Stefan Nemanjić

Litografija Stefana Prvovenčanog iz 1851. godine

Stefan Prvovenčani ili Stefan Nemanjić (veliki župan 1196-1217 i kralj 1217-1228) je bio vladar srpske države Raške koji je uspeo da je podigne na status kraljevine.

Biografija

Stefan Prvovenčani je bio drugi sin velikog župana Stefana Nemanje, rodonačelnika dinastije Nemanjić, i Ane. Bio je mlađi brat Vukana Nemanjića, a stariji brat Rastka, koji će postati utemeljitelj autonomne Srpske pravoslavne crkve.

Posle srpskog poraza u bici na Moravi 1190. i nemoći Vizantije da Srbiji nametne nepovoljan mir i odricanje od teritorija, utvrđen je brak između Stefana i Evdokije, sinovice vizantijskog cara Isaka II Anđela. Na Državnom saboru u Deževu 1196. Stefan Nemanja se odrekao prestola, ostavljajući ga srednjem sinu Stefanu, a sam se zamonašio. Stariji sin Vukan je postao udeoni knez Duklje, dok se mlađi, Rastko, još ranije zamonašio, primivši ime Sava. Vukan je sebe proglasio za kralja Duklje (titula koju su nosili stari dukljanski vladari počevši od 1077), Dalmacije, Trebinja, Toplice i Hvosna (Metohije).

Uz pomoć ugarskog kralja Emerika, Vukan je zbacio Stefana sa vlasti i vladao Srbijom 1202-1204. godine. Krstaši Četvrtog krstaškog rata su osvojili Carigrad, te slabi vizantijska moć, ali raste bugarska. Kada su Bugari počeli da osvajaju srpske teritorije oko Niša, Vukanu je oslabila vlast. Godine 1205. Stefan i Vukan, uz posredovanje mlađeg brata Save, su potpisali sporazum po kom Stefan postaje veliki župan, a Vukan udeoni knez "jugozapadne Srbije".

Stefan je proterao Evdokiju posle pada Carigrada, navodno zbog šuge, ali istoričari su zabeležili da je oboma prebacivano neverstvo u braku, i oženio se Anom Dandolo, unukom mletačkog dužda Enrika Dandola (koji je bio idejni tvorac napada na Carigrad u Četvrtom krstaškom ratu). Za vreme sukoba Bugara sa krstašima, Stefan je osvojio Niš, Vranje i Polog. Bugarska i Latinsko carstvo su ušli u savez protiv Srbije, ali su pretrpeli poraz. Sa juga je napao epirski vladar Mihajlo I Anđeo, koga je tadašnji srpski arhiepiskop Sava pokušao da odgovori od napada, ali ga je sluga ubio u krevetu (ovo se tumačilo kao čudo svetog Save). Kako mu Bugari i Latinsko carstvo više nisu predstavljali opasnost, a sa Ugarskom je imao prijateljske odnose, jedina opasnost je pretila sa juga od Epira. Stefan je zato svoju sestru udao za Manojla, brata epirskog despota Teodora Anđela, i na taj način osigurao južne granice.

Stefan je tražio od papa pape Honorija III venac (krunu) kako bi Srbija postala kraljevina. Prvo traženje krune bilo je još 1204. godine, ali se ovome usprotivio Vukan Nemanjić koji je u Zeti nosio starom Dukljanskom krunom Zetskih kraljeva želeći da on jedini bude srpski kralj. Zbog toga je i došlo do sukoba između braće koje se završilo konačnim Vukanovim porazom. Prilikom drugog traženja krune, 1217. godine papa je odgovorio pozitivno i poslao krunu. Sava je ovenčao (krunisao) Stefana za kralja 4. januara 1217. godine u manastiru Žiča zbog čega je poznat i kao Stefan Prvovenčani. Papska kruna je predstavljala međunarodno pravno priznanje Srbije za nezavisnu državu. Dve godine kasnije, Sava Nemanjić je uspeo da od patrijarha u Nikeji izdejstvuje autokefalnost Srpske pravoslavne crkve, pa je Raška stekla još jedno veliko priznanje.

Stefan je umro 24. septembra 1228, neposredno pre svoje smrti se zamonašio i dobio ime Simon. Prvo je bio sahranjen u manastiru Studenici, a posle toga u svojoj zadužbini manastiru Žiči. Njegove mošti su prenošene petnaestak puta, od toga tri prenosa su bila u vreme Karađorđe: Prvi je bio u vreme Kočine krajine, gde Đorđe učestvuje lično kao običan vojnik. Drugi prinos bio je u proleće 1806. kad je Studenica popaljena i privremeno zapustela, tada su mošti smeštene u manastir Vraćevšnicu. Treći prenos bio je pred sam kraj ustanka 1813. kada su mošti sklonjene u manastir Fenek.

Stefana je na prestoku nasledio najstariji sin Stefan Radoslav. Stefan Prvovenčani je podigao manastir Žiču, a takođe je napisao „Žitije Svetog Simeona“, biografiju svog oca Stefana Nemanje.

Imao je četiri sina, među njima buduće kraljeve Radoslava, Vladislava i Uroša I, zatim Predislava, budućeg srpskog arhiepiskopa Savu II, kao i dve kćerke kojima nisu poznata imena.

Srpska pravoslavna crkva ga proslavlja kao prepodobnog svakog 24. septembra tj. 7. oktobra po novom kalendaru.

Vidi još

• Spisak svetitelja srpskog porekla
• Spisak srednjovekovnih pisaca

Spoljašnje veze

• Stefan Prvovenčani: Sabrani spisi
• Stefan Prvovenčani: Molitva Svetom Simeonu
• Stefan Prvovenčani: Pevanje pohvali tvojoj
• dr Justin Popović: Spomen prepodobnog oca našeg Simona monaha, kralja srpskog Stefana Prvovenčanog (Žitija svetih za septembar) i ovde
• Duško Lopandić: Naši srednjovekovni vladari - Stefan Prvovenčani („Politikin Zabavnik“, br. 2819, 17. februar 2006.)
• Srpski vladari - Stefan Prvovenčani (www.sumadinac.de)
• Stefan Prvovenčani (iz knjige "Život Sv. Save" vladike Nikolaja Velimirovića)
• Stefan Prvovenčani((en))

Prethodnik: Stefan Nemanja

Nemanjići

Nasljednik: Stefan Radoslav