Ustaše – razlika između verzija

Izvor: Wikipedija
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu
Interaktivna pretraga historije
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
Kolega2357 (razgovor | doprinos)
20.730.146 izmena
mNema sažetka izmjene
Kolega2357 (razgovor | doprinos)
20.730.146 izmena
mNema sažetka izmjene
Red 5: Red 5:
| bojakod = black
| bojakod = black
| logo = Ustase symbol.svg
| logo = Ustase symbol.svg
| veličina = 170p
| veličina = 170px
| logo_opis =
| logo_opis =
| predsednik =
| predsednik =
Red 52: Red 52:
| napomena =
| napomena =
}}
}}

'''Ustaše''' je bila klerofašistička <ref>Viktor Novak: Magnum crimen - pola vijeka klerikalizma u Hrvatskoj, Nakladni zavod Hrvatske, Zagreb 1948, str. 230</ref> i [[terorizam|teroristička]]<ref>Ladislaus Hory und Martin Broszat: Der kroatische Ustascha-Staat, Deutsche Verlag-Anstalt, Stuttgart, 2. Auflage 1965, str. 19-27</ref> organizacija osnovana [[1929]]. godine u cilju stvaranja [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisne Države Hrvatske]] oružanim sredstvima<ref>[http://www.crohis.com/izvori/ustase.pdf Ustav Ustaše, hrvatske revolucionarne organizacije (1932)]</ref> i njenog otcepljenja od [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]].
'''Ustaše''' je bila klerofašistička <ref>Viktor Novak: Magnum crimen - pola vijeka klerikalizma u Hrvatskoj, Nakladni zavod Hrvatske, Zagreb 1948, str. 230</ref> i [[terorizam|teroristička]]<ref>Ladislaus Hory und Martin Broszat: Der kroatische Ustascha-Staat, Deutsche Verlag-Anstalt, Stuttgart, 2. Auflage 1965, str. 19-27</ref> organizacija osnovana [[1929]]. godine u cilju stvaranja [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisne Države Hrvatske]] oružanim sredstvima<ref>[http://www.crohis.com/izvori/ustase.pdf Ustav Ustaše, hrvatske revolucionarne organizacije (1932)]</ref> i njenog otcepljenja od [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]].


Verzija na datum 23 juli 2012 u 03:33

Ustaše
Ustaše-Hrvatska revolucionarna organizacija
Poglavnik Ante Pavelić
Zamenik Mile Budak
Osnovana 1929.
Raspuštena de facto 1945.
Prethodne stranke Hrvatska stranka prava
Naslednik Hrvatski oslobodilački pokret
Sedište Zagreb
Zvanične novine Hrvatski narod
Mladi ogranak Ustaška mladež
Ideologija Velikohrvatski nacionalizam,
Nacional-socijalizam,

Fašizam,
Šovinizam,
Katolički fundamentalizam,
Srbofobija,
Antisemitizam,
Rasizam.

Politička pozicija Ekstremna desnica

Ustaše je bila klerofašistička [1] i teroristička[2] organizacija osnovana 1929. godine u cilju stvaranja Nezavisne Države Hrvatske oružanim sredstvima[3] i njenog otcepljenja od Kraljevine Jugoslavije.

Ideologija ustaša je bila mešavina fašizma,[4] nacizma,[5] hrvatskog ultranacionalizma i rimokatoličkog verskog fundamentalizma.[6] U aprilu 1941. godine ustaše su postavljene na vlast marionetske[7][8] Nezavisne Države Hrvatske, od strane Sila osovine, odnosno nacističke Nemačke.[9][10][11] Kada su ustaše došle na vlast NDH, njihovo vojno krilo je postalo Ustaška vojska (Ustaška Vojnica).[12] Nakon što su nemačke snage napustile Jugoslaviju 1945. godine, ustaše su poražene a njihove preostale snage su uništili jugoslovenski partizani.

Ustaše i domobrani su imali vodeću ulogu u genocidu koji je nad stotinama hiljada Srba i desetinama hiljada Roma i Jevreja izvršen tokom Drugog svetskog rata u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj[13].

Datoteka:Ustasa-saw.jpg
Ustaše su 1942. testerom odrezali glavu Branku Jungiću, mladiću iz sela Grabovca kod Bosanske Gradiške. Testera se čuva u banjalučkom muzeju.

Naziv

Glavni članak: Ustaša (etimologija)

Reč ustaša je izvedena od glagola ustati. Ustaša ranije nije imala fašističku konotaciju i koristila se kao sinonim za reč ustanik.

Koreni i ideologija ustaštva

Ustaštvo vuče svoje korene iz hvatskog nacionalizma devetnaestoga veka, onakvog kako ga je definisao i razradio Ante Starčević i njegova Stranka prava. Za ovu stranku britanski istoričar A.P.J.Taylor kaže[14]:

Hrvatskim Saborom je dominirala Stranka prava, koja je nastavila da zahteva "državna prava" Hrvatske i koja je još uvek živela u svetu snova srednjevekovnog prava čega su se Mađari bili davno oslobodili. Stranka prava je bila klerikalna, konzervativna i pro-Habsburška; njezin jedini ustupak nacionalizmu je bilo neprijateljstvo prema Srbima, ... Kada su neki članovi Stranke prava oklevali da prihvate sukob sa Srbima kao jedinu političku aktivnost, većina partijskog članstva će se potvrditi kao partija Čiste stranke prava - što će značiti očišćene od bilo kakvih tragova realnosti.

