Szeged

Szeged, mađ. Szeged
[[Datoteka:|center|100px]] Grb naselja
Država	Mađarska
Regija	Regija velike južne ravnice
Pokrajina / županija	Čongrad (županija)
Kotar	Segedin
status naselja	grad
Položaj	46° 15′ 18″ SGŠ 21° 08′ 42″ IGD
Površina	280,84 km²
Nadmorska visina	{{{nadm_visina}}} m
Demografija  - broj stanovnika  - gustina	164.883 587,11 st./km²
Poštanski kod	6700—6791
Pozivni telefonski broj	62
Internet-stranica	www.szeged.hu
Gradonačelnik
Szeged Szeged na mapi Mađarske

Segedin  slušaj (mađ. Szeged, nem. Szegedin ili Segedin, lat. Partiscum) je grad u južnoj Mađarskoj na ušću reke Mureš u Tisu. Predstavlja regionalni centar jugoistočnog dela zemlje i glavni grad županije Čongrad.

Nazivi grada

Mađarski naziv za grad je Szeged. Poreklo ovog naziva može se dvojako objasniti: bliska je mađarskoj reči za ugao, a reka Tisa na ovom mestu pravi ugao. Drugo objašnjenje vezano je za mađarsku reč ostrvo, odnosno sziget.

Grad se na nekim stranim jezicima drugačije izgovara. Ovo posebno važi za jezike naroda u okruženju. Tako je mađarskom veoma bliska bugarska verzija imena - Seget. U nemačkom jeziku se grad zove Szegedin ili Segedin, a istovetni ovom nazivu su nazivi na hrvatskom, slovačkom i turskom - Segedin kao i na srpskom - Segedin. Na rumunskom se piše Seghedin. Jedino se potpuno razlikuje naziv za grad na latinskom jeziku - Partiscum - a što posledica je toga što je ovaj naziv nastao mnogo pre doseljavanja Mađara u Panonsku niziju.

Prirodni uslovi

Segedin se nalazi blizu južne granice republike Mađarske, u središnjem delu Panonske nizije. Grad se razvio na ukrštanju puteva, naročito vodenih, jer je veoma blizu ušća reke Moriš u reku Tisu. Danas se grad pruža na obe obale Tise i predstavlja najveći grad na ovoj evropskoj reci. Grad je u Mađarskoj poznat i po velikoj osunčanosti u toku godine.

Stanovništvo

Tisa kod Segedina

Na osnovu podataka iz 2003. godine u Segedinu živi 175.301 stanovnik, od čega su 93,5% Mađari, 0,7% Romi, 0,5% Nemci, 0,2% Srbi, 0,2% Rumuni, 0,1% Hrvati, 0,1% Slovaci i 4,9% ostali. Gustina naseljenosti je 582,9 st./km² i relativno je niska. Razlog ovome je postepeno uključenje prigradskih naselja u sklop gradskog upravnog područja. Tako je u razdoblju između popisa 1960. i 1970. godine broj stanovnika porastao veštački čak za više od 50%, dok je u drugim razdobljima ovo bilo najviše 10-15%. Grad 1900. godine ima oko 68.000 stanovnika, a četrdeset godina kasnije 92.000. Poslednjih decenija grad po broju stanovnika stagnira.

Na osnovu istih podataka ima 70.787 domaćinstava, a njihova gustina je 252,05 po km².

Istorija

Pogled iz vazduha na gradsku katedralu. Desno je Srpska pravoslavna crkva

Segedin i njegova okolina bili su naseljeni još u antičko vreme. Ptolomej je pomenuo najstarije naselje na ovom području, Partiscum. Moguće je i da je Atila Bič Božji, vođa Huna, imao sedište negde na ovom području. Naziv Szeged prvi put se pominje 1183. godine u povelji kralja Bele III.

Tokom invazije Mongola u 13. veku grad je razrušen i njegovi stanovnici su izbegli u obližnja močvarišta, ali su se uskoro vratili i vaspostavili naselje. U 14. veku, tokom vladavine Lajoša I Anžujskog, grad postaje najvažniji grad južne Ugarske i napreduje. Zbog toga ga kralj Žigmund Luksemburški okružuje zidinama. Konačno, Segedin dobija status slobodnog kraljevskog grada 1498. godine.

Turci su do Segedina prvi put dospeli 28. septembra 1526. godine, da bi ga osvojili 1543. Tada Segedin postaje središte sandžaka u južnoj Ugarskoj. Za ovaj period vezana je jedna važna osobenost - dospeće paprike sa Orijenta. Vek kasnije proizvodna paprike već se odomaćila.

Datoteka:Főtéri szökőkút-Szeged.jpg

Glavni gradski trg

Grad je oslobođen turske vlasti 23. oktobra 1686. godine, a 1715. godine ponovo je dobio status slobodnog kraljevskog grada. Habzburški vladar Karlo III podario je Segedinu grb, koji je i danas važeći. Brzina ravoja grada tokom sledećig godina bila je velika. Već 1721. godine otvorena je gimnazija. Tokom ovog perioda (prva polovina 18. veka) polovinu gradskog stanovništva činili su Srbi.

