Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija – razlika između verzija
Nema sažetka izmjene |
Nema sažetka izmjene |
||
| Red 1: | Red 1: | ||
{{Okvir bivše zemlje svijeta |
|||
{{Infobox Former Country |
|||
| |
|ime = {{nowrap|Federativna Narodna Republika Jugoslavija<br/>{{small|''Федеративна Народна Република Југославија<br>Federativna ljudska republika Jugoslavija''<br/>(1945–1963)}}<hr/>Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija<br/>{{small|''Социјалистичка Федеративна Република Југославија<br>Socialistična Federativna Republika Jugoslavija''<br/>(1963–1992)}}}} |
||
|hr_ime = {{nowrap|Federativna Narodna Republika Jugoslavija<br/>{{small|''Федеративна Народна Република Југославија<br>Federativna ljudska republika Jugoslavija''<br/>(1945–1963)}}<hr/>Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija<br/>{{small|''Социјалистичка Федеративна Република Југославија<br>Socialistična Federativna Republika Jugoslavija''<br/>(1963–1992)}}}} |
|||
|conventional_long_name = |
|||
| |
|izvorno_ime = |
||
| |
|genitiv = SFR Jugoslavije |
||
| |
|kontinent = Europa |
||
| |
|regija = Jugoistočna Europa |
||
| |
|država = |
||
| |
|status = |
||
|year_start = 1943 |
|||
| |
|era = [[Hladni rat]] |
||
| |
|godina_start = 1945. |
||
| |
|godina_kraj = 1992. |
||
|datum_start = [[29. studenog]] [[1945.]] |
|||
|event_start = proglašene |
|||
| |
|datum_kraj = [[27. travnja]] [[1992.]] |
||
| |
|događaj_start = [[Dan republike (Jugoslavija)|Proglašenje]] |
||
|događaj_kraj = [[Raspad SFR Jugoslavije|Raspad]] |
|||
|flag_p1 =Flag_of_the_Kingdom_of_Yugoslavia.svg |
|||
|događaj_prije = |
|||
|p2 = Slobodna Teritorija Trsta |
|||
| |
|datum_prije = |
||
|događaj1 = [[Ustav Federativne Narodne Republike Jugoslavije|Ustav FNRJ]] |
|||
|s1 = Slovenija |
|||
| |
|datum_događaj1 = [[31. siječnja]] [[1946.]] |
||
| |
|događaj2 = [[Raskol Tito-Staljin]] |
||
|datum_događaj2 = [[1948.]] |
|||
|flag_s2 = Flag of the Republic of Croatia in 1990.svg |
|||
|događaj3 = [[Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (1974)|Ustav iz 1974.]] |
|||
|s3 = Republika Makedonija |
|||
|datum_događaj3 = [[21. veljače]] [[1974.]] |
|||
|flag_s3 =Flag of North Macedonia (1946–1992).svg |
|||
| |
|događaj4 = [[Smrt i državni pogreb Josipa Broza Tita|Titova smrt]] |
||
|datum_događaj4 = [[4. svibnja]] [[1980.]] |
|||
|flag_s4 = Flag of Bosnia and Herzegovina (1992-1998).svg |
|||
| |
|događaj5 = |
||
|datum_događaj5 = |
|||
|flag_s5 = Flag of FR Yugoslavia.svg |
|||
| |
|događaj6 = |
||
|datum_događaj6 = |
|||
|image_coat =Emblem_of_SFR_Yugoslavia.svg |
|||
| |
|događaj7 = |
||
|datum_događaj7 = |
|||
| national_motto = ''"[[Bratstvo i jedinstvo]]"'' |
|||
|događaj8 = |
|||
| national_anthem = ''[[Hej, Slaveni]]'' |
|||
|datum_događaj8 = |
|||
[[Datoteka:United States Navy Band - Hey, Slavs.ogg|bezokvira|centar]] |
|||
|događaj9 = |
|||
|common_languages = [[Srpskohrvatski jezik|srpskohrvatski]], [[Slovenski jezik|slovenski]], [[Makedonski jezik|makedonski]], i dr. |
|||
| |
|datum_događaj9 = |
||
|događaj10 = |
|||
|government_type = [[Federalna republika|Federalna]] [[socijalistička republika]] |
|||
|datum_događaj10 = |
|||
|title_leader = [[Popis vođa komunističke Jugoslavije|Predsjednik]] |
|||
|događaj_poslije = |
|||
|leader1 = [[Ivan Ribar]] |
|||
| |
|datum_poslije = |
||
|leader2 = [[Josip Broz Tito]] |
|||
|p1 = Demokratska Federativna Jugoslavija |
|||
|year_leader2 = 1953 - 1980 |
|||
| |
