Belorusija – razlika između verzija

Republika Bjelorusija; Рэспубліка Беларусь
Zastava	Grb
	Geslo: nema
	Državna himna: "Мы, Беларусы"
Glavni grad	Minsk
Službeni jezici	bjeloruski i ruski (de facto samo ruski)
Vođe
Uspostava	Od Sovjetskog Saveza ; 25. kolovoza 1991.
Površina
Stanovništvo
Valuta	bjeloruska rublja
Vremenska zona	+2 ; UTC +3 ljeti
Pozivni broj	375
Web domena	.by
	1 izvan upotrebe

Interaktivna pretraga historije

← Starija izmjena Novija izmjena →

Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj

VizualnoWikitekst

U redovima

Verzija na datum 22 mart 2013 u 15:10

Belorusija (blr. Belarusь; rus. Belarusь, Belorussiя), službeno Republika Belorusija, kontinentalna je država u istočnoj Evropi. Graniči se sa Rusijom na severoistoku, Ukrajinom na jugu, Poljskom i Litvanijom na zapadu, te Letonijom na severozapadu. Glavni i najveći grad je Minsk, a ostali veći gradovi su Gomelj, Mogiljov, Vitebsk, Grodno i Brest. Preko 25% teritorije od ukupno 207.000 km² je pod šumom,^[1] dok su najvažniji izvori prihoda poljoprivreda i industrija.

Sve do XX veka teritorija današnje Belorusije je bila deo drugih država, među kojima su Polocka kneževina, Velika kneževina Litvanija, Poljsko-litvanska unija i Ruska Imperija. Uz pomoć carske Nemačke Belorusija je 25. marta 1918. proglasila nezavisnost, kao marionetska Beloruska Narodna Republika. Nakon nemačkoga poraza proglašena je SSR Belorusija 1. januara 1919. i ušla je u sastav Ruske SFSR, ali već 31. januara je izašla iz sastava tadašnje Rusije i preimenovana je u Belorusku SSR. Nakon rata zapadnih sila protiv Lenjinove Rusije Beloruska SSR je postala deo SSSR,^[2] dok je Zapadna Belorusija uljučena u sastav Poljske.^[3] Posle Oktobarske revolucije, Belorusija je postala jedna od konstitutivnih republika Sovjetskog Saveza i preimenovana je u Belorusku SSR. Današnje granice dobila je 1939. nakon Sovjetske invazije na Poljsku i vraćanja Zapadne Belorusije, koju je Poljska zauzela 1921.^[4]^[5]^[6]^[6] U toku Drugog svetskog rata, Belorusija je pretrpela strahovita razaranja, izgubila je gotovo trećinu stanovništva i više od polovine ekonomskih resursa.^[7] Privreda je obnovljena u posleratnim godinama. Beloruska SSR je bila jedan od osnivača UN-a, zajedno sa SSSR-om i Ukrajinskom SSR.

Beloruski parlament je 27. jula 1990. proglasio suverenitet, a nakon raspada SSSR-a i nezavisnost Belorusije 25. avgusta 1991. Aleksandar Lukašenko je predsednik države od 1994. godine. Mnoge zapadne vlade i nevladine organizacije kritikuju vlast u Belorusiji zbog navodnih represalija prema predstavnicima opozicije i lažiranja izbora.^[8]^[9] Od 2000. godine Belorusija ima sa Rusijom potpisan ugovor o specijalnim vezama sa indicijama ka stvaranju Saveza Rusije i Belorusije.

Član je carinske unije sa Rusijom i Kazahstanom, Zajednice nezavisnih država, Organizacije Ugovora o zajedničkoj bezbednosti, Evroazisjke ekonomske zajednice i partner u dijalogu u Šangajskoj organizaciji za saradnju.

Većina stanovništva Belorusije živi u urbanim područjima u i oko velikih gradova (centara administrativnih divizija koje se zovu oblasti).^[10] Preko 80% populacije su etnički Belorusi, a najbrojnije manjinske zajednice su Rusi, Poljaci i Ukrajinci. Službeni jezici su beloruski i ruski (još od referenduma 1995). U konfesionalnom pogledu većina stanovnika su pravoslavci, pripadnici Ruske pravoslavne crkve, dok na zapadu zemlje postoje manje zajednice rimokatolika.

Etimologija

Postoji nekoliko objašnjenja o poreklu imena „Bela Rus“.^[11] Prema etnoreligijskoj teoriji taj termin se koristio da bi se opisale ruske zemlje koje su bile u sastavu Velike kneževine Litvanije, a koje su naseljavali pokršteni Sloveni, za razliku od Crne Rus koja je bila naseljena pretežno paganskim Baltima.^[12] Drugo moguće tumačenje imena zasniva se na nekadašnjem običaju lokalnog slovenskog stanovništva na tim prostorima da nosi isključivo belu odeću.^[11]^[13] Jedna pak legenda kaže da je to bio naziv za stare ruske zemlje (Polasje, Vitebsk i Mogiljov) koje nisu pokorili Tatari. Drugi izvori govore da su zemlje koje pre 1267. nisu pokorili Mongoli označavane kao „Bela Rus“.^[11] Istoričar Aleš Beli je 2008. na Litvanskom institutu za istoriju u Vilnjusu uspeo da odbrani doktorsku disertaciju na temu Određivanje horonima Bela Rusija na primeru evropskih dokumenata i mapa iz perioda od XII do sredine XVIII veka prema kojoj je „Bela Rusija“ područje Novgorodske republike koju je pokorila Velika moskovska kneževina 1478. godine, a odnosi se na teritoriju današnje istočne Belorusije.

U raznim izvorima je dolazilo do mešanja pojmova Rus i Rusija, tako da je često Bela Rus izjednačavana sa pojmom Bela Rusija. To pogrešno tumačenje često su širili moskovski namesnici nakon pada Kijevske Rusije da bi sebe prikazali kao legalne naslednike celog istočnoslovenskog etnosa i koristili su tu činjenicu kao povod za rat protiv Poljske i Litvanije (s ciljem oslobađanja područja zapadne Rutenije).^[14] Pojam „Bela Rusija“ prvi put se pojavio u srednjovekovnim germanskim i latinskim spisima, a papa Pije VI je koristio latinski naziv Alba Rusija (lat. Alba Russia) u papskoj buli iz 1783. godine.^[15] Tokom XVII veka ruski carevi su koristili termin „Bela Rus“ kao odrednicu za teritorije koje su bile oduzete od Litvanije.^[16]

Belorusija je službeno dobila ime Belarusija (rus. Belorussiя) u vremenu carske Rusije, a ruski car je imao titulu „imperator sveruski“. Tokom sovjetske ere termin Belorusija se ustalio kao deo nacionalne svesti. Termin Belorusija se službeno koristio sve do 1991. godine kada je vrhovni sovjet tadašnje Beloruske SSR odlučio da se nova država ubuduće zove Belarus (rus. Belarusь) (iako se u mnogim svetskim jezicima, pa i u srpskom država označava kao Belorusija). Konzervativne stranke su se protivile promeni imena zemlje i pokušale su da blokiraju unošenje te izmene u ustav, ali bez uspeha.^[17] I danas postoje mnogi koji koriste stari termin za ime zemlje. Službeno ime države je Respublika Belarus (blr. Rэspublіka Belarusь; rus. Respublika Belarusь).^[18]^[19]

Geografija

Glavni članak: Geografija Belorusije

Belorusija leži između 51° i 57° severne geografske širine i 23° i 33° istočne geografske dužine. Geografski centar zemlje nalazi se na 53°31′51″N 28°2′38″E / 53.53083°N 28.04389°E / 53.53083; 28.04389 udaljen 70 km jugoistočno od Minska. Državna teritorija je relativno ravna, bez većih uzvišenja. Najviši vrh Dzeržinska gora visok je svega 346 metara (a sledi Lisaja sa 342 metra), a prosečna nadmorska visina je oko 162 metra. Najniža tačka je u dolini Njemena, na granici sa Litvanijom, nadmorske visine oko 80 metara. Glacijacija je najzaslužnija za izrazito ravan i zamočvaren pejzaž Belorusije. Severni delovi su nešto izdignutiji, ispunjeni jezerima i blagim uzvišenjima morenskog porekla. Na jugu, oko reke Pripjat nalazi se velika močvarna nizija Polesje (ujedno jedno od najvećih močvarnih područja u Evropi).^[20]

Preko 3.000 vodotoka (od čega 42 su reke) i na hiljade manjih jezera čini hidrološku kartu Belorusije veoma bogatom i raznovrsnom. Vode otiču u dva sliva: baltički i crnomorski. Ka Baltičkom moru otiču Zapadna Dvina (ili Daugava) i Njemen, dok Dnjepar i Pripjat (inače pritoka Dnjepra u Ukrajini) otiču ka Crnom moru. Iako su jezera brojna, površinom su uglavnom mala, prosečno oko 0,5 km² i više liče na močvare. Najveće jezero je Naroč u Minskoj oblasti sa površinom od 79,6 km².

Oko četvrtine državne teritorije prekriveno je šumama, ali uglavnom dominiraju manje galerijske šume. Najveća je Bjaloveška šuma, reliktna prašuma koja se prostire između Bresta i Bjalistoka (Poljska) i nalazi se pod zaštitom Uneska. Na severu uglavnom dominiraju četinarske šume (uključujući i brezu i jovu), dok u južnim područjima šume su vegetacijski mnogo raznovrsnije.

Iako kontinentalna zemlja, zbog blizine Baltika (koji je udaljen svega 257 km) Belorusija ima umereno kontinentalnu klimu, što predstavlja prelaz između okeanske i kontinentalne klime.^[21] Leta su dosta sveža i vlažna dok su zime blage sa obiljem snežnih padavina. Srednja godišnja temperatura vazduha kreće se od 5,7 °C do 8,2 °C. Letnji temperaturni prosek je oko 18 °C, a zimski -6 °C. Najtopliji su južni i jugozapadni delovi zemlje. Prosečna količina padavina se kreće između 500 i 800 mm godišnje sa maksimumima padavina tokom leta i jeseni, najviše u centralnim i severozapadnim rejonima.^[22]

Belorusija je dosta siromašna rudnim bogatstvima. Postoje jedino nešto veće zalihe treseta, zatim skromne zalihe nafte i prirodnog gasa, granita, dolomita (krečnjaka), laporca, krede, peska, šljunka i gline.

Posledice černobiljske havarije

Glavni članak: Černobiljska katastrofa

Belorusija je najviše osetila posledice nuklearne havarije u Černobilju iz 1986. godine. Pravac vetra prvih dana i nedelja nakon havarije doveo je do toga da je od ukupne količine radioaktivnog cezijuma 137 koji je pao na Evropu, čak 70% se zadržalo nad Belorusijom.^[23] O kolikoj havariji je bila reč najbolje svedoči podatak da je čak u julu 1991. cela teritorija Belorusije bila proglašena zonom ekološke katastrofe. Radijaciji su bile najizloženije južne oblasti Mogiljovska i Gomeljska, dok je ozračeno preko 2 miliona ljudi.

Oko 7.000 km² je bilo kontaminirano radioaktivnim cezijumom 137 a nivo radijacije iznosio je 15 Ci (odnosno 550 GBq) po kvadratnom kilometru. Godine 1996. i dalje je bilo kontaminirano 22% teritorije (što je za samo 1% manje nego 1986) sa nivoom radijacije od 1 Ci/km² (37 GBq/km²).

Posledice nuklearne nesreće i danas su vidljive. Broj obolelih od raznih vrsta raka je uvećan, dok je broj genetskih deformiteta kod novorođenčadi povećan za 40% u odnosu na period pre nesreće. Slična situacija je i sa biljnim i životinjskim svetom, dok je količina radijacije u močvarnim područjima i dalje iznad normale. U 1995. godini za saniranje katastrofe utrošeno je skoro 15% ukupnih budžetskih sredstava države za tu godinu.^[24]

Nacionalni parkovi

Ime	Osnovan	Površina u hektarima
Nacionalni park Bjalovješka šuma	1991.	87.363 (od čega je 10.501 ha na teritoriji Poljske)
Nacionalni park Naračanski	1999.	94.000
Nacionalni park Braslavska jezera	1995.	69.115
Nacionalni park Pripjatski	1996.	85.841

Istorija

Glavni članak: Istorija Belorusije

Praistorija

Arheološkim istraživanjima dokazano je da su u ranom paleolitu na teritoriji Belorusije živeli Homo erectus i neandertalac .^[25] Prvi Indoevropljani na teritoriji Belorusije su se pojavili tokom III milenijuma pre nove ere.

Od srednjeg do XX veka

Na prostore današnje Belorusije Sloveni su se doselili između VI i VIII veka. Tadašnji Istočni Sloveni naišli su na Varjage s kojima su osnovali prvu veliku državu istočne Evrope – Kijevsku Rusiju. U sastavu te države nalazile su se i kneževine čija su središta bila u današnjim beloruskim gradovima Polack, Minsk, Turov i Pinsk.^[26]

U XIII veku nakon mongolske provale u kojoj je Kijev bio do temelja uništen, Kijevska Rusija se raspala na nekoliko manjih kneževina, a kneževine koje su se nalazile na području Belorusije ušle su u sastav Velike kneževine Litvanije. Polocka i Turovo-Pinska kneževina bile su pripojene Litvaniji u XIII veku dok je Minsku kneževinu osvojio litvanski knez Gedimin u toku XV veka. Do kraja XV veka, ta kneževina će se naglo proširiti na istočnu Evropu i obuhvatiti prostor od Baltičkog do Crnog mora.

Velika kneževina Litvanija je ušla u personalnu uniju sa Kraljevinom Poljskom 1386. godine čime su beloruske zemlje ušle u sastav Poljske. Ruski car Ivan III Vasiljevič je 1486. godine započeo osvajanja na istoku sa ciljem ponovnog obnavljanja Kijevske Rusije.^[27] Litvansko-poljska unija je prestala da postoji 1795. podelom Poljske koju su izvršile Ruska Imperija, Pruska i Austrija. Beloruske teritorije su tako potpale pod vlast Ruske Imperije (pod Katarinom Velikom) i u njenom sastavu su se zadržale sve do propasti carstva 1917. godine.

XX vek

Uz svesrdnu pomoć Nemačke, Belorusija je 25. marta 1918. proglasila nezavisnost i tako je osnovana Beloruska Narodna Republika. Nemačka je na taj način pokušala da pojača proces germanizacije Slovena na tom području. Međutim, BNR nije bila dugog veka, jer su se već 1919. godine nemačke trupe povukle, a na njihovo mesto je došla sovjetska Crvena armija. U Smolensku je 1. januara 1919. bila proglašena Sovjetska Socijalistička Republika Belorusija koja je ušla u sastav Ruske SFSR. Već 31. januara je izašla iz sastava tadašnje Rusije i bila je preimenovana u Belorusku SSR, a 3. februara je donesen i njen ustav.^[2]^[28] Nakon završetka Poljsko-sovjetskog rata (1919—1921) Beloruska Sovjetska Socijalistička Republika je postala deo SSSR-a^[2], dok je Zapadna Belorusija, shodno mirovnom ugovoru iz Rige, bila uključena u sastav Poljske.^[3]

Zahvaljujući sovjetskom modelu privrednog razvoja kroz petogodišnje planove, Belorusija je tokom tridesetih godina 20. veka doživela ubrzanu industrijalizaciju. Tokom marta 1924. i decembra 1926. BSSR-u su vraćeni delovi Vitebske, Smolenske i Gomeljske gubernije koji su joj bili oduzeti tokom 1919. godine.

Nacistička Nemačka i SSSR su 1939. izvršile invaziju na Poljsku, a delovi severoistočne Poljske (koji su ušli u njen sastav shodno odredbama Riškog mira iz 1921) bili su vraćeni u sastav BSSR-a kao Zapadna Belorusija.

Tvrđava u Brestu, mesto herojskog otpora nacističkom okupatoru

Nemačka je 22. juna 1941. napala SSSR, a Belorusija se prva našla na udaru. Nakon samo mesec dana, Vermaht je okupirao celokupnu teritoriju Belorusije. Tokom trogodišnje okupacije, Belorusija je doživela strahovita razaranja. Do temelja je razrušeno 209 gradova (od ukupno 290), 85% industrije je uništeno, a poginulo je između 2 i 3 miliona ljudi (što je činilo oko trećinu tadašnjeg stanovništva), uništeno je i preko milion građevina. Na području Belorusije nalazilo se 287 koncentracionih logora kroz koje je prošlo više miliona ljudi.^[29] Jevrejska zajednica je tokom Holokausta u Belorusiji bila zbrisana sa lica zemlje i nikada se nije oporavila. Belorusija se vratila na predratni broj stanovnika tek 1971. godine.

Najveći deo Belorusije je oslobođen u operaciji Bagration u leto 1944. Po završetku Drugog svetskog rata, počeo je veliki proces obnove razrušene zemlje. Belorusija je ubrzo bila pretvorena u veliko gradilište, a potom i u glavni centar industrijske proizvodnje celog sovjetskog zapada. To je dovelo do otvaranja novih radnih mesta, ali i do intenzivnijeg naseljavanja ruskog stanovništva iz unutrašnjih delova SSSR-a.

Beloruska SSR je (nezavisno od SSSR-a) bila potpisnica povelje o osnivanju OUN-a (26. jun 1945) i imala je vlastitu stolicu u UN-u.^[30]

U avgustu 1945. na osnovu dogovora o razgraničenju između Poljske i SSSR-a (a shodno Kurzonovoj liniji),^[31] Belorusija je izgubila oblast oko Bjalistoka i tri rejona oko Bresta koji su vraćeni Poljskoj.

Datoteka:Belorussian SSR 1940.jpg

Karta Beloruske SSR iz 1940.

Staljin je sprovodio intenzivnu politiku „sovjetizacije“, posebno na zapadu SSSR-a sa ciljem da se spreči širenje zapadnih uticaja.^[32] Na rukovodeće pozicije u zemlji su obično bili postavljani kadrovi iz Moskve, a bila je ograničena i upotreba beloruskog jezika. Staljinovu politiku je nastavio njegov naslednik Nikita Hruščov pod parolom: Što pre svi progovorimo ruski, brže ćemo izgraditi komunizam.^[32]

U nuklearnoj centrali kod Černobilja u Ukrajini, na samoj granici sa Belorusijom, 26. aprila 1986. došlo je do havarije usled koje je veliki deo teritorije Belorusije bio zahvaćen radijacijom, što je ostavilo ozbiljne posledice na stanovništvo i živi svet.^[33]

Tokom juna 1988. u šumi Kuropati kraj Minska pronađena je masovna grobnica u kojoj su sahranjene žrtve sovjetske tajne policije NKVD iz perioda između 1937. i 1941.^[34]^[35] Beloruski nacionalisti su ta otkrića koristili kao „ključni dokaz“ o težnji sovjetskih i ruskih vlasti da unište Beloruse kao narod (iako se u tim grobnicama nalaze svi protivnici tadašnje sovjetske vlasti, bez obzira na naciju) što je jačalo težnje za nezavisnost od SSSR-a.

Međutim na izborima za Vrhovni sovjet BSSR održanim u martu 1990. pristalice nezavisnosti Belorusije (Beloruski nacionalni front - Partыя BNF) je osvojio svega 10% mesta u sovjetu.^[35]

Vrhovni Sovjet Beloruske SSR je 27. jula 1990. usvojio deklaraciju o suverenitetu Belorusije (229 od 232 deputata je glasalo u korist deklaracije).^[36] Na referendumu od 17. marta 1991. čak 83% građana Belorusije se izjasnilo za očuvanje i reformisanje SSSR-a.^[37]

Nezavisnost je bila proglašena 25. avgusta 1991. godine kada je deklaracija o suverenitetu iz 1990. bila uključena u Ustav Belorusije, a usvojene su i deklaracije o političkoj i ekonomskoj nezavisnosti Belorusije, kao i o ukidanju Komunističke partije Belorusije. Država je bila preimenovana u Republiku Belorusiju (blr. Rэspublіka Belarusь) 19. septembra 1991, a ubrzo su bili ustanovljeni novi grb, zastava, ustav i pasoš. Lideri Belorusije, Ukrajine i Rusije, Stanislav Šuškevič, Leonid Kravčuk i Boris Jeljcin su 8. decembra 1991. u Bjaloveškoj šumi proglasili formalan raspad SSSR-a i formiranje Zajednice nezavisnih država (ZND).

Po Ustavu iz 1994. Belorusija je predsednička republika. Na prvim predsedničkim izborima 1994. godine u dva kruga glasanja pobedio je do tada anonimni Aleksandar Lukašenko (u prvom krugu osvojivši 45% glasova, a u drugom čak 80%).^[38] Lukašenko je dobio i predsedničke izbore 2001. 2006. i 2010. godine.

Demografija

Glavni članak: Demografija Belorusije

Prema popisu iz 2011. godine Belorusija ima 9.481.193 stanovnika.^[39] Nacionalni sastav stanovništva je sledeći:

	Belorusi	Rusi	Poljaci	Ukrajinci	Jevreji	Jermeni	Tatari	Romi	Azeri	Litvanci	ostali
Broj	7.957.252	785.084	294.549	158.723	12.926	8.512	7.316	7.079	5.567	5.087	261.712
%	83,7	8,3	3,1	1,7	0,1	0,1	0,1	0,1	0,1	0,1	2,8

Prema popisu iz 2009. u Belorusiji živi 130 različitih nacionalnosti. Pored Belorusa, koji su najveća etnička zajednica u zemlji, najbrojnije nacionalne manjine su Poljaci i Ukrajinci, dok Rusi imaju status konstitutivnog naroda u državi. Prema Ustavu Belorusije, pored beloruskog, službeni je još i ruski jezik (i to na teritoriji cele države). Međutim, čak 72% beloruskog stanovništva maternjim jezikom smatra ruski, dok je beloruski na drugom mestu sa 12%.^[40] Glavni manjinski jezici su poljski, ukrajinski i jidiš. Prosečna gustina naseljenosti iznosi oko 50 stanovnika po km².

**Teritorijalna rasprostranjenost 4 najbrojnija naroda po popisu iz 2009.**

Belorusi		Rusi		Poljaci		Ukrajinci

Kao i većina evropskih zemalja, i Belorusija ima negativnu stopu rasta stanovništva i negativan prirodni priraštaj (prirodni priraštaj iznosi -0,06%). Beloruska populacija je 2007. godine opala za 0,41% jer je Koeficijent fertiliteta svega 1,22, što je nedovoljno za održanje trenutnog broja stanovnika. Migracioni bilans je pozitivan i iznosi +0,31 na 1000 stanovnika (što znači da je broj doseljenih ili imigranata veći od broja onih koji su napustili zemlju, emigranata).^[41] Starosno najveći broj stanovnika ima između 14 i 64 godine starosti (70%), što znači da je Belorusija država sa zrelim stanovništvom jer je prosečna starost 37 godina. Međutim, zbog negativnog priraštaja Belorusiju u narednim decenijama očekuje proces starenja nacije. Na jednu ženu dođe 0,88 muškaraca. Očekivani životni vek 2008. godine iznosio je oko 70,5 godina (za muškarce 64,7 a za žene 75,6 godina).^[42] Stopa pismenosti je izrazito visoka i iznosi 99%.

