Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija – razlika između verzija

Izvor: Wikipedija
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu
Interaktivna pretraga historije
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
m Vraćene izmjene 46.239.31.18 (razgovor) na posljednju izmjenu korisnika 91.150.71.236
Nema sažetka izmjene
Red 21: Red 21:
|flag_s1 = Flag of Slovenia.svg
|flag_s1 = Flag of Slovenia.svg
|s2 = Hrvatska
|s2 = Hrvatska
|flag_s2 = Flag of Croatia.svg
|flag_s2 = Flag of the Republic of Croatia in 1990.svg
|s3 = Republika Makedonija
|s3 = Republika Makedonija
|flag_s3 =Flag_of_the_SR_Macedonia.svg
|flag_s3 =Flag_of_the_SR_Macedonia.svg

Verzija na datum 18 decembar 2015 u 21:12

Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija
Социјалистичка Федеративна Република Југославија (mk)
Socialistična Federativna Republika Jugoslavija (sl)
Federacija
←
 
←
1943 – 1992 ↓
Flag Grb
Zastava Grb
Moto
"Bratstvo i jedinstvo"
Himna
"Hej, Slaveni"
Location of SFRJ
Location of SFRJ
Glavni grad Beograd
Jezik/ci srpskohrvatski (na cijeloj teritoriji), slovenski, makedonski, albanski, mađarski kao i jezici drugih narodnosti.
Vlast Federalna socijalistička republika
Predsjednik
 - 1945 - 1953 Ivan Ribar
 - 1953 - 1980 Josip Broz Tito
 - 1991 Stjepan Mesić/Branko Kostić
Premijer
 - 1989 - 1991 Ante Marković
Historijska era Hladni rat
 - proglašene 29. 11. 1943.
 - članstvo u UN 24. 10. 1945.
 - Ustav 21. 2. 1974.
 - otcjepljenja 25. 6. 1991. - 27. 4. 1992.
Površina
 - jul 1989. 255.804 km² (98.766 sq mi)
Stanovništvo
 - jul 1989. est. 23.528.230 
     Gustoća 92 /km²  (238,2 /sq mi)
Valuta Jugoslavenski dinar
Prethodi		 Slijedi
Kraljevina Jugoslavija
Slobodna Teritorija Trsta
Slovenija
Hrvatska
Republika Makedonija
Bosna i Hercegovina
Savezna Republika Jugoslavija

Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija (makedonski:Социјалистичка федеративна република Југославија; slovenski: Socialistična federativna republika Jugoslavija) bila je jugoslavenska država koja je postojala od kraja drugog svjetskog rata (1945) do raspada 1992. godine. Bila je socijalistička država koja se prostirala na teritoriji današnjih nezavisnih država Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Hrvatske, Makedonije, Slovenije, Srbije.

Proglašena je godine 1943. na teritoriji Kraljevine Jugoslavije pod nazivom Demokratska Federativna Jugoslavija, te je međunarodno priznata kao pravni nasljednik Kraljevine. Godine 1946. je dobila službeni naziv Federativna Narodna Republika Jugoslavija, a Ustavom 1963. dobila svoj posljednji naziv Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija.

S obzirom da je najveći dio postojanja bila pod vlašću Komunističke partije Jugoslavije, odnosno kao službenu ideologiju i društveno-ekonomski sistem koristila socijalističko samoupravljanje, za SFRJ se koriste izrazi socijalistička ili komunistička Jugoslavija. Zbog dugogodišnje vlasti Josipa Broza Tita, također je uvriježen i naziv Titova Jugoslavija. Od raspada do danas se, pak, najčešće kao alternativni naziv koristi izraz bivša Jugoslavija, djelomično zato da bi je se razlikovalo od Savezne Republike Jugoslavije, formirane 1992. godine.

