Razlike između izmjena na stranici "Južna Afrika"

Idi na navigaciju Idi na pretragu

Južna Afrika (uredi)

Verzija na dan 22 maj 2017 u 05:35

Obrisan 91 bajt ,  prije 5 godina
m
Уклањање сувишних унутрашњих веза
(Bot: Menjam datoteku/fajl Upload_rhodes.jpg sa Herbert_Baker_clocktower,_Rhodes_University,_2004.jpg.)
m (Уклањање сувишних унутрашњих веза)
[[Datoteka:KingShaka.jpg|200px|thumb|right|[[Shaka Zulu|Šaka]], kralj Zulua]]
 
[[Ujedinjeno Kraljevstvo|Velika Britanija]] je [[1795]]. godine preuzela kontrolu nad Rtom dobre nade pod izgovorom da sprečava da padne pod kontrolu [[francuska revolucija|revolucionarne]] [[Francuska|Francuske]]. Pošto je već imala svoje kolonije u Australiji i Indiji, Velika Britanija je želela da koristi [[Cape Town]] kao trgovačku stanicu na dugim putovanjima. Britanci su vratili [[Cape Town]] Holanđanima, ali je ubrzo Holandska istočnoindijska kompanija proglasila bankrot. Godine [[1806]]. [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Velika Britanija]] je anektirala [[Kolonija Rt dobre nade|Koloniju Rt dobre nade]]. U prve dve decenije [[19. vijek]]a pleme [[Zulu]] pod svojim vođom [[Shaka Zulu|Šakom]] je ojačalo i proširilo svoju teritoriju. Šakina pustošenja su indirektno dovela do [[Mfekane]] (slamanja), koja je opustošila unutrašnjost zemlje početkom 1820ih. [[Matabele]], podgrupa Zulua, je stvorila još veće kraljevstvo pod kraljem [[Mzilikazi]]jem, koje je obuhvatalo velike delove [[Highveld]]a.
 
Nakon što su se Britanci nastanili u velikom broju u [[Cape Town]]uTownu i nakon što je britanska vlada [[1833]]. godine zabranila ropstvo, oko 12 000 [[Buri|Bura]] (kako se naziva belo stanovništvo holandskog porekla) je krenulo dublje ka unutrašnjosti zemlje u današnje regione [[Natal]], [[Južnoafrička Republika (Transvaal)|Transvaal]] i [[Slobodna Država Oranje|Slobodnu Državu Oranje]]. Ovi Buri su osnovali dve države: [[Južnoafrička Republika (Transvaal)|Južnoafričku Republiku - Transvaal]] (danas podeljenu na provincije [[Gauteng]], [[Limpopo]], [[Mpumalanga]] i [[North West (Južna Afrika)|North West]]) i [[Slobodna Država Oranje|Slobodnu Državu Oranje]].
[[Datoteka:Isandhlwana.jpg|200px|thumb|left|[[Bitka kod Isandluane]]]]
Otkriće [[dijamant]]a 1867. i [[zlato|zlata]] 1884. u unutrašnjosti je doprinelo ekonomskom razvoju i imigraciji, kao i podjarmljivanju domorodačkog stanovništva. Borba za kontrolu nad ovim važnim ekonomskim resursima je bila razlog za sukobe Evropljana i domorodaca, kao i između Britanaca i Bura. Burske republike su se uspešno odupirale britanskim napadima tokom [[Prvi burski rat|Prvog burskog rata]] (1880-1881) upotrebom gerilske taktike, koja je dobro odgovarala lokalnim uslovima. Ipak, Britanci su se vratili u većem broju, sa više iskustva i boljom taktikom u [[Drugi burski rat|Drugom burskom ratu]] (1899-1902), u kom su trijumfovali.
Godine [[1966]]. godine organizacija [[SVAPO]] je pokrenula borbu za nezavisnost Jugozapadne Afrike. Ovaj [[Južnoafrički pogranični rat|sukob]] se intezivirao nakon [[angola|angolske]] nezavisnosti, koja je pružala utočište borcima SVAPO. Tek [[1988]]. Južnoafrička Republika je pristala da omogući da Namibija ima sopstvenu upravu, prema mirovnom planu [[Ujedinjeni narodi|Ujedinjenih naroda]] na teritoriji koju obuhvata. Namibija je dobila nezavisnost [[1990]], a teritorija [[Valvis Bej]]a je vraćena Namibiji [[1994]]. godine.
 
