Kalabriji]], te [[sjever]]noj i [[istok|istočnoj]] [[Sicilija|Siciliji]], postoje velike izbočine [[vapnenac|vapnenčkih]] [[stijena]], odvojenih od [[nizina]] [[Škriljavac|škriljevcima]] i [[Peščar|pješčenjacima]]. U [[Molise]]u, [[Basilicata|Basilicati]] i [[Sicilija|Siciliji]] ima puno [[argilit]]skih tipova [[stijena]], pa [[krajolik]] ima sušan i pust izgled, uz čestu [[erozija|eroziju]] tipa [[badland]].<ref name=brit/> |
|||
==Fizička geografija== |
|||
===Rijeke=== |
|||
[[Rijeka|Rijeke]] Apenina imaju kratki tok, dvije najveće su [[Tibar]] (dug 405 [[km]]), koji svojim [[jug|južnim]] tokom protiče po [[zapad]]nim obroncima Umbrijskih Apenina prije nego što stigne do [[Rim]]a i [[Tirensko more|Tirenskog mora]]. Druga po veličini je [[Arno]] (249 [[km]]), koji teče [[zapad]]no od Toskansko-Emilijskih Apenina preko [[Firenca|Firence]] do [[Ligursko more|Ligurskog mora]]. |
|||
Velika rijeka je i [[Volturno]] (175 km]]), koji [[izvor|izvire]] u Abrucijskim Apeninima, pored [[Alfedena, L'Aquila|Alfedene]] i teče prema [[jugoistok]]u sve do sutoka sa [[pritoka|pritokom]] Calore, zatim skreće na [[jugozapad]] prema [[ušće|ušća]] u [[Tirensko more|Tirensko more]]. |
|||
I pored tog što su kratke rijeke su glavni uzrok [[erozija|erozije]] i današnjeg izgleda Apenina. U [[vapnenac|vapnenačkim]] područjima prevladava [[erozija]] [[kras]]a.<ref name=brit/> |
|||
===Jezera=== |
|||
[[Jezera|Jezera]] koja su danas mala i razbacana po čitavom [[planinski masiv|masivu]] bila su puno brojnija za [[kvartar]]a (prije otprilike 2,6 miliona godina). [[Aluvij]]alno [[Trazimensko jezero]] površine 128 [[km²]] u Umbrijsko-Markiijskim Apeninima je danas najveće jezero. Ostala jezera različitog porijekla, raštrkana su po čitavom [[planinski masiv|masivu]]. |
|||
Uz njih postoji i više od 200 [[Akumulacijsko jezero|akumulacijskih jezera]], formiranih za [[hidroelektrana|hidroelektrane]] i [[navodnjavanje]].<ref name=brit/> |
|||
===Klima=== |
|||
[[Klima]] najviših dijelova Apenina je [[Kontinentalna klima|kontinentalna]] (kao i po unutrašnjosti [[Evropa|Evrope]]), ali je blaža zbog utjecaja Mediteranska klima|mediteranske]]. |
|||
[[Zima|zimi]] često [[snijeg|sniježi]], ali su [[ljeto|ljeta]] vruća (prosječna [[jul]]ska [[temperatura]] 24°-35[[°C]]). Prosječna godišnja količina [[Padavine|padavina ]] je od 1,000 do 2,000 [[milimetar|mm]], veća na [[Tirensko more|tirenskoj]] nego na [[Jadransko more|jadranskoj]] strani.<ref name=brit/> |
|||
===Flora i fauna=== |
|||
[[Flora (biljke)|Flora]] Apenina je [[Mediteranske šume i šikare|mediteranska]] i varira od [[geografska širina|geografske širine]] i [[nadmorska visina|nadmorske visine]]. Na [[sjever]]u prevladavaju [[šuma|šume]] [[hrast]]a, [[Bukva|bukve]], [[kesten]]a i [[Bor (biljka)|bora]], a na [[jug]]u [[božikovina|božikovine]], [[lovor]]a, [[Tršlja|tršlje]], [[mirta|mirte]] i [[oleandar|oleandra]]. |
|||