Jugoslavija je svojevremeno zaslužila međunarodno priznanje zahvaljujući borbi protiv fašizma, otporu staljinizmu, politici nesvrstanoga pokreta u kojem se okupilo više od milijarde stanovnika planete, među kojima je SFRJ imala doista značajno mjesto "važnije neko ikad u povijesti Južnih Slavena".[1]

Geografija

Dunav je bila jedna od najdužih rijeka u bivšoj SFRJ

Od ukupne dužine kopnene granice od 2.969 km, SFRJ se graničila 202 km (7% granice) na zapadu sa Italijom i 324 km (10% granice) sa Austrijom na severozapadu, 623 km (21% granice) sa Mađarskom i 557 km (19% granice) sa Rumunijom na severu, 536 km (19% granice) sa Bugarskom na istoku i 262 km (9% granice) sa Grčkom te 465 km (16% granice) sa Albanijom na jugu.[2] Zapadni deo republike je izlazio na Jadransko more.

Sa 255.804 km2 površine, Jugoslavija je bila deveta najveća država u Europi, iza SSSR-a, Francuske, Švedske, Norveške, Finske, Španjolske, Poljske i Italije, a ispred Zapadne Njemačke (248.577 km2) i Ujedinjenog Kraljevstva (243.610 km2).

Najviša planina bio je Triglav u Sloveniji sa 2.864 metara, a najduže rijeke Sava (945 km), Dunav (359 km, ili skoro 13% svoje ukupne europske dužine), Drina (346 km) i Drava (342 km).[3] Najveća jezera bila su Skadarsko (391 km2), Ohridsko (349 km2), Prespansko (274 km2) i Đerdapsko (253 km2).[3] U državi su prevladavale četiri različite klime: jadranskomediteranska (uz more), alpsko-dinarska (na sjeveru i uz Dinaride), panonska (Slavonija i Vojvodina) te egejskomediteranski s kontinentskim utjecajima (Makedonija, Kosovo).[4]

Najveći otoci (danas gotovo isključivo u Hrvatskoj) bili su Krk, Cres (oboje 409 km2), Brač (395 km2) i Hvar (300 km2).[5] SFRJ je 1985. imala 22 nacionalna parka, od toga sedam u Hrvatskoj, 31 prirodni rezervat kao i 495 spomenika prirode, od toga 321 u Srbiji.[6]

Socijalističke republike i autonomne pokrajine

Glavni članak: Republike i pokrajine SFRJ

SFRJ je bila podeljena na šest socijalističkih republika i na dve socijalističke autonomne pokrajine koje su bile deo SR Srbije. Glavni grad je bio Beograd. SFRJ su sačinjavale sledeće republike i pokrajine:

Republike SFRJ
  1. Socijalistička republika Bosna i Hercegovina – glavni grad Sarajevo;
  2. Socijalistička republika Hrvatska – glavni grad Zagreb;
  3. Socijalistička republika Makedonija – glavni grad Skoplje (Skopje);
  4. Socijalistička republika Crna Gora – glavni grad Titograd (Sadašnje ime je Podgorica);
  5. Socijalistička republika Srbija – glavni grad Beograd, u kojoj su se nalazile:
    5a. Socijalistička autonomna pokrajina Kosovo – glavni grad Priština i
    5b. Socijalistička autonomna pokrajina Vojvodina – glavni grad Novi Sad;
  6. Socijalistička republika Slovenija – glavni grad Ljubljana.

Istorija

Demokratska Federativna Jugoslavija je rekonstituisana na konferenciji AVNOJa u Jajcu, (od 29. novembra do 4. decembra 1943.), dok su se pregovori sa Kraljevskom Vladom u izgnanstvu nastavili. 29. novembra 1945., nakon pobjede nad silama Osovine u Drugom svjetskom ratu, Federativna Narodna Republika Jugoslavija je konstituisana kao komunistička zemlja (takođe na zasedanju AVNOJa u Jajcu). Prvi predsednik posleratne Jugoslavije je bio Ivan Ribar, a predsednik Vlade je bio Josip Broz Tito. 1953. godine, Tito je postao predsednik, a 1974. godine je proglašen za doživotnog predsednika.

Jugoslavija nije kao ostale države istočne i centralne Evrope izabrala kurs zavisnosti od Sovjetskog Saveza, i nije bila član Varšavskog pakta niti NATOa, što ju je činilo specifičnom u odnosu na druge države.[7] Upravo zbog tog balansa između istoka i zapada, uživala je visoki ugled u svetu.