|flag_p1 = Flag of Yugoslavia (1943–1946).svg |
||
|p2 = Slobodni Teritorij Trsta |
|||
|year_leader3 = 1991 |
|||
|flag_p2 = Free Territory Trieste Flag.svg |
|||
|title_deputy = [[Popis vođa komunističke Jugoslavije|Premijer]] |
|||
| |
|p3 = |
||
| |
|flag_p3 = |
||
| |
|p4 = |
||
| |
|flag_p4 = |
||
| |
|p5 = |
||
| |
|flag_p5 = |
||
| |
|p6 = |
||
| |
|flag_p6 = |
||
| |
|p7 = |
||
| |
|flag_p7 = |
||
| |
|p8 = |
||
| |
|flag_p8 = |
||
|p9 = |
|||
|flag_p9 = |
|||
|p10 = |
|||
|flag_p10 = |
|||
|p11 = |
|||
|flag_p11 = |
|||
|p12 = |
|||
|flag_p12 = |
|||
|p13 = |
|||
|flag_p13 = |
|||
|p14 = |
|||
|flag_p14 = |
|||
|p15 = |
|||
|flag_p15 = |
|||
|s1 = Hrvatska |
|||
|flag_s1 = Flag of Croatia (1990).svg |
|||
|s2 = Slovenija |
|||
|flag_s2 = Flag of Slovenia.svg |
|||
|s3 = Makedonija |
|||
|flag_s3 = Flag of North Macedonia (1992–1995).svg |
|||
|s4 = [[Republika Bosna i Hercegovina|Bosna i Hercegovina]] |
|||
|flag_s4 = Flag of Bosnia and Herzegovina (1992-1998).svg |
|||
|s5 = SR Jugoslavija |
|||
|flag_s5 = Flag of FR Yugoslavia.svg |
|||
|s6 = |
|||
|flag_s6 = |
|||
|s7 = |
|||
|flag_s7 = |
|||
|s8 = |
|||
|flag_s8 = |
|||
|s9 = |
|||
|flag_s9 = |
|||
|s10 = |
|||
|flag_s10 = |
|||
|s11 = |
|||
|flag_s11 = |
|||
|s12 = |
|||
|flag_s12 = |
|||
|s13 = |
|||
|flag_s13 = |
|||
|s14 = |
|||
|flag_s14 = |
|||
|s15 = |
|||
|flag_s15 = |
|||
|zastava = Flag of Yugoslavia (1946-1992).svg |
|||
|zastava_i = Zastava SFR Jugoslavije |
|||
|zastava_tip = Zastava |
|||
|grb = Emblem of SFR Yugoslavia.svg |
|||
|grb_i = Grb SFR Jugoslavije |
|||
|grb_tip = Grb |
|||
|geslo = ''[[Bratstvo i jedinstvo]]'' |
|||
|himna = "[[Hej, Slaveni]]" |
|||
|mapa = Yugoslavia 1956-1990.svg |
|||
|mapa_opis = |
|||
|glavni_grad = [[Beograd]] |
|||
|glavni_grad_egzil = |
|||
|jezik = [[srpskohrvatski]]{{sup|a}}<br>{{small|[[makedonski]]<br>[[slovenski]]}} |
|||
|vjera = |
|||
|vlada_tip = [[Socijalistička država|Socijalistička republika]] |
|||
|titula_vođa = [[Spisak šefova države Jugoslavije|Predsjednik]] |
|||
|vođa1 = [[Ivan Ribar]] {{small|(prvi)}} |
|||
|godina_vođa1 = 1945. – 1953. |
|||
|vođa2 = [[Josip Broz Tito]] |
|||
|godina_vođa2 = 1953. – 1980. |
|||
|vođa3 = [[Stjepan Mesić]] {{small|(zadnji)}} |
|||
|godina_vođa3 = 1991. |
|||
|vođa4 = |
|||
|godina_vođa4 = |
|||
|vođa5 = |
|||
|godina_vođa5 = |
|||
|vođa6 = |
|||
|godina_vođa6 = |
|||
|vođa7 = |
|||
|godina_vođa7 = |
|||
|vođa8 = |
|||
|godina_vođa8 = |
|||
|vođa9 = |
|||
|godina_vođa9 = |
|||
|vođa10 = |
|||
|godina_vođa10 = |
|||
|titula_zamjenik = [[Spisak predsednika vlada Jugoslavije|Premijer]] |
|||
|zamjenik1 = [[Josip Broz Tito]] {{small|(prvi)}} |
|||
|godina_zamjenik1 = 1945. – 1963. |
|||
|zamjenik2 = [[Ante Marković]] {{small|(zadnji)}} |
|||
|godina_zamjenik2 = 1989. – 1991. |
|||
|zamjenik3 = |
|||
|godina_zamjenik3 = |
|||
|zamjenik4 = |
|||
|godina_zamjenik4 = |
|||
|zamjenik5 = |
|||
|godina_zamjenik5 = |
|||
|zamjenik6 = |
|||
|godina_zamjenik6 = |
|||
|zamjenik7 = |
|||
|godina_zamjenik7 = |
|||
|zamjenik8 = |
|||
|godina_zamjenik8 = |
|||
|titula_predstavnik = |
|||
|predstavnik1 = |
|||
|godina_predstavnik1= |
|||
|predstavnik2 = |
|||
|godina_predstavnik2= |
|||
|predstavnik3 = |
|||
|godina_predstavnik3= |
|||
|predstavnik4 = |
|||
|godina_predstavnik4= |
|||
|predstavnik5 = |
|||
|godina_predstavnik5= |
|||
|predstavnik6 = |
|||
|godina_predstavnik6= |
|||
|predstavnik7 = |
|||
|godina_predstavnik7= |
|||
|predstavnik8 = |
|||
|godina_predstavnik8= |
|||