Od [[Poljoprivredna kultura|usjeva]] najviše se sade [[maslina|masline]], koje uspjevaju do visine 400 [[metar]]a [[nadmorska visina|nadmorske visine]], [[agrumi]] po [[Kalabrija|Kalabriji]] i [[Sicilija|Siciliji]], i [[vinova loza]] po [[Toskana|Toskani]], [[Lacij|Laziju]] i [[Apulija|Apuliji]]. Po [[ravnica]]ma [[Emilija (regija)|Emilije]] uzgaja se [[šećerna repa]], [[krumpir]], [[povrće]] i [[voće]]. |
|||
[[Kukuruz]] se manje sadi odkad se stanovništvo raselilo. U planinskim područjima prevladavaju [[pašnjak|pašnjaci]].<ref name=brit/> |
|||
Uz tipičnu mediteransku [[fauna|faunu]], ima i nekoliko [[Autohtone vrste|autohtonih vrsta]] [[insekt|insekata]] i [[medvjed]] marsicano. Uz to ima i [[vuk]]ova, [[divokoza]] i [[divlja svinja|divljih svinja]] koji su opstali u dva [[Nacionalni park|Nacionalna parka]] [[Abruzzo, Lazio e Molise]] i [[Nacionalni park Sila]] u [[Kalabrija|Kalabriji]].<ref name=brit/> |
|||
===Stanovništvo i ekonomija=== |
|||
Apenini su još od [[prahistorija|prahistorije]] dom [[Italski narodi|italskih naroda]]. Danas se većina [[selo|naselja]] prostire na 1371 -1524 [[metar]]a [[nadmorska visina|nadmorske visine]], što je gornja granica za [[ratarstvo]]. |
|||
Gušće naseljena područja nalaze se u širokim riječnim [[dolina]]ma, bogatim [[aluvij]]alnim [[tlo|zemljištem]]. Poprilično dugo trajala je [[depopulacija]], koja je u posljednje vrijeme usporena, zbog uspješnog razvoja lokalne [[ekonomija|ekonomije]].<ref name=brit/> |
|||
Duž padina Apenina raširena je [[Laka industrija|prerađivačka industrija]], dok je u susjednoj obalnoj ravnici razvijeno [[rudarstvo]], često povezano sa nalazištima [[zemni gas|zemnog plina]]. |
|||
Minerali]] kao što su [[živa]], [[sumpor]], [[Bor (element)|bor]] i [[potaša]] također su od značaja, dok su [[kamenolom]]i [[mramor]]a - naročito oni pored [[Carrara|Carrare]] - poznati [[vijek]]ovima.<ref name=brit/> |
|||
Preko Apenina prolazi nekoliko [[željeznička pruga|željezničkih pruga]], od kojih su neke dvosmjerne i [[cesta]] koje omogućuju [[transport]]. [[Autostrada A1 (Italija)|Autostrada del Sole]] izgrađena [[1960-e|1960-ih]] je žila kucavica [[italija|talijanskog]] poluotoka.<ref name=brit>{{cite web |
|||
|url=https://www.britannica.com/place/Apennine-Range |
|||
|title= ''Apennine Range'' |
|||
|publisher =Encyclopaedia Britannica |
|||
|language =engleski |
|||
|accessdate =15.2.2022}}</ref> |
|||
== Izvori == |
|||
{{reflist}} |
|||
== Vanjske veze == |
|||
{{Commonscat|Apennine Mountains}} |
|||
* [https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=3282 ''Apenini''] {{hr icon}} |
|||
* [https://www.treccani.it/enciclopedia/appennino ''Appennino''] {{it icon}} |
|||
* [https://www.britannica.com/place/Apennine-Range ''Apennine Range''] {{en icon}} |
|||
[[Kategorija:Planinski masivi u Italiji]] |
|||
[[Kategorija:Planinski masivi po državama|Italija]] |
|||
Verzija na datum 17 februar 2022 u 12:50
range 42°28′9″N 13°33′57″E / 42.46917°N 13.56583°E
| Apenini | ||
|---|---|---|
| Dio | ||
 Pogled na vrh Corno Grande u Masivu Gran Sasso | ||
| Dužina masiva: | 1400 km | |
| Širina masiva: | 40 - 201 km | |
| Površina masiva: | km² | |
| Najviši vrh: | Corno Grande (2,912 m) | |
| Zaštićene oblasti: | ||
| Država: |  Italija
| |