Religija

Religija u Belorusiji (2011)^[43]
Pravoslavlje				48.3%
Nereligioznost				41.1%
Rimokatolicizam				7.1%
Ostali				3.5%

Prema članu 16 beloruskog Ustava, Belorusija je sekularna država bez službene religije i svim građanima je zagarantovano pravo na slobodu veroispovesti.^[44] Po podacima Komesarijata za vere Republike Belorusije, 2011. godine se oko 58,9% stanovništva izjasnilo kao vernici. Od toga 82% su pravoslavci, pripadnici Ruske pravoslavne crkve (Beloruski egzarhat), 12% su rimokatolici, a 6% ostali.^[43] Do Drugog svetskog rata Belorusija je imala i veliku jevrejsku zajednicu, ali danas je taj procenat manji od 1%. Islam kao religiju ispovedaju tatarska i azerska manjina.

Obrazovanje

Obrazovni sistem u Belorusiji se deli na sledeće nivoe:

Predškolsko obrazovanje (jaslice i vrtići);
Obavezna osnovna škola (počinje sa 6 godina, traje 9 godina i besplatna je);
Srednja škola (besplatna i obavezna): tehničke škole, gimnazije i liceji.
Visoko obrazovanje (postoji oko 40 državnih i 20 privatnih fakulteta).

Nastava se odvija na oba službena jezika. Međutim u gradskim sredinama i na univerzitetima u najvećem broju slučajeva nastava se odvija na ruskom jeziku, dok je beloruski jezik u nastavi zastupljen uglavnom u ruralnim sredinama.^[45]

Belorusko školstvo još uvek nije uključeno u Bolonjski proces, a beloruski zahtev za uključivanje u ovaj sistem bio je odbijen 2012. godine.^[46]^[47]

Najviša naučna institucija u zemlji je Nacionalna akademija nauka Belorusije (blr. Nacionalьnaя akademiя nauk Belarusi) osnovana 1928.^[48]

Najveći gradovi

Glavni članak: Spisak gradova u Belorusiji

Broj stanovnika u gradovima iz godine u godinu se povećava, na štetu seoskog stanovništva. Tako je samo u 2008. broj stanovnika na selima opao za oko 58.000 u odnosu na godinu ranije, dok se broj stanovnika u gradovima popeo za 45.000. Na selima živi oko 26% ukupnog stanovništva (ili 2.5 miliona ljudi), dok je broj gradskog stanovništva trostruko veći.

Godine 2009. 23 grada su imala više od 50.000 stanovnika, dok samo jedan grad ima populaciju veću od milion ljudi (prestonica Minsk).

Politika

Glavni članak: Politika Belorusije

Prema Ustavu, Belorusija je predsednička republika sa predsednikom kao šefom države i Narodnom skupštinom (blr. Nacыяnalьnы shod Rэspublіkі Belarusь) kao nosiocem zakonodavne vlasti. Predsednik se bira na petogodišnji mandat na direktnim izborima sa neograničenim brojem mandata (u skladu sa izmenama Ustava iz 2004). Od 1994. predsedničku funkciju obavlja Aleksandar Lukašenko. Narodna skupština je dvodomni parlament koga čini 110 članova Predstavničkog (donjeg) doma i 64 člana Saveta Republike (gornji dom).

Predstavnički dom predlaže amandmane na ustav i predlaže smernice spoljne i unutrašnje politike. Sve odluke donjeg doma moraju proći potvrdu u gornjem domu koji ima i ovlaštenja za opoziv predsednika države.^[49] Na čelu Vlade je premijer i pet potpredsednika. Ministre u Vladi bira predsednik države. Najviša sudska instanca je Vrhovni sud koji nadgleda rad nižih sudova i revidira njihove odluke ukoliko za to ima potrebe. Ustavni predmeti i tužbe se šalju na razmatranje Ustavnom sudu Republike Bjelorusije. Sudije Vrhovnog suda imenuje predsednik države sa odobrenjem Saveta Republike.^[49]

Poslednja dva kruga predsedničkih izbora (iz 2006. i 2010) pratile su brojne kontroverze. U oba slučaja aktuelni predsednik Aleksandar Lukašenko je ostvario ubedljive pobede, ali su pripadnici opozicije izbore proglasili nelegitimnim. Posmatrači iz Rusije i ZND-a su izbore smatrali fer i legitimnim, dok su posmatrači uglavnom zapadnih organizacija dovodili rezultate izbora u pitanje.^[50]

Politički sistem

Predsednik Lukašenko je svoj način vladavine opisao kao autoritativan demokratski sistem.^[50] Sa druge strane zapadne vlade beloruskog predsednika smatraju diktatorom, što je u Belorusiji protumačeno kao mešanje u unutrašnje stvari.^[51]

Savet Evrope je 1997. suspendovao Belorusiju iz svog članstva zbog nepravilnosti na izborima održanim godinu dana ranije i zbog represalija koje vladajuća stranka vrši nad opozicijom, nevladinim organizacijama, novinarima i manjinskim grupama.^[52] Predsednik Lukašenko je dva puta predlagao prilično kontroverzne izmene Ustava koje su u oba slučaja bile prihvaćene. Prvo je 1996. bilo produženo trajanje mandata predsednika sa 5 na 7 godina, a 2006. bio je usvojen amandman o neograničenom broju mandata predsednika države.^[52]

Međunarodni odnosi

Belorusija je jedna od prvih članica i osnivača OUN (još od 1945. kao Beloruska SSR). Najbliže bilateralne odnose Belorusija ima sa susednom Rusijom koja je jedan od najvažnijih trgovačkih i diplomatskih saveznika Minska (još od raspada SSSR-a). Beloruska privreda zavisi od uvoza sirovina iz Rusije, odnosno glavnina domaćeg izvoza upućena je na to tržište. Kao rezultat bliskih odnosa formiran je Savez Rusije i Belorusije 1996. kao nadnacionalna konfederacija čiji je krajnji cilj uspostavljanje jedinstvenog monetarnog sistema, jedinstvene odbrambene i spoljene politike, kao i uvođenje jedinstvenog pasoša. Sredinom decembra 2007. uspostavljeni su osnovni okviri buduće federacije. Beloruski predsednik je 27. maja 2008. objavio da je Premijer Rusije Vladimir Putin imenovan za premijera rusko-beloruske unije.^[53]

Belorusija je takođe jedna od osnivača Zajednice Nezavisnih Država. Belorusija ima potpisane ugovore o slobodnoj trgovini sa nekoliko zemalja članica EU, iako je službeno EU zavela sankcije prema predsedniku Lukašenku i njegovim saradnicima. Srbija sa Belorusijom ima potpisan ugovor o slobodnoj trgovini i specijalnim vezama,^[54] a bilateralni odnosi između dve zemlje su na najvišem nivou (Srbija ima ambasadu u Minsku, a Belorusija u Beogradu).

Diplomatski odnosi sa SAD su zategnuti i loši zbog podrške službenog Vašingtona beloruskoj opoziciji. Međutim, dve zemlje sarađuju u borbi protiv organizovanog kriminala i trgovine ljudima, kao i na pitanjima tehnološkog kriminala i pomoći u vanrednim situacijama.

Odnosi sa NR Kinom su takođe na visokom nivou, posebno u ekonomskoj sferi.^[55]

Belorusija je članica i Organizacije Ugovora o zajedničkoj bezbednosti, zatim Pokreta nesvrstanih od 1998. i Organizacije za Evropsku bezbednost i saradnju (OEBS).

Vojska

Datoteka:Ministry of Defense Republic of Belarus.jpg

Amblem Ministarstva odbrane Belorusije

Oružane snage Republike Belorusije su formirane 1992. godine na ostacima nekadašnje Sovjetske armije koja je bila stacionirana na teritoriji BSSR-a. Transformacija nekadašnje sovjetske armije je završena do 1997. godine, a broj vojnika je smanjen za 30.000. Oružane snage deluju u okviru Ministarstva odbrane i podeljene su u tri roda: kopnena vojska, vazduhoplovstvo i specijalne jedinice. Glavnokomandujući oružanih snaga je predsednik države.^[56]

Svi punoletni mladići imaju obavezu redovnog služenja vojnog roka i oni ujedno čine rezervni sastav Vojske Belorusije (vojni rok traje 12 meseci za visokoobrazovane regrute, dok za ostale traje 18 meseci).^[57] Status profesionalnih vojnika imalo je 2001. godine 12.000 pripadnika Oružanih snaga Belorusije.^[58] Godine 2005. je za potrebe odbrambenih snaga izdvojeno 1,4 % ukupnog BDpx-a. Iako Belorusija ne izražava interese ka budućem članstvu u NATO-u, ipak učestvuje u nekim NATO programima poput Partnerstva za mir (od 1995), a takođe pruža i podršku misiji ISAF u Avganistanu. Od 1992. godine članica je Organizacije kolektivne bezbednosti zajedno sa još 6 bivših država SSSR-a.

Administrativna podela

Glavni članak: Administrativna podela Belorusije

U administrativnom smislu Republika Belorusija je podeljena na šest oblasti ili regiona (blr. voblascь; rus. oblastь) koje su ujedno i najviše teritorijalne jedinice a imena su dobile na osnovu administrativnih centara. Oblasti su dalje podeljene na okruge ili rejone (blr. raёn; rus. raйon) kojih ima ukupno 118. Postoji 12 samoupravnih gradova sa preko 50 hiljada stanovnika. Grad Minsk ima poseban status i podeljen je na 9 distrikta.^[59]

Privreda

Glavni članak: Privreda Belorusije

Do raspada bivšeg SSSR-a 1991. Belorusija je bila jedna od industrijski najrazvijenijih članica. Nakon sticanja nezavisnosti, gotovo sve bivše sovjetske republike su upale u ekonomske poteškoće. Umesto tržišnog kapitalizma Belorusija je uvela tržišni socijalizam, državno uređenje u kom vlada kontroliše kretanje cena i stepen inflacije i ima pravo da se meša u rad privatnih preduzeća (tržište je liberalizovano tek 2008. sa ciljem intenzivnijeg privlačenja inostranih investicija). Te mere beloruske vlade, ali i Unija sa Rusijom, pomogli su Belorusiji da ekonomski dosta bezbolno preživi tu početnu fazu tranzicije.

Zahvaljujući savezu sa Rusijom, Belorusija ima ogromno izvozno tržište za svoje proizvode, a glavni energenti (nafta i gas) dostupni su po nižim cenama u odnosu na cenu koju plaćaju članice EU. Sve je to dovelo do ekonomskog rasta tokom devedesetih godina 20. veka. U izveštaju UN-a o privredi u svetu u 2006.^[60] Belorusija je označena kao brzorastuća privreda: rast BDpx-a u 2004. iznosio je 11% (na drugom mestu u ZND-u), a u 2005. rast je iznosio 8,5%. Na osnovu tih pokazatelja Belorusija je zabeležila veći rast od susednih zemalja članica EU (Poljske, Litvanije i Letonije). Rast u 2010. iznosio je oko 6,1%.^[61] Veliki problem, inflacija (koja je po nekim pokazateljima u 1999. iznosila 300%) smanjena je na 6,6% u 2006. godini. Međutim, u 2011. inflacija je ponovo doživela veliki skok, i u prvih 6 meseci iznosila je 36,2% (u odnosu na 9,9% iz 2010).^[62]^[63]

Iz bivše zajedničke države Belorusija je nasledila izrazito razvijenu i jaku industrijsku i poljoprivrednu osnovu, kao i veoma obrazovan stručni kadar. Životni standard je bio među najvišima na području bivše SSSR. Nakon sticanja nezavisnosti i dalje je zadržan stari sovjetski sistem, a privatizacije državnog kapitala gotovo da nije ni bilo (oko 80% industrije, uključujući i najveće kombinate, ostali su u vlasništvu države). Preduzeća u državnom vlasništvu čine oko 75 % celikupne vrednosti nacionalnog BDpx-a.

Najvažnije prirodno bogatstvo je treset koji se koristi kao gorivo, kao đubrivo, i u hemijskoj industriji. Ekonomski su isplative i zalihe kamene i kalijumove soli. Rezrve nafte i prirodnog gasa su veoma skromne, tako da se većina energenata uvozi iz susedne Rusije (naftna polja u Polesju zadovoljavaju svega 30% domaćih potreba). Postoje i značajnije zalihe uljnih škriljaca, procenjene na oko 8,8 milijardi tona. Najvažnije rafinerije nafte i gasa nalaze se u Novopolacku i Gomelju (50% gotovih proizvoda se izvozi).

Razvijena je industrija traktora i drugih poljoprivrednih i građevinskih mašina, zatim hemijska, tekstilna i drvoprerađivačka industrija. Glavni poljoprivredni proizvodi su krompir, lan, konoplja, šećerna repa, zob, raž i pšenica, dok u stočarstvu dominira mlečno i mesno govedarstvo, svinjogojstvo i uzgoj pilića.

Glavni spoljnotrgovački partneri Belorusije su Rusija, Poljska, Ukrajina i Nemačka.^[64]

Nuklearna havarija u Černobilju 1986. godine ostavila je veoma negativne posledice i na belorusku privredu. Zbog pojačane radijacije, došlo je do zagađenja zemljišta, mnoga sela (posebno na jugu zemlje) u potpunosti su napuštena, a stanovništvo preseljeno. Proces dekontaminacije zagađenih područja je jako skup i dugotrajan.

Ukupan BDpx u 2007. iznosio je 110,6 milijardi dolara,^[65] a BDpx po glavi stanovnika iznosio je $10.841 (2008).^[61] Stopa nezaposlenosti u januaru 2010. iznosila je svega 0,9%.^[66] Spoljni dug zemlje u 2010. iznosio je 22,06 milijardi američkih dolara. Sektor usluga čini 51% ukupnog BDpx-a, industrija 27,1, a poljoprivreda 13 %.^[67]

Razvijene su sve vrste saobraćaja. Ukupna dužina železničkih pruga iznosi 5.512 km, a nacionalni železnički prevoznik su Železnice Belorusije, preko kojih se odvija 3/4 ukupnog teretnog i oko 1/2 putničkog saobraćaja u zemlji. Ukupna dužina asfaltiranih puteva iznosi 83.000 kilometara. Nacionalni avio-prevoznik je Belavija iz Minska.

Kultura i umetnost

Glavni članak: Kultura Belorusije

Književnost

Počeci beloruske književnosti se vezuju za period Kijevske Rusije (između XI i XIII veka) i uglavnom se odnose na liturgijske spise i žitija. Iz tog perioda datiraju žitija i pouke svetog Kirila Turavskog koga su savremenici nazivali „ruskim Jovanom Zlatoustim“ (bogoslovska akademija u Minsku nosi njegovo ime).^[68]

Prve štampane knjige na beloruskom jeziku pojavile su se početkom XVI veka kada je današnja Belorusija činila deo Litvanske kneževine u kojoj je starobeloruski imao status službenog jezika. Prvu štampanu knjigu na beloruskom, Psaltir, objavio je 1517. godine u Pragu Francisk Skorina. To je ujedno bila i prva knjiga štampana na nekom od istočnoslovenskih jezika.

Period moderne beloruske književnosti počinje krajem XIX veka, i kombinuje elemente romantizma, impresionizma, realizma i modernizma. Najvažniji književnici iz tog perioda su bili pesnici Maksim Bogdanovič i Janka Kupala i prozaista Zmitrok Bjadulja.

Muzika

Tek sredinom XIX veka u većim gradovima širom zemlje počinju se otvarati operske i baletske kuće, a klasična muzika je doživela veliki napredak tokom sovjetske ere. Nacionalni baletski teatar iz Minska je 1996. godine dobio nagradu za najbolju baletsku kuću na svetu.^[69]

Tokom 1970-ih godina planetarnu slavu su stekli članovi grupe Pjesnjari koji su kombinovali folk muziku sa savremenim rokom, i bili su prvi sovjetski bend koji je imao turneju po SAD. Trenutno najpopularniji domaći bend je Ljapis Trubjeckoj (blr. Lя́pis Trubeckóй) koji promovišu alternativni rok.

Od 2004. godine Belorusija se takmiči na izboru za Pesmu Evrovizije i na taj način promoviše vlastitu muziku i kulturu na globalnom nivou. Najveći uspeh na tom takmičenju do sada su ostvarili 2007. godine u Helsinkiju kada je pevač Dima Koldun sa pesmom «Daй mne silu» (ili na engleskom «Work Your Magic») zauzeo 4. mesto u finalnoj večeri.^[70]

U gradu Vitebsku se svake godine tradicionalno održava međunarodni muzički festival Slavjanski bazar (jez-blr|Slavяnskі Bazar u Vіcebsku) koji promoviše sve slovensku kulturu i umetnost. Na Slavjanskom bazaru su čak četiri puta gran pri festivala osvajali pevači iz Srbije (poput Željka Joksimovića, Maje Nikolić i Svetlane Slavković).

Narodna nošnja

Beloruska narodna nošnja datira iz vremena Kijevske Rusije i izrađena je uglavnom od lana ili vune, a detalji se razlikuju od regije do regije. Etnografi su utvrdili postojanje oko tridesetak različitih varijanti beloruske nošnje na kojoj dominiraju bela i crvena boja. Neki od tradicionalnih uzoraka se nalaze čak i na beloruskoj zastavi.^[71]

Kuhinja

Beloruska tradicionalna kuhinja počiva na obilju povrća, mesu (uglavnom svinjetini) i hlebu (uglavnom ražani hleb, jer prirodni uslovi mnogo više pogoduju uzgoju raži u odnosu na druge žitarice). Hrana se uglavnom služi kuvana. U znak dobrodošlice domaćin gosta tradicionalno dočekuje sa hlebom i solju (što je tradicija u većini slovenskih naroda). Najpopularnija pića su votka i kvas. Kvas je bezalkoholno piće koje se pravi od pšeničnog ili raženog brašna. Način pripreme je sličan kao kod pripreme boze koja se pravi od kukuruznog brašna. Kvas se često kombinuje sa svežim povrćem za spravljanje osvežavajuće hladne supe zvane „akroška“.

Telekomunikacije i mediji

Godine 2008. na celoj teritoriji Republike Belorusije bilo je registrovano 3.720.000 pretplatnika fiksne telefonije i 8.640.000 korisnika mobilne telefonije. Nacionalna telefonska agencija je Beltelekom i u državnom je vlasništvu. Postoji oko 113.000 internet hostova koji zadovoljavaju potrebe oko 3,5 miliona korisnika interneta.^[72] Najveća medijska kuća u zemlji je Nacionalna radio-televizija Belorusije (NGTRK RB), koja emituje radijski i TV program preko zemaljskih i satelitskih frekvencija.

Prema Ustavu Belorusije zagarantovana je sloboda medija, međutim stav 5 Ustava zabranjuje klevete na račun predsednika države i visokih državnih zvaničnika. Zbog toga člana u Ustavu, mnoge nevladine organizacije sumnjaju u stvarnu slobodu medija u Belorusiji. Zbog toga su OEBS i Freedom House rangirali Belorusiju kao zemlju u kojoj je ugrožena sloboda medija.^[73]

Sport

Glavni članci: Belorusija na olimpijskim igrama, Reprezentacija Belorusije u hokeju na ledu, i Viktorija Azarenka

Najviše sportsko telo u državi je Olimpijski komitet Belorusije. Beloruski sportisti su debitovali na Olimpijskim igrama u Helsinkiju 1952. kao deo olimpijskog tima Sovjetskog Saveza, a od Lilehamera 1994. Belorusija nastupa kao samostalna zemlja. Prvi beloruski sportista koji je osvojio olimpijsku medalju bio je bacač kladiva Mihail Krivonosov u Melburnu 1956. godine, dok je prvu medalju za Beloruski olimpijski komitet osvojio takmičar u brzom klizanju Igor Železovski na ZOI 1994. u Lilehameru (srebro). Jekaterina Karsten-Hodotovič, veslačica u skifu, zvanično je najbolja beloruska olimpijka sa 4 medalje (dve zlatne, i po jedna srebrna i bronzana). Učestvovala na svih pet LOI na kojima je učestvovala Belorusija.

Hokej na ledu je najpopularniji ekipni sport u Belorusiji. Hokejaški klub Dinamo iz Minska takmiči se u najjačoj hokejaškoj ligi u Evropi KHL ligi. Arena Minsk u kojoj hokejaši Dinama igraju svoje utakmice na domaćem terenu, sa kapacitetom od preko 15.000 mesta je najveći zatvoreni sportski objekat u zemlji. Hokejaška reprezentacija je redovan učesnik svetskih prvenstava i olimpijskih turnira. Najveći uspeh hokejaška reprezentacija je ostvarila na ZOI 2002. u Solt Lejk Sitiju (SAD) osvojivši četvrto mesto.^[74] Belorusija će biti domaćin hokejaškog svetskog prvenstva 2014. godine. Fudbaleri kluba Bate Borisov u tri navrata su nastupali u grupnoj fazi Uefine Lige šampiona.

Poznatiji beloruski sportisti su i teniseri Viktorija Azarenka — najbolja svetska teniserka i dvostruka pobednica Otvorenog prvenstva Australije (2012 i 2013), Maks Mirnji (svojevremeno 18. teniser sveta) te Nataša Zvereva (svetski broj 1 1991. godine). Stonoteniser Vladimir Samsonov je bio šestostruki evropski prvak, Vitalij Šerbo je proglašen za najboljeg gimnastičara svih vremena (12 titula svetskog prvaka i 6 olimpijskih zlatnih medalja). Olga Korbut je osvojila 4 olimpijska i 2 svetska zlata u gimnastici.

Nacionalni praznici

Datum	Praznik	Belorusko ime	Napomene
1. januar	Nova godina	Novы god
3. januar	Dan bankara i finansijskih radnika u Belorusiji		Profesionalni praznik
5. januar	Dan socijalne zaštite (profesionalni praznik)		Od 26. marta 1998. godine
7. januar	Božić	Pravaslaўnыя Kalяdы
21. januar	Dan inžinjerije (profesionalni praznik)		Od 21. januara 1999. god.
Poslednja nedelja januara	Dan beloruske nauke
8. mart	Dan žena	Dzenь žančыn
15. mart	Dan ustavnosti	Dzenь kanstыtucыі	Od 1994.
1. maj	Praznik rada	Dzenь pracы	Neradni dan
9. maj	Dan pobede	Dzenь Peramogі
30. jun	Dan ekonomista (praznik stručnjaka)		Od 2000.
3. jul	Dan nezavisnosti Belorusije	Dzenь nezaležnascі (Dzenь Rэspublіkі)	Od 1996.. Do 1996. praznovao se 27. juna.
7. novembar	Dan Oktobarske revolucije	Dzenь Kastrыčnіckaй rэvalюcыі
25. decembar	Katolički Božić	Katalіckія Kalяdы
Pokretni datum	Katolički Vaskrs	Katalіckі Vяlіkdzenь
Pokretni datum	Pravoslavni Vaskrs	Pravaslaўnы Vяlіkdzenь
9-i dan posle pravoslavnog Vaskrsa	Radunica (Zadušnice)	Radunіca
Druga nedelja maja	Dan grba i zastave Belorusije	Dzenь Dzяržaўnaga Gerba і Dzяržaўnaga Scяga	Od 1995.