|legislatura = [[Skupština SFRJ|Skupština SFR Jugoslavije]] |
|||
|tip_dom1 = Gornji dom |
|||
|dom1 = [[Vijeće republika i pokrajina]] |
|||
|tip_dom2 = Donji dom |
|||
|dom2 = [[Savezno vijeće (SFR Jugoslavija)|Savezno vijeće]] |
|||
|stat_godina1 = [[1948.]] |
|||
|stat_površina1 = 255804 |
|||
|stat_pop1 = 15841566 |
|||
|stat_godina2 = [[1953.]] |
|||
|stat_površina2 = 255804 |
|||
|stat_pop2 = 16991449 |
|||
|stat_godina3 = [[1961.]] |
|||
|stat_površina3 = 255804 |
|||
|stat_pop3 = 18549291 |
|||
|stat_godina4 = [[1971.]] |
|||
|stat_površina4 = 255804 |
|||
|stat_pop4 = 20522972 |
|||
|stat_godina5 = [[1981.]] |
|||
|stat_površina5 = 255804 |
|||
|stat_pop5 = 22424711 |
|||
|valuta = [[jugoslavenski dinar]] (YUD) |
|||
|broj = 38 |
|||
|vremenska_zona = +1 |
|||
|internet = [[.yu]] |
|||
|danas = {{flag|Bosna i Hercegovina}}<br>{{flag|Crna Gora}}<br>{{flag|Hrvatska}}<br>''{{flag|Kosovo}}''<br>{{flag|Sjeverna Makedonija}}<br>{{flag|Slovenija}}<br>{{flag|Srbija}} |
|||
|fusnote = {{sup|a}} Na saveznoj razini nije postojao ''[[de iure]]'' službeni jezik u SFR Jugoslaviji, međutim [[srpskohrvatski jezik]] je bio jedini jezik administracije i jedini jezik koji se učio na saveznoj razini u svim republikama. [[Makedonski]] i [[slovenski]] su bili službeni u svojim saveznim republikama. |
|||
}} |
}} |
||
'''Jugoslavija''' (službeno '''Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija''', [[makedonski jezik|makedonski]]: '''''Социјалистичка Федеративна Република Југославија''''', [[slovenski jezik|slovenski]]: '''''Socialistična federativna republika Jugoslavija'''''; skraćeno '''SFR Jugoslavija''' ili '''SFRJ'''), [[Jugoslavija|jugoslavenska]] [[država]] koja je postojala od kraja [[drugi svjetski rat|drugog svjetskog rata]] (1945) do [[Raspad SFRJ|raspada]] 1992. godine. Bila je [[socijalistička država]] koja se prostirala na teritoriji današnjih nezavisnih država [[BiH|Bosne i Hercegovine]], [[Crna Gora|Crne Gore]], [[Hrvatska|Hrvatske]], [[Republika Makedonija|Makedonije]], [[Slovenija|Slovenije]], [[Srbija|Srbije]]. |
'''Jugoslavija''' (službeno '''Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija''', [[makedonski jezik|makedonski]]: '''''Социјалистичка Федеративна Република Југославија''''', [[slovenski jezik|slovenski]]: '''''Socialistična federativna republika Jugoslavija'''''; skraćeno '''SFR Jugoslavija''' ili '''SFRJ'''), [[Jugoslavija|jugoslavenska]] [[država]] koja je postojala od kraja [[drugi svjetski rat|drugog svjetskog rata]] (1945) do [[Raspad SFRJ|raspada]] 1992. godine. Bila je [[socijalistička država]] koja se prostirala na teritoriji današnjih nezavisnih država [[BiH|Bosne i Hercegovine]], [[Crna Gora|Crne Gore]], [[Hrvatska|Hrvatske]], [[Republika Makedonija|Makedonije]], [[Slovenija|Slovenije]], [[Srbija|Srbije]]. |
||
Verzija na datum 2 mart 2019 u 22:06
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
.svg)
.svg)
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Jugoslavija (službeno Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija, makedonski: Социјалистичка Федеративна Република Југославија, slovenski: Socialistična federativna republika Jugoslavija; skraćeno SFR Jugoslavija ili SFRJ), jugoslavenska država koja je postojala od kraja drugog svjetskog rata (1945) do raspada 1992. godine. Bila je socijalistička država koja se prostirala na teritoriji današnjih nezavisnih država Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Hrvatske, Makedonije, Slovenije, Srbije.