Apenini (talijanski: Appennino) je niz planinskih masiva omeđenih uskim obalama, koji formiraju kičmu Apeninskog poluotoka. Prostiru se od prijevoja Colle di Cadibona na sjeverozapadu, koji ih razdvaja od Ligurskih Alpi i formiraju veliki luk, koji se proteže sve do Egadskih otoka zapadno od Sicilije.[1]
Geografske karakteristike
Njihova ukupna duljina je oko 1400 kilometara, a širina im se kreće od 40 do 201 km, najviši vrh Apenina je - Corno Grande, sa svojih 2, 912 metara. Masiv slijedi orijentaciju sjeverozapad-jugoistok sve do Kalabrije, na južnom kraju Italije, tad mijenja smjer, prvo prema jugu i nakraju prema zapadu.[1]
Apenini spadaju u mlađe masive alpskog sistema, geološki su povezani sa sjevernoafričkim Atlaskim planinama. Slični su balkanskim Dinaridima, koji se protežu sve do Grčke. Za razliku od tog masivi na Sardiniji i Korzici, nisu slični Apeninima, jer su njihove granitne stijenske mase povezane sa krakovima duž španjolske i francuske obale, od kojih su razdvojeni prije nekih 20 miliona godina.[1]
Geomorfologija
Apenini se generalno dijele na tri dijela: Sjeverne, Centralne i Južne Apenine, u koje spadaju i Sikulski Apenini na Siciliji.[2]
Sjeverni Apenini
Sjeverni Apenini protežu se od sjeverozapada prema jugoistoku ali im se jadranska i tirenska strana razlikuju, dok se jadranska polako spušta prema moru, centralna zona masiva se uzdiže, poduprta sa tirenske strane Antiapeninima.
Granica na sjeveru je prijevoj Colle di Cadibona kod Savone a na jugu prijevoj Bocca Serriola kod Città di Castello. Dijele se na dva dijela; na Ligurske i Toskansko-Emilijske Apenine.[2]
Ligurski Apenini koji se vežu sa Ligurijskim Alpama, ispočetka su skromne visine (Monte Beigua 1,287 m), ali postepeno raste do visine preko 2,000 m (Monte Cusna, Monte Cimone). U Toskansko-Emilijskim Apeninima koji su isprekidani brojnim prijevojima izviru rijeke Arno i Tibar.[2]
Centralni Apenini
Centralni Apenini su najviši dio Apenina, protežu se od Città di Castello u Perugi do Vinchiatura u Moliseu. Dijele se na; Umbrijsko-Markezijske i Abrucijske Apenine. U Abrucijskim Apeninima se nalazi najviši vrh Apenina - Corno Grande (2, 914 m) u Masivu Gran Sasso, i drugi po visini Monte Amaro (2, 795 m) u masivu Maiella.[2]
Južni Apenini
Južni Apenini se proteže od Vinchiatura u Moliseu do Mesinskog prolaza i dijele se na tri dijela; Kampanijske, Lukanske i Kalabrijske Apenine. Karakteristični su po rascjepkanosti, koja ne postoji kod Centralnih i Sjevernih Apenina, naročito u Kampaniji i Bazilikati, gdje se nalaze planine Monte Miletto (2,050 m) i Monte Pollino (2,267 m).[2]
Kalabrijski Apenini imaju specifične karakteristike, jer osim obalnog masiva između rijeke Crati i Tirenskog mora, nema izoliranih planina ili isprekidanih masiva, već su skoro ravni jednake nadmorske visine, grupirani u tri goleme visoravni Sila, Serre Calabresi i Aspromonte (najviša) koje se strmim terasama spuštaju do dva mora.[2]
Duž sjeverne Sicilije prostiru se Sikulski Apenini koji se dijele na Peloritane, Nebrode i Madonie.[2]
Geološke karakteristike
