Kras (regija)

Kras (hrv. i slov.), Carso (tal.), Karst (njem. i engl.), Iulia Carsia (lat.), povijesna pokrajina sjeverno od Istarskog

Kras - Carso - Karst
U sastavu	Italija, Slovenija, Hrvatska
Upravni oblik	Podijeljen između 3 država
Službeni jezik	talijanski, slovenski, hrvatski
Glavni grad	Gorica, Sežana, Postojna, Klana
Površina	600 km²
Gustoća	0 stanovnika na km²

poluotokae, tj. unutrašnje, sjeverno, područje Julijske pokrajine, koje ide od Tršćanskog i Goriškog Krasa na zapadu te visoravan (plato) od Tršćanskog do Riječkog zaljeva na istoku, na jugu od sjevernih obronaka Ćićarije te na sjeveru do doline rijeke Pivke (s opčinom Postojnom).

Danas se stere u 3 države, Provincija Gorizia i Tršćanska provincija (Italija), Primorska i Notranjske kraške (Slovenija) i općina Klana i zapadni dio općine Matulji (Primorsko goranske županije - Hrvatska).

Kategorizacija

Kroz kasnu Antiku i srednji vijek Kras i Ćićarija su nazivani Iulia Carsia ili jugoistočnim obroncima Julijskih Alpa.

Zaštičen park prirode Duino-Aurisina, jedino područje gdje Kras dodiruje more

Prema Partizione delle Alpi (Dijelovi Alpa) iz 1926. Kras je svrstavan u dio sistema alpskog gorja i to kao jedna od 26 sekcija Alpa i to kao dvadesetidruga sekcija. Prema tim kriterijima postoji i podpodjela: Mali Kras (Piccolo Carso - grupa 22a, Gorički i Tršćanski Kras) i Istarski Kras (Carso Istriano - grupa 22b). Pojam 'Istarski' se ne odnosi na istarski poluotok, več na pokrajinu Istru koja je pod AU obuhvaćala južn dio Krasa (sjeverno od poluotoka).

Prema SOIUSA Kras nije dio Alpa već se svrstava u sistem Dinarida (Dinarske Alpe) proširujući taj pojam koji je ranije podrazumijevao svoj početak na zapadu s Velikom i Malom Kapelom i obroncima Velebita.

Prema slovenskoj geografskoj literaturi Kras se dijeli naː Planine Istre i Krasa (oznaka A1); Grupa šume doline Vipave (Tarnova) (oznaka B1); Grupa područja Snežnik-Risnjak (Monte Nevoso-Risnjak) (oznaka B2); Široka visoravan južnw (Kraške) Notranjske (oznaka B3). U posljednje je vrijeme u slovenskoj literaturi sve prisutnije sužavanje tog pojma na jugozapadni dio Slovenije (Tršćanski Kras).

Prema drugim, najprisutnijim kriterijima Kras se dijeli na Tršanski kras (Carso Triestino- Tržački kras), Gorički kras (Carso Goriziano-Goriški kras), sjeverni slovenski Kras (Carso nord sloveno) i južni ćićarijski Kras (Carso di Cicceria) koji je naprostraniji dio Krasa, na zapadu od Brkina Općine Hrpelje-Kozina (kroz koju prolazi granica između Tršćanskog i Ćićarijskog krasa) do Općine Klana, Matulji i Risnjaka na istoku.

Vodotokovi

Kras karakteriziraju tipične kraške pojave ponornica od kojih je Reka-Timava najduža površinska rijeka na Krasu (54 km), ujedno i s najduljim podzemnim tokom od 39 km, zatim je tu rijeka Pivka (27 km) koja ponire u Postojnsku jamu. Rijeka Vipava u zapadnom dijelu Krasa je druga rijeka Krasa po duljini (49 km) koja uvire u Soču (Isonzo) koja svojim južnim dijelom protiče kroz Kras.

Vodostaj mnogobrojnih potoka i rijeka Krasa je tipično mediteranski, sa bujicama u jesen i zimu te izrazito niskim vodostajem i presušivanjem u ljetno doba.