Drugi britanski istoričar W. Safran piše [15]

Ali druga vizija hrvatskog identiteta koja je usko vezana za Katoličku crkvu i Vatikan i koju je uveo bivši seminarist Ante Starčević je postala ideološki prethodnik ustašama. Starčević i njegovi sledbenici su naglašavali visoka dostignuća zapadne, katoličke, hrvatske kulture dok je srpska kultura prikazana kao orijentalna i zaostala.

Jugoslovenski istoričar Viktor Novak u svojoj knjizi Magnum crimen daje detaljan prikaz ideološke i verske veze Vatikana i Rimokatoličke crkve i ustaša. Pavelićeve političke aktivnosti, ustaški terorizam i fašizam, kao ustaška ideologija su dobile otvorenu podršku rimokatoličkog klera u Kraljevini Jugoslaviji. Pavelićev nacionalizam identifikuje rimokatolicizam i hrvatstvo, što rimokatolički kler aktivno podržava i interpretira [16]. Uspostavljanjem Nezavisne Države Hrvatske klerikalizam u Hrvatskoj je, prema autoru, stupio u svojevrstan brak sa ustaškim pokretom, i tako stvorio klerofašizam. Pavelićeva NDH je, od strane tadašnjeg vođstva Rimokatoličke crkve u Hrvatskoj, proglašena za Civitas Dei ("božiju državu"). Novak pokazuje kroz stotine stranica sačuvanih dokumenata da je u skladu sa ovim stavom Rimokatolička crkva u Hrvatskoj ne samo otvoreno podržavala ustaški režim i njegove metode rešavanja 'srpskog pitanja', već i aktivno učestvovala u njihovom sprovođenju.

S druge strane, Starčevićev rasizam će dalje razraditi ustaša Ivo Pilar (pod pseudonimom L. von Südland) u njegovoj knjizi Die südslawische Frage und der Weltkrieg[17]. Pavelićev će režim prevesti ovu knjigu sa nemačkog na hrvatski 1943. godine, a što će biti osnova ideologije Pavelićevih ustaša i njegove Nezavisne Države Hrvatske.[18]

Ustaše će svoju ideologiju nadgraditi rasizmom po ugledu na nemačke naciste tvrdeći da su Hrvati gotskog a ne slovenskog porekla[19].

Hermann Neubacher, nemački ambasador u okupiranim zemljama evropskog jugoistoka tokom Drugog svetskog rata, piše u svojim memoarima[20]

Recept za pravoslavne, koji je primio ustaški vođa i poglavnik, predsednik Nezavisne Države Hrvatske, Ante Pavelić, podseća na najkrvavije religiozne ratove: "Jedna trećina mora da postane katolička, jedna trećina mora da napusti zemlju, a jedna trećina mora da umre!" Poslednja tačka programa bila je i sprovedena u delo.

Istorija ustaškog pokreta

Šablon:Sources

Šablon:Original research

Pre Drugog svetskog rata

Srpsko-hrvatski sukob u SHS

Glavni članci: Atentat u Narodnoj skupštini i Šestojanuarska diktatura

Hrvatska i srpska intelegencija uglavnom su se zalagale za narodno jedinstvo. [21]. Hrvatska inteligencija nije imala mnogo dodira sa seljaštvom. U Hrvatskoj je opšte pravo glasa prvi put uvedeno 1920. godine. [21] Prema Ćoroviću, hrvatske mase su čim im se ukazala prilika odmah krenule za najradikalnijim sugestijama, pa su prihvatili Stjepana Radića. [21]

Pre ujedinjenja polazna tačka svih važnih činilaca i sa srpske i sa hrvatske strane bila je da su Srbi, Hrvati i Slovenci jedan narod, ali troimeni. [21] Bilo je to stajalište i Jugoslovenskog odbora i Narodnog veća i Hrvatskog sabora, kada je 29. oktobra 1918. odlučio o ujedinjenju. [21] Međutim Stjepan Radić, vođa Hrvatske seljačke stranke, odmah je tražio republikansko uređenje države suprotno od svih ranijih dogovora srpskih i hrvatskih političara.

Dana 1. decembra 1918. godine regent Aleksandar je proglasio Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Nezadovoljni frankovački elementi organizovali su protest u Zagrebu. [21] Njima su se pridružili domobrani dveju pukovnija 5. decembra 1918. godine, tražeći hrvatsku republiku. Na Trgu bana Jelačića presreli su ih i razbili odredi dalmatinskih mornara i hrvatski sokoli.[21]

Atentat u Narodnoj skupštini

Na izborima 1920. godine Hrvatska pučka seljačka stranka postiže izvrsne rezultate, međutim, njeni poslanici napuštaju Ustavotvornu skupštinu nakon što odbijaju pozdraviti srpskog regenta Aleksandra kao vladara nove države. Stjepan Radić i njegova partija nisu hteli da poštuju odredbe Krfskog sporazuma, koji je zaključio Jugoslovenski odbor sa Trumbićem, pa su govorili da je stvaranje SHS nevažeće. [21] Iste godine, ova stranka menja ime u Hrvatska republikanska seljačka stranka i postaje nepomirljivi protivnik beogradskog monarhističkog režima.

