Gradina (tip naselja) – razlika između verzija

Izvor: Wikipedija
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu
Interaktivna pretraga historije
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
Kašteljerska kultura
oznake: vraćena izmjena vizualno uređivanje
oznake: vraćena izmjena vizualno uređivanje
Red 10: Red 10:


== Gradine na Balkanu ==
== Gradine na Balkanu ==
Posebnu skupinu čine gradinski tip naselja, kašteljeri (kasteljeri), na području [[Kvarner|Kvarnera]] i [[Istra|Istre]], pa se u [[Arheologija|arheološkoj]] literaturi ovog područja, naročito Istre, govori o '''kašteljerskoj kulturi''' koja pripada [[Brončano doba|brončanom]] i [[željezno doba|željeznom dobu]]. Ti su kašteljeri građeni na uzvisinama (vrhovi brda) sa bedemima načinjeni uglavnom od velikih klesanih kamenih blokova ili od suhozida, u predhistarskom i predilirskom (predliburnskom) razdoblju (prije [[1000-e pne.|1000-e pr.n.e.)]] kasnog [[Neolit|neolita]] i [[Brončano doba|brončanog doba]] s kontinuitetom kod [[Histri|Hista]] i [[Liburni|Liburna]] na tom području, a od V/IV. st. pr. n. ere i u keltsko-histarskoj kulturi sjeverne Istre. Kontinuitet života na tim kašteljerima sve do naših dana bilježi većina istarskih gradića.
Posebnu skupinu čine gradinski tip naselja, kašteljeri (kasteljeri), na području [[Kvarner|Kvarnera]] i [[Istra|Istre]], pa se u [[Arheologija|arheološkoj]] literaturi ovog područja, naročito Istre, govori o '''kašteljerskoj kulturi''' koja pripada [[Brončano doba|brončanom]] i [[željezno doba|željeznom dobu]]. Ti su kašteljeri građeni na uzvisinama (vrhovi brda) sa bedemima načinjeni uglavnom od velikih klesanih kamenih blokova ili od suhozida, u predhistarskom i predilirskom (predliburnskom) razdoblju (prije [[1000-e pne.|1000-e pr.n.e.)]] kasnog [[Neolit|neolita]] i [[Brončano doba|brončanog doba]] s kontinuitetom kod doseljenih [[Histri|Hista]] i [[Liburni|Liburna]] na tom području, ali već s primjenim vezivnog materijala, a od V/IV. st. pr. n. ere i u keltsko-histarskoj kulturi sjeverne Istre. Kontinuitet života na tim kašteljerima sve do naših dana bilježi većina istarskih gradića.


Ilirsko-keltsko pleme [[Japodi]] gradili su željeznodobne gradine na području svog nastavanja: [[Kras (pokrajina)|Kras]] (južna Slovenija), [[Gorski kotar]], [[Lika]] i zapadna [[Bosna (regija)|Bosna]]. Gradine u [[Hrvatsko primorje|Hrvatskom primorju]] i [[Dalmacija|Dalmaciji]] Iz [[Iliri|ilirskog]] su razdoblja ([[željezno doba]]), a najbolje su očuvane na krškome zemljištu. Te su gradine načinjene od velikih tesanih blokova, odnosno od lomljena nevezana kamenja i na svim ostalim područjima [[Balkan]]a, koja su Iliri naseljavali. Dvije [[gradine kod Livna]] proglašene su za nacionalne spomenike [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]]. Za [[Rimljani|rimske]] su vladavine pojedine gradine bile napuštene, dok su druge upotrebljavali starosjedioci ili su služile kao rimske vojne stanice. Mnoge gradinske utvrde iz ranog srednjeg vijeka još su nedovoljno istražene i valorizirane.
Ilirsko-keltsko pleme [[Japodi]] gradili su željeznodobne gradine na području svog nastavanja: [[Kras (pokrajina)|Kras]] (južna Slovenija), [[Gorski kotar]], [[Lika]] i zapadna [[Bosna (regija)|Bosna]]. Gradine u [[Hrvatsko primorje|Hrvatskom primorju]] i [[Dalmacija|Dalmaciji]] Iz [[Iliri|ilirskog]] su razdoblja ([[željezno doba]]), a najbolje su očuvane na krškome zemljištu. Te su gradine načinjene od velikih tesanih blokova, odnosno od lomljena nevezana kamenja i na svim ostalim područjima [[Balkan]]a, koja su Iliri naseljavali. Dvije [[gradine kod Livna]] proglašene su za nacionalne spomenike [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]]. Za [[Rimljani|rimske]] su vladavine pojedine gradine bile napuštene, dok su druge upotrebljavali starosjedioci ili su služile kao rimske vojne stanice. Mnoge gradinske utvrde iz ranog srednjeg vijeka još su nedovoljno istražene i valorizirane.