Krajem 80-ih postalo je jasno da je održavanje aparthejda nemoguće. Godine [[1991]]. parlament je opozvao rasne zakone i oslobođena je većina političkih zatvorenika. Dvogodišnji pregovori predsednika [[Frederik Viljem de Klerk|Frederika Viljema de Klerka]] i Mandele doveli su do nacrta privremenog ustava koji je izjednačio biračko pravo svih stanovnika Južnoafričke Republike. Prvi slobodni izbori održani su u aprilu [[1994]], a pobedu je odneo Afrički nacionalni kongres. Mandela je izabran za predsednika.
 
U razdoblju od kraja aparthejda Južna Afrika se suočava s brojnim problemima koji su delom rezultat nasleđa segregacije: velikom nezaposlenošću među crnim stanovništvom, jednom od najviših stopa ubistava i drugih nasilnih zločina u svetu, kao i eksplozijom infekcije virusom [[HIV]]. Ipak, zemlja je uspela da očuva političku i privrednu stabilnost.
Južnoafrička Republika je smeštena na krajnjem jugu [[Afrika|afričkog kontinenta]]. Država izlazi na dva okeana — [[Atlantik|Atlantski]] i [[Indijski ocean|Indijski]]. Proteže se pravcem zapad—istok između 16° 31’ i 33° istočne geografske dužine. Najzapadnija tačka se nalazi u pograničnom gradu [[Aleksander Bej]] na ušću reke [[Oranje]], a najistočnija tačka na obali Indijskog okeana na granici s [[Mozambik]]om u blizini zaliva Kosi. Pravcem sever—jug proteže se između 22° 20’ i 34° 50’ severne geografske širine.<ref>Atlas Afrike, str. 40—41</ref> Najsevernija tačka se nalazi na desnoj obali reke [[Limpopo (rijeka)|Limpopo]] na granici s [[Zimbabve]]om u blizini pograničnog zimbabveanskog grada [[Bajtbridž]]a, dok se najjužnija tačka nalazi na [[Igleni rt|Iglenom rtu]], koji je ujedno i najjužnija tačka afričkog kontinenta.
 
Ukupna dužina granica iznosi 4.862 km.<ref name="CIAWF">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sf.html|title=CIA - The World Fact Book — South Africa}}</ref> Od zapada prema istoku graniči se sa [[Namibija|Namibijom]] (967 km), [[Bocvana|Bocvanom]] (1.840 km), [[Zimbabve]]omZimbabveom (225 km), [[Mozambik]]omMozambikom (491 km) i [[Svazilend]]om (430 km).<ref name="CIAWF"/> Mala država [[Lesoto]] je u potpunosti okružena južnoafričkom teritorijom (909 km).<ref name="CIAWF"/>
 
=== Geologija ===
=== Reljef ===
[[Datoteka:South Africa Topography.png|Fizička mapa Južnoafričke Republike|250px|thumb|desno]]
Teritorija JAR se može podeliti u tri reljefne celine. Uz obale okeana se nalazi uski pojas nizija širok 20 do 250 km koji se naziva Niski Veld. Niski Veld prema unutrašnjosti prelazi u venac planinskih lanaca koji se naziva Drakensberg, a koji se pruža duž cele obale. Na zapadu i jugu doseže oko 2.000 m nadmorske visine, dok na istoku u predelu [[Drakensberg]]a doseže gotovo 3.500 m. Tu se nalazi i najviši vrh zemlje — [[Njesuti]] visok 3.408 m. Venac planinskih lanaca [[Drakensberg]] sa tri strane okružuje [[Highveld]], centralna suva visoravan većinom prekrivenu [[Pašnjak|pašnjacima]] koja se nalazi na nadmorskoj visini od 900 do 2 000 m. Dužina obalske linije iznosi 2 798 km.<ref name="CIAWF"/> Obala JAR je slabo razuđena, a jedina pogodna prirodna luka se nalazi u zalivu Saldanha severno od [[Cape Town]]a.
 
=== Klima ===
Južnoafrička Republika ima tri glavna grada: [[Cape Town]], najveći od ova tri, je sedište skupštine; [[Pretoria]] je sedište izvršne vlasti, a [[Bloemfontein]] sedište suda. Južnoafrička Republika ima dvodomni parlament: [[Nacionalni savet pokrajina]] (gornji dom) ima 90 poslanika, dok [[Narodna skupština Južne Afrike|Narodna skupština]] (donji dom) čini 400 poslanika.
 
[[Datoteka:SouthAfricanNationalAssembly.jpg|thumb|left|250px|Zgrada [[Narodna skupština Južne Afrike|Južne Afrike]] u [[Cape Town]]uTownu]]
Članovi donjeg doma se biraju po [[proporcionalni izborni sistem|proporcionalnom sistemu]]: polovina poslanika se bira na nacionalnim listama, a druga polovina na pokrajinskim listama. Desetoro poslanika se bira da predstavljaju svaku pokrajinu u gornjem domu, bez obzira na broj stanovnika pokrajine. Izbori za oba doma se organizuju na svakih pet godina. Vladu potvrđuje donji dom, a predstavnik partije sa najviše osvojenih mesta u Narodnoj skupštini je njen predsednik.
 