Dana 28. juna 1921. godine tesnom većinom donesen je na Ustavotvornoj skupštini centralistički Vidovdanski ustav. [22] Radićeva stranka je bojkotovala Ustavotvornu skupštinu i 1. aprila 1921. su nezakonito usvojili nepriznati ustav „neutralne Seljačke Republike Hrvatske“. [23]

Nakon toga, 1923. godine hrvatski vođa Stjepan Radić kreće po Parizu, Londonu i Moskvi, tražeći pomoć u rešavanju „hrvatskog pitanja“. Nastojeći da pridobije stranu pomoć, Stjepan Radić je 1924. posetio Moskvu i učlanio stranku u Seljačku internacionalu. Krajem iste godine vlada Kraljevine na HRSS primenjuje Obznanu, zabranjuje njeno delovanje i hapsi Radića. U zatvoru, Radić prihvata monarhiju i odriče se republikanizma, te stranka menja ime, izbacujući pridev „republikanska“. Pušten je 1925. godine, nakon čega se vratio u skupštinu. Na sednici skupštine 20. juna 1928. godine, Puniša Račić, srpski političar iz Crne Gore, pištoljem je ubio dvojicu hrvatskih poslanika i ranio tri druga od kojih je jedan bio Stjepan Radić, koji će umreti dva meseca kasnije[24]. Nakon ubistava, hrvatska opozicija se kompletno povukla iz skupštine.

Dana 1. septembra 1928. sazvana je konferencija Hrvatske stranke prava, na kojoj je donesena odluka o samostalnosti i nezavisnosti Hrvatske. Dana 2. septembra u Zagrebu je održan sabor Hrvatske pravaške omladine (HPO). Njihova saradnja sa Antom Pavelićem je urodila 1. oktobra osnivanjem organizacije Hrvatski domobran, čiji je zadatak bio prikupljanje omladine u vanstranačku organizaciju koja će postati jezgro hrvatskog secesionizma. Dana 6. januara 1929. kralj Aleksandar Karađorđević zavodi diktaturu kojom se onemogućuje svaki legalni politički rad.

Nastanak ustaškog pokreta

Rob nikada! — ustaški propagandni plakat

Kralj Aleksandar nije uspeo da ujedini njegovu višenacionalnu kraljevinu dvadesetih godina 20. veka. Kralj odustaje od demokratije i uvodi kraljevsku diktaturu (6. januara 1929) menjajući istovremeno ime Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u Kraljevina Jugoslavija, čime je želeo da naglasi jedinstvo naroda. Kao odgovor na kraljev postupak, Ante Pavelić će osnovati tajnu organizaciju ustaše koja će zagovarati hrvatsku nezavisnost i služiti se terorizmom u postizanju svoga cilja. Osnovno učenje ustaša je bilo da nema ni sloge ni pomirenja između Hrvata i Srba. [25].

Rad Ustaše bio je tajan, a rad Hrvatskog domobrana javan. Od tada se počinje upotrebljavati naziv domobransko-ustaški pokret. Dana 10. januara pedeset pravaških omladinaca je položilo prvu ustašku zakletvu i osnovan je prvi ustaški roj. Među okupljenima su bili: Gustav Perčec, Mile Budak, Branimir Jelić, Mladen Lorković, Stipe Javor, Ivan Perčević i drugi. 17. januara iz domovine beže Branimir Jelić, Gustav Perčec i Ante Pavelić. Njima se u izbeglištvu postupno pridružuju August Košutić i Juraj Krnjević te desetak hrvatskih intelektualaca i radnika. Nakon odlaska u emigraciju Pavelić stupa u bliži kontakt s Hrvatskim komitetom koji tridesetih godina sarađuje s Ustaškim pokretom.

Dana 20. aprila 1929. godine predstavnici UHRO Pavelić i Perčec posećuju Sofiju gde s predstavnicima VMRO (Unutrašnje makedonske revolucionarne organizacije) potpisuju Sofijsku deklaraciju, kojom naglašavaju da će koordinirati "svoju legalnu djelatnost za izvojštenje čovječjih i narodnih prava, političke slobode te podpune nezavisnosti i Hrvatske i Makedonije". [26] Zbog ove deklaracije Pavelića i Perčeca Sud za zaštitu države u Beogradu osudio je 17. jula 1929. na smrt. Nastupa osnivanje ustaškog logora u Bovenju, blizu Breše u severnoj Italiji. 1929. Računa se da je bilo oko 500 ustaša, i da im je u Italiji glavni logor bio u Lipariju.

Ustaše počinju u januaru 1932. izdavati prvi broj mesečnika „Ustaša“ na prostoru današnje Hrvatske. Sredinom 1932. objavljen je program ustaške organizacije i razni propisi u vezi s internim organizovanjem.

Ustaški terorizam i sabotaže u Kraljevini Jugoslaviji

Prvi atenat ustaša je izvršen dana 22. marta 1929. kada su ustaše Mijo Babić i Matija Soldina ubili u Zagrebu glavnog urednika "Novosti" i predsednika "Jugoslovenske štampe" Tonija Šlegela [27]. Po direktivi Pavelića, a uz pristanak i podršku mađardske vlade, Perčec je još 1931. na imanju Janka Pusta kod Nađ Kanjiže osnovao ustaški logor. Janka Pusta je postala jedan od glavnih ustaških centara za obučavanje diverzanstkih grupa i atentatora[28], odakle su bile vršene diverzantske akcije u Kraljevini Jugoslaviji: podmetanje paklene mašine na železničkoj stanici u Osjeku, u vagonu voza Osjek-Vinkovci, na pruzi Zagreb-Beograd, u Zagrebu pred pravoslavnom crkvom i u dvorištu kasarne 32. pešadijskog puka[29]. Veća ustaška akcija je bila izvedena početkom septembra 1932 u Lici; tu su akciju ustaše nazvale kasnije "Velebitski ustanak". Desetorica ustaša su se prebacila iz Italije preko Zadra na Velebit sa ciljem da se udruže sa tamošnjim ustaškim organizatorima (Rukavini, Artukoviću i Došenu)[30] Ustaše će napasti policijski stanicu u selu Brušani i većinu njih je pohvatala i pohapsila policija a ostali su pobegli u inostranstvo[31]

Teroristička obuka ustaša se je odvijala po ustaškim logorima u nekim evropskim zemljama, od kojih su najvažniji: Janka Pusta u Mađarskoj (leto 1931), Bovenjo u Italiji (početak 1931) i Lipari u Italiji (1934). Takođe se osnivaju i logori u Danskoj, Austriji i Nemačkoj. U Jugoslaviji su se nalazile terorističke grupe u Koprivnici (koja je imala vezu s Janka Pustom) i području Dalmacije (gde je bilo devet ustaških skupina), a preko Zadra, Rijeke i Janka Puste prebacuju se ljudi i oružje.