Proglašena je godine 1943. na teritoriji Kraljevine Jugoslavije pod nazivom »Demokratska Federativna Jugoslavija«, te je međunarodno priznata kao pravni nasljednik Kraljevine. Godine 1946. je dobila službeni naziv »Federativna Narodna Republika Jugoslavija«, a Ustavom 1963. dobila svoj posljednji naziv »Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija«.
S obzirom da je najveći dio postojanja bila pod vlašću Komunističke partije Jugoslavije, odnosno kao službenu ideologiju i društveno-ekonomski sistem koristila socijalističko samoupravljanje, za SFRJ se koriste izrazi »socijalistička« ili »komunistička Jugoslavija«. Zbog dugogodišnje vlasti Josipa Broza Tita, također je uvriježen i naziv »Titova Jugoslavija«. Od raspada do danas se, pak, najčešće kao alternativni naziv koristi izraz »bivša Jugoslavija«, djelomično zato da bi je se razlikovalo od Savezne Republike Jugoslavije, formirane 1992. godine.
Jugoslavija je svojevremeno zaslužila međunarodno priznanje zahvaljujući borbi protiv fašizma, otporu staljinizmu, politici nesvrstanoga pokreta u kojem se okupilo više od milijarde stanovnika planete, među kojima je SFRJ imala doista značajno mjesto »važnije neko ikad u povijesti Južnih Slavena«.[1]
Geografija
.JPG)
Od ukupne dužine kopnene granice od 2.969 km, SFRJ se graničila 202 km (7% granice) na zapadu sa Italijom i 324 km (10% granice) sa Austrijom na severozapadu, 623 km (21% granice) sa Mađarskom i 557 km (19% granice) sa Rumunijom na severu, 536 km (19% granice) sa Bugarskom na istoku i 262 km (9% granice) sa Grčkom te 465 km (16% granice) sa Albanijom na jugu.[2] Zapadni deo republike je izlazio na Jadransko more.
Sa 255.804 km2 površine, Jugoslavija je bila deveta najveća država u Europi, iza SSSR-a, Francuske, Švedske, Norveške, Finske, Španjolske, Poljske i Italije, a ispred Zapadne Njemačke (248.577 km2) i Ujedinjenog Kraljevstva (243.610 km2).
Najviša planina bio je Triglav u Sloveniji sa 2.864 metara, a najduže rijeke Sava (945 km), Dunav (359 km, ili skoro 13% svoje ukupne europske dužine), Drina (346 km) i Drava (342 km).[3] Najveća jezera bila su Skadarsko (391 km2), Ohridsko (349 km2), Prespansko (274 km2) i Đerdapsko (253 km2).[3] U državi su prevladavale četiri različite klime: jadranskomediteranska (uz more), alpsko-dinarska (na sjeveru i uz Dinaride), panonska (Slavonija i Vojvodina) te egejskomediteranski s kontinentskim utjecajima (Makedonija, Kosovo).[4]
Najveći otoci (danas gotovo isključivo u Hrvatskoj) bili su Krk, Cres (oboje 409 km2), Brač (395 km2) i Hvar (300 km2).[5] SFRJ je 1985. imala 22 nacionalna parka, od toga sedam u Hrvatskoj, 31 prirodni rezervat kao i 495 spomenika prirode, od toga 321 u Srbiji.[6]
Socijalističke republike i autonomne pokrajine
SFRJ je bila podeljena na šest socijalističkih republika i na dve socijalističke autonomne pokrajine koje su bile deo SR Srbije. Glavni grad je bio Beograd. SFRJ su sačinjavale sledeće republike i pokrajine:
_(SH_labels).png)
- Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina – glavni grad Sarajevo;
- Socijalistička Republika Hrvatska – glavni grad Zagreb;
- Socijalistička Republika Makedonija – glavni grad Skoplje (Skopje);
- Socijalistička Republika Crna Gora – glavni grad Titograd (Sadašnje ime je Podgorica);
- Socijalistička Republika Srbija – glavni grad Beograd, u kojoj su se nalazile:
5a. Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo – glavni grad Priština i
5b. Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina – glavni grad Novi Sad; - Socijalistička Republika Slovenija – glavni grad Ljubljana.
Povijest
Demokratska Federativna Jugoslavija je rekonstituisana na konferenciji AVNOJa u Jajcu, (od 29. novembra do 4. decembra 1943.), dok su se pregovori sa Kraljevskom Vladom u izgnanstvu nastavili. 29. novembra 1945., nakon pobjede nad silama Osovine u Drugom svjetskom ratu, Federativna Narodna Republika Jugoslavija je konstituisana kao komunistička zemlja (takođe na zasedanju AVNOJa u Jajcu). Prvi predsednik posleratne Jugoslavije je bio Ivan Ribar, a predsednik Vlade je bio Josip Broz Tito. 1953. godine, Tito je postao predsednik, a 1974. godine je proglašen za doživotnog predsednika.