Privreda i obrazovanje

Uprkos zajedničkom početku, privreda socijalističke Jugoslavije je bila mnogo drugačija od privreda Sovjetskog Saveza i drugih istočnoevropskih socijalističkih država, posebno nakon jugoslovensko-sovjetskog razlaza. Preduzeća nisu bila državno, već društveno vlasništvo i njima su upravljali radnici putem samoupravljanja. Tokom Drugog svetskog rata infrastruktura Jugoslavije je bila uništena. Čak su i najrazvijeniji delovi države bili uveliko ruralni, a ono malo industrije u državi je bili uglavnom oštećeno ili uništeno.

Početkom pedesetih godina dvadesetog veka počinje eksplozivna modernizacija Jugoslavije čiju osnovu je činilo radničko samoupravljanja. Zbog Jugoslavenske neutralnosti i vodeće uloge u Pokretu nesvrstanih, jugoslovenska preduzeća su izvozila i na zapadna i na istočna tržišta. Jugoslovenske kompanije su vršile građevinske radove u brojnim velikim infrastrukturnim i industrijskim projektima u Afrika, Evropi i Aziji.

Fićo je s 923.487 proizvedenih primeraka bio simbol jugoslavenske autoindustije
Jugoton se uspješno bavio distribucijom glazbe

Činjenica da je Jugoslovenima bilo dopušteno da slobodno emigriraju od šezdesetih je omogućilo mnogima da nađu posao u zapadnoj Evropi, uglavnom u Nemačkoj. Ovo je doprinelo da nezaposlenost bude pod kontrolom i takođe je delovalo kao izvor kapitala i stranih valuta. 1981. bilo je 625.069 radnika na privremenom radu u inozemstvu, od toga 299.975 iz Srbije (48%), 151.619 iz Hrvatske (24%), 133.902 iz BiH (21%), 57.966 iz Makedonije (9%), 41.826 iz Slovenije (7%) te 9.781 iz Crne Gore (2%).[8]

Tokom sedamdesetih privreda je reorganizovana prema teoriji Edvarda Kardelja o udruženom radu, u kojoj je pravo na donošenje odluka i raspodeli profita u društvenim preduzećima zasnovano na uloženom radu. Najmanje osnovne organizacije udruženog rada su približno odgovarale malim preduzećima ili odeljenjima u velikim kompanijama. One su bile organizovane u preduzeća koja su se organizovala u kompozitne organizacije udruženog rada, koje su mogle biti velike kompanije ili čak celokupna grana industrije na određenoj teritoriji. Najviše izvršnih odluka je ostavljeno preduzećima, tako da su one moglo nastaviti da se takmiče iako su bile deo iste kompozitne organizacije. Imenovanje direktora i strateška politika kompozitne organizacije su u praksi, u zavinosti od svoje veličine i važnosti, često bile predmet političkih i ličnih upliva.

U cilju da se svim zaposlenima da isti udeo u donošenju uloga, osnovne organizacije udruženog rada su takođe uvedene u javne servise, kao što su zdravstvo i obrazovanje. Osnovne organizacije su obično bile sastavljene od ne više od nekoliko desetina ljudi i imala su svoje radničke savete, čiji je pristanak bio potreban za strateške odluke i imenovanje direktora preduzeća ili javnih ustanova.

Državnici SFRJ su sa predstavnicima Evropske ekonomske zajednice potpisali dva trgovinska sporazuma: Sporazum o saradnji i Protokol o trgovini kao i dva finansijska protokola, a organizovano je i devet sastanka saveta za saradnju SFRJ i EEZ na ministarskom nivou.[9]

Nepismenost u državi spala je sa 50 % 1921. na manje od 10 % 1981. Iste godine, oko trećina stanovništva završila je sekundarno obrazovanje a 6 % završilo sveučilište ili steklo visoku stručnu spremu.[10] 1918., u Jugoslaviji je bilo samo tri sveučilišta: u Ljubljani, Zagrebu i Beogradu. Do 1980-ih, broj sveučilišta u zemlji porastao je na 17, dok je prosječan godišnji broj polaznika visokog obrazovanja dosegnuo 400.000 studenata, od kojih su preko 45 % bili žene.[10] 1981., udio aktivnog stanovništva bio je 8.779.735 ili 43,4 %,[11] a od toga je 2.602.122 radilo u poljoprivredi i ribarstvu, 2.209.698 u industriji i rudarstvu, 689.297 u građevinarstvu, 589.169 u trgovini a 445.367 u prometu i vezama.[12]