Reference

↑ Belarus: addressing imbalances — tabela 15, strana 66., United Nations Development Programme, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Birgerson (2002). str. 105–106.
↑ ^3,0 ^3,1 Minahan, James, Miniature empires: a historical dictionary of the newly independent states, Greenwood Press, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Klokov V. Я. Velikiй osvoboditelьnый pohod Krasnoй Armii (osvoboždenie Zapadnoй Ukrainы i Zapadnoй Belorussii), Voronež, 1940.
↑ Minaev V. Zapadnaя Belorussiя i Zapadnaя Ukraina pod gnetom panskoй Polьši, M., 1939.
↑ ^6,0 ^6,1 Traйnin I. Nacionalьnoe i socialьnoe osvoboždenie Zapadnoй Ukrainы i Zapadnoй Belorussii, M., 1939.
↑ Axell, Albert (2002). Russia's Heroes, 1941–45. Carroll & Graf Publishers. p. 247. ISBN 0-7867-1011-X
↑ What should the EU do about Belarus?, Ekonomist, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Foreign Secretary expresses UK concern following Belarus elections, Ekonomist, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ About Belarus — Population, Ujedinjene nacije u Belorusiji, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ ^11,0 ^11,1 ^11,2 Zaprudnik 1993. str. 2.
↑ Ab pahodžannі nazvaў Belaя і Čornaя Rusь, Яzэp Юho, 1956.
↑ Minahan 1998. str. 35
↑ Snyder, Timothy (2004). The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569–1999. Yale University Press. p.24.
↑ de Courson 1879. str. 281.
↑ Plokhy 2001. str. 327.
↑ Ryder 1998. str. 183.
↑ O nazvanii Belorusskoй Sovetskoй Socialističeskoй Respubliki, Zakonodatelьstbo Respubliki Belarusь, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Government of Belarus, Zakonodatelьstbo Respubliki Belarusь, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Geografija Belorusije, Central Intelligence Agency, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Klimat i pogoda v Belarusi, Belarus.by, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Belarusь - klimat, Svali.ru, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Zagrяznenie territorii Belarusi, Dokumentы ČAЭS, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Cancer in Belarus increased 40% after Chernobyl, Low Level Radiation Campaign, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Gіstorыя Belarusі: U 6 t. — T. 1. Staražыtnaя Belarusь: Ad peršapačatkovavga zasяlennя da sяrэdzіnы XIII st. / Kostюk, Mihail Pavlovič strana 334.
↑ Rambaud, Alfred; Edgar Saltus (1902). Russia. P. F. Collier & Son. pp. 46–48.
↑ The Russo-Polish Historical Confrontation, Rice University, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Understanding Belarus, Rowman & Littlefield Publishers, p. 57, ISBN 0-7425-5558-5, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Politika genocida, Hatыnь, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Konferenciя v San-Francisko po sozdaniю OON, United Nations, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Olson (1994). str. 95.
↑ ^32,0 ^32,1 Stalin and Russification, Library of Congress, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Černobыlь meždu domыslami i faktami, IBRAЭ RAN, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ V God pamяti, Belorusы i rыnok, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ ^35,0 ^35,1 Perestroika, Library of Congress, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Prinяtie Deklaracii o gosudarstvennom suverenitete, Belorusskie novosti, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Referendum of March 1991, Russian History Encyclopedia, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ World Factbook: Belarus, Central Intelligence Agency, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Statističeskiй bюlletenь "Čislennostь naseleniя na 1 яnvarя 2011 goda i srednegodovaя čislennostь naseleniя za 2010 god po Respublike Belarusь v razreze oblasteй, raйonov, gorodov, poselkov gorodskogo tipa", Belstat
↑ Tres de cada cuatro bielorrusos emplean en su vida cotidiana el ruso, El Confidencial, pristupljeno 9. 2. 2013, »Prema rezultatima zavoda za statistiku Belorusije oko 72% stanovništva koristi ruski jezik u svakodnevnoj konverzaciji, dok svega oko 11,9% koristi isključivo beloruski jezik. Ostatak ravnomerno upotrebljava oba jezika 29,4%. Svaki deseti stanovnik ne razume beloruski jezik.«
↑ Belorusija - stanovništvo, CIA World Factbook, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Prodolžitelьnostь žizni v Belarusi, TUT.BY, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ ^43,0 ^43,1 Religion and denominations in the Republic of Belarus, Commissioner on Religions and Nationalities, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ International Religious Freedom Report 2010, Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Počemu belorusы ne hotяt učitь svoih deteй na rodnom яzыke?, NAVINI.BY, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Rešenie o vklюčenii Belarusi v Bolonskiй process možet bыtь prinяto v 2012 godu, TUT.BY, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ No Bologna for Belarus, European Voice, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Priglašaem v Nacionalьnuю akademiю nauk Belarusi!, Nacionalьnaя akademiя nauk Belarusi, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ ^49,0 ^49,1 Section IV: The President, Parliament, Government, the Courts, Pres služba predsednika Belorusije, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ ^50,0 ^50,1 Profile: Alexander Lukashenko, BBC News, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Profile: Europe's last dictator?, BBC News, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ ^52,0 ^52,1 Republic of Belarus, Amnesty International, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Putin named PM of Belarus-Russia alliance, Associated Press, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Sporazum o slobodnoj trgovini između Srbije i Belorusije, G17+, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ China's Xi promises Belarus $1 billion in loans, Reuters, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Iz okruga - v armiю suverennogo gosudarstva, Ministarstvo odbrane, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ Routledge, IISS Military Balance 2007, pp.158–159
↑ Vojska Belorusije, Central Intelligence Agency, pristupljeno 9. 2. 2013
↑ http://www.levonevski.net/pravo/razdel2/num6/2d686.html, Levonevski, pristupljeno 9. 1. 2013
↑ World Economic Situation and Prospects 2006, Ujedinjene nacije, pristupljeno 9. 1. 2013
↑ ^61,0 ^61,1 Gazetы pišut o kačestve žizni v Belorussii na mirovom fone, Demoskopx, pristupljeno 9. 1. 2013
↑ Inflяciя v Belarusi v 2011 godu možet sostavitь 33-39%, Interfaks, pristupljeno 9. 1. 2013
↑ V iюne cenы vыrosli na 8,6%, za 6 mesяcev - na 36,2%, TUT.BY, pristupljeno 9. 1. 2013
↑ Otricatelьnoe salьdo vnešneй torgovli tovarami prevыsilo $1,2 mlrd, TUT.BY, pristupljeno 9. 1. 2013
↑ Country Comparison — National product, CIA, pristupljeno 9. 1. 2013
↑ Oficialьnaя bezrabotica v Belarusi sostavlяet 0,9%, AFN, pristupljeno 9. 1. 2013
↑ Belarusь, Evraziйskiй dom, pristupljeno 9. 1. 2013
↑ Svяtitelь Kirill Turovskiй, episkopx, Pravoslavnый kalendar, pristupljeno 9. 1. 2013
↑ Belarusian Composers and Classical Music, Belarus Guide, pristupljeno 9. 1. 2013
↑ Alexandra & Konstantin, The National State Teleradiocomany, pristupljeno 9. 1. 2013
↑ The Ornament, Flags of the World, pristupljeno 9. 1. 2013
↑ Belorusija, Central Intelligence Agency, pristupljeno 9. 1. 2013
↑ Media Freedom in Belarus (May 30, 2003), United States Department of State, pristupljeno 9. 1. 2013
↑ Belarus, IIHF, pristupljeno 9. 2. 2013

Literatura

Dr Rade Davidović (2004). Regionalna geografija Evrope/Belorusija, Novi Sad: PMF Univerziteta u Novom Sadu
de Courson, Barbara Frances Mary (1879). The Jesuits: their foundation and history, Volume 1. Benziger Brothers
Levy, Patricia; Spilling, Michael (2009). Belarus. New York: Benchmark Books. ISBN 0-7614-3411-9
Minahan, James (1998). Miniature Empires: A Historical Dictionary of the Newly Independent States. Greenwood. ISBN 0-313-30610-9
Plokhy, Serhii (2001). The Cossacks and Religion in Early Modern Ukraine. Oxford University Press. ISBN 0-19-924739-0
Richmond, Yale (1995). From Da to Yes: Understanding the East Europeans. Intercultural Press. ISBN 1-877864-30-7
Ryder, Andrew (1998). Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States, Volume 4. Routledge. ISBN 1-85743-058-1
Szporluk, Roman (2000). Russia, Ukraine, and the Breakup of the Soviet Union. Hoover Institution Press. ISBN 0-8179-9542-0
Treadgold, Donald; Herbert J. Ellison (25 November 1999). Twentieth Century Russia. Westview Press. ISBN 0-8133-3672-4
Vauchez, André; Richard Barrie Dobson, Michael Lapidge (2001). Encyclopedia of the Middle Ages. Routledge. ISBN 1-57958-282-6
Zaprudnik, Jan (1993). Belarus: At A Crossroads In History. Westview Press. ISBN 0-8133-1794-0

Spoljašnje veze

U Wikimedijinoj ostavi nalazi se članak na temu: Belarus

Vanjske veze

Šablon:Link FA

[1] Belarus: addressing imbalances — tabela 15, strana 66., United Nations Development Programme, pristupljeno 9. 2. 2013

[Birgerson-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Birgerson (2002). str. 105–106.

[google1998-3] 3,0 ^3,1 Minahan, James, Miniature empires: a historical dictionary of the newly independent states, Greenwood Press, pristupljeno 9. 2. 2013

[4] Klokov V. Я. Velikiй osvoboditelьnый pohod Krasnoй Armii (osvoboždenie Zapadnoй Ukrainы i Zapadnoй Belorussii), Voronež, 1940.

[5] Minaev V. Zapadnaя Belorussiя i Zapadnaя Ukraina pod gnetom panskoй Polьši, M., 1939.

[autogenerated1939-6] 6,0 ^6,1 Traйnin I. Nacionalьnoe i socialьnoe osvoboždenie Zapadnoй Ukrainы i Zapadnoй Belorussii, M., 1939.

[7] Axell, Albert (2002). Russia's Heroes, 1941–45. Carroll & Graf Publishers. p. 247. ISBN 0-7867-1011-X

[8] What should the EU do about Belarus?, Ekonomist, pristupljeno 9. 2. 2013

[9] Foreign Secretary expresses UK concern following Belarus elections, Ekonomist, pristupljeno 9. 2. 2013

[10] About Belarus — Population, Ujedinjene nacije u Belorusiji, pristupljeno 9. 2. 2013

[CITEREFZaprudnik1993-11] 11,0 ^11,1 ^11,2 Zaprudnik 1993. str. 2.

[12] Ab pahodžannі nazvaў Belaя і Čornaя Rusь, Яzэp Юho, 1956.

[13] Minahan 1998. str. 35

[14] Snyder, Timothy (2004). The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569–1999. Yale University Press. p.24.

[15] Courson 1879. str. 281.

[16] Plokhy 2001. str. 327.

[17] Ryder 1998. str. 183.

[18] O nazvanii Belorusskoй Sovetskoй Socialističeskoй Respubliki, Zakonodatelьstbo Respubliki Belarusь, pristupljeno 9. 2. 2013

[19] Government of Belarus, Zakonodatelьstbo Respubliki Belarusь, pristupljeno 9. 2. 2013

[20] Geografija Belorusije, Central Intelligence Agency, pristupljeno 9. 2. 2013

[21] Klimat i pogoda v Belarusi, Belarus.by, pristupljeno 9. 2. 2013

[22] Belarusь - klimat, Svali.ru, pristupljeno 9. 2. 2013

[23] Zagrяznenie territorii Belarusi, Dokumentы ČAЭS, pristupljeno 9. 2. 2013

[24] Cancer in Belarus increased 40% after Chernobyl, Low Level Radiation Campaign, pristupljeno 9. 2. 2013

[25] Gіstorыя Belarusі: U 6 t. — T. 1. Staražыtnaя Belarusь: Ad peršapačatkovavga zasяlennя da sяrэdzіnы XIII st. / Kostюk, Mihail Pavlovič strana 334.

[26] Rambaud, Alfred; Edgar Saltus (1902). Russia. P. F. Collier & Son. pp. 46–48.

[27] The Russo-Polish Historical Confrontation, Rice University, pristupljeno 9. 2. 2013

[28] Understanding Belarus, Rowman & Littlefield Publishers, p. 57, ISBN 0-7425-5558-5, pristupljeno 9. 2. 2013

[29] Politika genocida, Hatыnь, pristupljeno 9. 2. 2013

[30] Konferenciя v San-Francisko po sozdaniю OON, United Nations, pristupljeno 9. 2. 2013

[31] Olson (1994). str. 95.

[Helen_Fedor_1995.-32] 32,0 ^32,1 Stalin and Russification, Library of Congress, pristupljeno 9. 2. 2013

[33] Černobыlь meždu domыslami i faktami, IBRAЭ RAN, pristupljeno 9. 2. 2013

[34] V God pamяti, Belorusы i rыnok, pristupljeno 9. 2. 2013

[autogenerated1-35] 35,0 ^35,1 Perestroika, Library of Congress, pristupljeno 9. 2. 2013

[36] Prinяtie Deklaracii o gosudarstvennom suverenitete, Belorusskie novosti, pristupljeno 9. 2. 2013

[37] Referendum of March 1991, Russian History Encyclopedia, pristupljeno 9. 2. 2013

[38] World Factbook: Belarus, Central Intelligence Agency, pristupljeno 9. 2. 2013

[39] Statističeskiй bюlletenь "Čislennostь naseleniя na 1 яnvarя 2011 goda i srednegodovaя čislennostь naseleniя za 2010 god po Respublike Belarusь v razreze oblasteй, raйonov, gorodov, poselkov gorodskogo tipa", Belstat

[40] Tres de cada cuatro bielorrusos emplean en su vida cotidiana el ruso, El Confidencial, pristupljeno 9. 2. 2013, »Prema rezultatima zavoda za statistiku Belorusije oko 72% stanovništva koristi ruski jezik u svakodnevnoj konverzaciji, dok svega oko 11,9% koristi isključivo beloruski jezik. Ostatak ravnomerno upotrebljava oba jezika 29,4%. Svaki deseti stanovnik ne razume beloruski jezik.«

[41] Belorusija - stanovništvo, CIA World Factbook, pristupljeno 9. 2. 2013

[42] Prodolžitelьnostь žizni v Belarusi, TUT.BY, pristupljeno 9. 2. 2013

[relig-43] 43,0 ^43,1 Religion and denominations in the Republic of Belarus, Commissioner on Religions and Nationalities, pristupljeno 9. 2. 2013

[44] International Religious Freedom Report 2010, Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, pristupljeno 9. 2. 2013

[45] Počemu belorusы ne hotяt učitь svoih deteй na rodnom яzыke?, NAVINI.BY, pristupljeno 9. 2. 2013

[46] Rešenie o vklюčenii Belarusi v Bolonskiй process možet bыtь prinяto v 2012 godu, TUT.BY, pristupljeno 9. 2. 2013

[47] No Bologna for Belarus, European Voice, pristupljeno 9. 2. 2013

[48] Priglašaem v Nacionalьnuю akademiю nauk Belarusi!, Nacionalьnaя akademiя nauk Belarusi, pristupljeno 9. 2. 2013

[Ustav_Belorusije-49] 49,0 ^49,1 Section IV: The President, Parliament, Government, the Courts, Pres služba predsednika Belorusije, pristupljeno 9. 2. 2013

[Lukašenko_biografija-50] 50,0 ^50,1 Profile: Alexander Lukashenko, BBC News, pristupljeno 9. 2. 2013

[51] Profile: Europe's last dictator?, BBC News, pristupljeno 9. 2. 2013

[Amnesti_Int-52] 52,0 ^52,1 Republic of Belarus, Amnesty International, pristupljeno 9. 2. 2013

[53] Putin named PM of Belarus-Russia alliance, Associated Press, pristupljeno 9. 2. 2013

[54] Sporazum o slobodnoj trgovini između Srbije i Belorusije, G17+, pristupljeno 9. 2. 2013

[55] China's Xi promises Belarus $1 billion in loans, Reuters, pristupljeno 9. 2. 2013

[56] Iz okruga - v armiю suverennogo gosudarstva, Ministarstvo odbrane, pristupljeno 9. 2. 2013

[57] Routledge, IISS Military Balance 2007, pp.158–159

[58] Vojska Belorusije, Central Intelligence Agency, pristupljeno 9. 2. 2013

[59] http://www.levonevski.net/pravo/razdel2/num6/2d686.html, Levonevski, pristupljeno 9. 1. 2013

[60] World Economic Situation and Prospects 2006, Ujedinjene nacije, pristupljeno 9. 1. 2013

[BDP_Belorusije-61] 61,0 ^61,1 Gazetы pišut o kačestve žizni v Belorussii na mirovom fone, Demoskopx, pristupljeno 9. 1. 2013

[62] Inflяciя v Belarusi v 2011 godu možet sostavitь 33-39%, Interfaks, pristupljeno 9. 1. 2013

[63] V iюne cenы vыrosli na 8,6%, za 6 mesяcev - na 36,2%, TUT.BY, pristupljeno 9. 1. 2013

[64] Otricatelьnoe salьdo vnešneй torgovli tovarami prevыsilo $1,2 mlrd, TUT.BY, pristupljeno 9. 1. 2013

[65] Country Comparison — National product, CIA, pristupljeno 9. 1. 2013

[66] Oficialьnaя bezrabotica v Belarusi sostavlяet 0,9%, AFN, pristupljeno 9. 1. 2013

[67] Belarusь, Evraziйskiй dom, pristupljeno 9. 1. 2013

[68] Svяtitelь Kirill Turovskiй, episkopx, Pravoslavnый kalendar, pristupljeno 9. 1. 2013

[69] Belarusian Composers and Classical Music, Belarus Guide, pristupljeno 9. 1. 2013

[70] Alexandra & Konstantin, The National State Teleradiocomany, pristupljeno 9. 1. 2013

[71] The Ornament, Flags of the World, pristupljeno 9. 1. 2013

[72] Belorusija, Central Intelligence Agency, pristupljeno 9. 1. 2013

[73] Media Freedom in Belarus (May 30, 2003), United States Department of State, pristupljeno 9. 1. 2013

[74] Belarus, IIHF, pristupljeno 9. 2. 2013

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

Poredak	Grad	Populacija	Poredak	Grad	Populacija
1.	Minsk	1.865.100	11.	Orša	117.200
2.	Gomelj	482.700	12.	Mozir	108.800
3.	Mogiljov	358.300	13.	Soligorsk	102.300
4.	Vitepsk	347.900	14.	Novapolack	98.100
5.	Grodno	327.500	15.	Lida	97.600
6.	Brest	310.000	16.	Maladzečna	94.300
7.	Bobrujsk	215.100	17.	Polack	82.500
8.	Baranoviči	162.800	18.	Žlobin	76.000
9.	Borisov	147.400	19.	Svietlahorsk	70.000
10.	Pinsk	130.400	20.	Rečica	65.000
				BELSTAT

p r u Slavenske države
Države Istočnih Slavena	Belorusija • Rusija • Ukrajina
Države Zapadnih Slavena	Češka • Poljska • Slovačka
Države Južnih Slavena	Bosna i Hercegovina • Bugarska • Crna Gora • Hrvatska • Severna Makedonija • Slovenija • Srbija

p r u Države članice Zajednice nezavisnih država
Aktualne	Armenija Azerbejdžan Belorusija Kazahstan Kirgistan Moldavija Rusija Tadžikistan Uzbekistan
Bivše	Gruzija (1993–2009) Ukrajina (1991–2018)
Neslužbene	Turkmenistan