Jugoslavija nije kao ostale države istočne i centralne Evrope izabrala kurs zavisnosti od Sovjetskog Saveza, i nije bila član Varšavskog pakta niti NATOa, što ju je činilo specifičnom u odnosu na druge države.[7] Upravo zbog tog balansa između istoka i zapada, uživala je visoki ugled u svetu.
Privreda i obrazovanje
Uprkos zajedničkom početku, privreda socijalističke Jugoslavije je bila mnogo drugačija od privreda Sovjetskog Saveza i drugih istočnoevropskih socijalističkih država, posebno nakon jugoslovensko-sovjetskog razlaza. Preduzeća nisu bila državno, već društveno vlasništvo i njima su upravljali radnici putem samoupravljanja. Tokom Drugog svetskog rata infrastruktura Jugoslavije je bila uništena. Čak su i najrazvijeniji delovi države bili uveliko ruralni, a ono malo industrije u državi je bili uglavnom oštećeno ili uništeno.
Početkom pedesetih godina dvadesetog veka počinje eksplozivna modernizacija Jugoslavije čiju osnovu je činilo radničko samoupravljanja. Zbog Jugoslavenske neutralnosti i vodeće uloge u Pokretu nesvrstanih, jugoslovenska preduzeća su izvozila i na zapadna i na istočna tržišta. Jugoslovenske kompanije su vršile građevinske radove u brojnim velikim infrastrukturnim i industrijskim projektima u Afrika, Evropi i Aziji.
Činjenica da je Jugoslovenima bilo dopušteno da slobodno emigriraju od šezdesetih je omogućilo mnogima da nađu posao u zapadnoj Evropi, uglavnom u Nemačkoj. Ovo je doprinelo da nezaposlenost bude pod kontrolom i takođe je delovalo kao izvor kapitala i stranih valuta. 1981. bilo je 625.069 radnika na privremenom radu u inozemstvu, od toga 299.975 iz Srbije (48%), 151.619 iz Hrvatske (24%), 133.902 iz BiH (21%), 57.966 iz Makedonije (9%), 41.826 iz Slovenije (7%) te 9.781 iz Crne Gore (2%).[8]
Tokom sedamdesetih privreda je reorganizovana prema teoriji Edvarda Kardelja o udruženom radu, u kojoj je pravo na donošenje odluka i raspodeli profita u društvenim preduzećima zasnovano na uloženom radu. Najmanje osnovne organizacije udruženog rada su približno odgovarale malim preduzećima ili odeljenjima u velikim kompanijama. One su bile organizovane u preduzeća koja su se organizovala u kompozitne organizacije udruženog rada, koje su mogle biti velike kompanije ili čak celokupna grana industrije na određenoj teritoriji. Najviše izvršnih odluka je ostavljeno preduzećima, tako da su one moglo nastaviti da se takmiče iako su bile deo iste kompozitne organizacije. Imenovanje direktora i strateška politika kompozitne organizacije su u praksi, u zavinosti od svoje veličine i važnosti, često bile predmet političkih i ličnih upliva.
U cilju da se svim zaposlenima da isti udeo u donošenju uloga, osnovne organizacije udruženog rada su takođe uvedene u javne servise, kao što su zdravstvo i obrazovanje. Osnovne organizacije su obično bile sastavljene od ne više od nekoliko desetina ljudi i imala su svoje radničke savete, čiji je pristanak bio potreban za strateške odluke i imenovanje direktora preduzeća ili javnih ustanova.
Državnici SFRJ su sa predstavnicima Evropske ekonomske zajednice potpisali dva trgovinska sporazuma: Sporazum o saradnji i Protokol o trgovini kao i dva finansijska protokola, a organizovano je i devet sastanka saveta za saradnju SFRJ i EEZ na ministarskom nivou.[9]
Nepismenost u državi spala je sa 50 % 1921. na manje od 10 % 1981. Iste godine, oko trećina stanovništva završila je sekundarno obrazovanje a 6 % završilo sveučilište ili steklo visoku stručnu spremu.[10] 1918., u Jugoslaviji je bilo samo tri sveučilišta: u Ljubljani, Zagrebu i Beogradu. Do 1980-ih, broj sveučilišta u zemlji porastao je na 17, dok je prosječan godišnji broj polaznika visokog obrazovanja dosegnuo 400.000 studenata, od kojih su preko 45 % bili žene.[10] 1981., udio aktivnog stanovništva bio je 8.779.735 ili 43,4 %,[11] a od toga je 2.602.122 radilo u poljoprivredi i ribarstvu, 2.209.698 u industriji i rudarstvu, 689.297 u građevinarstvu, 589.169 u trgovini a 445.367 u prometu i vezama.[12]
1984. zabilježen je izvoz robe od 2.643.333 milijuna dinara, od toga najviše u SSSR (739.655 milijuna dinara), Zapadnu Njemačku (219.410 milijuna dinara), Italiju (222.739 milijuna dinara), Čehoslovačku (145.675 milijuna dinara) i SAD (113.938 milijuna dinara). Ipak, uvoz je bio veći, 3.080.197 milijuna dinara. Najviše se uvozilo robe iz SSSR-a (519.595 milijuna dinara), Zapadne Njemačke (386.743 milijuna dinara), Iraka (317.197 milijuna dinara), Italije (231.585 milijuna dinara), Čehoslovačke (173.513 milijuna dinara) i SAD-a (163.266 milijuna dinara).[13]
Jugoslovenski ratovi, naknadni gubitak tržišta i privatizacijska pljačka su donele ekonomske probleme svim bivšim jugoslovenskim republikama tokom devedesetih. U tom razdoblju samo je Slovenija zadržala ekonomski rast do početka 21 veka kada se i kod nje počela provoditi privatizacijska pljačka.