Ustaša, ustaški list iz 1930-ih.

Komunistička partija Jugoslavije takođe proglasom »pozdravlja ustaški pokret ličkih i dalmatinskih seljaka i stavlja se potpuno na njihovu stranu«.[32]

Šablon:Citat3

Atentat na kralja Aleksandra

Glavni članak: Marsejski atentat
Datoteka:Chernozemski i ustashe trening.jpg
Vlado Černozemski sa ustašama tokom obuke.

17. decembra 1933. godine Petar Oreb i Ivan Herničić, pripadnici ustaškog pokreta, pokušavaju da ubiju kralja Aleksandra prilikom njegove posete Zagrebu, što je uspešno sprečila jugoslovenska policija, uhapsivši atentatore.[33]

Nakon toga, krajem avgusta 1934. godine, na poziv Anta Pavelića, vođa VMRO-a Vančo Mihajlov je doputovao u Rim kako bi se dogovorili detalje oko izvršenja atentata na kralja Aleksandra.[nedostaje referenca] Odlučeno je da se atentat izvrši u Francuskoj jer se već znao program Aleksandrove predstojeće posete. Vođa hrvatskih ustaša Pavelić izdaje dekleraciju kojom osuđuje kralja Aleksandra na smrt[nedostaje referenca], a po ustaškim logorima počinju intezivne pripreme za atentat. Najveće pripreme vršene su u logoru Janka Pusta i Nađ Kanjiža, gde ustaše za izvršenje atentata obučava profesionalni atentator VMRO-a, Vladimir Gergijev Kerin, zvani Vlado Černozemski. Nakon obuke između 15 najuspešnijih terorista, izbrana su trojica atentatora: Mijo Kralj, Ivan Rajić i Zvonimir Pospišil. Četvrtog atentatora Černozemskog, Pavelić je odabrao na predlog Mihajlova.

Trenutak kada atentator Vlado Černozemski skače na kola i ubija kralja Aleksandra.

Kralj, Pospišil i Rajić su dobili lažne pasoše od mađarske obaveštajne službe.[nedostaje referenca] Njih trojica su, po nalogu Ante Pavelića, došli u Cirih gde su ih čekali Eugen Kvaternik i Černozemski, koji su došli iz Italije. Grupa koju predvodi Kvaternik prešla je u Francusku, gde su se prijavili pod čehoslovačkim dokumentima. 8. oktobra su svi pošli za Marsej, gde im je Kvaternik dao plan grada i pokazao mesto odakle bi pucali na kralja. 9. oktobra 1934. ustaše sa VMRO ubijaju kralja Aleksandra u Marseju, prilikom njegove zvanične posete Francuskoj. Atentator, Vlado Černozemski, pripadnik Unutrašnje makedonske revolucionarne organizacije, usmrtio je kralja Aleksandra sa četiri metka, a jednim je lakše ranio francuskog ministra inostranih poslova Luja Bartua, koji je usled neadekvatne medicinske pomoći iskrvario i umro.[34] Atentat je uspeo prvenstveno zbog nedovoljne oružane zaštite kralja i neodgovornosti francuske policije. Veruje se da je Paveliću uspelo podmititi neke od visokih činovnika Surete General. Policijski prefekt Marseja će nakon atentata podneti ostavku. Jugoslavija će pokrenuti postupak pred Ligom naroda povodom atentata iznoseći dokaze o italijanskoj i mađarskoj zaveri protiv njenog suvereniteta. O italijanskoj odgovornosti se nije raspravljalo u Ligi naroda, a Italija će odbiti da izruči Kvaternika i Pavelića Jugoslaviji ili Francuskoj: Glavni teret odgovornosti će podneti Mađarska.[35].

Posle atentata u Marseju biće onemogućen rad ustaša u potpunosti, a veći deo ustaša u Italiji, Nemačkoj i Mađarskoj će biti pohvatan i pohapšen. U Italiji će ustaše biti internirane na Lipare gde su mnogi od njih umrli. Janka Pustu je bila zaposela mađarska policija i izvršila pretres i hapšenja. Iz Nemačke će ustaše pobeći u Švajcarsku, Belgiju, Francusku i Englesku[36].

Drugi svetski rat

Proglašenje NDH

Glavni članci: Nezavisna Država Hrvatska i Spisak ustaša
Ustaška zastava NDH
Hitler prima Pavelića u junu 1941. u Berhtesgadenu.

Samo dve nedelje nakon proglašenja NDH, 25. aprila 1941. Pavelić je zabranio upotrebu ćirilice i izdao naredbu o nošenju plave trake sa slovom P ("R") za pravoslavne. Jevreji su nosili žutu traku. Srbima i Jevrejima zabranjeno je da se voze tramvajima.

2. juna 1941. zatvorene su sve pravoslavne škole.