1984. zabilježen je izvoz robe od 2.643.333 milijuna dinara, od toga najviše u SSSR (739.655 milijuna dinara), Zapadnu Njemačku (219.410 milijuna dinara), Italiju (222.739 milijuna dinara), Čehoslovačku (145.675 milijuna dinara) i SAD (113.938 milijuna dinara). Ipak, uvoz je bio veći, 3.080.197 milijuna dinara. Najviše se uvozilo robe iz SSSR-a (519.595 milijuna dinara), Zapadne Njemačke (386.743 milijuna dinara), Iraka (317.197 milijuna dinara), Italije (231.585 milijuna dinara), Čehoslovačke (173.513 milijuna dinara) i SAD-a (163.266 milijuna dinara).[13]

Jugoslovenski ratovi, naknadni gubitak tržišta i privatizacijska pljačka su donele ekonomske probleme svim bivšim jugoslovenskim republikama tokom devedesetih. U tom razdoblju samo je Slovenija zadržala ekonomski rast do početka 21 veka kada se i kod nje počela provoditi privatizacijska pljačka.

Valuta SFRJ je bio jugoslovenski dinar.

Filmska umjetnost

Film Otac na službenom putu osvojio je 1985. Zlatnu palmu

SFRJ je razvijala kinematografiju počevši od 1950-ih. Najznačajniji filmski studiji bili su Jadran film u Zagrebu i Avala film u Beogradu. Najslavniji glumci bili su Danilo 'Bata' Stojković, Ljuba Tadić, Bekim Fehmiu, Fabijan Šovagović, Mustafa Nadarević, Bata Živojinović, Boris Dvornik, Ljubiša Samardžić, Dragan Nikolić i Rade Šerbedžija, a najslavnije glumice Milena Dravić, Neda Arnerić, Mira Furlan i Ena Begović.

Tito je također bio filmofil i često imao privatne projekcije najnovijih filmova, ne samo iz SFRJ nego i iz svijeta. Prvi jugoslavenski film 1959. nominiran za Oscara za najbolji film na stranome jeziku, bio je Cesta duga godinu dana, jedan od samo šestero filmova iz SFRJ kojima je to uspijelo (ostali su Deveti krug, Tri, Skupljači perja, Bitka na Neretvi i Otac na službenom putu).

Najpopularniji žanr je neko vrijeme bio partizanski film, kao što su Valter brani Sarajevo, U gori raste zelen bor ili Abeceda straha, među kojima su bili i vrlo skupi filmovi sa međunarodnim glumcima, kao što je Sutjeska u kojoj je Richard Burton glumio Tita, i Bitka na Neretvi u kojoj su glumili Orson Welles i Yul Brynner. Međutim, takav se žanr s vremenom zasitio te su se javljali drugačiji filmovi o Drugom svjetskom ratu, kao što je kontroverzna Okupacija u 26 slika. 1980-ih kinematografija SFRJ je doživjela malu renesansu popularnim komedijama Ko to tamo peva, Maratonci trče počasni krug i Balkanski špijun, u sva tri koja je glumio Danilo Stojković, kao i primjerom iz ZF žanra - Gosti iz galaksije - i prvim dugometražnim animiranim filmom, Čudesna šuma. Također, mladi redatelj Emir Kusturica počeo je snimati zapažene filmove, među kojima su i Sjećaš li se Dolly Bell? te Otac na službenom putu, koji je 1985. osvojio Zlatnu palmu.