Belorusija – razlika između verzija

Verzija na datum 22 mart 2013 u 15:10

Sadržaj

Etimologija

Geografija

Posledice černobiljske havarije

Nacionalni parkovi

Istorija

Praistorija

Od srednjeg do XX veka

XX vek

Demografija

Religija

Obrazovanje

Najveći gradovi

Politika

Politički sistem

Međunarodni odnosi

Vojska

Administrativna podela

Privreda

Kultura i umetnost

Književnost

Muzika

Narodna nošnja

Kuhinja

Telekomunikacije i mediji

Sport

Nacionalni praznici

Reference

Literatura

Spoljašnje veze

Vanjske veze

Navigacija

@@ Red 30: / Red 30: @@
 }}
+'''Belorusija''' ({{jez-bel|Belarusь}}; {{jez-rus|Belarusь, Belorussiя}}), službeno '''Republika Belorusija''', kontinentalna je država u [[Istočna Evropa|istočnoj Evropi]]. Graniči se sa [[Rusija|Rusijom]] na severoistoku, [[Ukrajina|Ukrajinom]] na jugu, [[Poljska|Poljskom]] i [[Litvanija|Litvanijom]] na zapadu, te [[Letonija|Letonijom]] na severozapadu. Glavni i najveći grad je [[Minsk]], a ostali veći gradovi su [[Gomelj]], [[Mogiljov]], [[Vitebsk]], [[Grodno]] i [[Brest (Belorusija)|Brest]]. Preko 25% teritorije od ukupno 207.000 km² je pod šumom,<ref>{{citation|url=http://hdr.undp.org/en/reports/nationalreports/europethecis/belarus/belarus_2005_en.pdf|title=Belarus: addressing imbalances — tabela 15, strana 66.|publisher=United Nations Development Programme|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> dok su najvažniji izvori prihoda [[poljoprivreda]] i [[industrija]].
-'''Bjelorusija''' ili '''Belorusija''' je država u [[Istočna Evropa|istočnoj Evropi]]. Proteže se istočno od [[Poljska|poljske]] granice prema [[Rusija|Rusiji]]. Na jugu graniči s [[Ukrajina|Ukrajinom]], a na sjeverozapadu s [[Latvija|Latvijom]] i [[Litva|Litvom]]. Bjelorusija se nalazi na prijelazu njemačko-poljske nizine u istočno-europsku. Većinom je nizinska zemlja s umjerenom kontinentalnom klimom.
+Sve do [[XX vek]]a teritorija današnje Belorusije je bila deo drugih država, među kojima su [[Polocka kneževina]], [[Velika kneževina Litvanija]], [[Poljsko-litvanska unija]] i [[Ruska Imperija]]. Uz pomoć carske Nemačke Belorusija je 25. marta 1918. proglasila nezavisnost, kao marionetska Beloruska Narodna Republika. Nakon nemačkoga poraza proglašena je [[Sovjetska Socijalistička Republika Belorusija|SSR Belorusija]] [[1. januar]]a [[1919]]. i ušla je u sastav Ruske SFSR, ali već [[31. januar]]a je izašla iz sastava tadašnje Rusije i preimenovana je u [[Beloruska SSR|Belorusku SSR]]. Nakon rata zapadnih sila protiv Lenjinove Rusije [[Beloruska SSR]] je postala deo [[SSSR]],<ref name="Birgerson"/> dok je [[Zapadna Belorusija]] uljučena u sastav [[Poljska|Poljske]].<ref name="google1998">{{citation|url=http://books.google.com/books?id=RSxt-JB-PDkC&pg=PA37&dq=occupation+of+Western+Belarus&lr=&hl=ru#v=onepage&q=occupation%20of%20Western%20Belarus&f=false|title=Miniature empires: a historical dictionary of the newly independent states|publisher=Greenwood Press|author=Minahan, James|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> Posle [[Oktobarska revolucija|Oktobarske revolucije]], Belorusija je postala jedna od konstitutivnih republika [[Sovjetski Savez|Sovjetskog Saveza]] i preimenovana je u [[Beloruska SSR|Belorusku SSR]]. Današnje granice dobila je [[1939]]. nakon [[Sovjetska invazija na Poljsku|Sovjetske invazije na Poljsku]] i vraćanja Zapadne Belorusije, koju je Poljska zauzela 1921.<ref>Klokov V. Я. Velikiй osvoboditelьnый pohod Krasnoй Armii (osvoboždenie Zapadnoй Ukrainы i Zapadnoй Belorussii), Voronež, 1940.</ref><ref>Minaev V. Zapadnaя Belorussiя i Zapadnaя Ukraina pod gnetom panskoй Polьši, M., 1939.</ref><ref name="autogenerated1939">Traйnin I. Nacionalьnoe i socialьnoe osvoboždenie Zapadnoй Ukrainы i Zapadnoй Belorussii, M., 1939.</ref><ref name="autogenerated1939"/> U toku [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]], Belorusija je pretrpela strahovita razaranja, izgubila je gotovo trećinu stanovništva i više od polovine ekonomskih resursa.<ref>Axell, Albert (2002). Russia's Heroes, 1941–45. Carroll & Graf Publishers. p. 247. ISBN 0-7867-1011-X</ref> Privreda je obnovljena u posleratnim godinama. [[Beloruska SSR]] je bila jedan od osnivača [[UN]]-a, zajedno sa [[SSSR]]-om i [[Ukrajinska SSR|Ukrajinskom SSR]].
-Nakon raspada [[SSSR]]-a [[1991.]] godine prestalo je doseljavanje u dotada industrijski i poljoprivredno najrazvijeniju sovjetsku republiku. S druge strane, teška ekonomska kriza, koju su mnogi tumačili velikom ovisnošću o Rusiji te sporom. privatizacijom državnih poduzeća, je sredinom 1990-ih zaustavljena. Bjelorusija je, iako predstavlja jednu od rijetkih zemalja čijom ekonomijom dominira državni sektor, jedna od ekonomski najstabilnijih država regije, a njeni građani uživaju najveći životni standard od svih zemalja [[Zajednica nezavisnih država|Zajednice nezavisnih država]].
+Beloruski parlament je [[27. jul]]a [[1990]]. proglasio [[suverenitet]], a nakon [[raspad Sovjetskog Saveza|raspada SSSR-a]] i [[nezavisnost]] Belorusije [[25. avgust]]a [[1991]]. [[Aleksandar Lukašenko]] je predsednik države od [[1994]]. godine. Mnoge zapadne vlade i nevladine organizacije kritikuju vlast u Belorusiji zbog navodnih represalija prema predstavnicima opozicije i lažiranja izbora.<ref>{{citation|url=http://www.economist.com/blogs/easternapproaches/2010/12/belaruss_election_0?fsrc=scn/fb/wl/bl/whatshouldtheeudo|title=What should the EU do about Belarus?|publisher=Ekonomist|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref><ref>{{citation|url=http://www.fco.gov.uk/en/news/latest-news/?view=News&id=504974682|title=Foreign Secretary expresses UK concern following Belarus elections|publisher=Ekonomist|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> Od [[2000]]. godine Belorusija ima sa Rusijom potpisan ugovor o specijalnim vezama sa indicijama ka stvaranju [[Savez Rusije i Belorusije|Saveza Rusije i Belorusije]].
-== Povijest ==
-[[Slaveni]] naseljavaju prostoru današnje Bjelorusije između VI i VIII stoljeća. Tadašnje [[Istočni Slaveni|Istočne Slavene]] osvajaju [[Vikinzi|Varjazi]] koji osnivaju na tom području prvu veliku državu istočne Europe – [[Kijevska Rusija|Kijevsku Rusiju]]. U sastavu te države nalazile su se i kneževine čija su središta bila u današnjim bjeloruskim gradovima kao što je [[Polack]].
+Član je carinske unije sa Rusijom i [[Kazahstan]]om, [[Zajednica nezavisnih država|Zajednice nezavisnih država]], [[Organizacija Ugovora o zajedničkoj bezbednosti|Organizacije Ugovora o zajedničkoj bezbednosti]], Evroazisjke ekonomske zajednice i partner u dijalogu u [[Šangajska organizacija za saradnju|Šangajskoj organizaciji za saradnju]].
-U XIII. stoljeću nakon [[Mongoli|mongolske]] provale u kojem je [[Kijev]] bio do temelja uništen, Kijevska Rusija se raspala na nekoliko kneževina, a kneževine koje su se nalazile na području Bjelorusije, ušle su u posjed [[Velika Kneževina Litva|Velike Kneževine Litve]]. Do XV stoljeća, ta će se kneževina naglo proširiti na istočnu Europu i obuhvatiti prostor od [[Baltik|Baltičkog]] do [[Crno more|Crnog mora.]]
+Većina stanovništva Belorusije živi u urbanim područjima u i oko velikih gradova (centara administrativnih divizija koje se zovu oblasti).<ref>{{citation|url=http://un.by/en/aboutbelarus/population|title=About Belarus — Population|publisher=Ujedinjene nacije u Belorusiji|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> Preko 80% populacije su etnički [[Belorusi]], a najbrojnije manjinske zajednice su [[Rusi]], [[Poljaci]] i [[Ukrajinci]]. Službeni jezici su [[beloruski jezik|beloruski]] i [[ruski jezik|ruski]] (još od referenduma 1995). U konfesionalnom pogledu većina stanovnika su pravoslavci, pripadnici [[Ruska pravoslavna crkva|Ruske pravoslavne crkve]], dok na zapadu zemlje postoje manje zajednice [[katoličanstvo|rimokatolika]].
-[[1386.]] godine [[Poljska]] i [[Litva]] sklapaju [[Personalna unija|personalnu uniju]] čime bjeloruske zemlje ulaze u sastav Poljske. Nešto kasnije [[1569.]], dolazi i do sjedinjenja dviju država koje otada čine [[Poljsko-litavska unija|Poljsko-litavsku uniju]]. Svibanjskim Ustavom iz [[1791.]] (smatra se prvim [[Evropa|evropskim]] modernim Ustavom), Poljska ukida sve dotadašnje podijele na kneževine i sve ujedinjuje pod nazivom Kraljevina Poljska. No ubrzo, već [[1795.]] [[Rusija]], [[Austrija]] i [[Pruska]] međusobno dijele Poljsku, prisilivši posljednjeg poljskog kralja [[Stanisław August|Stanisława Augusta]] na [[Abdikacija|abdikaciju]]. Bjeloruske zemlje su pripale carskoj Rusiji u sklopu koje će se zadržati sve do njenog raspada [[1917.]]
+== Etimologija ==
-Tijekom [[Prvi svjetski rat|Prvog svjetskog rata]], zemlja se nalazi pod njemačkom okupacijom. Prvi puta su Bjelorusi proglasili svoju neovisnost [[25. ožujka]] [[1918.]] proglasivši Bjelorusku Narodnu Republiku. No ubrzo će, kao rezultat okupacije [[Crvena armija|Crvene armije]], [[1. siječnja]] [[1919.]] biti proglašena Sovjetska Socijalistička Republika Bjelorusija (kasnije preimenovana u [[Bjeloruska Sovjetska Socijalistička Republika]]) koja će u prosincu [[1922.]] ući u sastav [[SSSR]]-a.
+Postoji nekoliko objašnjenja o poreklu imena „Bela Rus“.<ref name="CITEREFZaprudnik1993">Zaprudnik 1993. str. 2.</ref> Prema etnoreligijskoj teoriji taj termin se koristio da bi se opisale ruske zemlje koje su bile u sastavu [[Velika kneževina Litvanija|Velike kneževine Litvanije]], a koje su naseljavali [[Pokrštavanje Slovena|pokršteni Sloveni]], za razliku od ''Crne Rus'' koja je bila naseljena pretežno paganskim [[Balti]]ma.<ref>Ab pahodžannі nazvaў Belaя і Čornaя Rusь, Яzэp Юho, 1956.</ref> Drugo moguće tumačenje imena zasniva se na nekadašnjem običaju lokalnog slovenskog stanovništva na tim prostorima da nosi isključivo belu odeću.<ref name="CITEREFZaprudnik1993"/><ref>Minahan 1998. str. 35</ref> Jedna pak legenda kaže da je to bio naziv za stare ruske zemlje (Polasje, Vitebsk i Mogiljov) koje nisu pokorili [[Tatari]]. Drugi izvori govore da su zemlje koje pre [[1267]]. nisu pokorili [[Mongoli]] označavane kao „Bela Rus“.<ref name="CITEREFZaprudnik1993"/> Istoričar [[Aleš Beli]] je [[2008]]. na Litvanskom institutu za istoriju u [[Vilnjus]]u uspeo da odbrani doktorsku disertaciju na temu ''Određivanje horonima Bela Rusija na primeru evropskih dokumenata i mapa iz perioda od XII do sredine XVIII veka'' prema kojoj je „Bela Rusija“ područje [[Novgorodska republika|Novgorodske republike]] koju je pokorila [[Velika moskovska kneževina]] [[1478]]. godine, a odnosi se na teritoriju današnje istočne Belorusije.
+U raznim izvorima je dolazilo do mešanja pojmova Rus i Rusija, tako da je često Bela Rus izjednačavana sa pojmom Bela Rusija. To pogrešno tumačenje često su širili moskovski namesnici nakon pada [[Kijevska Rusija|Kijevske Rusije]] da bi sebe prikazali kao legalne naslednike celog [[Istočni Sloveni|istočnoslovenskog]] etnosa i koristili su tu činjenicu kao povod za rat protiv Poljske i Litvanije (s ciljem oslobađanja područja zapadne Rutenije).<ref>Snyder, Timothy (2004). The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569–1999. Yale University Press. p.24.</ref> Pojam „Bela Rusija“ prvi put se pojavio u srednjovekovnim germanskim i latinskim spisima, a [[papa Pije VI]] je koristio latinski naziv Alba Rusija ({{jez-lat|Alba Russia}}) u papskoj buli iz [[1783]]. godine.<ref>de Courson 1879. str. 281.</ref> Tokom [[XVII vek]]a ruski carevi su koristili termin „Bela Rus“ kao odrednicu za teritorije koje su bile oduzete od [[Velika kneževina Litvanija|Litvanije]].<ref>Plokhy 2001. str. 327.</ref>
-Zapadna Bjelorusija, sukladno dogovoru u [[Riga|Rigi]] je pripala Poljskoj, a bit će joj vraćena [[1939.]] [[Hitler]]ovim i [[Staljin]]ovim dogovorom o podijeli Poljske. Dvadesete godine XX. st., godine su ubrzane industrijalizacije zemlje i razvijanja poljoprivrede, no također to su i godine nastavka prisilne rusifikacije. Deseci tisuća građana Bjelorusije, uključujući inteligenciju, kulturnu i književnu elitu, pa sve do običnih seljaka koji su se protivili Staljinovoj ideji kolektivizacije bili su osuđeni na strijeljanje ili su poslani na robiju u [[Sibir]].
+Belorusija je službeno dobila ime Belarusija ({{jez-rus|Belorussiя}}) u vremenu [[Ruska Imperija|carske Rusije]], a ruski car je imao titulu „[[imperator sveruski]]“. Tokom sovjetske ere termin Belorusija se ustalio kao deo nacionalne svesti. Termin Belorusija se službeno koristio sve do [[1991]]. godine kada je vrhovni sovjet tadašnje [[Beloruska SSR|Beloruske SSR]] odlučio da se nova država ubuduće zove ''Belarus'' ({{jez-rus|Belarusь}}) (iako se u mnogim svetskim jezicima, pa i u srpskom država označava kao Belorusija). Konzervativne stranke su se protivile promeni imena zemlje i pokušale su da blokiraju unošenje te izmene u ustav, ali bez uspeha.<ref>Ryder 1998. str. 183.</ref> I danas postoje mnogi koji koriste stari termin za ime zemlje. Službeno ime države je ''Respublika Belarus'' ({{jez-blr|Rэspublіka Belarusь}}; {{jez-rus|Respublika Belarusь}}).<ref>{{citation|url=http://pravo.kulichki.com/zak/year1991/doc47159.htm|title=O nazvanii Belorusskoй Sovetskoй Socialističeskoй Respubliki|publisher=Zakonodatelьstbo Respubliki Belarusь|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref><ref>{{citation|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html|title=Government of Belarus|publisher=Zakonodatelьstbo Respubliki Belarusь|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref>
-Od samog početka [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]], Bjelorusiju su okupirale snage [[Nacizam|nacističke]] [[Njemačka|Njemačke]], koje će zadržati vlast sve do [[1945.]] Golemi dio zemlje je stradao u ratu zajedno s velikim dijelom stanovništva koje je bilo ubijeno za vrijeme njemačke invazije. [[Židovi|Židovsko]] stanovništvo je također uništeno tijekom [[Holokaust]]a. Tek je [[1971.]] godine Bjelorusija dostigla prijeratni broj stanovnika, dok se židovsko stanovništvo nikad nije oporavilo. Nakon rata, Bjelorusija je bila jedna od 51 potpisnika povelje o osnivanju [[UN|Ujedinjenih Naroda]].
+== Geografija ==
-Obnova koja je uslijedila odmah nakon rata, donijela je silan napredak SSSR-u i u to je vrijeme uz [[Ukrajina|Ukrajinu]], Bjelorusija bila najrazvijenije industrijsko središte [[SSSR]]-a. Otvaranje novih radnih mjesta potaknulo je i povećanje broja imigranata iz [[Rusija|Rusije]]. Tijekom Staljinove vladavine, rusifikacija je bila izrazito snažna i na ključnim mjestima u Sovjetskoj Bjelorusiji nalazili su se isključivo Rusi iz raznih krajeva SSSR-a. Službena upotreba [[Bjeloruski jezik|bjeloruskog jezika]], zajedno s bjeloruskom tradicijom bila je također ograničavana od strane [[Moskva|Moskve]] (iako je danas bjeloruski uz ruski službeni jezik u državi, gotovo svi koriste isključivo [[ruski jezik]]). I nakon Staljinove smrti [[1953.]], njegov nasljednik [[Nikita Hruščov]] nastavio je s idejom rusifikacije, pa je čak i jednom prilikom izjavio u [[Minsk]]u: ”Čim prije ćemo svi progovoriti ruski, prije ćemo izgraditi [[komunizam]]”.
+{{Poseban članak|Geografija Belorusije}}
+[[Datoteka:Strusta Lake - Panorama.jpg|250px|left|thumb|Tipičan Beloruski pejzaž. Jezero Strusta u Vitebskoj oblasti]] [[Datoteka:Mazyr4.JPG|thumb|left|250px| [[Pripjat (reka)|Pripjat]] kod grada Mazir]] Belorusija leži između 51° i 57° severne [[Geografska širina|geografske širine]] i 23° i 33° istočne [[Geografska dužina|geografske dužine]]. [[Geografski centar]] zemlje nalazi se na {{coord|53|31|51|N|28|2|38|E|type:landmark|display=inline}} udaljen 70 km jugoistočno od [[Minsk]]a. Državna teritorija je relativno ravna, bez većih uzvišenja. Najviši vrh [[Dzeržinska gora]] visok je svega 346 metara (a sledi [[Lisaja]] sa 342 metra), a prosečna nadmorska visina je oko 162 metra. Najniža tačka je u dolini [[Njemen]]a, na granici sa [[Litvanija|Litvanijom]], [[nadmorska visina|nadmorske visine]] oko 80 metara. [[Glacijacija]] je najzaslužnija za izrazito ravan i [[močvara|zamočvaren]] pejzaž Belorusije. Severni delovi su nešto izdignutiji, ispunjeni jezerima i blagim uzvišenjima [[Morene|morenskog]] porekla. Na jugu, oko reke [[Pripjat (reka)|Pripjat]] nalazi se velika močvarna nizija [[Polesje]] (ujedno jedno od najvećih močvarnih područja u [[Evropa|Evropi]]).<ref>{{citation|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html|title=Geografija Belorusije|publisher=Central Intelligence Agency|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref>
+Preko 3.000 vodotoka (od čega 42 su reke) i na hiljade manjih jezera čini hidrološku kartu Belorusije veoma bogatom i raznovrsnom. Vode otiču u dva sliva: [[Baltički sliv|baltički]] i [[Crnomorski sliv|crnomorski]]. Ka [[Baltičko more|Baltičkom moru]] otiču [[Zapadna Dvina]] (ili Daugava) i [[Njemen]], dok [[Dnjepar]] i [[Pripjat (reka)|Pripjat]] (inače pritoka Dnjepra u Ukrajini) otiču ka [[Crno more|Crnom moru]]. Iako su jezera brojna, površinom su uglavnom mala, prosečno oko 0,5 km² i više liče na močvare. Najveće jezero je [[Jezero Naroč|Naroč]] u Minskoj oblasti sa površinom od 79,6 km².
-Kada je [[26. travnja]] [[1986.]] došlo do eksplozije na nuklearnoj elektrani nedaleko [[Černobil]]a u susjednoj [[Ukrajina|Ukrajini]], Bjelorusija je pretrpjela golemu štetu, jer se [[radijacija]] širila upravo preko njenog teritorija. U to je vrijeme [[Mihail Gorbačov]] pokrenuo [[Perestrojka|Perestrojku]], a u prosincu te iste [[1986.]] bjeloruski građani su mu predali peticiju u kojoj su naveli da njihova kultura i tradicija nestaje pred nametnutom im rusifikacijom. Taj događaj je među povjesničarima ostao zapamćen kao “kulturni Černobil”.
+[[Datoteka:Bo-map.png|thumb|desno| Karta Belorusije]]
-U lipnju [[1988.]], pronađena je masovna grobnica iz doba Staljinove strahovlade u šumovitom predjelu Kurapaty. Neki smatraju da je ta grobnica ključni dokaz namjere sovjetske vlade u smišljenom [[genocid]]u protiv bjeloruskog naroda (slično je i s ukrajinskim [[gladomor]]om).
+Oko četvrtine državne teritorije prekriveno je šumama, ali uglavnom dominiraju manje galerijske šume. Najveća je [[Bjaloveška šuma]], reliktna [[prašuma]] koja se prostire između [[Brest (Belorusija)|Brest]]a i [[Bjalistok]]a ([[Poljska]]) i nalazi se pod zaštitom [[UNESKO|Uneska]]. Na severu uglavnom dominiraju [[četinari|četinarske]] šume (uključujući i [[breza|brezu]] i [[jova|jovu]]), dok u južnim područjima šume su vegetacijski mnogo raznovrsnije.
-Bjelorusi su proglasili nezavisnost od SSSR-a [[27. srpnja]] [[1990.]], a međunarodno je priznata kao Republika Bjelorusija [[25. kolovoza]] [[1991.]] Upravo je u to vrijeme na čelo bjeloruskog parlamenta odnosno Vrhovnog Sovjeta Bjelorusije (na tada najmoćniju funkciju u državi) došao [[Stanislav Šuškevič]]. Šuškevič je zajedno s tadašnjim novim predsjednikom Rusije [[Boris Jeljcin|Borisom Jeljcinom]] i Ukrajine [[Leonid Kravčuk|Leonidom Kravčukom]] na sastanku u prosincu [[1991.]] i službeno objavio raspad Sovjetskog Saveza i osnivanje nove [[Zajednica Nezavisnih Država|Zajednice Nezavisnih Država]] sa sjedištem u [[Minsk]]u.
+Iako [[kontinentalne države|kontinentalna]] zemlja, zbog blizine [[Baltičko more|Baltika]] (koji je udaljen svega 257 km) Belorusija ima umereno [[Kontinentalna klima|kontinentalnu klimu]], što predstavlja prelaz između [[morska klima|okeanske]] i kontinentalne klime.<ref>{{citation|url=http://www.belarus.by/ru/about-belarus/climate-and-weather|title=Klimat i pogoda v Belarusi|publisher=Belarus.by|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> Leta su dosta sveža i vlažna dok su zime blage sa obiljem snežnih padavina. Srednja godišnja temperatura vazduha kreće se od 5,7 [[°C]] do 8,2 [[°C]]. Letnji temperaturni prosek je oko 18&nbsp;°C, a zimski -6&nbsp;°C. Najtopliji su južni i jugozapadni delovi zemlje. Prosečna količina padavina se kreće između 500 i 800 mm godišnje sa maksimumima padavina tokom leta i jeseni, najviše u centralnim i severozapadnim rejonima.<ref>{{citation|url=http://www.svali.ru/climat/13/index.htm|title=Belarusь - klimat|publisher=Svali.ru|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref>