Valuta SFRJ je bio jugoslovenski dinar.
Filmska umjetnost
SFRJ je razvijala kinematografiju počevši od 1950-ih. Najznačajniji filmski studiji bili su Jadran film u Zagrebu i Avala film u Beogradu. Najslavniji glumci bili su Danilo 'Bata' Stojković, Ljuba Tadić, Bekim Fehmiu, Fabijan Šovagović, Mustafa Nadarević, Bata Živojinović, Boris Dvornik, Pavle Vujisić, Ljubiša Samardžić, Miodrag Petrović Čkalja, Dragomir Bojanić Gidra, Nikola Simić, Dragan Nikolić i Rade Šerbedžija, a najslavnije glumice Milena Dravić, Neda Arnerić, Mira Furlan i Ena Begović.
Tito je također bio filmofil i često imao privatne projekcije najnovijih filmova, ne samo iz SFRJ nego i iz svijeta. Prvi jugoslavenski film 1959. nominiran za Oscara za najbolji film na stranome jeziku, bio je Cesta duga godinu dana, jedan od samo šestero filmova iz SFRJ kojima je to uspijelo (ostali su Deveti krug, Tri, Skupljači perja, Bitka na Neretvi i Otac na službenom putu).
Najpopularniji žanr je neko vrijeme bio partizanski film, kao što su Valter brani Sarajevo, U gori raste zelen bor ili Abeceda straha, među kojima su bili i vrlo skupi filmovi sa međunarodnim glumcima, kao što je Sutjeska u kojoj je Richard Burton glumio Tita, i Bitka na Neretvi u kojoj su glumili Orson Welles i Yul Brynner. Međutim, takav se žanr s vremenom zasitio te su se javljali drugačiji filmovi o Drugom svjetskom ratu, kao što je kontroverzna Okupacija u 26 slika. 1980-ih kinematografija SFRJ je doživjela malu renesansu popularnim komedijama Ko to tamo peva, Maratonci trče počasni krug i Balkanski špijun, u sva tri koja je glumio Danilo Stojković, kao i primjerom iz ZF žanra - Gosti iz galaksije - i prvim dugometražnim animiranim filmom, Čudesna šuma. Također, mladi redatelj Emir Kusturica počeo je snimati zapažene filmove, među kojima su i Sjećaš li se Dolly Bell? te Otac na službenom putu, koji je 1985. osvojio Zlatnu palmu.
Raspad SFRJ
| Države nastale raspadom SFRJ: |
| Bosna i Hercegovina |
| Hrvatska |
| Makedonija |
| Slovenija |
| Crna Gora |
| Srbija |
Posle Titove smrti (1980), tenzije između političkih elita u Jugoslaviji su rasle, da bi prerasle u ustavnu krizu, koja je 1990. godine dovela do raspada vladajuće partije, a 1991. i proglašenja nezavisnosti Slovenije i Hrvatske.[14] 1992. su nezavisnost proglasile Makedonije i Bosna i Hercegovina, a Srbija i Crna Gora su formirale Saveznu Republiku Jugoslaviju, koja je 2002. reformisana i preimenovana u Državnu zajednicu Srbija i Crna Gora. Nakon referenduma o nezavisnosti i razvrgavanja te zajednice pravni naslednik je 2006. postala Srbija.
U godinama nakon završetka ratova novonastale države kojima je do tada bilo onemogućeno zaduživanju su počele s ogromnim uzimanjem stranih kredita što će rezultirati njihovih sveukupnim dugom 2012. godine većim od 60 milijardi eura (Hrvatska 27, Slovenija 16, Srbija 14.6, Bosna i Hercegovina 5, Makedonija 2.2 i Crna Gora 1.64) [15] to jest oko 80 milijardi dolara dok je dug Jugoslavije 1989. iznosio 17 milijardi dolara.