Raspad SFRJ

Glavni članak: Raspad SFRJ
Države nastale raspadom SFRJ:
Bosna i Hercegovina
Hrvatska
Makedonija
Slovenija
Crna Gora
Srbija

Posle Titove smrti (1980), tenzije između političkih elita u Jugoslaviji su rasle, da bi prerasle u ustavnu krizu, koja je 1990. godine dovela do raspada vladajuće partije, a 1991. i proglašenja nezavisnosti Slovenije i Hrvatske.[14] 1992. su nezavisnost proglasile Makedonije i Bosna i Hercegovina, a Srbija i Crna Gora su formirale Saveznu Republiku Jugoslaviju, koja je 2002. reformisana i preimenovana u Državnu zajednicu Srbija i Crna Gora. Nakon referenduma o nezavisnosti i razvrgavanja te zajednice pravni naslednik je 2006. postala Srbija.

U godinama nakon završetka ratova novonastale države kojima je do tada bilo onemogućeno zaduživanju su počele s ogromnim uzimanjem stranih kredita što će rezultirati njihovih sveukupnim dugom 2012. godine većim od 60 milijardi eura (Hrvatska 27, Slovenija 16, Srbija 14.6, Bosna i Hercegovina 5, Makedonija 2.2 i Crna Gora 1.64) [15] to jest oko 80 milijardi dolara dok je dug Jugoslavije 1989. iznosio "samo" 17 milijardi dolara.

Demografija

Glavni članak: Demografija Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije

Prema zadnjem popisu stanovništva iz 1991., SFRJ je brojala 23.528.230 stanovnika,[10] čime je bila deseta najmnogoljudnija država u Europi. Podaci sa popisa održanih 1971. i 1981.

Nacionalnost 1971 % 1981 %
Albanci 1.309.523 6,4 1.731.252 7,7
Bugari 58.627 0,3 36.642 0,2
Hrvati 4.526.782 22,1 4.428.135 19,7
Italijani 21.791 0,1 15.116 0,1
Makedonci 1.194.784 5,8 1.341.420 6,0
Mađari 477.374 2,3 426.865 1,9
Crnogorci 508.843 2,5 570,298 2,6
Muslimani 1.729.932 8,4 2.000.034 8,9
Srbi 8.143.246 39,7 8.136.578 36,3
Slovaci 83.656 0,4 80.300 0,4
Slovenci 1.678.032 8,2 1.753.605 7,8
Romi 78.485 0,4 148.604 0,7
Rumuni 58.570 0,3 54.721 0,2
Turci 127.920 0,6 101.328 0,5
Jugoslaveni 273.077 1,3 1.216.463 5,4
ostali/neizjašnjeni 252.330 1,2 389.970 1,7
Ukupno 20.522.972 100 22.438.331 100

Republike i pokrajine po broju stanovnika

Podaci sa popisa iz 1991.

Rang Republika/pokrajina Stanovništvo % Gustina naseljenosti
1 Srbija 9.506.174 40.9% 114,0
--- Centralna Srbija 5.582.611 24,0% 99,4
2 Hrvatska 4,784,265 20.6% 84.6
3 Bosna i Hercegovina 4,377,053 18.8% 85.6
4 Makedonija 2,033,964 8.8% 79.1
--- Vojvodina 1,996,367 8.6% 92.8
--- Kosovo i Metohija 1,956,196 8.4% 183.1
5 Slovenija 1,913,355 8.2% 94.5
6 Crna Gora 615,035 2.6% 44.5
SFR Jugoslavija 23,229,846 100% 92.6

Republike i pokrajine po površini

Rang Republika/pokrajina Površina (km²) % Gustina naseljenosti
1 Srbija 83,361 33.2% 114.0
2 Hrvatska 56,524 22.5% 84.6
--- Centralna Srbija 56,169 22.4% 99.4
3 Bosna i Hercegovina 51,129 20.4% 85.6
4 Makedonija 25,720 10.3% 79.1
--- Vojvodina 21,506 8.6% 92.8
5 Slovenija 20,246 8.1% 94.5
6 Crna Gora 13,810 5.5% 44.5
--- Kosovo i Metohija 10,686 4.3% 183.1
SFR Jugoslavija 250,790 100% 92.6

