Put tamjana

Ruševine pustinjskog grada Šivta u Negevu važne raskrsnice na karavanskim putevima

Put tamjana koji vodi od južne Arabije do sredozemlja jedna je od najstarijih trgovačkih ruta na svijetu.

Ovim putem prenošen je tamjan iz Zofara, područja gdje se proizvodio (današnji Oman), preko Jemena, Asira i Hedžaza (pokrajine današnje Saudijske Arabije uz ili pored Crvenog mora) do Gaze, luke na Sredozemnom moru, te do Damaska. Na ovom karavanskom putu važna trgovačka središta bili su Šabva, Sana, Medina i Petra.

Značenje tamjana

Osušena smola tamjanovog drveta (Boswellia sacra) kod paljenja razvija aromatičan mirisan dim. U medicini se od davnina koristi kao sredstvo za dezinficiranje i suzbijanje upala. I danas je cijenjen u medicini izvan Evrope kao i u liječenju prirodnim tvarima.

Pored toga, tamjan se koristio i još uvijek se koristi u religioznim obredima, u katoličkoj i pravoslavnoj crkvi. U hramovima gotovo svih religija antičkog svijeta smatrao se posebno vrijednom žrtvom.

Početci i procvat

Smola tamjanovog stabla

Put tamjana postao je moguć tek s pripitomljavanjem dromedara sredinom 2. mileniija pne.. Korištenje Dromedarskih deva za prijenos tereta smanjilo je ovisnost karavana od mjesta s vodom u pustinji.

Pored tamjana, ovim karavanskim putom do Palestine i Sirije stizali su iz Indije i Afrike i začini, rijetke tkanine, slonovača, robovi, zlato, egzotična drva i drago kamenje. Kod Petre, sjeverno od Akapskog zaljeva, put se dijelio u dva pravca. Sjeverni pravac završavao je u Gazi, dok je istočni pravac vodio do Damaska. Izvještaji antičkih autora bilježe, da je karavana dromedara trebala 100 dana putovanja da prijeđe 3.400 km dug put od Dhofara do Gaze.

Put tamjana vjerojatno je prvi put korišten u 10. vijeku pne. No do punog razvoja, dolazi tek nakon nastajanja južnoarabijskih kraljevstava Saba, Kataban, Hadramaut i Minej u 8. vijeku pne.. Velike potrebe za tamjanom radi korištenja u kultnim obredima u području oko Sredozemnog mora dovele su od 5. vijeka pne. do procvata trgovine tamjanom kao i gradova i državica koje su se nalazile na tom putu. Na prijelazu u novu eru Rimsko carstvo je, od procijenjene godišnje proizvodnje od 2.500 do 3.000 tona, trošilo oko 1.500 tona tamjana. Tada su zemlju odakle je dopremana ova skupocjena sirovina Rimljani nazvali Arabia felix (sretna Arabija).

Gubitak značenja

Nabatejski grad Petra, danas u Jordanu, bio je važna raskrsnica na putu tamjana

Kratko vrijeme ranije već je put tamjana počeo gubiti na značenju. Ptolomejski vladari Egipta otvorili su u 1. vijeku pne. pomorski put kroz Crveno more. Tako su se mogli uključiti u trgovanje tamjanom, ali i izbjeći visoke carine i druga davanja koje su se plaćale na kopnenom putu.

Time nije samo stari karavanski put izgubio na značenju. Antička arapska kraljevstva na taj način postepeno su izgubila svoju privrednu osnovu, što je dovelo do uspona Himjarskog kraljevstva u Jemenu. Oni su se snažnije oslanjali na poljoprivredu u klimatski povoljnijim brdovitim predjelima i kontrolu pomorske trgovine.

Pobjednički put Islama od 7. vijeku bio je još jedan težak udarac za trgovački put. Istina i islamska medicina je koristila tamjan, ali nije korišten u religijskim obredima u džamijama. Put tamjana potpuno je izgubio svako značenje s otkrićem pomorskog puta za Indiju i portugalskim organiziranjem puta začina u 16. vijeku.

Drevna mjesta na putu tamjana

• Petra
• Medina
• Sana
• Oaza Taima

Literatura

• Heinrich L. Kaster: Die Weihrauchstraße. Handelswege im alten Orient. (Put tamjana. Trgovački putovi starog Orijenta) Umschau-Verl., Frankfurt am Main 1986. ISBN 3-524-69062-9
• Joachim Willeitner: Jemen. Hirmer, München 2002. ISBN 3-7774-8230-7
• Frank Rainer Scheck: Die Weihrauchstraße. Von Arabien nach Rom - Auf den Spuren antiker Weltkulturen. (Put tamjana. Od Arabije do Rima - tragom antičkih svjetskih kultura) Lübbe, Bergisch Gladbach 1995. ISBN 3-404-64157-4