4. juna 1941. u Zagrebu je održana konferencija ustaških i nemačkih predstavnika sa temom iseljenja Slovenaca iz Rajha u Hrvatsku i Srbiju, i Srba iz Hrvatske u Srbiju. Trebalo je preseliti 180.000 Slovenaca i 205.000 Srba. Prognanici su smeli poneti po 50 kg prtljaga i 500 dinara gotovog novca. Protokol je izvršen tako što je 7.174 Slovenca i 11.235 Srba prebačeno u Srbiju pod navedenim uslovima. Još oko 200.000 Srba prebeglo je ilegalno u Srbiju.[37]

25. juna ukinut je patrijaršijski prirez od 10 odsto, koji su plaćali pravoslavni.

18. jula zabranjen je naziv "srpska pravoslavna vjera" a uveden "grko-istočna vjera".

20. septembra konfiskovana je imovina Karlovačke mitropolije.

Proglas Srbima i Jevrejima

Mile Budak, Pavelićev ministar i doglavnik, poznat po krilatici "Srbe na vrbe", izjavljuje u julu 1941. u Gospiću: "Jedan dio Srba ćemo pobiti, drugi raseliti, a ostale prevesti na katoličku vjeru i tako pretopiti u Hrvate."[38]

Milovan Žanić, ministar u ustaškoj vladi, 3. juna 1941. u Novoj Gradišci izjavljuje: "Ovo ima biti zemlja Hrvata i nikoga drugoga i nema te metode koju mi nećemo kao ustaše upotrebiti, da načinimo ovu zemlju zbilja hrvatskom, i da je očistimo od Srba, koji bi nas ugrozili prvom zgodom. Mi to ne tajimo, to je politika ove države i to kad izvršimo, izvršit ćemo ono, što piše u ustaškim načelima[39][40]."

Mirko Puk, ustaški ministar pravosuđa i bogoštovlja u Križevcima 6. jula 1941. poručuje Srbima: "Ili se uklonite iz naše zemlje milom ili ćemo vas istjerati silom."[41]

Ustaški stožernik Viktor Gutić će u maju 1941. u svom govor u Sanskom Mostu reći: »Nema više srpske vojske! Nema više Srbije! Nema gedža, naših krvopija, nestalo je ciganske dinastije Karađorđevića, a i kod nas— uskoro — drumovi će poželjet Srbalja, al' Srbalja više biti neće. Izdao sam drastične naredbe za njihovo potpuno ekonomsko uništenje, a slijede nove za potpuno istrebljivanje. Ne budite slabi ni spram jednoga. Držite uvijek na umu da su to bili naši grobari i uništavajte ih gdje stignete, a blagoslov našeg poglavnika i moj vam neće uzmanjkati.[42]«

Logori smrti

Glavni članak: Koncentracioni logori u NDH

Šablon:Stradanje Srba

Datoteka:Transport zensk in otrok.JPG
Otpremanje žena i djece u sabirne logore
Datoteka:Ustasaguard.jpg
Ustaški stražar među pobijenim zatvorenicima.

Navedene izjave i propisi ustaških vlastodržaca revnosno su sprovođene u život. Po ugledu na nacistička iskustva, odmah po proglašenju NDH formirana je Ustaška nadzorna služba (UNS), od marta 1943. poznata kao RAVSIGUR (Glavno ravnateljstvo za javni red i sigurnost), pod čijom upravom je bio čitav niz koncentracionih logora:

  • Logor Danica je prvi ustaški logor, formiran već 29. aprila 1941. godine, kroz koji je prošlo preko 5.000 logoraša.
  • Logor Kerestinec. Radio samo u 1941. U njemu su bili uglavnom politički zatvorenici. Gotovo svi su pobijeni.
  • Logor Slana na ostrvu Pag. Za nepuna tri meseca postojanja (25. jun 1941 – kraj avgusta 1941) kroz logor je prošlo oko 16.000 zatvorenika. Najveći broj je pobijen (samo u Jadovno na pogubljenje poslano je 3.000 Srba), a manji deo upućen u Jasenovac.
  • Logor Kruščica. Formiran krajem avgusta, likvidiran krajem septembra 1941. Od oko 3.000 logoraša većina su bili Jevreji. Preživeli muškarci poslani u Jasenovac, a deca i žene u Lobograd.
  • Logor Đakovo. U njemu je likvidirano više hiljada, uglavnom Jevreja, i to žena i dece.
  • Logor Tenje kod Osijeka. Formiran u junu, likvidiran u avgustu 1942. godine. Oko 3.000 logoraša, zatočenih u tom periodu, likvidirano u Jasenovcu, Gornjoj Rijeci i Aušvicu.
  • Logor u Sisku (3. avgust 1942. – januar 1945). Odavde su zatočenici odvođeni u logore Jasenovac i Stara Gradiška, ili na rad u Nemačku. Dečji logor u Novom Sisku, u osnovnoj školi, likvidiran je u januaru 1943. Za četiri meseca postojanja kroz njega je prošlo 6.693 deteta, od kojih je umrlo 1.637. Gotovo sva deca su ispod Kozare.
  • Logor Jastrebarsko radio je dva meseca. Oko 1.300 logoraša prebačeno je u Jasenovac. Ali kroz dečji logor Jastrebarsko, u periodu 12. jul 1942 – 26. avgust 1942. prošlo je 3.336 dece, od toga više od 2.000 sa Kozare. Logor je bio pod upravom časnih sestara kongregacije sv. Vinka Paulskog. Za nepunih mesec i po dana umrlo je 768 dece (po izjavi grobara Franje Ilovara, koji je bio plaćen po komadu).
  • Logor Caprag kod Siska. Služio je kao sabirni logor, uglavnom za sveštenike SPC, a kasnije za sve Srbe, koji su deportovani u Srbiju. Nakon prestanka deportacija, logor je likvidiran.
  • Logor Gospić. Formiran u junu 1941. Dnevni kapacitet logora bio je do 3.000 logoraša. S obzirom na veliki priliv novih logoraša, svakodnevno je na stratište Jadovno na Velebitu odvođeno 200–400 logoraša i ubijano.
  • Logor Jasenovac. Formiran u avgustu 1941. Likvidiran aprila 1945. Po svireposti, sadizmu, bestijalnosti najvišeg stepena nema mu ravna u istoriji. Broj žrtava nikada nije tačno utvrđen. Logorska arhiva je dva puta uništavana (početkom 1943. i aprila 1945). Zemaljska komisija Hrvatske konstatovala je u izveštaju Međunarodnom vojnom sudu u Nirnbergu, da je broj žrtava 500.000–600.000. Najčešće se pominje brojka oko 700.000. O zverstvima ustaša postoji izuzetno obimna dokumentacija. Najveći broj žrtava logora su bili Srbi, a među žrtvama su bili i Jevreji i Romi.
  • Logor Stara Gradiška — „Jasenovački logor V". Broj pobijenih logoraša nikada nije utvrđen. O bestijalnosti ustaša govore činjenice: u stratištu Kula smrti bilo je uređeno specijalno mučilište. U ćelijama za klanje urađeni su posebni odvodi krvi poklanih. U leto 1942. ugušeno je gasom oko 600 dece. Za katolički Božić 1942. poklano je oko 600 žena, itd.