-Od [[1994.]] na čelu države se nalazi aktualni predsjednik Bjelorusije [[Aleksandar Lukašenko]] kojega mnogi krugovi na zapadu, pogotovo u [[SAD]] (a dijelom i [[Evropska Unija]]) opisuju kao "posljednjeg evropskog diktatora", navodeći njegovo suzbijanje slobode medija i zatvaranje političkih neistomišljenika. Usprkos svim tim kritikama, Lukašenko uživa veliku popularnost među stanovništvom Bjelorusije te je tri puta izabran za predsjednika.
+Belorusija je dosta siromašna rudnim bogatstvima. Postoje jedino nešto veće zalihe [[treset]]a, zatim skromne zalihe [[nafta|nafte]] i [[prirodni gas|prirodnog gasa]], [[granit]]a, [[dolomit]]a (krečnjaka), laporca, krede, peska, šljunka i gline.
-=== Povijesna simbolika ===
-[[Datoteka: Flag_of_Belarus_(1991-1995).svg|left|165px|Bivša bjeloruska zastava]]
-[[Datoteka: Belarus_Coat_of_Arms%2C_1991.png|right|165px|Bivši bjeloruski grb]]
-Zastava bijeli-crven-bijeli i grb naziva „Pagonja“ izvorno su simboli Velike Kneževine Litve, a kasnije su bili simboli Narodne Republike Bjelorusije iz 1918. Iako je za vrijeme SSSR-a simbolika bila zabranjena, koristila se među bjeloruskom dijasporom.
+=== Posledice černobiljske havarije ===
-Neposredno pred slom Sovjetskog Saveza, simboliku je preuzeo bjeloruski narodni preporod da bi u prvim godinama neovisnosti zastava i grb bili i službeno priznati kao simbolika nezavisne Bjelorusije. Dolaskom na vlast, Aleksandar Lukašenko vraća staru gotovo nepromijenjenu sovjetsku zastavu i grb (od grba BSSR razlika je jedino u zamijeni srpa i čekića u obris Bjelorusije i natpis na vrpci BSSR je promijenjen u Republika Bjelorusija), a stara trobojnica i Pagonja postaju simboli demokracije i borbe protiv trenutno vladajućeg režima Aleksandra Lukašenka.
+{{Poseban članak|Černobiljska katastrofa}}
+Belorusija je najviše osetila posledice nuklearne havarije u [[Černobilj]]u iz [[1986]]. godine. Pravac vetra prvih dana i nedelja nakon havarije doveo je do toga da je od ukupne količine radioaktivnog [[Cezijum 137|cezijuma 137]] koji je pao na [[Evropa|Evropu]], čak 70% se zadržalo nad Belorusijom.<ref>{{citation|url=http://chernobil.info/?p=1758|title=Zagrяznenie territorii Belarusi|publisher=Dokumentы ČAЭS|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> O kolikoj havariji je bila reč najbolje svedoči podatak da je čak u julu [[1991]]. cela teritorija Belorusije bila proglašena zonom [[Ekološka katastrofa|ekološke katastrofe]]. [[Radijacija|Radijaciji]] su bile najizloženije južne oblasti Mogiljovska i Gomeljska, dok je ozračeno preko 2 miliona ljudi.
+Oko 7.000 km² je bilo kontaminirano radioaktivnim [[Cezijum 137|cezijumom 137]] a nivo [[radijacija|radijacije]] iznosio je 15 [[Kiri|Ci]] (odnosno 550 [[Bekerel|GBq]]) po kvadratnom kilometru. Godine [[1996]]. i dalje je bilo kontaminirano 22% teritorije (što je za samo 1% manje nego [[1986]]) sa nivoom radijacije od 1 [[Kiri|Ci]]/km² (37 GBq/km²).
-== Opći podaci o Bjelorusiji ==
-* '''Površina''' - 207 600 km2.
-* '''Udaljenost''': sjever – jug: 560 km, istok – zapad: 650 km
-* '''Stanovništvo''' – 10.322.151
-* '''Etnički sastav Bjelorusije''': Bjelorusi 80%, Rusi 13%, Poljaci 4%, Ukrajinci 2.5%, Židovi 1.1%
-* '''Glavni grad''' – [[Minsk]] (1.751 300)
-* '''Ostali veći gradovi''': [[Gomelj]] (503 400), [[Mogilev]] (372 700), [[Vitebsk]] (356 000), [[Grodno]] (311 500), [[Brest]] (304 200).
-* '''Religijska pripadnost''' : 70% [[Pravoslavlje|pravoslavci]], 20% - [[Katolicizam|katolici]], 7% - [[grkokatolici]] (unijati)
-* '''Administrativna podjela''' – Bjelorusija je podijeljena na 6 oblasti sa središtima u najvećim i najrazvijenijim gradovima u regiji: Minsk, Brest, Vitebsk, Gomelj, Grodno i Mogilev. Svaka se oblast dijeli na manje jedinice – rajone.
-* '''Najviši vrh''': Dzeržinski 346 m
-* '''Najduža rijeka''': [[Dnjepar]] 2280 km
-* '''Omjer stanovništva''': selo 29% / grad 71%
-* '''Pismenost stanovništva''': 99,6%
+Posledice nuklearne nesreće i danas su vidljive. Broj obolelih od raznih vrsta raka je uvećan, dok je broj genetskih deformiteta kod novorođenčadi povećan za 40% u odnosu na period pre nesreće. Slična situacija je i sa biljnim i životinjskim svetom, dok je količina radijacije u močvarnim područjima i dalje iznad normale. U [[1995]]. godini za saniranje katastrofe utrošeno je skoro 15% ukupnih budžetskih sredstava države za tu godinu.<ref>{{citation|url=http://www.llrc.org/belarusokeanov.htm|title=Cancer in Belarus increased 40% after Chernobyl|publisher=Low Level Radiation Campaign|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref>
-== Geografija ==
-''Glavni članak: [[Geografija Belorusije]]''
-[[Datoteka:Swamp lake Balarus.jpg|thumb|250px|Močvara, šume i jezero u Belorusiji]]
-[[Datoteka:Brest Kirche.jpg|thumb|250px|Ruska pravoslavna crkva u Brestu, Belorusija]]
+== Nacionalni parkovi ==
-Belorusija ne izlazi na more, relativno je ravna, i sadrži velike površine močvarnog zemljišta.
+{| class="wikitable align=center"
-Jezera i reke su relativno rasprostranjeni. Najveća močvarna teritorija je [[Polesija]], koja spada među najveće močvare u Evropi. U Belorusiji ima 11.000 jezera, ali je većina njih manja od 0,5 [[kvadratni kilometar|km²]]. Tri najveće reke su [[Reka Neman|Neman]], [[Reka Pripjat|Pripjat]], i [[Reka Dnjepar|Dnjepar]]. Najviša tačka Belorusije iznosi 345 [[metar|m]], a najniža tačka je na reci Neman, 90 m. [[Klima]] varira od oštrih [[zima]] (prosečne januarske temperature su u opsegu od −8&nbsp;°C do −2&nbsp;°C) do hladnih i vlažnih [[leto|leta]] (prosečne temperature 15&nbsp;°C do 20&nbsp;°C).
+|-class="hintergrundfarbe5"
+|- align=center
+! class="unsortable" | Slika
+! Ime
+! Osnovan
+! Površina<br />u [[hektar]]ima
+|-
+| align="center" style="padding:0" | [[Datoteka:BelarusBNP09.JPG|150px]]
+| Nacionalni park [[Bjalovješka šuma]]
+| style="text-align:right" | [[1991]].
+| style="text-align:right" | 87.363<br /><small>(od čega je 10.501 ha<br />na teritoriji [[poljska|Poljske]])</small>
+|-
+| align="center" style="padding:0" | [[Datoteka:Krajavid, Miadzielski rajon.jpg|150px]]
+| [[Naračanski (nacionalni park)|Nacionalni park Naračanski]]
+| style="text-align:right" | [[1999]].
+| style="text-align:right" | 94.000
+|-
+| align="center" style="padding:0" | [[Datoteka:Ilmienak - 1.jpg|150px]]
+| Nacionalni park [[Braslavska jezera]]
+| style="text-align:right" | [[1995]].
+| style="text-align:right" | 69.115
+|-
+| align="center" style="padding:0" | [[Datoteka:Prypyat near Petrykau.JPG|150px]]
+| [[Pripjatski (nacionalni park)|Nacionalni park Pripjatski]]
+| style="text-align:right" | [[1996]].
+| style="text-align:right" | 85.841
+|}
+== Istorija ==
-Šume prekrivaju oko 34 procenta ukupne teritorije, pa spadaju među najdominantnije prirodne resurse Belorusije. Među ostalim prirodnim bogatstvima Belorusije su nalazišta [[treset]]a, male količine [[nafta|nafte]] i prirodnog gasa, zatim [[granit]], dolomitski [[krečnjak]], i drugi minerali. Oko jedna petina teritorije uglavnom u jugoistočnim oblastima i dalje trpi posledice radioaktivnog raspada zbog nuklearne havarija koja se dogodila u [[Černobilj]]u, [[Ukrajina]] [[1986]].
+{{Poseban članak|Istorija Belorusije}}
+=== Praistorija ===
+Arheološkim istraživanjima dokazano je da su u ranom paleolitu na teritoriji Belorusije živeli [[Homo erectus]] i [[neandertalac]] .<ref>Gіstorыя Belarusі: U 6 t. — T. 1. Staražыtnaя Belarusь: Ad peršapačatkovavga zasяlennя da sяrэdzіnы XIII st. / Kostюk, Mihail Pavlovič strana 334.</ref> Prvi Indoevropljani na teritoriji Belorusije su se pojavili tokom III milenijuma pre nove ere.
+=== Od srednjeg do XX veka ===
-== Ekonomija ==
+[[Datoteka:Stemp Efrasinia Polackaja.jpg|desno|thumb| Poštanska markica sa krstom svete Efrosinije iz 1992.]]
-''Glavni članak: [[Beloruska rublja]]''
+Na prostore današnje Belorusije [[Sloveni]] su se doselili između [[VI vek|VI]] i [[VIII vek]]a. Tadašnji [[Istočni Sloveni]] naišli su na [[Varjazi|Varjage]] s kojima su osnovali prvu veliku državu istočne Evrope – [[Kijevska Rusija|Kijevsku Rusiju]]. U sastavu te države nalazile su se i kneževine čija su središta bila u današnjim beloruskim gradovima [[Polack]], [[Minsk]], [[Turov]] i [[Pinsk]].<ref>Rambaud, Alfred; Edgar Saltus (1902). Russia. P. F. Collier & Son. pp. 46–48.</ref>
+U [[XIII vek]]u nakon mongolske provale u kojoj je [[Kijev]] bio do temelja uništen, [[Kijevska Rusija]] se raspala na nekoliko manjih kneževina, a kneževine koje su se nalazile na području Belorusije ušle su u sastav [[Velika kneževina Litvanija|Velike kneževine Litvanije]]. Polocka i Turovo-Pinska kneževina bile su pripojene Litvaniji u [[XIII vek]]u dok je Minsku kneževinu osvojio litvanski knez Gedimin u toku [[XV vek]]a. Do kraja [[XV vek]]a, ta kneževina će se naglo proširiti na istočnu Evropu i obuhvatiti prostor od [[Baltičko more|Baltičkog]] do [[Crno more|Crnog mora]].
-Tijekom postojanja Sovjetskog Saveza ekonomija Bjelorusije se temeljila na teškoj industriji koja će u trenutku samostalnosti izgubiti dobar dio tržišta tako da njen dio u ekonomiji pada s 51 % 1991. godine na 36 % 1992. godine. Privatizacija koja će dovesti do devastiranja ekonomije će biti zaustavljena u drugoj polovici devedesetih pošto se Bjelorusija vratila ekonomskom sistemu koji ima velike sličnosti s Sovjetskim tako da je 80 % industrije u državnim rukama.
+[[Datoteka:Grand Duchy of Lithuania Rus and Samogitia 1434.jpg|thumb|left| Istočni Rus u okvirima Kneževine Litvanije]]
-Nakon istočnoazijske ekonomske krize 1998/99 godina Bjelorusija ima rast BDPa po godišnjim stopama između 8 i 10 %. Temelj te visoke stope rasta se nalazi u kemijskoj i industriji teških strojeva koje pored raznih drugih pogodnosti na industrijski razvijene zemlje dobivaju jeftiniju energiju zbog dogovora s Rusijom.
+[[Velika kneževina Litvanija]] je ušla u personalnu uniju sa [[Kraljevina Poljska|Kraljevinom Poljskom]] [[1386]]. godine čime su beloruske zemlje ušle u sastav Poljske. Ruski car [[Ivan III Vasiljevič]] je [[1486]]. godine započeo osvajanja na istoku sa ciljem ponovnog obnavljanja [[Kijevska Rusija|Kijevske Rusije]].<ref>{{citation|url=http://www.ruf.rice.edu/~sarmatia/197/Nowak.html|title=The Russo-Polish Historical Confrontation|publisher=Rice University|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> Litvansko-poljska unija je prestala da postoji [[1795]]. [[Podele Poljske|podelom Poljske]] koju su izvršile [[Ruska Imperija]], [[Pruska]] i [[Austrija]]. Beloruske teritorije su tako potpale pod vlast [[Ruska imperija|Ruske Imperije]] (pod [[Katarina Velika|Katarinom Velikom]]) i u njenom sastavu su se zadržale sve do propasti carstva [[1917]]. godine.
+=== XX vek ===
-Ekonomska kriza 2008/09 godina je ostavila svoj utjecaj i na Bjelorusku ekonomiju koja prvi put 2009. godine ima negativnu stopu rasta od -1 %. Bez obzira na to Bjelorusija očekuje puni oporavak u 2010 i povratak na stopu rasta od 10 % iz 2008 godine <ref>[http://www.export.by/en/?act=news&mode=view&id=14722 Belarus’ Economy Ministry sees ‘09 GDP at last year’s level]</ref>.
+Uz svesrdnu pomoć [[Nemačko carstvo|Nemačke]], Belorusija je 25. marta 1918. proglasila nezavisnost i tako je osnovana [[Beloruska Narodna Republika]]. Nemačka je na taj način pokušala da pojača proces germanizacije Slovena na tom području. Međutim, [[Beloruska Narodna Republika|BNR]] nije bila dugog veka, jer su se već [[1919]]. godine nemačke trupe povukle, a na njihovo mesto je došla sovjetska [[Crvena armija]]. U [[Smolensk]]u je [[1. januar]]a [[1919]]. bila proglašena [[Sovjetska Socijalistička Republika Belorusija]] koja je ušla u sastav Ruske SFSR. Već [[31. januar]]a je izašla iz sastava tadašnje Rusije i bila je preimenovana u [[Beloruska Sovjetska Socijalistička Republika|Belorusku SSR]], a [[3. februar]]a je donesen i njen ustav.<ref name="Birgerson">Birgerson (2002). str. 105–106.</ref><ref>{{citation|url=http://books.google.com/books?id=00B6wxgftH8C&pg=PA150&dq=west+belarus&hl=en&ei=h4faS6XHC8P48AbDxbSrAg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CD0Q6AEwAQ#v=onepage&q=west%20belarus&f=false|title=Understanding Belarus|publisher=Rowman & Littlefield Publishers|isbn=0-7425-5558-5|page=57|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> Nakon završetka [[Poljsko-sovjetski rat|Poljsko-sovjetskog rata]] (1919—1921) [[Beloruska Sovjetska Socijalistička Republika]] je postala deo [[SSSR]]-a<ref name="Birgerson"/>, dok je [[Zapadna Belorusija]], shodno mirovnom ugovoru iz [[Riga|Rige]], bila uključena u sastav [[Poljska|Poljske]].<ref name="google1998"/>
+[[Datoteka:Coat of arms of Belorussian SSR.png|thumb|desno| [[Grb Beloruske SSR]]]]
+Zahvaljujući sovjetskom modelu privrednog razvoja kroz petogodišnje planove, Belorusija je tokom tridesetih godina 20. veka doživela ubrzanu industrijalizaciju. Tokom marta [[1924]]. i decembra [[1926]]. [[Beloruska Sovjetska Socijalistička Republika|BSSR-u]] su vraćeni delovi Vitebske, Smolenske i Gomeljske gubernije koji su joj bili oduzeti tokom [[1919]]. godine.
+[[Nacistička Nemačka]] i [[SSSR]] su [[1939]]. izvršile [[Invazija na Poljsku (1939)|invaziju na Poljsku]], a delovi severoistočne Poljske (koji su ušli u njen sastav shodno odredbama Riškog mira iz [[1921]]) bili su vraćeni u sastav [[Beloruska SSR|BSSR-a]] kao [[Zapadna Belorusija]].
-Bez obzira na takva očekivanja Bjelorusija se našla u problemima posljednjih godina kako bi održala svoju ekonomiju. Prva od kontroverznih mjera kako bi njena industrija nastavila dobivati i dalje jeftinu energiju postaje prodaja većina vlasničkog udjela u plinovodima Gazpromu. Bez obzira na tu "pomoć" iz 2006 godine zbog pada izvoza Bjelorusija je zatražila i dobila 2 i pol milijarde dolara financijske pomoći od [[MMF]]a krajem 2008. godine <ref>[http://www.javno.com/en-economy/imf-belarus-agree-on-usd25-billion-rescue-package_219790 IMF, Belarus Agree On $2.5 Billion Rescue Package]</ref>. Po podacima MMFa bez obzira na sve trenutačne ekonomske probleme s Rusijom Beloruski BDP po stanovniku je 13864 američka dolara što znači da je do 2011 bio veći od [[Rumunjska|Rumunjskog]] (11766), [[Srbija|Srpskog]] (10808) ili na primer [[Bosna i Hercegovina|Bosanskohercegovačkog]] (7751) <ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/02/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C941%2C914%2C446%2C612%2C666%2C614%2C668%2C311%2C672%2C213%2C946%2C911%2C137%2C193%2C962%2C122%2C674%2C912%2C676%2C313%2C548%2C419%2C556%2C513%2C678%2C316%2C181%2C913%2C682%2C124%2C684%2C339%2C273%2C638%2C921%2C514%2C948%2C218%2C943%2C963%2C686%2C616%2C688%2C223%2C518%2C516%2C728%2C918%2C558%2C748%2C138%2C618%2C196%2C522%2C278%2C622%2C692%2C156%2C694%2C624%2C142%2C626%2C449%2C628%2C564%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C453%2C960%2C968%2C423%2C922%2C935%2C714%2C128%2C862%2C611%2C716%2C321%2C456%2C243%2C722%2C248%2C942%2C469%2C718%2C253%2C724%2C642%2C576%2C643%2C936%2C939%2C961%2C644%2C813%2C819%2C199%2C172%2C184%2C132%2C524%2C646%2C361%2C648%2C362%2C915%2C364%2C134%2C732%2C652%2C366%2C174%2C734%2C328%2C144%2C258%2C146%2C656%2C463%2C654%2C528%2C336%2C923%2C263%2C738%2C268%2C578%2C532%2C537%2C944%2C742%2C176%2C866%2C534%2C369%2C536%2C744%2C429%2C186%2C433%2C925%2C178%2C746%2C436%2C926%2C136%2C466%2C343%2C112%2C158%2C111%2C439%2C298%2C916%2C927%2C664%2C846%2C826%2C299%2C542%2C582%2C967%2C474%2C443%2C754%2C917%2C698%2C544&s=PPPPC&grp=0&a=&pr.x=33&pr.y=12 podaci MMFa za 2009 godinu.]</ref>, ali daljnja ekonomska pogoršanja izazvana pre svega svetskom recesijom, dizanjem carina Evropske Unije na beloruske proizvode, a potom i povećanjem cene ruske [[nafta|nafte]] i [[plin]]a koje Belorusija prerađuje i potom dalje prodaje kao finalni proizvod dovele su do ekonomskih problema. Te probleme vlada na svoj način odlučuje ignorirati odbijajući sniziti državnu potrošnju da bi bila u skladu s prihodima i ulažeći u dogovara o reformi s [[MMF]]om 2009. godine <ref>[http://www.wsws.org/articles/2009/jan2009/bela-j22.shtml Belarus receives $2.5 billion IMF loan]</ref> koji je kontroliran od onih istih zapadnih država koje su u jednoj vrsti [[ekonomski rat|ekonomskog rata]] povisile carine na beloruske proizvode s ciljem promene beloruske vlade. Ne obazirujući se na daljnje probleme u izbornoj 2010. godine vlada je dodatno pogoršala stanje državnog budžeta povećanjem plaća radnicima dok su trgovačke sankcije evropske zajednice značile da je trgovački [[suficit]] s državama izvan bivšeg [[SSSR]]a koji je bio 2009 (godini u kojoj počinju sankcije) 1.6 milijardi dolara, a 2010 je on postao deficit u visini 2.6 milijadi dolara <ref>[http://charter97.org/en/news/2011/1/3/34991/ Belarus’s deficit trade achieved $8.4bn]</ref> dok je sveukupni trgovački [[deficit]] dostigao cifru od 8.4 milijardi dolara. Pošto je Belorusija u skladu s zahtjevima [[MMF]] dopustila slobodno trgovanje stranim valutama panične vijesti o [[devalvacija|devalvaciji]] s početka godine su rezultirale masovnim napadom na tečaj pošto su i pravne i fizičke osobe beloruske rublje počele masovnom mijenjati za stranu valutu. Kao i tijekom [[Istočnoazijska ekonomska kriza|istočnoazijske ekonomske krize]] 1997. godine Beloruska vlada je kao i tada [[Tajland]]ska na zahtjev MMF branila tečaj svoje valute što je kao i u tom slučaju rezultiralo državnim bankrotom i devalvacijom bjeloruske rublje od 56 % [[24.5.]][[2011]]. godine <ref>[http://www.forbes.com/feeds/ap/2011/05/25/general-eu-belarus-crisis_8484472.html Belarus devaluation spreads panic]</ref>.
+[[Datoteka:BrestFortress7.JPG|thumb|desno| Tvrđava u [[Brest (Belorusija)|Brest]]u, mesto herojskog otpora nacističkom okupatoru]]
+[[Treći rajh|Nemačka]] je [[22. jun]]a [[1941]]. [[Operacija Barbarosa|napala SSSR]], a Belorusija se prva našla na udaru. Nakon samo mesec dana, [[Vermaht]] je okupirao celokupnu teritoriju [[Beloruska Sovjetska Socijalistička Republika|Belorusije]]. Tokom trogodišnje okupacije, Belorusija je doživela strahovita razaranja. Do temelja je razrušeno 209 gradova (od ukupno 290), 85% industrije je uništeno, a poginulo je između 2 i 3 miliona ljudi (što je činilo oko trećinu tadašnjeg stanovništva), uništeno je i preko milion građevina. Na području Belorusije nalazilo se 287 koncentracionih logora kroz koje je prošlo više miliona ljudi.<ref>{{citation|url=http://www.khatyn.by/ru/genocide/ccs/|title=Politika genocida |publisher=Hatыnь|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> [[Jevreji|Jevrejska]] zajednica je tokom [[Holokaust]]a u Belorusiji bila zbrisana sa lica zemlje i nikada se nije oporavila. Belorusija se vratila na predratni broj stanovnika tek [[1971]]. godine.
+Najveći deo Belorusije je oslobođen u [[operacija Bagration|operaciji Bagration]] u leto 1944. Po završetku [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]], počeo je veliki proces obnove razrušene zemlje. Belorusija je ubrzo bila pretvorena u veliko gradilište, a potom i u glavni centar industrijske proizvodnje celog sovjetskog zapada. To je dovelo do otvaranja novih radnih mesta, ali i do intenzivnijeg naseljavanja [[rusi|ruskog]] stanovništva iz unutrašnjih delova SSSR-a.
-== Gradovi ==
-Veći gradovi: [[Popis gradova u Belorusiji]]
+[[Beloruska SSR]] je (nezavisno od [[SSSR]]-a) bila potpisnica [[Povelja Organizacije ujedinjenih nacija|povelje o osnivanju OUN-a]] ([[26. jun]] [[1945]]) i imala je vlastitu stolicu u [[UN]]-u.<ref>{{citation|url=http://www.un.org/russian/basic/history/san_francisco/photos.html|title=Konferenciя v San-Francisko po sozdaniю OON|publisher=United Nations|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref>
-== Međunarodni odnosi ==