Demografija
Prema zadnjem popisu stanovništva iz 1991., SFRJ je brojala 23.528.230 stanovnika,[10] čime je bila deseta najmnogoljudnija država u Europi. Podaci sa popisa održanih 1971. i 1981.
| Nacionalnost | 1971 | % | 1981 | % |
|---|---|---|---|---|
| Albanci | 1.309.523 | 6,4 | 1.731.252 | 7,7 |
| Bugari | 58.627 | 0,3 | 36.642 | 0,2 |
| Hrvati | 4.526.782 | 22,1 | 4.428.135 | 19,7 |
| Italijani | 21.791 | 0,1 | 15.116 | 0,1 |
| Makedonci | 1.194.784 | 5,8 | 1.341.420 | 6,0 |
| Mađari | 477.374 | 2,3 | 426.865 | 1,9 |
| Crnogorci | 508.843 | 2,5 | 570,298 | 2,6 |
| Muslimani | 1.729.932 | 8,4 | 2.000.034 | 8,9 |
| Srbi | 8.143.246 | 39,7 | 8.136.578 | 36,3 |
| Slovaci | 83.656 | 0,4 | 80.300 | 0,4 |
| Slovenci | 1.678.032 | 8,2 | 1.753.605 | 7,8 |
| Romi | 78.485 | 0,4 | 148.604 | 0,7 |
| Rumuni | 58.570 | 0,3 | 54.721 | 0,2 |
| Turci | 127.920 | 0,6 | 101.328 | 0,5 |
| Jugoslaveni | 273.077 | 1,3 | 1.216.463 | 5,4 |
| ostali/neizjašnjeni | 252.330 | 1,2 | 389.970 | 1,7 |
| Ukupno | 20.522.972 | 100 | 22.438.331 | 100 |
Republike i pokrajine po broju stanovnika
Podaci sa popisa iz 1991.
| Rang | Republika/pokrajina | Stanovništvo | % | Gustina naseljenosti |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Srbija | 9.506.174 | 40.9% | 114,0 |
| --- | Centralna Srbija | 5.582.611 | 24,0% | 99,4 |
| 2 | Hrvatska | 4,784,265 | 20.6% | 84.6 |
| 3 | Bosna i Hercegovina | 4,377,053 | 18.8% | 85.6 |
| 4 | Makedonija | 2,033,964 | 8.8% | 79.1 |
| --- | Vojvodina | 1,996,367 | 8.6% | 92.8 |
| --- | Kosovo i Metohija | 1,956,196 | 8.4% | 183.1 |
| 5 | Slovenija | 1,913,355 | 8.2% | 94.5 |
| 6 | Crna Gora | 615,035 | 2.6% | 44.5 |
| SFR Jugoslavija | 23,229,846 | 100% | 92.6 |
Republike i pokrajine po površini
| Rang | Republika/pokrajina | Površina (km²) | % | Gustina naseljenosti |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Srbija | 83,361 | 33.2% | 114.0 |
| 2 | Hrvatska | 56,524 | 22.5% | 84.6 |
| --- | Centralna Srbija | 56,169 | 22.4% | 99.4 |
| 3 | Bosna i Hercegovina | 51,129 | 20.4% | 85.6 |
| 4 | Makedonija | 25,720 | 10.3% | 79.1 |
| --- | Vojvodina | 21,506 | 8.6% | 92.8 |
| 5 | Slovenija | 20,246 | 8.1% | 94.5 |
| 6 | Crna Gora | 13,810 | 5.5% | 44.5 |
| --- | Kosovo i Metohija | 10,686 | 4.3% | 183.1 |
| SFR Jugoslavija | 250,790 | 100% | 92.6 |
Republike i pokrajine po gustini naseljenosti
| Rang | Republika/pokrajina | Stanovništvo | Površina (km²) | Gustina naseljenosti |
|---|---|---|---|---|
| --- | Kosovo i Metohija | 1,956,196 | 10,686 | 183.1 |
| 1 | Srbija | 9,506,174 | 83,362 | 114.0 |
| --- | Centralna Srbija | 5,582,611 | 56,169 | 99.4 |
| 2 | Slovenija | 1,913,355 | 20,246 | 94.5 |
| --- | Vojvodina | 1,996,367 | 21,506 | 92.8 |
| 3 | Bosna i Hercegovina | 4,377,053 | 51,129 | 85.6 |
| 4 | Hrvatska | 4,784,265 | 56,524 | 84.6 |
| 5 | Makedonija | 2,033,964 | 25,720 | 79.1 |
| 6 | Crna Gora | 615,035 | 13,810 | 44.5 |
| SFR Jugoslavija | 23,229,846 | 250,790 | 92.6 |
Sport
Gimnastičar Miroslav Cerar na Olimpijskim igrama (OI), Svjetskim prvenstvima (SP) i Evropskim prvenstvima (EP) osvojio je: 16 zlatnih, 5 srebrne i 9 bronzanih medalja, od toga 9 na konju sa hvataljkama. Na ovoj spravi poražen je samo dva puta. Dvostruki je prvak Evrope u višeboju.[16]
Svoju blistavu karijeru u streljaštvu (vazdušni pištolj, malokalibarski pištolj) Jasna Šekarić počela je osvajanjem zlatne medalje na Evropskom prvenstvu 1986. Ukupno je osvojila 29 medalja na prestižnim takmičenjima, računajući i Mediteranske igre. Tri puta je bila svjetska prvakinja (Budimpešta 1987, Sarajevo 1989. i Milano 1994.), a četiri puta evropska šampionka (Espo 1986, Mančester 1991, Budimpešta 1992, Budimpešta 1996, Beograd 2005).[17] Tri puta, 1990, 1995. i 2005. je proglašavana za najboljeg strelca u svetu, a 2000. godine Međunarodna sportska streljačka federacija (ISSF) ju je proglasila za najboljeg strijelca svijeta 20. vijeka. Nastupala je na 7 Olimpijada: SFRJ, SR Jugoslavija, odnosno Srbija i Crna Gora i Srbija.