Ustaše su smišljale veoma okrutne načine ubijanja, tako da su se koristili noževi, maljevi, a čak je smišljeno i novo oružje zvano Srbosjek za brzo klanje Srba.

Civilne žrtve van logora

Ustaše bacaju ljude u jamu.

Osim ovih logora smrti, ustaše su vršile masovne pokolje na licu mesta, po selima, odvodeći pohvatane Srbe do jama, bunara, bezdana ili reka, klali ih, ubijali maljevima, streljali ili žive bacali u masovne grobnice. Prema dosadašnjim istraživanjima[nedostaje referenca], stradanja Srba u direktnom pokolju (ubijeni "na pragu") su sledeća:

Tabela 2: Srbi pobijeni "na pragu" (u svom naselju ili okolini):

R. br. Teritorija Broj lokaliteta masovnog genocida Broj ubijenih Srba u direktnom genocidu
1. Hercegovina 6 6.916
2. Istočna Bosna - 50.000
3. Srednja Bosna 9 11.734
4. Bosanska Krajina 28 77.200
5. Lika, Kordun, Banija 18 55.547
6. Slavonija 18 33.089
4. Srem 5 11.899
Ukupno 84 246.025

Iako okupatori, Italijani su se zgražavali nad ustaškim zločinima u Drugom svetskom ratu, ostavljajući o tome nemali broj dokumenata. Među najpotresnija italijanska svedočanstva o genocidu nad Srbima spada pismo generala Alesandra Luzane Musoliniju:

Šablon:Citat3

Ukupan broj žrtava

U 1943. godini u SAD objavljena je mapa Jugoslavije o stradanju srpskog naroda u periodu od aprila 1941. do avgusta 1942. godine, sa podacima o pobijenim Srbima i njihovim krvnicima.[nedostaje referenca] Vidi se da je ubijeno 744.000 Srba. U ovaj broj nisu uračunati nastradali vojnici, gerilci i civili stradali od bombardovanja, već samo žrtve genocida.

Tabela 3: Američki izveštaj Masakr nevinog srpskog stanovništva od aprila 1941 do avgusta 1942 (Massacre of the innocent Serbian population From April 1941 to August 1942)

Leševi pronađeni u reci Savi 1945. godine.
R. br. Ubijeno Srba od strane Broj ubijenih Srba civila procenat
1. Nemaca 78.000 10,48 %
2. Italijana 20.000 2,69 %
3. Mađara 30.000 4,03 %
4. Ustaša (Hrvata i Muslimana) 600.000 80,65 %
5. Albanaca 10.000 1,34 %
6. Bugara 6.000 0,81 %
Ukupno 744.000 100,00 %

Šablon:Citat3

Prema podacima više autora (S. Kurdulije, B. Kočovića) nije preterana tvrdnja da je područje avnojske Hrvatske (dakle bez dela NDH koje je pokrivalo BiH) ostalo bez oko 500.000 Srba (oko 300.000 pobijenih po logorima i "na pragu", i oko 200.000 prebeglih u Srbiju). Posebno je stradala Srpska pravoslavna crkva. Od 21 episkopa petorica su ubijena, dvojica internirana i umrla, dvojica premlaćena i prebačena u Srbiju, gde su ubrzo umrla, jedan držan u zatvoru zajedno sa patrijarhom, a zatim poslat u logor u Nemačku, jedan u logor u Italiju, a dvojica proterana u Srbiju. Samo su desetorica ostala na svojim mestima. Jedna četvrtina sveštenika je pobijena (oko 700), oko 300 je pomrlo, oko 400 je bilo u logorima, jedna trećina proterana u Srbiju, dok je samo jedna četvrtina ostala na svojim mestima. Polovina manastira i crkava je manje ili više oštećena, jedna četvrtina srušena, a gotovo sve opljačkano. Ratna šteta SPC iznosi oko 7 milijardi predratnih zlatnih dinara.

O zverstvima ustaša u srpskom kolektivnom sećanju usađena je neizbrisiva informacija i uspomena.