Verzija na datum 21 januar 2021 u 19:06

Gradina Grižane-Belgrad

Gradine (gradišta) - kašteljer (u Istri i Kvarneru) ostaci su utvrđenih stalnih naselja na uzvisinama koje se grade od prapovijesti pa sve do srednjeg vijeka. Tijekom opasnosti služile su kao pribježišta (refugium) ili kao stražarska mjesta (manje gradine). Unutar njih u pravilu se nalaze stambene građevine smještene u sredini ili duž zaštitnih zidova. Utvrđivale su se najprije palisadama s užim ili širim rovovima između njih, a kasnije se podižu i zidovi različite visine i širine, koji su u početku građeni od nevezana kamenja i zemlje, a poslije pojačavani drvenom građom.

Termin gradina u širem smislu obuhvata:

  • Sva praistorijska nalazišta sa dominatnim geografskim položajem i sa fortifikacionim sistemom izgrađenim od tvrdog materijala
  • Sva mjesta trajnijeg boravka manjih ili većih praistorijskih zajednica koja su, samim geografskim položajem pružala:
    • Određen stepen bezbjednosti od iznenadnog napada
    • Mogućnost sagledanja i konrole užeg područja
    • Uslove za lako organizovanje odbrane[1]

Gradine na Balkanu

Posebnu skupinu čine gradinski tip naselja, kašteljeri (kasteljeri), na području Kvarnera i Istre, pa se u arheološkoj literaturi ovog područja, naročito Istre, govori o kašteljerskoj kulturi koja pripada brončanom i željeznom dobu. Ti su kašteljeri građeni na uzvisinama (vrhovi brda) sa bedemima načinjeni uglavnom od velikih klesanih kamenih blokova ili od suhozida, u predhistarskom i predilirskom (predliburnskom) razdoblju (prije 1000-e pr.n.e.) kasnog neolita i brončanog doba s kontinuitetom kod doseljenih Hista i Liburna na tom području, ali već s primjenim vezivnog materijala, a od V/IV. st. pr. n. ere i u keltsko-histarskoj kulturi sjeverne Istre. Kontinuitet života na tim kašteljerima sve do naših dana bilježi većina istarskih gradića.

Ilirsko-keltsko pleme Japodi gradili su željeznodobne gradine na području svog nastavanja: Kras (južna Slovenija), Gorski kotar, Lika i zapadna Bosna. Gradine u Hrvatskom primorju i Dalmaciji Iz ilirskog su razdoblja (željezno doba), a najbolje su očuvane na krškome zemljištu. Te su gradine načinjene od velikih tesanih blokova, odnosno od lomljena nevezana kamenja i na svim ostalim područjima Balkana, koja su Iliri naseljavali. Dvije gradine kod Livna proglašene su za nacionalne spomenike Bosne i Hercegovine. Za rimske su vladavine pojedine gradine bile napuštene, dok su druge upotrebljavali starosjedioci ili su služile kao rimske vojne stanice. Mnoge gradinske utvrde iz ranog srednjeg vijeka još su nedovoljno istražene i valorizirane.

Arheologija je ustanovila njihovu neznatnu pojavu u mlađem neolitu, u Vinčanskoj kulturi (Grad u Gornjoj Tuzli). Jedan broj je izgrađen u vrijeme srednjeg i kasnog eneolita: Vis kod Dervente, vučedolska: Zecovi kod Prijedora, Debelo Brdo kod Sarajeva). Veći val osnivanja gradina pada u rano bronzano doba. Najveći broj gradina podignut je u kasno bronzano doba, u vrijeme invazije panonskih plemena na područje Balkana. Od njihove opasnosti branilo se domaće stanovništvo sve boljom organizacijom i zbijanjem u plemena, koja čuvaju svoju teritoriju. Gradine su podizane na način da su bile dio sistema odbrane šire teritorije, a ne samo manje zajednice. Zatvaranje i stabilizacija većih zajednica na određenim prostorima bio je početak stvaranja plemenskih zajednica koje su u istoriji poznate kao ilirska plemena (Autarijati, Dalmati, Desidijati, Mezeji i mnogi drugi). Izgradnja gradina traje i u željeznom dobu, a u mnogima se život nastavio i nakon rimskih osvajanja.[2]