-Bjelorusija je jedna od prvih članica i osnivača [[UN]]-a (još od [[1945]]. kao Bjeloruska SSR). Najbolje bilateralne odnose ima sa susjednom [[Rusija|Rusijom]], koja je jedan od najvažnijih trgovačkih i diplomatskih saveznika [[Minsk]]a (još od raspada [[SSSR]]-a). Bjelorusko gospodarstvo ovisi od uvoza [[sirovina]] ([[nafta]] i [[plin]]) iz Rusije, odnosno glavnina domaćeg [[izvoz]]a upućena je na to [[tržište]]. Kao rezultat bliskih odnosa formiran je [[Savez Rusije i Bjelorusije]]<ref>http://soyuz.by/en/ Preuzeto 3. rujna 2011.</ref> [[1996]]. kao nadnacionalna konfederacija čiji je krajnji cilj bilo uspostavljanje jedinstvenog monetarnog sustava, jedinstvene obrambene i vanjske politike te uvođenje jedinstvene putovnice. To je samo djelomično postignuto zbog različitih interpretacija kako bi zajednička država trebala izgledati. Bjelorusija je također jedna od glavnih osnivača [[ZND|Zajednice Nezavisnih Država]], a Minsk je sjedište zajednice. Bjelorusija ima potpisane ugovore o slobodnoj trgovini s nekoliko zemalja članica [[EU]]-a, iako je službeno EU uvela sankcije prema predsjedniku Lukašenku i njegovim suradnicima,a neke njene članice davaju financijsku pomoć s ciljem rušenja trenutačne bjeloruske vlade <ref>[http://rt.com/politics/poland-belarus-opposition-sponsorship-310/ Poland sponsored Belarusian opposition – report.]</ref>
-Diplomatski odnosi sa [[SAD]]-om su zategnuti i loši zbog podrške službenog [[Washington]]a bjeloruskoj opoziciji. Međutim dvije nacije surađuju u borbi protiv organiziranog kriminala i [[trgovina ljudima|trgovine ljudima]], te na pitanjima tehnološkog kriminala i pomoći u izvanrednim situacijama. Odnosi s [[Kina|NR Kinom]] su na visokom nivou, posebno u ekonomskoj sferi. Bjelorusija je članica [[Pokret nesvrstanih|Pokreta nesvrstanih]] od [[1998]]. te [[OESS|Organizacije za Europsku sigurnost i suradnju (OESS)]].<ref>http://www.mfa.gov.by/ Preuzeto 3. rujna 2011.</ref>
+U avgustu [[1945]]. na osnovu dogovora o razgraničenju između [[Poljska|Poljske]] i [[SSSR]]-a (a shodno [[Kurzonova linija|Kurzonovoj liniji]]),<ref>Olson (1994). str. 95.</ref> Belorusija je izgubila oblast oko [[Bjalistok]]a i tri rejona oko [[Brest (Belorusija)|Brest]]a koji su vraćeni [[Poljska|Poljskoj]].
-== Vojska ==
+[[Datoteka:Belorussian SSR 1940.jpg|thumb|left| Karta [[Beloruska Sovjetska Socijalistička Republika|Beloruske SSR]] iz [[1940]].]]
-Oružane snage Republike Bjelorusije formirane su [[1992]]. godine na ostacima nekadašnje [[Crvena armija|crvene armije]], koja je bila smještena na teritoriju Bjelorusije. Transformacija nekadašnje crvene armije završena je do [[1997]]. godine, a broj [[vojnik]]a je smanjen za 30.000. Oružane snage djeluju u okviru Ministarstva obrane i podijeljene su u tri roda: [[kopnena vojska]], [[vojno zrakoplovstvo]] i specijalne jedinice. Glavni zapovijednik oružanih snaga je predsjednik države.<ref>http://www.mod.mil.by/7okrugarmia.html Preuzeto 3. rujna 2011.</ref>
+[[Staljin]] je sprovodio intenzivnu politiku „sovjetizacije“, posebno na zapadu [[SSSR]]-a sa ciljem da se spreči širenje zapadnih uticaja.<ref name="Helen Fedor 1995.">{{citation|url=http://countrystudies.us/belarus/11.htm|title=Stalin and Russification|publisher=Library of Congress|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> Na rukovodeće pozicije u zemlji su obično bili postavljani kadrovi iz Moskve, a bila je ograničena i upotreba [[beloruski jezik|beloruskog jezika]]. Staljinovu politiku je nastavio njegov naslednik [[Nikita Hruščov]] pod parolom: ''Što pre svi progovorimo ruski, brže ćemo izgraditi komunizam.''<ref name="Helen Fedor 1995."/>
+U nuklearnoj centrali kod [[Černobiljska katastrofa|Černobilj]]a u [[Ukrajina|Ukrajini]], na samoj granici sa Belorusijom, [[26. april]]a [[1986]]. došlo je do havarije usled koje je veliki deo teritorije Belorusije bio zahvaćen radijacijom, što je ostavilo ozbiljne posledice na stanovništvo i živi svet.<ref>{{citation|url=http://www.ibrae.ac.ru/russian/chernobyl-3d/society/III_5_4.htm|title=Černobыlь meždu domыslami i faktami|publisher=IBRAЭ RAN|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref>
-Svi punoljetni mladići imaju obavezu redovnog služenja vojnog roka i oni ujedno čine rezervni sastav vojske Bjelorusije ([[vojni rok]] traje 12 mjeseci za visokoobrazovane regrute, dok za ostale traje 18 mjeseci). Status profesionalnih vojnika imalo je [[2001]]. godine 12 000 pripadnika Oružanih snaga Bjelorusije. Godine [[2005]]. za potrebe obrambenih snaga izdvojeno je 1,4 % ukupnog [[BDP]]-a, što je manje od standarda članica NATO saveza. Iako Bjelorusija ne izražava interes prema budućem članstvu u [[NATO]]-u, ipak sudjeluje u nekim NATO-vim programima poput [[Partnerstvo za mir|Partnerstva za mir]] (od [[1995]].) te pruža podršku misiji [[ISAF]]-a u [[Afganistan]]u. Od [[1992]]. godine članica je Organizacije kolektivne sigurnosti zajedno s još 6 bivših država [[SSSR]]-a.
+Tokom juna [[1988]]. u šumi [[Kuropatska šuma|Kuropati]] kraj [[Minsk]]a pronađena je masovna grobnica u kojoj su sahranjene žrtve sovjetske tajne policije [[NKVD]] iz perioda između [[1937]]. i [[1941]].<ref>{{citation|url=http://www.br.minsk.by/index.php?article=31330|title=V God pamяti|publisher=Belorusы i rыnok|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref><ref name=autogenerated1>{{citation|url=http://countrystudies.us/belarus/12.htm|title=Perestroika|publisher=Library of Congress|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> Beloruski nacionalisti su ta otkrića koristili kao „ključni dokaz“ o težnji sovjetskih i ruskih vlasti da unište [[Belorusi|Beloruse]] kao narod (iako se u tim grobnicama nalaze svi protivnici tadašnje sovjetske vlasti, bez obzira na naciju) što je jačalo težnje za nezavisnost od [[SSSR]]-a.
-== Promet ==
+[[Datoteka:Stemp Flag and map of Belarus.jpg|thumb|left| Beloruska zastava od 1991. do 1995 na poštanskoj markici iz 1992.]]Međutim na izborima za Vrhovni sovjet [[Beloruska SSR|BSSR]] održanim u martu [[1990]]. pristalice nezavisnosti Belorusije (Beloruski nacionalni front - Partыя BNF) je osvojio svega 10% mesta u sovjetu.<ref name=autogenerated1 />
-Razvijene su sve vrste [[promet]]a. Ukupna dužina [[željeznička pruga|željezničkih pruga]] iznosi 5.512 [[km]] (874 km elektrifirano), a nacionalni željeznički prijevoznik zove se Željeznice Bjelorusije, preko kojeg se odvija 3/4 ukupnog teretnog i oko 1/2 putničkog prometa u zemlji. Ukupna dužina [[asfalt]]iranih [[cesta]] iznosi 93.055 kilometara. Glavna [[autocesta]] je M1, koja vodi od Poljske do Rusije preko Minska. Nacionalni avioprijevoznik je Belavija iz [[Minsk]]a.
+Vrhovni Sovjet Beloruske SSR je [[27. jul]]a [[1990]]. usvojio deklaraciju o suverenitetu Belorusije (229 od 232 deputata je glasalo u korist deklaracije).<ref>{{citation|url=http://naviny.by/rubrics/politic/2009/07/27/ic_articles_112_163750/|title=Prinяtie Deklaracii o gosudarstvennom suverenitete|publisher=Belorusskie novosti|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> Na referendumu od [[17. mart]]a [[1991]]. čak 83% građana Belorusije se izjasnilo za očuvanje i reformisanje [[SSSR]]-a.<ref>{{citation|url=http://www.answers.com/topic/referendum-of-march-1991|title=Referendum of March 1991|publisher=Russian History Encyclopedia|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref>
-Minsk je jedini grad, koji ima [[Podzemna željeznica Minsk|metro]]. Dnevno prevozi oko 800.000 putnika. Ima dvije linije – Linija 1, plave boje ("Moskovskaya") i Linija 2, crvene boje ("Avtozavodskaya"). Ukupna dužina tračnica iznosi 30,3 km, a ukupan broj postaja je 25. Kao i u mnogim drugim metro sustavima u bivšim sovjetskim zemljama i ovdje su postaje [[umjetnost|umjetnički]] ukrašene. Većina njih je dekorirana u socijalističkom stilu, no sve je više novih i obnovljenih stanica, koje su uređene prema najmodernijim trendovima. Prijevozom upravlja tvrtka "Minsky Metropoliten".
+[[Nezavisnost]] je bila proglašena [[25. avgust]]a [[1991]]. godine kada je deklaracija o suverenitetu iz [[1990]]. bila uključena u Ustav Belorusije, a usvojene su i deklaracije o političkoj i ekonomskoj nezavisnosti Belorusije, kao i o ukidanju [[Komunistička partija Belorusije|Komunističke partije Belorusije]]. Država je bila preimenovana u Republiku Belorusiju ({{jez-blr|Rэspublіka Belarusь}}) [[19. septembra]] [[1991]], a ubrzo su bili ustanovljeni novi [[grb]], [[zastava]], [[ustav]] i [[pasoš]]. Lideri Belorusije, [[Ukrajina|Ukrajine]] i [[Rusija|Rusije]], [[Stanislav Šuškevič]], [[Leonid Kravčuk]] i [[Boris Jeljcin]] su 8. decembra 1991. u [[Bjaloveška šuma|Bjaloveškoj šumi]] proglasili formalan raspad [[SSSR]]-a i formiranje [[Zajednica nezavisnih država|Zajednice nezavisnih država]] (ZND).
-Tramvaj vozi u gradovima: [[Minsk]], [[Homel]], [[Brest (Bjelorusija)|Brest]], [[Mogilev]], [[Mazir]], [[Novapolatsk]], [[Vitebsk]] i [[Hrodna]]. U Minsku postoji 11 tramvajskih linija.
+Po [[Ustav]]u iz [[1994]]. Belorusija je [[predsednička republika]]. Na prvim predsedničkim izborima [[1994]]. godine u dva kruga glasanja pobedio je do tada anonimni [[Aleksandar Lukašenko]] (u prvom krugu osvojivši 45% glasova, a u drugom čak 80%).<ref>{{citation|url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950026.txt|title=World Factbook: Belarus|publisher=Central Intelligence Agency|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> [[Aleksandar Lukašenko|Lukašenko]] je dobio i predsedničke izbore [[2001]]. [[2006]]. i [[2010]]. godine.
-== Stanovništvo ==
-{{glavni|Etničke grupe Bjelorusije}}
-Prema popisu stanovništva iz [[2009]]. godine, broj stanovnika je 9,503.807. [[Bjelorusi]] čine 83,7% od ukupnog stanovništva. Slijedeće najveće etničke skupine su: [[Rusi]] (8,3%), [[Poljaci]] (3,1%) te [[Ukrajinci]] (1,7 %). U Bjelorusiji su dva službena jezika: [[bjeloruski]] i [[ruski]]. Od [[1990]]. godine, samo je bjeloruski bio službeni jezik, a ruski je to postao nakon referenduma [[1995]]. godine.<ref>http://www.bbc.co.uk/languages/european_languages/languages/belarusian.shtml Preuzeto 1. rujna 2011.</ref> U Bjelorusiji stoljećima su strani vladari potiskivali bjeloruski jezik. U [[SSSR|Sovjetskom Savezu]] na prostoru Bjelorusije, službeni jezik u [[škola]]ma i ustanovama bio je samo ruski. U [[grad]]ovima se više cijenio ruski, dok se bjeloruski govorio uglavnom na [[selo|selu]]. Ova dva jezika slična su pa je većina stanovništva dvojezična, razumiju oba jezika. Službeno pismo je [[ćirilica]]. Kao prvi jezik, ruski koristi čak 72% stanovništva, dok bjeloruski, samo 11,9%.<ref>http://www.informador.com.mx/cultura/2009/139096/6/tres-de-cada-cuatro-bielorrusos-emplean-en-su-vida-cotidiana-el-ruso.htm Preuzeto 1. rujna 2011.</ref> Nacionalne manjine govore i: [[poljski]], [[ukrajinski]] i [[jidiš]].<ref>Gordon, Raymond G., Jr. (ed.): Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International., 2005. </ref> U Bjelorusiji postoji miran i skladan suživot između većinskog naroda i [[Nacionalna manjina|manjina]], zbog sličnosti u jeziku i [[običaj]]ima.
+== Demografija ==
-Gustoća stanovništva je 48 ljudi po četvornom kilometru.<ref>Atlas Europe, Monde neuf i Europapress holding, Zagreb 2005.</ref> U gradovima živi 70% stanovništva. Nakon [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]] bilo je samo 20% gradskog stanovništva. Broj se naglo povećao, zbog gospodarske krize na selu i masovne sovjetske industrijalizacije u gradovima.<ref>Russia, Ukraine & Belarus, Lonely Planet, Travel survival kit, 1995.</ref> Bjelorusija je pretrpjela strašne gubitke stanovništva tijekom [[povijest]]i, a naročito prije, za vrijeme i nakon Drugog svjetskog rata. Na prostoru Bjelorusije, vodile su se žestoke borbe između Sovjetskog Saveza i [[Treći Reich|nacističke Njemačke]]. Poginulo je 20% stanovništva tj. oko 2,2 milijuna ljudi. Još oko 700.000 stanovika poginulo je od progona sovjetskog režima. Prije Drugog svjetskog rata, [[Židovi]] su činili 10% stanovništva, a u gradovima poput [[Minsk]]a, [[Grodno|Hrodne]] i [[Pinsk]]a čak i preko 50%. Danas ih ima 10% od nekadašnjeg broja. Nakon Drugog svjetskog rata, doselio se velik broj Rusa, koji su se lako uklopili.
+{{Poseban članak|Demografija Belorusije}}
+Prema popisu iz [[2011]]. godine Belorusija ima 9.481.193 stanovnika.<ref>[http://belstat.gov.by/homep/ru/publications/population/2011/bul_population.rar Statističeskiй bюlletenь "Čislennostь naseleniя na 1 яnvarя 2011 goda i srednegodovaя čislennostь naseleniя za 2010 god po Respublike Belarusь v razreze oblasteй, raйonov, gorodov, poselkov gorodskogo tipa", Belstat]</ref> Nacionalni sastav stanovništva je sledeći:
-[[Minsk]] je glavni i najveći grad i ima 1,836.808 stanovnika [[Gomel|Homel]] s 481.000 stanovnika drugi je najveći grad. Ostali veliki gradovi su: [[Mogilev]] (365.100 stanovnika), [[Vitebsk]] (342.400 stanovnika), [[Grodno|Hrodna]] (314.800 stanovnika) i [[Brest (Bjelorusija)|Brest]] (298.300 stanovnika).
+{| class="wikitable"
+|-
+! [[Datoteka:Coat of arms of Belarus.svg|25px|centar]] !! [[Belorusi]] !! [[Rusi]] !! [[Poljaci]] !! [[Ukrajinci]] !! [[Jevreji]] !! [[Jermeni]] !![[Tatari]] !! [[Romi]] !! [[Azeri]] !! [[Litvanci]] !! ostali
+|-
+|  '''Broj''' ||7.957.252 ||785.084 ||294.549 ||158.723 ||12.926 ||8.512 ||7.316 ||7.079 ||5.567 ||5.087||261.712
+|-
+| '''%''' || 83,7 || 8,3  || 3,1  || 1,7  || 0,1  || 0,1  || 0,1  || 0,1  || 0,1  || 0,1  || 2,8
+|}
+Prema popisu iz [[2009]]. u Belorusiji živi 130 različitih nacionalnosti. Pored [[Belorusi|Belorusa]], koji su najveća etnička zajednica u zemlji, najbrojnije nacionalne manjine su [[Poljaci]] i [[Ukrajinci]], dok [[Rusi]] imaju status konstitutivnog naroda u državi. Prema Ustavu Belorusije, pored [[beloruski jezik|beloruskog]], službeni je još i [[ruski jezik]] (i to na teritoriji cele države). Međutim, čak 72% beloruskog stanovništva maternjim jezikom smatra ruski, dok je beloruski na drugom mestu sa 12%.<ref>{{citation|url=http://www.informador.com.mx/cultura/2009/139096/6/tres-de-cada-cuatro-bielorrusos-emplean-en-su-vida-cotidiana-el-ruso.htm|title=Tres de cada cuatro bielorrusos emplean en su vida cotidiana el ruso|publisher=El Confidencial|quote=Prema rezultatima zavoda za statistiku Belorusije oko 72% stanovništva koristi ruski jezik u svakodnevnoj konverzaciji, dok svega oko 11,9% koristi isključivo beloruski jezik. Ostatak ravnomerno upotrebljava oba jezika 29,4%. Svaki deseti stanovnik ne razume beloruski jezik.|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> Glavni manjinski jezici su [[poljski jezik|poljski]], [[ukrajinski jezik|ukrajinski]] i [[jidiš]].
+Prosečna gustina naseljenosti iznosi oko 50 stanovnika po km².
+{|class="whitetable" style="text-align:center"
-Kao i mnoge druge europske zemlje, Bjelorusija ima negativnu stopu rasta stanovništva i negativan prirodni rast. Godine [[2007]]., broj stanovnika smanjio se za 0,41%, a [[stopa fertiliteta]] bila je 1,22. Stopa [[migracija]] je vrlo mala.
+|+ '''Teritorijalna rasprostranjenost 4 najbrojnija naroda po popisu iz 2009.'''
-Godine 2007., 69,7% stanovništva činila je populacija u dobi od 14. do 64. godine starosti, 16% je mlađih od 14. godina, dok 14,6% stanovništva ima 65 ili više [[godina]]. [[Populacija]] postepeno sve više stari. Prosječna dob je 37 godina, a procjenjuje se da će će biti između 55 i 65 godina u [[2050]]. godini.<ref>http://www.census.gov/population/international/data/idb/country.php Preuzeto 1. rujna 2011.</ref> Prosječni životni vijek je 68,7 godina (63,0 godina za [[muškarac|muškarce]] i 74,9 godina za [[žena|žene]]). Više od 99% Bjelorusa su pismeni.<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html Preuzeto 1. rujna 2011.</ref>
+| width="23%"|[[Datoteka:Belarusians_in_Belarus_2009.png|left|190px]]
+| width="2%"|
+| width="23%"|[[Datoteka:Russians_in_Belarus_2009.PNG|left|190px]]
+| width="2%"|
+| width="23%"|[[Datoteka:Poles_in_Belarus_2009.PNG|left|190px]]
+| width="2%"|
+| width="23%"|[[Datoteka:Ukrainians_in_Belarus_2009.PNG|left|190px]]
+|-
+|[[Belorusi]]
+|
+|[[Rusi]]
+|
+|[[Poljaci]]
+|
+|[[Ukrajinci]]
+|}
+Kao i većina evropskih zemalja, i Belorusija ima negativnu stopu rasta stanovništva i negativan [[Prirodni priraštaj stanovništva|prirodni priraštaj]] (prirodni priraštaj iznosi -0,06%). Beloruska populacija je [[2007]]. godine opala za 0,41% jer je [[Koeficijent fertiliteta]] svega 1,22, što je nedovoljno za održanje trenutnog broja stanovnika. [[Migracije stanovništva|Migracioni bilans]] je pozitivan i iznosi +0,31 na 1000 stanovnika (što znači da je broj doseljenih ili imigranata veći od broja onih koji su napustili zemlju, emigranata).<ref>{{citation|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html|title=Belorusija - stanovništvo|publisher=CIA World Factbook|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> Starosno najveći broj stanovnika ima između 14 i 64 godine starosti (70%), što znači da je Belorusija država sa zrelim stanovništvom jer je prosečna starost 37 godina. Međutim, zbog negativnog priraštaja Belorusiju u narednim decenijama očekuje proces starenja nacije. Na jednu ženu dođe 0,88 muškaraca. Očekivani životni vek [[2008]]. godine iznosio je oko 70,5 godina (za muškarce 64,7 a za žene 75,6 godina).<ref>{{citation|url=http://news.tut.by/society/133478.html|title=Prodolžitelьnostь žizni v Belarusi|publisher=TUT.BY|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> Stopa pismenosti je izrazito visoka i iznosi 99%.
-== Religija ==
-Prema podacima Ustanove za vjere Republike Bjelorusije, [[2010]]. godine vjernicima se izjasnilo oko 60% ukupnog stanovništva. Od toga 82,5% se izjasnilo kao vjernici [[Ruska pravoslavna crkva|Ruske pravoslavne crkve]] (Bjeloruski egzarhat), 12% su [[rimokatolici]], a 2% [[protestanti]]. Od ovog broja svega 18% pravoslavnih vjernika redovno posjećuje [[crkva|crkve]], dok je broj katoličkih vjernika koji posjećuju crkve nešto veći.
+=== Religija ===
-Do [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]], Bjelorusija je imala veliku [[Židovi|židovsku]] zajednicu, ali danas je postotak Židova manji od 1%. [[Islam]] kao religiju ispovijedaju [[Tatari|tatarska]] i [[Azeri|azerska]] manjina. U katolike se uglavnom ubrajaju pripadnici [[Poljaci|poljske]] i [[Litavci|litavske]] manjine, a protestanti su pripadnici [[Nijemci|njemačke]] manjine. Jedan manji dio pripadnika [[Ukrajinci|ukrajinske]] manjine su [[grkokatolici]]. Katolici najviše žive na području grada [[Hrodno]]g. [[Katolička Crkva]] u Bjelorusije sastoji se od jedne nadbiskupije Minsk-Mogilev, koja se sastoji od nekoliko [[biskupija]]. [[Nadbiskup]] je Poljak Tadeusz Kondrusiewicz.
+{{Grafikon postoci
+|širina=200p
+|naslov=Religija u Belorusiji (2011)<ref name=relig>{{citation|url=http://www.mfa.gov.by/upload/pdf/religion_eng.pdf|title=Religion and denominations in the Republic of Belarus|publisher=Commissioner on Religions and Nationalities|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref>
+|pozadina=#ddd
+|pozicija=right
+|šipke=
+{{vrsta sa postotkom|[[Pravoslavlje]]|blue||48.3}}
+{{vrsta sa postotkom|[[Nereligioznost]]|red||41.1}}
+{{vrsta sa postotkom|[[Rimokatolicizam]]|purple||7.1}}
+{{vrsta sa postotkom|Ostali|grey||3.5}}
+}}
+Prema članu 16 beloruskog [[Ustav]]a, Belorusija je sekularna država bez službene religije i svim građanima je zagarantovano pravo na slobodu veroispovesti.<ref>{{citation|url=http://www.state.gov/j/drl/rls/irf/2010/148914.htm|title=International Religious Freedom Report 2010|publisher=Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> Po podacima Komesarijata za vere Republike Belorusije, [[2011]]. godine se oko 58,9% stanovništva izjasnilo kao vernici. Od toga 82% su pravoslavci, pripadnici [[Ruska pravoslavna crkva|Ruske pravoslavne crkve]] (Beloruski egzarhat), 12% su [[rimokatolici]], a 6% ostali.<ref name=relig/> Do Drugog svetskog rata Belorusija je imala i veliku [[jevreji|jevrejsku]] zajednicu, ali danas je taj procenat manji od 1%. [[Islam]] kao religiju ispovedaju [[Tatari|tatarska]] i [[Azeri|azerska]] manjina.