Mima Jaušovec je u tenisu prva osvojila jedan Grand Slam turnir, Rolan Garos, 1977. Na istom turniru slijedeće, 1978 godine bila je pobjednik u dubl konkurenciji. Za vrijeme svoje karijere Monika Seleš osvojila je 9 Grand Slam turnira, (od toga 5 kao reprezentativka SFRJ), postavši najmlađa teniserka koja je osvojila Otvoreno prvenstvo Francuske 1990. godine (16,5 godina). Bila je dominantna teniserka 1991. i 1992. Sa reprezentacijom je 1991. god osvojila Hopman Kup. U muškom tenisu, Jugoslavija je imala dvojicu finalista, Željko Franulović 1970. u Parizu i Nikola Pilić 1973. takođe u Parizu.[18]
Tokom sedamdesetih godina dvojica jugoslavenskih boksera, Mate Parlov i Marijan Beneš, bili su višestruki šampioni. Mate Parlov osvojio je 1972. god. zlatnu medalju na Olimpijadi u Meksiku, Svjetskom prvenstvu 1974 u Havani i dvije titule evropskog prvenstva u Madridu 1971. i Beogradu 1973. Kasnije je i Slobodan Kačar u poluteškoj kategoriji postao svjetski šampion.
Jugoslavenski šahisti su kao reprezentacija 1950 godine na Olimpijadi u Dubrovniku osvojili osvojili zlatnu medalju. U narednom periodu do 1974. godine osvajali su 6 srebrnih i 5 bronzananih medalje. Reprezentaciju je na prvoj ploči 13 puta predvodio Svetozar Gligorić.[19] Mladi Borislav Ivkov i Bojan Kurajica bili su omladinski prvaci svijeta.
Vidi također
Izvori
Reference
- ↑ Predrag Matvejević (18. ožujka 2013). „Jugoslavenstvo prije i poslije Jugoslavije”. E-novine. Pristupljeno 6. svibnja 2013.
- ↑ Feldbauer 1988., str. 99-101
- ↑ 3,0 3,1 Feldbauer 1988., str. 110
- ↑ Feldbauer 1988., str. 106
- ↑ Feldbauer 1988., str. 111
- ↑ Feldbauer 1988., str. 112
- ↑ Tim Judah (17. veljače 2011). „Yugoslavia: 1918 - 2003”. BBC. Pristupljeno 6. svibnja 2013.
- ↑ Feldbauer 1988., str. 120
- ↑ Mr Vladimir Pavićević: Dvadeset godina od pada Berlinskog zida, strana 3
- ↑ 10,0 10,1 10,2 „The Land, The People of Yugoslavia”. countriesquest.com. Pristupljeno 6. svibnja 2013.
- ↑ Feldbauer 1988., str. 117
- ↑ Feldbauer 1988., str. 121
- ↑ Feldbauer 1988., str. 171
- ↑ BBC News (22. svibnja 2006). „Timeline: Break-up of Yugoslavia”. bbc.co.uk. Pristupljeno 6. svibnja 2013.
- ↑ Pogledajte koja Ex Yu država prednjači u zaduživanju
- ↑ „Miroslav Cerar”. International Gymnastics Hall of Fame. Pristupljeno 15. 2. 2018.
- ↑ „Jasna Šekarić”. Pristupljeno 15. 2. 2018.
- ↑ Deutsche Welle Croatian language service 19 July 2010 Nikola Pilić – 'Prus sa Balkana'
- ↑ Svetozar Gligorić: 2 February 1923 – 14 August 2012. Chessbase. Retrieved on 2012-11-10.
Literatura
- Feldbauer, Božidar (1988). Atlas svijeta. Zagreb: Leksikografski zavod Miroslav Krleža. ISBN 8670530041.
Vanjske veze
- (en) Leaders of the Socialist Federative Republic of Yugoslavia (1945-1992)
- (en) Lideri republika i pokrajina
- (en) The Tito Era in Yugoslavia, Radio Free Europe Research (1980)