Arhitektura gradina

Arhiktektura gradina, što se tiče njenih tehničkih osobina, u priličnoj je mjeri skromna, gledajući je iz perspektive njoj teritorijalno i vremenski bliske antičke arhikteture. Iliri nisu poznavali ni opeku ni žbuku. Grubo pritesavanje kamena zapaženo je tek u posebnim slučajevima.[3]

Građene su na glavicama usamljenih bregova sa blagim padinama. [4] Uvijek se nastojalo da jedna strana bude stjenovita strmina radi lakše odbrane. Činio ju je masivni kameni bedem uz korištenje prirodne osobine zemljišta. Bedemi su građeni jednostavnim tehnikama suhozida. Bili su to jednostruki ili višestruki zidovi od velikih kamenih blokova sa unutrašnjim prostorom ispunjenim okomito usađenim kamenim pločama i šiljcima i obično pojačanim drvenom građom. Visina (6 do 8m) i širina (do 10 m) bedema ovisila je o stepenu prirodne zaštite. Poznat je slučaj gradine na Prkosima sa 5 odbranbenih bedema. Odbrana gradine bila je pojačana okomito usađenim kamenim pločama i šiljcima.

Na gradinama susreću se zagonetni arhitektonski objekt, koji bi se mogli nazvati međašnjim gromilama (limitnim tumulima), sa strateško-fortifikacionom i vjersko-obrednom ulogom. Veličina takve gromile varira između 5 i 15 metara promjera osnove i 1 do 6 metara visine. [5]

Unutar gradina podizane su jednodjelne kuće od kamena, drveta i zemlje, sa ognjištem u sredini i ekonomski objekti (livnice i radionice za preradu metala). Neka utvrđena naselja prerasla su u trgovačka, političko-upravna i vjerska središta. [2]

Poznate gradine

Gradine su uglavnom evidentirane, djelimično sondažno istražene i poneke sistematski ispitane. Ne zna se tačan broj gradina, osim za manja područja. Na Glasincu je evidentirano preko 100,[6] u Petrovačkom polju 34 [7] i kod Livna oko 40. Smatra se da je njihov broj u Bosni i Hercegovini preko 1000. Poznate i uglavnom istražene gradine su:

Reference

  1. ↑ „Gradine”. Arheološki leksikon -Zemaljski muzej, Sarajevo. Pristupljeno 9. 2. 2017. 
  2. ↑ 2,0 2,1 „Borivoj Čović: OD BUTMIRA DO ILIRA”. Kulturno naslijeđe, Sarajevo, 1976. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  3. ↑ „Đuro Basler: Gradine i njihova zaštita”. ANUBiH Naše starine. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  4. ↑ „Blagoje Govedarica -PRILOZI KULTURNOJ STRATOGRAFIJI PRAHISTORIJSKIH GRADINA U JUGOZAPADNOJ BOSNI”. ANUBIH, Godišnjak 1982. Pristupljeno 9. 2. 2017. 
  5. ↑ „Blagoje Govedarica: Otkriće Glasinačke kulture- Gradine”. Filozofski fakultet Sarajevo – Freie Univerzitat Berlin. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  6. ↑ „Salmedin Mesihović: Historija Autarijata”. Filozofski fakultet Sarajevo, 2014.. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  7. ↑ Vejsil Ćurčić, Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, godina 1902 - STARINE IZ OKOLINE BOSANSKOG PETROVCA

Literatura

  • Alojz Benac, Arheološka problematika zapadne Bosne, Arheološko društvo BiH, Zbornik, knjiga I, Sarajevo 1983. –GRADINA U VIDOŠIMA
  • Blagoje Govedarica, Arheološka problematika zapadne Bosne, Arheološko društvo BiH, Zbornik, knjiga I, Sarajevo 1983. -Iz najstarije prošlosti Livanjskog polja
  • Bojanovski, Ivo (1988). BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA. ANUBiH, Sarajevo. 

Vanjske veze

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Gradina_(tip_naselja)&oldid=41038412