Geomorfologija

Ova se pokrajina naziva i „klasičnim krasom” jer su upravo ovdje neke površine i podzemni kraški fenomeni opisani i znanstveno objašnjeni po prvi put. Zbog toga je područje Krasa kod Devina (Duino) zaštičen park prirode, a Slovenija je 1994. nominirala manji dio Krasa (svog dijela Tršćanskog Krasa) za upis na UNESCO-v popis mjesta svjetske baštine u Evropi još 1994. godine

Najveća podemna dvorana u grotta Gigante - Sgonico

Područje Krasa je visoravan, zapravo vapnenački (iz krede) niz uzvisina i udolina uglavno u smjeru SZ-JI, kojem su u podlozi naslage fliša preko kojih su tektonskim pokretima klizno navučene starije vapnenačke naslage (iz pleocena) pa je time Kras dobio specifičnu ljuskavu strukturu naročito karakterističnu za Ćićariju koja čini granicu između Istre i Krasa. Iznad tih su navlaka zaravnjene terase koje oblikuju udoline s pašnjacima i šumskim pokrovom. Izdignuti dijelovi vrhunaca vapnenačkih naslaga uglavnom su ogoljeli. Tektonskim pokretima nastao je niz poleglih navlaka i pokrovima slična navlačenja što prostor Ktasa čini vrlo složenim. Glavni dio oblikovan je kao niz uporednih grebena s udolinama i terasama između njih, na kotama 400 do 800 m, u kojima su polja s nepropusnim naslagama i naseljima.

Na Krasu su formirane mnoge spilje i ponori. Vilenica je prva spilja u Evropi koja je postala popularnom turističkom atrakcijom još početkom XVII. st.. Među najzanimljivijim spiljama su Škocjanske jame koje su već upisane na UNESCO-ov popis, te na sjeveroistoku Postojnska jama, Otoška jama, Magdalena jama, Črna jama, Pivka jama i nekoliko manjih, dok je na zapadu (Tršćanski Kras) najznačajnija grotta Gigante (Briška jama) u općini Sgonico, koja je dimanzijama od 107 x 65 x 130 m najveća turistička jama na svijetu.

Povijest

Naseljavanje Krasa je započeto u željeznom dobu, nastavilo se u rimsko doba izgradnjom niza castrma na rimskoj cesti koja je vodila od Trsta (Tergeste) preko Krasa do Rijeke (Tarsatica). Više o povijesti Krasa v. Julija, Povijest. U tom toku od više od 2000 godina čovjek je stvorio kulturni krajolik uklanjanjem kamenja s polja i izgradnjom suhoziđa koje ovom kraškom području daju jedinstven identitet. Velika količina zidova svjedoči o iznimnoj brizi za skromno plodno poljoprivredno zemljište na kojemu se proizvodi probrano vino teran.

Naselja

Kras je gušće naseljen u zapadnom, središnjem i sjevernom području dok je slabija naseljenost prema istoku te južnom dijelu (sjeverni obronci Ćićarije). Krečući od istoka prema zapadu veća naseljaq su: Klana, Veli Brgud, Mune, Permani, Šapjane, Rupa, Pasjak, Podgrad, Ilirska Bistrica, Knežak, Pivka, Postojna, Razdrto, Senožeče, Markovščina, Materija, Hrpelje, Kozina, Socerb, Rodik, Škocjan, Divača, Villa Opicina, Sežana ('glavni grad' Tršćanskog krasa), Štorje, Vipava, Štanjel, Ajdovščina, Sistiana, Duino, Duino-Aurisina i Gorica kao najveći grad na Krasu.

Ruralni dio Krasa se kao i u Istri odlikuje kamenim kućama koje su u prošlosti bile pokrivene škriljama (pločastim kamenom, ali danas su zamijenjeni uglavnom mediteranskim crijepom), te s obično uskim prolazom pokrivenim ili balustradom (balkonom, verandom) koja se proteže cijelom dužinom kuće, te s drvenim ogradom i konstrukcijom krova. Tipične korte (dvorišta) su bile ograđene kamenim zidom, a ulaz je bio kroz kameni porton.