Dobar dio geoloških dijelova Apenina sastoji se od morskih sedimentnih stijena koje su se taložile preko južnog ruba Tetiskog oceana, koji se prostirao između paleoeuropske i paleoafričke litosferne ploče tokom njihova razdvajanja u mezozoiku (prije otprilike 250-65 miliona godina). Te stijene su uglavnom škriljci, pješčenjaci i vapnenci, dok su magmatske stijene, kao što su rijetki ofioliti Sjevernih Apenina, ostaci starije oceanske kore. Najstarije metamorfne stijene iz kasnog paleozoika (otprilike prije 300-250 miliona godina), sa svojim kontinentalnim sedimentnim pokrivačem, koji sadrži ostatci biljaka, relikti su kore drevne Godvane i ima ih vrlo malo. Granitske intruzije i metamorfne stijene po Kalabriji i Sicilije također su iz paleozoika (hercinska orogeneza), ali se pretpostavlja da su alpskog porijekla i da su postale dio Apenina kasnijim tektonskim poremećajima.[1]
Orogeneza Apenina razvijala se kroz nekoliko tektonskih faza, uglavnom za kenozoika (otprilike prije 65 miliona godina), a kulminacija je bila u epohama miocena i pliocena (otprilike prije 23 do 2,6 miliona godina). Apenini se sastoje od mase koju litosferne ploče potiskuju u tri osnovna pravca; prema istoku, jugoistoku, jugozapadu. Pa se tako Sjeverni i Centralni Apenini potiskuju prema Jadranskom moru, Južni Apenini prema Jonskom moru (Kalabijski Apenini) i prema Africi (Sikulski Apenini).[1] Za vrijeme pliocensko-pleistocenskih epoha (prije otprilike 5.300.000 do 11.700 godina), ingresija i povlačenje mora uzrokovalo je formiranje velikih morskih i kontinentalnih sedimentnih pojaseva (pijesak, glina i konglomerati) duž padina novog masiva. U posljednjih milion godina razvili su se brojni veliki rasjedi duž zapadne strane Apenina, što je možda povezano sa stanjivanjem zemljine kore koje je počelo prije otprilike 10 miliona godina i rezultiralo formiranjem novog Tirenskog mora.[1]
Većina tih rasjeda uzrokuje snažnu vulkansku aktivnost, pa se duž njih formirao vulkanski lanac, od Monte Amiate u Toskani do Etne na Siciliji. Velik dio tih vulkana, među njima Monte Amiata, Monti Cimini, Colli Albani pored Rima i Pontinski otoci su ugasli vulkani, ali su Vezuv, Liparski otoci i Etna na jugu još uvijek aktivni. Seizmička aktivnost je uobičajena duž čitavog lanca (uključujući Siciliju), pa je od 11. vijeka dokumentirano više od 40.000 potresa.[1]
Geološka mladost Apenina i velika raznolikost tipova stijena zaslužni su za današnji hrapav izgled masiva. Na sjeveru u Liguriji, ima pješčenjaka, lapora i zelenog škriljca. U tim krhkim stijenama često ima klizišta. U Toskani, Emiliji, Markama i Umbriji česti su glina, pijesak i vapnenci. U Laciju, Kampaniji, Apuliji, Kalabriji, te sjevernoj i istočnoj Siciliji, postoje velike izbočine vapnenčkih stijena, odvojenih od nizina škriljevcima i pješčenjacima. U Moliseu, Basilicati i Siciliji ima puno argilitskih tipova stijena, pa krajolik ima sušan i pust izgled, uz čestu eroziju tipa badland.[1]
Fizička geografija
Rijeke