Republike i pokrajine po gustini naseljenosti

Rang Republika/pokrajina Stanovništvo Površina (km²) Gustina naseljenosti
--- Kosovo i Metohija 1,956,196 10,686 183.1
1 Srbija 9,506,174 83,362 114.0
--- Centralna Srbija 5,582,611 56,169 99.4
2 Slovenija 1,913,355 20,246 94.5
--- Vojvodina 1,996,367 21,506 92.8
3 Bosna i Hercegovina 4,377,053 51,129 85.6
4 Hrvatska 4,784,265 56,524 84.6
5 Makedonija 2,033,964 25,720 79.1
6 Crna Gora 615,035 13,810 44.5
SFR Jugoslavija 23,229,846 250,790 92.6

Vidi također

Izvori

Reference

  1. ↑ Predrag Matvejević (18. ožujka 2013). „Jugoslavenstvo prije i poslije Jugoslavije”. E-novine. Pristupljeno 6. svibnja 2013. 
  2. ↑ Feldbauer 1988., str. 99-101
  3. ↑ 3,0 3,1 Feldbauer 1988., str. 110
  4. ↑ Feldbauer 1988., str. 106
  5. ↑ Feldbauer 1988., str. 111
  6. ↑ Feldbauer 1988., str. 112
  7. ↑ Tim Judah (17. veljače 2011). „Yugoslavia: 1918 - 2003”. BBC. Pristupljeno 6. svibnja 2013. 
  8. ↑ Feldbauer 1988., str. 120
  9. ↑ Mr Vladimir Pavićević: Dvadeset godina od pada Berlinskog zida, strana 3
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 „The Land, The People of Yugoslavia”. countriesquest.com. Pristupljeno 6. svibnja 2013. 
  11. ↑ Feldbauer 1988., str. 117
  12. ↑ Feldbauer 1988., str. 121
  13. ↑ Feldbauer 1988., str. 171
  14. ↑ BBC News (22. svibnja 2006). „Timeline: Break-up of Yugoslavia”. bbc.co.uk. Pristupljeno 6. svibnja 2013. 
  15. ↑ Pogledajte koja Ex Yu država prednjači u zaduživanju

Literatura

Vanjske veze

Kraljevina Jugoslavija Jugoslavija (1929 - 1941; 1945 - 2003) Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija
Slovenija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Vojvodina i Boka Kotorska su bile dio Austro-Ugarske
(do 1918)
V. Država Slovenaca, Hrvata i Srba i Banat, Bačka i Baranja 		Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca
(1918-1929) 		Kraljevina Jugoslavija
(1929-1941) 		Nacistička Njemačka anektirala dijelove Slovenije
(1941-1945)

Fašistička Italija anektirala dijelove Slovenije, Hrvatske i Crne Gore
(1941-1943)

Demokratska Federativna Jugoslavija
(1943-1946) 		Federativna Narodna Republika Jugoslavija
(1946-1963) 		Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija
(1963-1992) 		Slovenija
(od 1991)
Nezavisna Država Hrvatska
(1941-1945) 		Hrvatska
(od 1991)
Također, Republika Srpska Krajina (1991-1995)
Bosna i Hercegovina
(od 1992)
Tvore je Federacija Bosne i Hercegovine i Republika Srpska od 1995
Mađarska anektirala Bačku, Baranju, Međimurje i Prekmurje
(1941-1944/1945) 		Savezna Republika Jugoslavija
(1992-2003) 		Srbija i Crna Gora
(2003-2006) 		Srbija
(od 2006) Kosovo de facto protektorat UN od 1999
Autonomni Banat
(1941-1944)
Kraljevina Srbija
(do 1918) 		Nedićeva Srbija
(1941-1944)
Albanija anektirala veći dio Kosova, zapadnu Makedoniju i jugoistočne dijelove Crne Gore
(1941-1944)
Kraljevina Crna Gora
(do 1918) 		Crna Gora (okupiana od Italije)
(1941-1945) 		Crna Gora
(od 2006)
Suvremena Republika Makedonija bila je dio Kraljevine Srbije
(do 1918) 		Bugarska je anektirala veći dio suvremene Makedonije i jugoistočne dijelove Srbije
(1941-1944) 		Republika Makedonija
(od 1991)
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Socijalistička_Federativna_Republika_Jugoslavija&oldid=20272081