+=== Obrazovanje ===
+[[Datoteka:Belarus-Minsk-Academy of Sciences-2.jpg|thumb|desno| Akademija nauka Belorusije (NAN Belarusi)]]
+Obrazovni sistem u Belorusiji se deli na sledeće nivoe:
+* Predškolsko obrazovanje (jaslice i vrtići);
+* Obavezna osnovna škola (počinje sa 6 godina, traje 9 godina i besplatna je);
+* Srednja škola (besplatna i obavezna): tehničke škole, gimnazije i liceji.
+* Visoko obrazovanje (postoji oko 40 državnih i 20 privatnih fakulteta).
+Nastava se odvija na oba službena jezika. Međutim u gradskim sredinama i na univerzitetima u najvećem broju slučajeva nastava se odvija na [[ruski jezik|ruskom jeziku]], dok je [[beloruski jezik]] u nastavi zastupljen uglavnom u ruralnim sredinama.<ref>{{citation|url=http://naviny.by/rubrics/society/2010/08/14/ic_articles_116_170056/|title=Počemu belorusы ne hotяt učitь svoih deteй na rodnom яzыke?|publisher=NAVINI.BY|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref>
-Bogoslužje se u pravoslavnim crkvama služi na [[ruski|ruskom jeziku]], a u katoličkim na [[poljski|poljskom]]. Bilo je nastojanja, da se služi i na [[bjeloruski|bjeloruskom jeziku]], ali nije naišlo na plodno tlo.
+Belorusko školstvo još uvek nije uključeno u [[Bolonjski proces]], a beloruski zahtev za uključivanje u ovaj sistem bio je odbijen 2012. godine.<ref>{{citation|url=http://news.tut.by/188359.html|title=Rešenie o vklюčenii Belarusi v Bolonskiй process možet bыtь prinяto v 2012 godu|publisher=TUT.BY|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref><ref>{{citation|url=http://www.europeanvoice.com/article/imported/no-bologna-for-belarus/74079.aspx|title=No Bologna for Belarus|publisher=European Voice|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref>
-Prema članu 16 Ustava, Bjelorusija je sekularna država bez službene [[religija|religije]] i svim građanima zajamčeno je pravo na slobodu vjeroispovjesti.
+Najviša naučna institucija u zemlji je [[Nacionalna akademija nauka Belorusije]] ({{jez-blr|Nacionalьnaя akademiя nauk Belarusi}}) osnovana 1928.<ref>{{citation|url=http://nasb.gov.by/rus/|title=Priglašaem v Nacionalьnuю akademiю nauk Belarusi!|publisher=Nacionalьnaя akademiя nauk Belarusi|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref>
-== Obrazovanje ==
-Obrazovni sustav u Bjelorusiji dijeli se na slijedeće razine:
-* [[Predškolsko obrazovanje]] (jaslice i [[vrtić]]i);
-* Obavezna [[osnovna škola]] (počinje sa 6 godina, traje 9 godina i besplatna je);
-* [[Srednja škola]] (besplatna i obavezna): tehničke škole, [[gimnazija|gimnazije]] i sl.
-* Visoko obrazovanje (postoji oko 40 državnih i 20 privatnih [[fakultet]]a).
+=== Najveći gradovi ===
-Nastava se odvija na oba službena jezika: na [[ruski|ruskom]] i [[bjeloruski|bjeloruskom]]. Međutim u gradskim sredinama i na [[sveučilište|sveučilištima]] u najvećem broju slučajeva nastava se odvija na ruskom jeziku, dok je bjeloruski jezik u nastavi zastupljen uglavnom u ruralnim sredinama.<ref>http://naviny.by/rubrics/society/2010/08/14/ic_articles_116_170056/ Preuzeto 4. rujna 2011.</ref> Zbog dugotrajne [[rusifikacija|rusifikacije]], bjeloruski jezik je podređen.
+{{Poseban članak|Spisak gradova u Belorusiji}}
+Broj stanovnika u gradovima iz godine u godinu se povećava, na štetu seoskog stanovništva. Tako je samo u [[2008]]. broj stanovnika na selima opao za oko 58.000 u odnosu na godinu ranije, dok se broj stanovnika u gradovima popeo za 45.000. Na selima živi oko 26% ukupnog stanovništva (ili 2.5 miliona ljudi), dok je broj gradskog stanovništva trostruko veći.
+Godine [[2009]]. 23 grada su imala više od 50.000 stanovnika, dok samo jedan grad ima populaciju veću od milion ljudi (prestonica [[Minsk]]).
-Bjelorusko školstvo još uvijek nije uključeno u [[Bolonjski proces]] (a to bi se moglo dogoditi [[2012]]. godine).<ref>http://news.tut.by/society/188359.html Preuzeto 4. rujna 2011.</ref> Nakon završetka fakulteta, većina lako nađe [[posao]] u nekom većinom državnih poduzeća.
+{| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%"
+|-
+! rowspan=21 |
+[[Datoteka:Miensk - Ratuša.jpg|border|180px|Minsk]]<br />[[Minsk]]<br />
+[[Datoteka:Gomelьskiй oblastnoй dramatičeskiй teatr.jpg|border|180px|Gomelj]]<br />[[Gomelj]]
+! style="text-align:left; background:#f5f5f5;"| Poredak
+! style="text-align:left; background:#f5f5f5;"| Grad
+! style="text-align:right; background:#f5f5f5;"| Populacija
+! style="text-align:left; background:#f5f5f5;"| Poredak
+! style="text-align:left; background:#f5f5f5;"| Grad
+! style="text-align:right; background:#f5f5f5;"| Populacija
+! rowspan=21 |
+[[Datoteka:Vitebsk. Letniй Amfiteatr.jpg|border|180px|Vitepsk]]<br />[[Vitepsk]]<br />
+[[Datoteka:Hrodna-Neman2.JPG|border|180px|Grodno]]<br />[[Grodno]]
+|-
+| style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 1. ||align=left | '''[[Minsk]]''' ||align=right|1.865.100||style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 11. ||align=left | '''[[Orša]]''' || align=right| 117.200
+|-
+| style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 2. ||align=left | '''[[Gomelj]]''' || align=right|482.700||style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 12. ||align=left | '''[[Mozir]]''' || align=right|108.800
+|-
+| style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 3. ||align=left | '''[[Mogiljov]]''' || align=right|358.300||style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 13. ||align=left | '''[[Soligorsk]]''' || align=right|102.300
+|-
+| style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 4. ||align=left | '''[[Vitepsk]]''' || align=right|347.900||style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 14. ||align=left | '''[[Novapolack]]''' || align=right|98.100
+|-
+| style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 5.||align=left | '''[[Grodno]]''' || align=right|327.500||style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 15. ||align=left | '''[[Lida]]''' || align=right|97.600
+|-
+| style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 6. ||align=left | '''[[Brest (Belorusija)|Brest]]''' || align=right|310.000||style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 16. ||align=left | '''[[Maladzečna]]''' || align=right|94.300
+|-
+| style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 7. ||align=left | '''[[Bobrujsk]]''' || align=right|215.100 ||style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 17. ||align=left | '''[[Polack]]''' || align=right|82.500
+|-
+| style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 8. ||align=left | '''[[Baranoviči]]''' || align=right|162.800||style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 18. ||align=left | '''[[Žlobin]]''' || align=right|76.000
+|-
+| style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 9. ||align=left | '''[[Borisov]]''' || align=right|147.400 ||style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 19. ||align=left | '''[[Svietlahorsk]]''' || align=right|70.000
+|-
+| style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 10. ||align=left | '''[[Pinsk]]''' || align=right|130.400||style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 20. ||align=left | '''[[Rečica (Belorusija)|Rečica]]''' || align=right|65.000
+|-
+| || || || |||BELSTAT
+|}
+{{-}}
+== Politika ==
-Najviša znanstvena institucija je "Nacionalna akademija znanosti Bjelorusije" ([[bjeloruski|blr]]. Nacionalьnaя akademiя nauk Belarusi, NAN Belarusi).
+{{Poseban članak|Politika Belorusije}}
+[[Datoteka:Victory-square.jpg|thumb|left|Trg Pobede u [[Minsk]]u]]
+Prema Ustavu, Belorusija je predsednička republika sa [[Predsednik Republike Belorusije|predsednikom]] kao šefom države i [[Narodna skupština Republike Belorusije|Narodnom skupštinom]] ({{jez-blr|Nacыяnalьnы shod Rэspublіkі Belarusь}}) kao nosiocem zakonodavne vlasti. Predsednik se bira na petogodišnji mandat na direktnim izborima sa neograničenim brojem mandata (u skladu sa izmenama Ustava iz 2004). Od 1994. predsedničku funkciju obavlja [[Aleksandar Lukašenko]]. [[Narodna skupština Republike Belorusije|Narodna skupština]] je dvodomni parlament koga čini 110 članova Predstavničkog (donjeg) doma i 64 člana [[Savet Republike (Belorusija)|Saveta Republike]] (gornji dom).
+Predstavnički dom predlaže amandmane na ustav i predlaže smernice spoljne i unutrašnje politike. Sve odluke donjeg doma moraju proći potvrdu u gornjem domu koji ima i ovlaštenja za opoziv predsednika države.<ref name="Ustav Belorusije">
+{{citation|url=http://web.archive.org/web/20071217035445/http://www.president.gov.by/en/press19332.html|title=Section IV: The President, Parliament, Government, the Courts|publisher=Pres služba predsednika Belorusije|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> Na čelu Vlade je premijer i pet potpredsednika. Ministre u Vladi bira predsednik države. Najviša sudska instanca je [[Vrhovni sud Republike Bjelorusije|Vrhovni sud]] koji nadgleda rad nižih sudova i revidira njihove odluke ukoliko za to ima potrebe. Ustavni predmeti i tužbe se šalju na razmatranje [[Ustavni sud Republike Belorusije|Ustavnom sudu Republike Bjelorusije]]. Sudije Vrhovnog suda imenuje predsednik države sa odobrenjem [[Savjet Republike (Bjelorusija)|Saveta Republike]].<ref name="Ustav Belorusije"/>
+Poslednja dva kruga predsedničkih izbora (iz [[2006]]. i [[2010]]) pratile su brojne kontroverze. U oba slučaja aktuelni predsednik [[Aleksandar Lukašenko]] je ostvario ubedljive pobede, ali su pripadnici opozicije izbore proglasili nelegitimnim. Posmatrači iz [[Rusija|Rusije]] i [[ZND]]-a su izbore smatrali fer i legitimnim, dok su posmatrači uglavnom zapadnih organizacija dovodili rezultate izbora u pitanje.<ref name="Lukašenko biografija">{{citation|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3882843.stm|title=Profile: Alexander Lukashenko|publisher=BBC News|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref>
+=== Politički sistem ===
+Predsednik [[Aleksandar Lukašenko|Lukašenko]] je svoj način vladavine opisao kao autoritativan demokratski sistem.<ref name="Lukašenko biografija"/> Sa druge strane zapadne vlade beloruskog predsednika smatraju [[Diktatura|diktatorom]], što je u Belorusiji protumačeno kao mešanje u unutrašnje stvari.<ref>{{citation|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/116265.stm|title=Profile: Europe's last dictator?|publisher=BBC News|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref>
+[[Datoteka:Solidarity with Belarus concert.jpg|thumb|desno| Stara zastava je danas simbol opozicije u Belorusiji]]
+[[Savet Evrope]] je [[1997]]. suspendovao Belorusiju iz svog članstva zbog nepravilnosti na izborima održanim godinu dana ranije i zbog represalija koje vladajuća stranka vrši nad opozicijom, nevladinim organizacijama, novinarima i manjinskim grupama.<ref name="Amnesti Int">{{citation|url=http://web.archive.org/web/20071212011715/http://www.amnesty.org/en/region/europe-and-central-asia/eurasia/belarus|title=Republic of Belarus|publisher=Amnesty International|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref>
+Predsednik [[Aleksandar Lukašenko|Lukašenko]] je dva puta predlagao prilično kontroverzne izmene [[Ustav]]a koje su u oba slučaja bile prihvaćene. Prvo je [[1996]]. bilo produženo trajanje mandata predsednika sa 5 na 7 godina, a [[2006]]. bio je usvojen amandman o neograničenom broju mandata predsednika države.<ref name="Amnesti Int"/>
+=== Međunarodni odnosi ===
+Belorusija je jedna od prvih članica i osnivača [[OUN]] (još od [[1945]]. kao [[Beloruska SSR]]). Najbliže bilateralne odnose Belorusija ima sa susednom [[Rusija|Rusijom]] koja je jedan od najvažnijih trgovačkih i diplomatskih saveznika [[Minsk]]a (još od raspada [[SSSR]]-a). Beloruska privreda zavisi od uvoza sirovina iz [[Rusija|Rusije]], odnosno glavnina domaćeg izvoza upućena je na to tržište. Kao rezultat bliskih odnosa formiran je [[Savez Rusije i Belorusije]] [[1996]]. kao nadnacionalna konfederacija čiji je krajnji cilj uspostavljanje jedinstvenog monetarnog sistema, jedinstvene odbrambene i spoljene politike, kao i uvođenje jedinstvenog pasoša. Sredinom decembra [[2007]]. uspostavljeni su osnovni okviri buduće federacije. Beloruski predsednik je [[27. maj]]a [[2008]]. objavio da je [[Premijer Rusije]] [[Vladimir Putin]] imenovan za premijera [[Savez Rusije i Belorusije|rusko-beloruske unije]].<ref>{{citation|url=http://www.msnbc.msn.com/id/24839107|title=Putin named PM of Belarus-Russia alliance|publisher=Associated Press|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref>
+[[Datoteka:Emblem_of_CIS.svg|thumb|left|180px| Amblem [[ZND]]-a]] Belorusija je takođe jedna od osnivača [[ZND|Zajednice Nezavisnih Država]]. Belorusija ima potpisane ugovore o slobodnoj trgovini sa nekoliko zemalja članica [[EU]], iako je službeno [[EU]] zavela sankcije prema predsedniku [[Aleksandar Lukašenko|Lukašenku]] i njegovim saradnicima. [[Srbija]] sa Belorusijom ima potpisan ugovor o slobodnoj trgovini i specijalnim vezama,<ref>{{citation|url=http://www.g17plus.rs/v2/info/aktivnosti-u-vladi/3194-15-jun-iri-potpisuje-sporzum-o-slobodnoj-trgovini-srbije-i-belorusije.html|title=Sporazum o slobodnoj trgovini između Srbije i Belorusije|publisher=G17+|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> a bilateralni odnosi između dve zemlje su na najvišem nivou ([[Srbija]] ima [[ambasada|ambasadu]] u [[Minsk]]u, a Belorusija u [[Beograd]]u).
+Diplomatski odnosi sa [[SAD]] su zategnuti i loši zbog podrške službenog [[Vašington]]a beloruskoj opoziciji. Međutim, dve zemlje sarađuju u borbi protiv organizovanog kriminala i trgovine ljudima, kao i na pitanjima tehnološkog kriminala i pomoći u vanrednim situacijama.
+Odnosi sa [[Kina|NR Kinom]] su takođe na visokom nivou, posebno u ekonomskoj sferi.<ref>{{citation|url=http://www.reuters.com/article/2010/03/24/china-belarus-loans-idUSLDE62N2MY20100324|title=China's Xi promises Belarus $1 billion in loans|publisher=Reuters|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref>
+Belorusija je članica i [[Organizacija Ugovora o zajedničkoj bezbednosti|Organizacije Ugovora o zajedničkoj bezbednosti]], zatim [[Pokret nesvrstanih|Pokreta nesvrstanih]] od [[1998]]. i [[OEBS|Organizacije za Evropsku bezbednost i saradnju]] (OEBS).
+=== Vojska ===
+[[Datoteka:Ministry of Defense Republic of Belarus.jpg|thumb|desno|180px| Amblem [[Oružane snage Republike Belorusije|Ministarstva odbrane Belorusije]]]]
+[[Oružane snage Republike Belorusije]] su formirane [[1992]]. godine na ostacima nekadašnje Sovjetske armije koja je bila stacionirana na teritoriji [[Beloruska SSR|BSSR-a]]. Transformacija nekadašnje sovjetske armije je završena do [[1997]]. godine, a broj vojnika je smanjen za 30.000. Oružane snage deluju u okviru Ministarstva odbrane i podeljene su u tri roda: kopnena vojska, vazduhoplovstvo i specijalne jedinice. Glavnokomandujući oružanih snaga je predsednik države.<ref>{{citation|url=http://www.mod.mil.by/7okrugarmia.html|title=Iz okruga - v armiю suverennogo gosudarstva|publisher=Ministarstvo odbrane|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref>
+Svi punoletni mladići imaju obavezu redovnog služenja vojnog roka i oni ujedno čine rezervni sastav [[Oružane snage Republike Belorusije|Vojske Belorusije]] (vojni rok traje 12 meseci za visokoobrazovane regrute, dok za ostale traje 18 meseci).<ref>Routledge, IISS Military Balance 2007, pp.158–159</ref> Status profesionalnih vojnika imalo je [[2001]]. godine 12.000 pripadnika Oružanih snaga Belorusije.<ref>{{citation|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html|title=Vojska Belorusije|publisher=Central Intelligence Agency|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> Godine [[2005]]. je za potrebe odbrambenih snaga izdvojeno 1,4 % ukupnog [[BDpx]]-a. Iako Belorusija ne izražava interese ka budućem članstvu u [[NATO]]-u, ipak učestvuje u nekim [[NATO]] programima poput [[Partnerstvo za mir|Partnerstva za mir]] (od [[1995]]), a takođe pruža i podršku misiji [[Međunarodne snage za bezbednosnu pomoć|ISAF]] u Avganistanu. Od [[1992]]. godine članica je [[Organizacija Ugovora o zajedničkoj bezbednosti|Organizacije kolektivne bezbednosti]] zajedno sa još 6 bivših država [[SSSR]]-a.
+== Administrativna podela ==
+{{Poseban članak|Administrativna podela Belorusije}}
+U administrativnom smislu Republika Belorusija je podeljena na šest oblasti ili regiona ({{jez-blr|voblascь}}; {{jez-rus|oblastь}}) koje su ujedno i najviše teritorijalne jedinice a imena su dobile na osnovu administrativnih centara. Oblasti su dalje podeljene na okruge ili rejone ({{jez-blr|raёn}}; {{jez-rus|raйon}}) kojih ima ukupno 118. Postoji 12 samoupravnih gradova sa preko 50 hiljada stanovnika. Grad [[Minsk]] ima poseban status i podeljen je na 9 distrikta.<ref>{{citation|url=http://www.levonevski.net/pravo/razdel2/num6/2d686.html |title=http://www.levonevski.net/pravo/razdel2/num6/2d686.html|publisher=Levonevski|accessdate=9. 1. 2013.}}</ref>
+== Privreda ==
+{{Poseban članak|Privreda Belorusije}}
+[[Datoteka:Image-Belarusion GDP grow (1995-~2008).png|thumb|desno|250px| Grafik kretanja BDP Belorusije od 1995. do 2008.]]
+Do raspada bivšeg [[SSSR]]-a [[1991]]. Belorusija je bila jedna od industrijski najrazvijenijih članica. Nakon sticanja nezavisnosti, gotovo sve bivše sovjetske republike su upale u ekonomske poteškoće. Umesto ''tržišnog kapitalizma'' Belorusija je uvela ''tržišni socijalizam'', državno uređenje u kom vlada kontroliše kretanje cena i stepen [[inflacija|inflacije]] i ima pravo da se meša u rad privatnih preduzeća (tržište je liberalizovano tek [[2008]]. sa ciljem intenzivnijeg privlačenja inostranih investicija). Te mere beloruske vlade, ali i [[Savez Rusije i Belorusije|Unija sa Rusijom]], pomogli su Belorusiji da ekonomski dosta bezbolno preživi tu početnu fazu tranzicije.
+[[Datoteka:Sector-focused structure of Gross Domestic Product in 2008.JPG|thumb|desno|250px| Beloruska privreda po sektorima]]
+Zahvaljujući [[Savez Rusije i Belorusije|savezu sa Rusijom]], Belorusija ima ogromno izvozno tržište za svoje proizvode, a glavni energenti ([[nafta]] i [[gas]]) dostupni su po nižim cenama u odnosu na cenu koju plaćaju članice EU. Sve je to dovelo do ekonomskog rasta tokom devedesetih godina 20. veka. U izveštaju [[UN]]-a o privredi u svetu u [[2006]].<ref>{{citation|url=http://www.un.org/esa/policy/wess/wesp2006files/wesp2006.pdf|title=World Economic Situation and Prospects 2006|publisher=Ujedinjene nacije|accessdate=9. 1. 2013.}}</ref> Belorusija je označena kao brzorastuća privreda: rast [[BDpx]]-a u [[2004]]. iznosio je 11% (na drugom mestu u [[ZND]]-u), a u [[2005]]. rast je iznosio 8,5%. Na osnovu tih pokazatelja Belorusija je zabeležila veći rast od susednih zemalja članica [[EU]] ([[Poljska|Poljske]], [[Litvanija|Litvanije]] i [[Letonija|Letonije]]). Rast u [[2010]]. iznosio je oko 6,1%.<ref name="BDP Belorusije"/> Veliki problem, inflacija (koja je po nekim pokazateljima u [[1999]]. iznosila 300%) smanjena je na 6,6% u [[2006]]. godini. Međutim, u [[2011]]. inflacija je ponovo doživela veliki skok, i u prvih 6 meseci iznosila je 36,2% (u odnosu na 9,9% iz [[2010]]).<ref>{{citation|url=http://www.interfax.by/news/belarus/93168|title=Inflяciя v Belarusi v 2011 godu možet sostavitь 33-39%|publisher=Interfaks|accessdate=9. 1. 2013.}}</ref><ref>{{citation|url=http://news.tut.by/economics/233885.html|title=V iюne cenы vыrosli na 8,6%, za 6 mesяcev - na 36,2%|publisher=TUT.BY|accessdate=9. 1. 2013.}}</ref>
+Iz bivše zajedničke države Belorusija je nasledila izrazito razvijenu i jaku industrijsku i poljoprivrednu osnovu, kao i veoma obrazovan stručni kadar. Životni standard je bio među najvišima na području bivše SSSR. Nakon sticanja nezavisnosti i dalje je zadržan stari sovjetski sistem, a privatizacije državnog kapitala gotovo da nije ni bilo (oko 80% industrije, uključujući i najveće kombinate, ostali su u vlasništvu države). Preduzeća u državnom vlasništvu čine oko 75 % celikupne vrednosti nacionalnog [[BDpx]]-a.