Nakon Drugog svetskog rata

Glavni članak: Pacovski kanali
Datoteka:Bleiburg column.jpg
Povlačenje ustaša i domobrana ka Austriji 1945.

Na kraju Drugog svetskog rata (maj 1945) mnoge ustaše su pobegle u Italiju i Austriju. Zajedno sa povlačenjem Lerove armijske grupe, povlačile su se i ustaše, služeći se Nemcima kao zaštitnicom pri odstupanju pred Titovim partizanima. Veća grupa ustaša i domobrana, čiji tačan broj nije nikad utvrđen, predala se britanskoj vojsci kod Blajburga u Austriji. Britanci su razoružali ovu grupu i predali je pratizanima. Nagađanja o sudbini razoružanih ustaša i domobrana idu od ustaških i proustaških pisaca koji pišu o masakru velikih razmera, do ocene britanskog istoričara S. Bukera da se masakr nije uopšte desio[43] [44].

Pavelić se kratko zadržao u Salcburgu, odakle se tajno prebacio u Firencu, a odatle u Rim gde je dobio zaštitu od Vatikana. Neko vreme je živeo u dvorcu Gandolfo, odakle je, uz pomoć Vatikana, otišao u Montevideo a odatle u Argentinu. Devet bivših ministara je takođe živelo u Rimu, u manastiru San Đirolamo, zahvaljujući zaštiti koju im je pružio Vatikan. Ostale ustaše koje su izbegle u Austriju preselile su se u Sjedinjene Države, Kanadu, Australiju i Argentinu i osnovale političku organizaciju „Hrvatski narodni odbor“. Ustaše u emigraciji podelile su se u dve struje: jedna koja je odbijala saradnju sa bilo kojom drugom hrvatskom političkom grupom, i druga koja je bila spremna na saradnju sa Mačekom i njegovom Hrvatskom seljačkom strankom [45].

Glavni članak: Križari (ustaška grupa)

Jedan od posleratnih napora ustaša je bio Operacija Gvardijan (1947—1948) koju je vodio bivši oficir ustaške obaveštajne službe Božidar Kavran iz Austrije, a čiji je cilj bio organizovanje otpora jugoslovenskim vlastima u zemlji. Između 22. jula 1947. i 3. jula 1948, jugoslovenska OZNA je namamila 18 ustaških grupa (98 pojedinaca ukupno) u zemlju i pohapsila ih čim bi ušli u zemlju, ne ostavljajući nikakve sumnje ustašama u inostranstvu da nešto nije u redu. Među uhvaćenim i uhapšenim ustašama bili su i Ljubo Miloš, Ante Vrban i Božidar Kavran[46].

Preživele ustaše su nakon Drugog svetskog rata u emigraciji nastavile da se bore protiv SFR Jugoslavije terorističkim sredstvima. Godine 1971. ustaše su ubile Vladimira Rolovića, narodnog heroja i jugoslovenskog ambasadora u Stokholmu.

Glavni članak: Raduša 72

Jedna od najspektakulranijih terorističkih akcija ustaške emigracije je bila otmica američkog putničkog aviona 10. septembra 1976. na liniji Čikago - Njujork. Ovu terorističku akciju, koja se završila smrću jednog policijskog oficira koji je pokušao da demontira podmetnutu bombu i hapšenjem cele terorističke grupe, je izveo ustaški terorist Zvonko Bušić zajedno sa četiri druga lica. Bušić je bio vođa ogranka Luburićevog Hrvatskog Narodnog Odpora u Americi. Zbog njihovih terroističkih aktivnoti na tlu Zapadne Nemačke, Zapadna Nemačka je zabranila Odpor na svojoj teritoriji početkom 1980tih.[47] [48] [49]