Tokom poslednjih par godina, država je izvela nekoliko reformi poljoprivrednog sektora, kao što su [[agrarna reforma]] i deregulacija tržišta za poljoprivredne proizvode. Južnoafrička vlada je zacrtala preraspodelu oko 30% obradivog zemljišta crnačkim farmerima do 2014.<ref>{{Cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/congo/6398253/Congo-hands-land-to-South-African-farmers.html|title=Congo hands land to South African farmers|date=21. oktobar 2010.|publisher=Telegraph}}</ref>
 
Uništavanje životne sredine lošom upotrebom zemljišta i globalnim klimatskim promenama negativno utiče i na poljoprivrednu proizvodnju u zemlji. Južnoafrička Republika je izuzetno ranjiva na klimatske promene i opadanje količine površinskih voda kao posledice klimatskih promena. Neka predviđanja prognoziraju da se količina površinskih voda može smanjiti za 60% do 2070. godine u delovima [[Western Cape]]aCapea.<ref>{{Cite web|url=http://www.alertnet.org/thefacts/reliefresources/114303555233.htm|title=Climate change to create African 'water refugees'}}</ref> Da bi popravila štetu nastalu zbog loše upotrebe zemljišta, vlada JAR podržava plan koji promoviše [[održivi razvoj]] i upotrebu prirodnih resursa.<ref>{{Cite web|url=http://www.fitzpatrick.uct.ac.za/pdf/turpie02.pdf|title=Impacts of Climate Change in South Africa: A Preliminary Analysis of Unmitigated Damage Costs |author =J. Turpie}}</ref>
 
[[Datoteka:South Africa-Cullinan Premier Mine01.jpg|thumb|Rudnik dijamanata kod mesta [[Kulinan]]|220px]]
Južnoafrička Republika je [[Industrija|industrijski]] najrazvijenija zemlja Afrike <ref>Velika enciklopedija geografije, str. 382—383</ref>. Veliki industrijski centri su [[Cape Town]], [[Johannesburg]], [[Port Elizabeth|Port Elizabet]] i [[Durban]], koji su ujedno i središta [[hemijska industrija|hemijske]], [[tekstilna industrija|tekstilne industrije]], [[elektronika|elektronske industrije]] i proizvodnje motornih vozila, kao i proizvodnje [[oružje|oružja]].<ref>Velika enciklopedija geografije, str. 382—383</ref> [[Crna metalurgija]] razvijena je oko gradova [[Pretoria]], [[Newcastle, Južnoafrička Republika|Newcastle]], [[Saldana Bej]], a [[obojena metalurgija|obojena]] u [[Vitbank]]u, [[Falaborva|Falaborvi]].
 
Južna Afrika je najveći proizvođač [[zlato|zlata]] ([[Vivtvatersrand]], [[Velkom]], [[Klerksdorp]]) na svetu.<ref>Velika enciklopedija geografije, str. 382—383</ref> Osim u proizvodnji zlata, JAR je svetski lider i u proizvodnji [[platina|platine]] ([[Rustenburg]], [[Impala]], [[Krondal]]), [[mangan]]a, [[hrom]]a ([[Rustenburg]] i [[Burgersfort]]) i [[dijamant|dijamanata]] ([[Kimberli]], [[Kofifontejn]]).<ref>Velika enciklopedija geografije, str. 382—383</ref> [[Nafta|Nafte]] rezerve su slabije, ali je bogatstvo [[ugljen|ugljem]] ([[Južnoafrička Republika (Transvaal)|Transvaal]], [[Natal]]) značajno, naročito na istoku države. Preko 50% električne energije dobija se u [[termoelektrana]]ma sagorevanjem uglja iz domaćih ležišta<ref>Davidović, str. 233</ref>. [[Bakar|Bakra]] i [[gvožđe (hemijski element)|rude gvožđa]] ima u [[Kapland]]u i [[Transvaal]]u, a [[olovo|rude olova]] u [[Pofadar]]u, dok se rudnici retkih metala nalaze u [[Namakvalend]]u. U zemlji postoji oko 700 rudnika, a izvoz ruda čini preko 50% ukupnog izvoza JAR.<ref>Davidović, str. 233</ref> [[Rafinerija nafte|Rafinerije]] su smeštene u Durbanu i Kejtaunu.
 
=== Saobraćaj ===
BokimBot
Botovi
37.793

izmjene

Izvor: https://sh.wikipedia.org/wiki/Posebno:MobilneRazlike/40745338

Navigacijski meni