+Najvažnije prirodno bogatstvo je [[treset]] koji se koristi kao gorivo, kao đubrivo, i u hemijskoj industriji. Ekonomski su isplative i zalihe kamene i kalijumove soli. Rezrve [[nafta|nafte]] i [[prirodni gas|prirodnog gasa]] su veoma skromne, tako da se većina energenata uvozi iz susedne [[Rusija|Rusije]] (naftna polja u [[Polesje|Polesju]] zadovoljavaju svega 30% domaćih potreba). Postoje i značajnije zalihe [[uljni škriljci|uljnih škriljaca]], procenjene na oko 8,8 milijardi tona. Najvažnije rafinerije nafte i gasa nalaze se u [[Novopolack]]u i [[Gomelj]]u (50% gotovih proizvoda se izvozi).
+Razvijena je industrija traktora i drugih poljoprivrednih i građevinskih mašina, zatim hemijska, tekstilna i drvoprerađivačka industrija. Glavni poljoprivredni proizvodi su [[krompir]], [[lan]], [[konoplja]], [[šećerna repa]], [[zob]], [[raž]] i [[pšenica]], dok u stočarstvu dominira mlečno i mesno govedarstvo, svinjogojstvo i uzgoj pilića.
+[[Datoteka:100000 rubles Belarus 2000 back.jpg|thumb|left|250px| Banknota od 100.000 [[Beloruska rublja|beloruskih rublji]]]]
+Glavni spoljnotrgovački partneri Belorusije su [[Rusija]], [[Poljska]], [[Ukrajina]] i [[Nemačka]].<ref>{{citation|url=http://news.tut.by/economics/168893.html|title=Otricatelьnoe salьdo vnešneй torgovli tovarami prevыsilo $1,2 mlrd|publisher=TUT.BY|accessdate=9. 1. 2013.}}</ref>
+[[Černobiljska katastrofa|Nuklearna havarija u Černobilju 1986.]] godine ostavila je veoma negativne posledice i na belorusku privredu. Zbog pojačane radijacije, došlo je do zagađenja zemljišta, mnoga sela (posebno na jugu zemlje) u potpunosti su napuštena, a stanovništvo preseljeno. Proces dekontaminacije zagađenih područja je jako skup i dugotrajan.
+[[Datoteka:Map of Automobile Roads in Belarus.png|thumb|Mapa najvažnijih drumskih linija u Belorusiji]]
+Ukupan [[BDpx]] u [[2007]]. iznosio je 110,6 milijardi dolara,<ref>{{citation|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html|title=Country Comparison — National product|publisher=CIA|accessdate=9. 1. 2013.}}</ref> a [[BDpx]] po glavi stanovnika iznosio je $10.841 (2008).<ref name="BDP Belorusije">{{citation|url=http://demoscope.ru/weekly/2009/0393/gazeta023.phpx|title=Gazetы pišut o kačestve žizni v Belorussii na mirovom fone|publisher=Demoskopx|accessdate=9. 1. 2013.}}</ref> Stopa nezaposlenosti u januaru [[2010]]. iznosila je svega 0,9%.<ref>{{citation|url=http://afn.by/news/i/102163|title=Oficialьnaя bezrabotica v Belarusi sostavlяet 0,9%|publisher=AFN|accessdate=9. 1. 2013.}}</ref> Spoljni dug zemlje u [[2010]]. iznosio je 22,06 milijardi američkih dolara. Sektor usluga čini 51% ukupnog [[BDpx]]-a, industrija 27,1, a poljoprivreda 13 %.<ref>{{citation|url=http://eurasianhome.org/xml/t/databases.xml?lang=ru&nic=databases&country=24&pid=63|title=Belarusь|publisher=Evraziйskiй dom|accessdate=9. 1. 2013.}}</ref>
+Razvijene su sve vrste saobraćaja. Ukupna dužina železničkih pruga iznosi 5.512 km, a nacionalni železnički prevoznik su [[Železnice Belorusije]], preko kojih se odvija 3/4 ukupnog teretnog i oko 1/2 putničkog saobraćaja u zemlji. Ukupna dužina asfaltiranih puteva iznosi 83.000 kilometara. Nacionalni avio-prevoznik je [[Belavija]] iz [[Minsk]]a.
+== Kultura i umetnost ==
+{{Poseban članak|Kultura Belorusije}}
+=== Književnost ===
+[[Datoteka:Skaryna 1517.jpg|thumb|desno| [[Francisk Skorina]] je standardizovao [[beloruski jezik]] i štampao prvu knjigu na [[ćirilica|ćiriličnom]] pismu]]
+Počeci beloruske književnosti se vezuju za period [[Kijevska Rusija|Kijevske Rusije]] (između [[XI vek|XI]] i [[XIII vek]]a) i uglavnom se odnose na liturgijske spise i žitija. Iz tog perioda datiraju žitija i pouke svetog [[Kiril Turavski|Kirila Turavskog]] koga su savremenici nazivali „ruskim [[Sveti Jovan Zlatousti|Jovanom Zlatoustim]]“ (bogoslovska akademija u [[Minsk]]u nosi njegovo ime).<ref>{{citation|url=http://days.pravoslavie.ru/Life/life6673.htm|title=Svяtitelь Kirill Turovskiй, episkopx|publisher=Pravoslavnый kalendar|accessdate=9. 1. 2013.}}</ref>
+Prve štampane knjige na [[beloruski jezik|beloruskom jeziku]] pojavile su se početkom [[XVI vek]]a kada je današnja Belorusija činila deo [[Velika kneževina Litvanija|Litvanske kneževine]] u kojoj je starobeloruski imao status službenog jezika. Prvu štampanu knjigu na [[beloruski jezik|beloruskom]], ''Psaltir'', objavio je [[1517]]. godine u [[Prag]]u [[Francisk Skorina]]. To je ujedno bila i prva knjiga štampana na nekom od istočnoslovenskih jezika.
+Period moderne beloruske književnosti počinje krajem [[XIX vek]]a, i kombinuje elemente romantizma, impresionizma, realizma i modernizma. Najvažniji književnici iz tog perioda su bili pesnici [[Maksim Bogdanovič]] i [[Janka Kupala]] i prozaista [[Zmitrok Bjadulja]].
+=== Muzika ===
+Tek sredinom [[XIX vek]]a u većim gradovima širom zemlje počinju se otvarati [[opera|operske]] i [[balet|baletske]] kuće, a [[klasična muzika]] je doživela veliki napredak tokom sovjetske ere. Nacionalni baletski teatar iz [[Minsk]]a je [[1996]]. godine dobio nagradu za najbolju baletsku kuću na svetu.<ref>{{citation|url=http://www.belarusguide.com/culture1/music/Belarusian_composers_&_classical_music.htm|title=Belarusian Composers and Classical Music|publisher=Belarus Guide|accessdate=9. 1. 2013.}}</ref>
+[[Datoteka:Belaussia 2007 Eurovision SC.jpg|thumb|left|200px| [[Dmitrij Koldun]] je predstavljao Belorusiju na [[Pesma Evrovizije 2007.|Pesmi Evrovizije 2007.]]]]
+Tokom 1970-ih godina planetarnu slavu su stekli članovi grupe [[Pjesnjari]] koji su kombinovali folk muziku sa savremenim rokom, i bili su prvi sovjetski bend koji je imao turneju po [[SAD]]. Trenutno najpopularniji domaći bend je [[Ljapis Trubjeckoj]] ({{jez-blr|Lя́pis Trubeckóй}}) koji promovišu [[alternativni rok]].
+Od [[2004]]. godine Belorusija se takmiči na izboru za [[Pesma Evrovizije|Pesmu Evrovizije]] i na taj način promoviše vlastitu muziku i kulturu na globalnom nivou. Najveći uspeh na tom takmičenju do sada su ostvarili [[2007]]. godine u [[Pesma Evrovizije 2007.|Helsinkiju]] kada je pevač [[Dmitrij Koldun|Dima Koldun]] sa pesmom «Daй mne silu» (ili na engleskom «Work Your Magic») zauzeo 4. mesto u finalnoj večeri.<ref>{{citation|url=http://web.archive.org/web/20080224183337/http://www.tvr.by/eng/konkurs.aspx|title=Alexandra & Konstantin|publisher=The National State Teleradiocomany|accessdate=9. 1. 2013.}}</ref>
+[[Datoteka:Soviet Union-1961-Stamp-0.03. Belarusians.jpg|thumb|desno| Narodna nošnja Belorusije na poštanskoj marki iz [[1961]].]]
+U gradu [[Vitebsk]]u se svake godine tradicionalno održava međunarodni muzički festival ''[[Slavjanski bazar]]'' (jez-blr|Slavяnskі Bazar u Vіcebsku) koji promoviše sve slovensku kulturu i umetnost. Na Slavjanskom bazaru su čak četiri puta gran pri festivala osvajali pevači iz Srbije (poput [[Željko Joksimović|Željka Joksimovića]], [[Maja Nikolić|Maje Nikolić]] i [[Svetlana Ceca Slavković|Svetlane Slavković]]).
+=== Narodna nošnja ===
+Beloruska narodna nošnja datira iz vremena [[Kijevska Rusija|Kijevske Rusije]] i izrađena je uglavnom od [[lan]]a ili [[vuna|vune]], a detalji se razlikuju od regije do regije. Etnografi su utvrdili postojanje oko tridesetak različitih varijanti beloruske nošnje na kojoj dominiraju bela i crvena boja. Neki od tradicionalnih uzoraka se nalaze čak i na [[Zastava Belorusije|beloruskoj zastavi]].<ref>{{citation|url=http://fotw.fivestarflags.com/by.html#orn|title=The Ornament|publisher=Flags of the World|accessdate=9. 1. 2013.}}</ref>
+=== Kuhinja ===
+[[Datoteka:Belarusian Easter Eggs.jpg|left|thumb|Beloruska uskršnja jaja]]
+Beloruska tradicionalna kuhinja počiva na obilju povrća, mesu (uglavnom svinjetini) i hlebu (uglavnom [[raž]]ani hleb, jer prirodni uslovi mnogo više pogoduju uzgoju [[raž]]i u odnosu na druge žitarice). Hrana se uglavnom služi kuvana. U znak dobrodošlice domaćin gosta tradicionalno dočekuje sa hlebom i solju (što je tradicija u većini slovenskih naroda). Najpopularnija pića su [[votka]] i [[kvas]]. Kvas je bezalkoholno piće koje se pravi od pšeničnog ili raženog brašna. Način pripreme je sličan kao kod pripreme [[boza|boze]] koja se pravi od kukuruznog brašna. [[Kvas]] se često kombinuje sa svežim povrćem za spravljanje osvežavajuće hladne supe zvane „akroška“.
+== Telekomunikacije i mediji ==
+Godine [[2008]]. na celoj teritoriji Republike Belorusije bilo je registrovano 3.720.000 pretplatnika fiksne telefonije i 8.640.000 korisnika mobilne telefonije. Nacionalna telefonska agencija je Beltelekom i u državnom je vlasništvu. Postoji oko 113.000 internet hostova koji zadovoljavaju potrebe oko 3,5 miliona korisnika interneta.<ref>{{citation|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html|title=Belorusija|publisher=Central Intelligence Agency|accessdate=9. 1. 2013.}}</ref> Najveća medijska kuća u zemlji je Nacionalna radio-televizija Belorusije (NGTRK RB), koja emituje radijski i TV program preko zemaljskih i satelitskih frekvencija.
+Prema Ustavu Belorusije zagarantovana je sloboda medija, međutim stav 5 Ustava zabranjuje klevete na račun predsednika države i visokih državnih zvaničnika. Zbog toga člana u Ustavu, mnoge nevladine organizacije sumnjaju u stvarnu slobodu medija u Belorusiji. Zbog toga su [[OEBS]] i [[Freedom House]] rangirali Belorusiju kao zemlju u kojoj je ugrožena sloboda medija.<ref>{{citation|url=http://belarusian.minsk.usembassy.gov/policy20030530.html|title=Media Freedom in Belarus (May 30, 2003)|publisher=United States Department of State|accessdate=9. 1. 2013.}}</ref>
 == Sport ==
+{{glavni članak|Belorusija na olimpijskim igrama|Reprezentacija Belorusije u hokeju na ledu|Viktorija Azarenka}}
-Bjelorusija se natjecala na [[OI|Olimpijskim igrama]] kao dio sovjetske olimpijske momčadi od [[OI 1952.|Helsinkija 1952.]] godine. Na [[OI 1992.|Olimpijskim igrama u Barceloni 1992.]], Bjelorusija se natjecala kao dio [[ZND|Zajednice nezavisnih država]]. Prvi put su se natjecali samostalno na [[ZOI 1994.|Olimpijskim igrama u Lillehammeru 1994.]] Bjelorusija je osvojila ukupno 73 medalje na Olimpijskim igrama od 1994.: 11 zlatnih, 23 srebrnih i 39 brončanih. Najviše su osvojili medalja u: [[atletika|atletici]] (17), [[dizanje utega|dizanju utega]] (8), [[gimnastika|gimnastici]] (8), [[hrvanje|hrvanju]] (8) i [[veslanje|veslanju]] (7 medalja). Na svakim Olimpijskim igrama osvojili su barem jednu medalju. Prvu olimpijsku medalju za [[Sovjetski Savez]] osvojio je Bjelorus [[Mihail Krivonosov]] u [[OI 1956.|Melbourneu 1956.]] u [[bacanje kladiva|bacanju kladiva]].
+[[Datoteka:Victoria Azarenka Doha 2012.jpg|200px|thumb|desno|Najbolja svetska teniserka [[Viktorija Azarenka]]]]
+Najviše sportsko telo u državi je Olimpijski komitet Belorusije. Beloruski sportisti su debitovali na [[olimpijske igre|Olimpijskim igrama]] u [[letnje olimpijske igre 1952.|Helsinkiju 1952.]] kao deo olimpijskog tima [[Sovjetski Savez na olimpijskim igrama|Sovjetskog Saveza]], a od [[Zimske olimpijske igre 1994.|Lilehamera 1994.]] Belorusija nastupa kao samostalna zemlja. Prvi beloruski sportista koji je osvojio olimpijsku medalju bio je [[bacanje kladiva|bacač kladiva]] [[Mihail Krivonosov]] u [[letnje olimpijske igre 1956.|Melburnu 1956. godine]], dok je prvu medalju za Beloruski olimpijski komitet osvojio takmičar u [[brzo klizanje|brzom klizanju]] [[Igor Železovski]] na [[zimske olimpijske igre 1994.|ZOI 1994.]] u [[Lilehamer]]u (srebro). [[Jekaterina Karsten-Hodotovič]], [[veslanje|veslačica]] u skifu, zvanično je najbolja beloruska olimpijka sa 4 medalje (dve zlatne, i po jedna srebrna i bronzana). Učestvovala na svih pet [[letnje olimpijske igre|LOI]] na kojima je učestvovala Belorusija.
+[[Hokej na ledu]] je najpopularniji ekipni sport u Belorusiji. Hokejaški klub [[HK Dinamo Minsk|Dinamo]] iz [[Minsk]]a takmiči se u najjačoj hokejaškoj ligi u Evropi [[Kontinentalna hokejaška liga|KHL ligi]]. [[Minsk arena|Arena Minsk]] u kojoj hokejaši Dinama igraju svoje utakmice na domaćem terenu, sa kapacitetom od preko 15.000 mesta je najveći zatvoreni sportski objekat u zemlji. Hokejaška reprezentacija je redovan učesnik [[svetsko prvenstvo u hokeju na ledu|svetskih prvenstava]] i [[hokej na ledu na olimpijskim igrama|olimpijskih turnira]]. Najveći uspeh hokejaška reprezentacija je ostvarila na [[Zimske olimpijske igre 2002.|ZOI 2002.]] u [[Solt Lejk Siti]]ju ([[SAD]]) osvojivši četvrto mesto.<ref>{{citation|url=http://www.iihf.com/iihf-home/countries/belarus.html|title=Belarus|publisher=IIHF|accessdate=9. 2. 2013.}}</ref> Belorusija će biti domaćin hokejaškog [[svetsko prvenstvo u hokeju na ledu 2014.|svetskog prvenstva 2014. godine]]. Fudbaleri kluba [[FK Bate Borisov|Bate Borisov]] u tri navrata su nastupali u grupnoj fazi [[UEFA|Uefine]] [[UEFA Liga šampiona|Lige šampiona]].
+Poznatiji beloruski sportisti su i [[tenis]]eri [[Viktorija Azarenka]] — najbolja svetska teniserka i dvostruka pobednica [[otvoreno prvenstvo Australije u tenisu|Otvorenog prvenstva Australije]] ([[Otvoreno prvenstvo Australije u tenisu 2012 — žene pojedinačno|2012]] i [[Otvoreno prvenstvo Australije u tenisu 2013 — žene pojedinačno|2013]]), [[Maks Mirnji]] (svojevremeno 18. teniser sveta) te [[Nataša Zvereva]] (svetski broj 1 [[1991]]. godine). Stonoteniser [[Vladimir Samsonov]] je bio šestostruki evropski prvak, [[Vitalij Šerbo]] je proglašen za najboljeg gimnastičara svih vremena (12 titula svetskog prvaka i 6 olimpijskih zlatnih medalja). [[Olga Korbut]] je osvojila 4 olimpijska i 2 svetska zlata u gimnastici.
+== Nacionalni praznici ==
+{| class="standard"
+|-
+! style="background:#efefef;" | Datum
+! style="background:#efefef;" | Praznik
+! style="background:#efefef;" | Belorusko ime
+! style="background:#efefef;" | Napomene
+|-
+| [[1. januar]]
+| [[Nova godina]]
+| Novы god
+|
+|-
+| [[3. januar]]
+| Dan bankara i finansijskih radnika u Belorusiji
+|
+| Profesionalni praznik
+|-
+| [[5. januar]]
+| Dan socijalne zaštite (profesionalni praznik)
+|
+| Od [[26. marta]] [[1998]]. godine
+|-
+| [[7. januar]]
+| [[Božić]]
+| Pravaslaўnыя Kalяdы
+|
+|-
+| [[21. januar]]
+| Dan inžinjerije (profesionalni praznik)
+|
+| Od [[21. januar]]a [[1999]]. god.
+|-
+| Poslednja nedelja januara
+| Dan beloruske nauke
+|
+|
+|-
+| [[8. mart]]
+| Dan žena
+| Dzenь žančыn
+|
+|-
+| [[15. mart]]
+| Dan ustavnosti
+| Dzenь kanstыtucыі
+| Od [[1994]].
+|-
+| [[1. maj]]
+| [[Praznik rada]]
+| Dzenь pracы
+| Neradni dan
+|-
+| [[9. maj]]
+| [[Dan pobede]]
+| Dzenь Peramogі
+|
+|-
+| [[30. jun]]
+| Dan ekonomista (praznik stručnjaka)
+|
+| Od [[2000]].
+|-
+| [[3. jul]]
+| [[Dan nezavisnosti]] Belorusije
+| Dzenь nezaležnascі (Dzenь Rэspublіkі)
+| Od [[1996]].. Do [[1996.]] praznovao se [[27. jun]]a.
+|-
+| [[7. novembar]]
+| [[Dan Oktobarske revolucije]]
+| Dzenь Kastrыčnіckaй rэvalюcыі
+|
+|-
+| [[25. decembar]]
+| Katolički [[Božić]]
+| Katalіckія Kalяdы
+|
+|-
+| Pokretni datum
+| Katolički [[Vaskrs]]
+| Katalіckі Vяlіkdzenь
+|
+|-
+| Pokretni datum
+| Pravoslavni [[Vaskrs]]
+| Pravaslaўnы Vяlіkdzenь
+|
+|-
+| 9-i dan posle pravoslavnog Vaskrsa
+| Radunica (Zadušnice)
+| Radunіca
+|
+|-
+| Druga nedelja maja
+| Dan grba i zastave Belorusije
+| Dzenь Dzяržaўnaga Gerba і Dzяržaўnaga Scяga
+| Od [[1995.]]
+|}
+== Reference ==
-[[Hokej na ledu]] najpopularniji je sport. Predsjednik je dao brojne donacije za razvoj hokeja, uključujući i gradnju brojnih športskih dvorana za hokej. Bjelorusija je bila iznenađujuće 4. u hokeju na ledu na [[ZOI 2002.|Olimpijskim igrama u Salt Lake Cityju 2002.]] godine. Od tada, bjeloruski igrači postali su uobičajeni u [[NHL]]-u i međunarodnim natjecanjima.
+{{reflist|2}}
+== Literatura ==
-Najuspješniji bjeloruski športaši su: [[Vitalij Šerbo]] (najbolji svjetski gimnastičar svih vremena, 6 olimpijskih zlata, 12 puta svjetski prvak), [[Igor Zhelezovski]] (jedan od najboljih brzih klizača u povijesti, 6 puta svjetski prvak), [[Nellie Kim]] (5 olimpijskih zlata u gimnastici, 5 puta svjetska prvakinja), [[Olga Korbut]] (4 olimpijskih zlata u gimnastici, 2 puta svjetska prvakinja), [[Alexander Medved]] (najbolji hrvač slobodnim stilom u povijesti, 3 olimpijska zlata, 7 puta svjetski prvak), [[Svetlana Boginskaya]] (3 olimpijskih zlata u gimnastici, 5 puta svjetska prvakinja), ([[Viktor Sidyak]] (4 olimpijskih zlata u mačevanju), [[Elena Novikova-Belova]] (4 olimpijskih zlata u mačevanju), [[Leonid Taranenko]] (1 olimpijsko zlato u dizanju utega, 2 puta svjetski prvak), [[Vladimir Samsonov]] (6 puta europski prvak u stolnom tenisu), [[Viktorija Azarenka]] (3. tenisačica svijeta 2011.), [[Nataša Zvereva]] (5. tenisačica svijeta 1989.), [[Max Mirnyi]] (tenisač), [[Alexandr Hleb]] (nogometaš) i dr.
+* Dr Rade Davidović (2004). Regionalna geografija Evrope/Belorusija, Novi Sad: PMF Univerziteta u Novom Sadu
+* de Courson, Barbara Frances Mary (1879). The Jesuits: their foundation and history, Volume 1. Benziger Brothers
+* Levy, Patricia; Spilling, Michael (2009). Belarus. New York: Benchmark Books. ISBN 0-7614-3411-9
+* Minahan, James (1998). Miniature Empires: A Historical Dictionary of the Newly Independent States. Greenwood. ISBN 0-313-30610-9
+* Plokhy, Serhii (2001). The Cossacks and Religion in Early Modern Ukraine. Oxford University Press. ISBN 0-19-924739-0
+* Richmond, Yale (1995). From Da to Yes: Understanding the East Europeans. Intercultural Press. ISBN 1-877864-30-7
+* Ryder, Andrew (1998). Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States, Volume 4. Routledge. ISBN 1-85743-058-1
+* Szporluk, Roman (2000). Russia, Ukraine, and the Breakup of the Soviet Union. Hoover Institution Press. ISBN 0-8179-9542-0
+* Treadgold, Donald; Herbert J. Ellison (25 November 1999). Twentieth Century Russia. Westview Press. ISBN 0-8133-3672-4
+* Vauchez, André; Richard Barrie Dobson, Michael Lapidge (2001). Encyclopedia of the Middle Ages. Routledge. ISBN 1-57958-282-6
+* Zaprudnik, Jan (1993). Belarus: At A Crossroads In History. Westview Press. ISBN 0-8133-1794-0
-== Izvori ==
+== Spoljašnje veze ==
+{{Drugi projekti|commons=Belarus|wikinews=Belorusija}}
-{{izvori|2}}
+* [http://www.government.by/ Vlada Belorusije]
+* [http://www.president.gov.by/ Predsedik Belorusije]
 == Vanjske veze ==
 {{Commonscat|Belarus}}
-=== Stranice bjeloruske Vlade ==
-=
-* [http://www.president.gov.by/eng/ Službena stranica bjeloruskog predsjednika]
-* [http://www.government.by/ru/rus_news.html Stranica bjeloruske Vlade (na ruskom)]
-=== Informacije/Kultura ===
-* [http://dimabartalevich.narod.ru Dima Bartalevich's photos of Minsk]
-* [http://www.belarus-misc.org/ A Belarus Miscellany]
-* [http://www.belarusguide.com/ Virtualni vodič po Bjelorusiji]
-* [http://www.belarusinside.org/index_en.html Bjelorusija Inside - Bjelorusija kako je vide Bjelorusi]
-* [http://www.about-belarus.info/ Popis poveznica na bjeloruske teme]
-* [http://imc-by.hardcore.lt Indymedia Bjelorusija]
-* [http://aci.byelarus.com/ ACI Minsk. Vodič]
-* [http://cp.settlement.org/english/belarus/eating.html Gurmanska karta Bjelorusije]
-* [http://www.belarusembassy.org/belarus/culture.htm Bjeloruski festivali]
 {{Evropa}}

Belorusija – razlika između verzija

Verzija na datum 22 mart 2013 u 15:10

Etimologija

Geografija

Posledice černobiljske havarije

Nacionalni parkovi

Istorija

Praistorija

Od srednjeg do XX veka

XX vek

Demografija

Religija

Obrazovanje

Najveći gradovi

Politika

Politički sistem

Međunarodni odnosi

Vojska

Administrativna podela

Privreda

Kultura i umetnost

Književnost

Muzika

Narodna nošnja

Kuhinja

Telekomunikacije i mediji

Sport

Nacionalni praznici

Reference

Literatura

Spoljašnje veze

Vanjske veze

Navigacija

Pretraga