Napomene

  1. ↑ Viktor Novak: Magnum crimen - pola vijeka klerikalizma u Hrvatskoj, Nakladni zavod Hrvatske, Zagreb 1948, str. 230
  2. ↑ Ladislaus Hory und Martin Broszat: Der kroatische Ustascha-Staat, Deutsche Verlag-Anstalt, Stuttgart, 2. Auflage 1965, str. 19-27
  3. ↑ Ustav Ustaše, hrvatske revolucionarne organizacije (1932)
  4. ↑ Ustaša, Encyclopædia Britannica
  5. ↑ [Hory, Broszat] str. 13-38
  6. ↑ Palmer Domenico, Roy. Encyclopedia of Modern Christian Politics. Greenwood Publishing Group. ISBN 0313323623. 
  7. ↑ Independent State of Croatia - Britannica Online Encyclopedia
  8. ↑ Yugoslavia, Holocaust Encyclopedia, United States Holocaust Memorial Museum
  9. ↑ Watch, Helsinki (1993). War Crimes in Bosnia-Hercegovina. Human Rights Watch. ISBN 1564320839. Pristupljeno 23. 04. 2008. 
  10. ↑ Raič, David (2002). Statehood and the law of self-determination. Martinus Nijhoff Publishers. ISBN ISBN 904111890X. Pristupljeno 23. 04. 2008. 
  11. ↑ USHMM about Independent State of Croatia
  12. ↑ [Hory, Broszat] str. 75-80
  13. ↑ http://motlc.learningcenter.wiesenthal.org/text/x33/xm3345.html
  14. ↑ The Habsburg Monarchy, 1809-1918 : A History of the Austrian Empire and Austria-Hungary (Paperback) by A. J. P. Taylor, University of Chicago Press, Chicago 1976 str. 188-189
  15. ↑ The secular and the sacred: nation, religion and politics by William Safran, Taylor & Francis, 2003, page 168
  16. ↑ Novak [1948], str. 9 Dr. Ivan Šarić: Mi smo Hrvati i katolici i to hoćemo da budemo. Zato se sastadosmo da pred cijelim svijetom izjavimo, od kojega nam mnogi ne daju, da se zovemo Hrvati, a drugi nam hoće da krate da smo katolici.
  17. ↑ Die südslawische Frage und der Weltkrieg: Übersichtliche Darstellung des Gesamt-problems By L. von Südland, 1918, Manz
  18. ↑ "Blood And Homeland": Eugenics And Racial Nationalism in Central And Southeast Europe, 1900-1940 edited by Marius Turda, Paul Weindling Published 2006 Central European University Press Rory Yeomans article: Of "Yugoslav Barbarians" and Croatian Gentlemen Scholars: Nationalist Ideology and Racial Anthropology in Interwar Yugoslavia
  19. ↑ Lajčo Klajn: The past in present times: the Yugoslav saga, University Press of America, 2007 str. 13
  20. ↑ Hermann Neubacher: Sonderauftrag Südost, Musterschmit-Verlag, 1958 str. 31 [1]
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 21,5 21,6 21,7 [2]
  22. ↑ Vidovdanski ustav ozvaničio unitarizam
  23. ↑ Pod teretom nerešenog nacionalnog pitanja
  24. ↑ Alex N. Dragnich: The first Yugoslavia: search for a viable political system (Google eBook), Hoover Press, 1983., str. 51 [3]
  25. ↑ Debórah Dwork, Robert Jan Pelt, Robert Jan Van Pelt: Holocaust: a history, W. W. Norton & Company, 2003 str. 182
  26. ↑ Ivan Vanča Mihajlov: makedonski revolucionar uskraćen za domovinu i korijene
  27. ↑ Milan Basta: Rat je završen 7 dana kasnije, Privredni pregled, 1986 str. 45
  28. ↑ Fikreta Jelić-Butić: Ustaše i Nezavisna Država Hrvatska 1941-1945, Liber, 1977 str. 29
  29. ↑ Bogdan Krizman: Ante Pavelić i ustaše, Globus, 1983 str. 102
  30. ↑ [Jelić-Butić], str 30.
  31. ↑ Ivo Goldstein: Croatia: a history, McGill-Queen's Press - MQUP, 1999 str. 125
  32. ↑ List Proleter, organ CK KPJ, u broju od 28. decembra 1932. godine.
  33. ↑ Odluka o atentatu i pokušaj u Zagrebu
  34. ↑ Večernje novosti - Atentat u Marselju 1934.
  35. ↑ Present Whereabouts and Past Background of Ante Pavelic, Croat Quisling Headquarters Counter Intelligence Corps Allied Forces Headquarters, APO 512 30 January 1947
  36. ↑ Bogdan Krizman: Ustaše i Treći Reich, Globus, 1983 str. 410
  37. ↑ Jozo Tomasevich: War and revolution in Yugoslavia, 1941-1945: occupation and collaboration, Stanford University Press, 2001 pages 86-88
  38. ↑ Novak [1948] str. 605
  39. ↑ Aleksa Đilas:The contested country: Yugoslav unity and communist revolution, 1919-1953 Harvard University Press, 1991, str. 119-120
  40. ↑ [Lajčo Klajn] str. 92-93
  41. ↑ Vladimir Dedijer: Vatikan i Jasenovac: dokumenti, Rad Beograd 1987, str. 185
  42. ↑ [Milan Basta], str. 202
  43. ↑ Booker, C., A Looking-Glass Tragedy. The Controversy Over The Repatriations From Austria In 1945, Gerald Duckworth & Co Ltd, London, 1997 Chapter 12. 2. Bleiburg: The Massacre That Never Was (str. 188)
  44. ↑ [Tomasevich 2001] str. 767
  45. ↑ Sabrina P. Ramet: The three Yugoslavias: state-building and legitimation, 1918-2005, Indiana University Press, 2006. str. 187
  46. ↑ Vuković, Goran: Operacija Gvardijan, Mladost, Zagreb 1958
  47. ↑ Sean K. Anderson, Stephen Sloan Anderson: Historical Dictionary of Terrorism, Third Edition, Scarecrow Press 2009, ISBN 978-0-8108-5764-3, ISBN 978-0-8108-6311-8 str. 129-130
  48. ↑ Paul Hockenos: Homeland calling: exile patriotism & the Balkan wars,Cornell University Press, 2003 str. 23, 65, 71 http://www.worldpolicy.org/paul-hockenos
  49. ↑ Alex J. Bellamy: The formation of Croatian national identity: a centuries-old dream, Manchester University Press, 2003 str. 93 http://www.griffith.edu.au/business-commerce/griffith-asia-institute/staff/professor-alex-bellamy

Literatura

  • (en) Srđa Trifković. "Ustaša: Croatian separatism and European politics, 1929-1945" (u srpskom izdanju: "Ustaše: Balkansko srce tame na evropskoj političkoj sceni"). The Lord Byron Foundation for Balkan Studies: London, 1998. ISBN 18-92-47800-5
  • (en) Encyclopedia of the Holocaust, Israel Gutman editor-in-chief, Vol. 4, Ustase entry. Macmillan 1990
  • (en) Donald Kenrick: The Gypsies During the Second World War: The final chapter, Univ of Hertfordshire Press, 2006, str. 91-94
  • (en) The assassination of King Alexander: a case study of the League of Nations, University of Wisconsin--Madison, 1956
  • (en) Stephen Graham: Alexander of Yugoslavia: the story of the king who was murdered at Marseilles, Archon Books, 1972

Vidi još

Spoljašnje veze

V. također

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Ustaše&oldid=1205157