Rijeke Apenina imaju kratki tok, dvije najveće su Tibar (dug 405 km), koji svojim južnim tokom protiče po zapadnim obroncima Umbrijskih Apenina prije nego što stigne do Rima i Tirenskog mora. Druga po veličini je Arno (249 km), koji teče zapadno od Toskansko-Emilijskih Apenina preko Firence do Ligurskog mora. Velika rijeka je i Volturno (175 km]]), koji izvire u Abrucijskim Apeninima, pored Alfedene i teče prema jugoistoku sve do sutoka sa pritokom Calore, zatim skreće na jugozapad prema ušća u Tirensko more. I pored tog što su kratke rijeke su glavni uzrok erozije i današnjeg izgleda Apenina. U vapnenačkim područjima prevladava erozija krasa.[1]
Jezera
Jezera koja su danas mala i razbacana po čitavom masivu bila su puno brojnija za kvartara (prije otprilike 2,6 miliona godina). Aluvijalno Trazimensko jezero površine 128 km² u Umbrijsko-Markiijskim Apeninima je danas najveće jezero. Ostala jezera različitog porijekla, raštrkana su po čitavom masivu. Uz njih postoji i više od 200 akumulacijskih jezera, formiranih za hidroelektrane i navodnjavanje.[1]
Klima
Klima najviših dijelova Apenina je kontinentalna (kao i po unutrašnjosti Evrope), ali je blaža zbog utjecaja Mediteranska klima|mediteranske]]. zimi često sniježi, ali su ljeta vruća (prosječna julska temperatura 24°-35°C). Prosječna godišnja količina padavina je od 1,000 do 2,000 mm, veća na tirenskoj nego na jadranskoj strani.[1]
Flora i fauna
Flora Apenina je mediteranska i varira od geografske širine i nadmorske visine. Na sjeveru prevladavaju šume hrasta, bukve, kestena i bora, a na jugu božikovine, lovora, tršlje, mirte i oleandra. Od usjeva najviše se sade masline, koje uspjevaju do visine 400 metara nadmorske visine, agrumi po Kalabriji i Siciliji, i vinova loza po Toskani, Laziju i Apuliji. Po ravnicama Emilije uzgaja se šećerna repa, krumpir, povrće i voće. Kukuruz se manje sadi odkad se stanovništvo raselilo. U planinskim područjima prevladavaju pašnjaci.[1]
Uz tipičnu mediteransku faunu, ima i nekoliko autohtonih vrsta insekata i medvjed marsicano. Uz to ima i vukova, divokoza i divljih svinja koji su opstali u dva Nacionalna parka Abruzzo, Lazio e Molise i Nacionalni park Sila u Kalabriji.[1]
Stanovništvo i ekonomija
Apenini su još od prahistorije dom italskih naroda. Danas se većina naselja prostire na 1371 -1524 metara nadmorske visine, što je gornja granica za ratarstvo. Gušće naseljena područja nalaze se u širokim riječnim dolinama, bogatim aluvijalnim zemljištem. Poprilično dugo trajala je depopulacija, koja je u posljednje vrijeme usporena, zbog uspješnog razvoja lokalne ekonomije.[1]
Duž padina Apenina raširena je prerađivačka industrija, dok je u susjednoj obalnoj ravnici razvijeno rudarstvo, često povezano sa nalazištima zemnog plina. Minerali]] kao što su živa, sumpor, bor i potaša također su od značaja, dok su kamenolomi mramora - naročito oni pored Carrare - poznati vijekovima.[1]
Preko Apenina prolazi nekoliko željezničkih pruga, od kojih su neke dvosmjerne i cesta koje omogućuju transport. Autostrada del Sole izgrađena 1960-ih je žila kucavica talijanskog poluotoka.[1]
Izvori
Vanjske veze
- Apenini (sh)
- Appennino (it)
- Apennine Range (en)