Tokom revolucije 1848/49. godine u Segedinu su se desili važni događaji. Lajoš Košut je ovde održao svoj poznati govor. Segedin je bio poslednje sedište revolucionarne vlade u julu 1849. Habzburški vladari kaznili su grad i oduzeli su mu status slobodnog kraljevskog grada, koji je grad povratio 1860. godine, posle pada Meterniha. Grad je nastavio da se privredno razvija - 1854. godine došla je prva železnica, a 1869. otvoren aje preteča poznate fabrike salama Pick.

Zdanje Segedinskog Univerziteta u blizini katedrale

Godina 1879. bila je važna prekretnica u razvoju Segedina. Te godine desila se velika poplava, koja je zbrisala grad (95% zgrada bilo je uništeno). Vladar Franc Jozef I posetio je grad posle ove nesreće i obećao da će "Segedin biti mnogo lepši nego što je bio pre". I obećanje je održano; Sledećih godina savremeni grad se podigao iz ruševina, sa brojnim palatama i bulevarima.

Posle Prvog svetskog rata veliki delovi južne kranjevine Ugarske pripali su današnjoj Rumuniji i Srbiji. Segedin je postao pogranični grad na jugu novoosnovane Mađarske, a njegovo zavisno područje je prepolovljeno. Značaj grada je time opao, ali se grad postepeno oporavio. Jednu od važnih uloga u oporavku odigralo je premeštanje nekih važnih ustanova u Segedin - Univerziteta iz Koložvara (danas rumunski grad Kluž-Napoka), 1921., kao i premeštanje rimokatoličkog biskupskog sedišta iz Temišvara 1923. godine.

Segedin je stradao tokom Drugog svetskog rata, izgubio je 6000 stanovnika, mahom Jevreja. Sovjetske snage ušle su u grad krajem 1944. godine. Sledećih decenija, tokom komunističke vladavine, grad je postao središte lake i prehrambene industrije. 1962. godine Segedin je postao središte Čongradske županije. 1965. godine u okolini je pronađena nafta - danas okolina Segedina daje 67% nafte na nivou države. Grad se i brojčano i površinski širio. Pošto se novim naseljima približio predgrađima ona su uključena pod gradsku upravu 1973. godine. Time je u grad uključeno 5 nekadašnjih naselja, između njih i Sirig sa brojnom srpskom manjinom.

Danas je Segedin četrvti po veličini grad u Mađarskoj, važan školsko središte i nezaobilazno turističko odredište. Jedna od glavnih gradskih atrakcija je opera na otvorenom koja se dešava svakog leta od 1931. godine.

Školstvo

Datoteka:Szeged 13.jpg

Gradsko pozorište u Segedinu

Grad je na polju školstva pre svega poznat po Segedinskom Univerzitetu. Ovaj univerzitet je osnovni za južnu Mađarsku, ali je na polju bioloških istraživanja poznat širom sveta. Zahvaljujući UNESKO fondovima izgrađen je mesni Zavod za bioloških istraživanja. 2000. godine naučnici ove ustanove su prvi put u svetu proizveli veštački nasledni materijal. Tu se održavaju i mnoge naučne konferencije i predavanja. Po međunarodnom vrednovanju univerziteta 2005. Segedinski Univerzitet je najbolji univerzitet u svojoj zemlji, a među 100 prvih u Evropi.

Od pre nekoliko godina na Segedinskom Univerzitetu otvorena je i katedra za srpski jezik.

Privreda

Segedin je poznat po prehrambenoj industriji, najviše po preradi paprike. Gradski specijaliteti su Sekelji gulaš i Pik salama.

Srbi u Segedinu

Srbi se u Segeddinu prvi put spominju za vreme otomanske vladavine. Najviši uspon doživaljavaju u prvoj polovini 18. veka na početku vladavine Habzburgovaca, kada čine polovinu gradskog stanovništva. Tada je izgrađena i Srpska pravoslavna crkva, danas u najužem gradskom jezgru.

Danas u Segedinu ima oko 350 Srba, što predstavlja veliku skupinu za srpsku manjinu u Mađarskoj. Najveći broj njih živi u krajnje istočnom delu grada, nekašnjem selu Sirig, koje 1973. godine priključeno gradu.

Galerija

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Gradovi pobratimi

		Kejmbridž, Velika Britanija
		Darmštat, Nemačka
		Nica, Francuska
		Odesa, Ukrajina
		Subotica, Srbija
		Toledo, Ohajo, SAD
		Turku, Finska

Spoljašnje veze

Szeged na Wikimedijinoj ostavi

Szeged - informacije na stranici Wikivoyage

• Zvanična prezentacija (hu)
• Prezentacija (en)
• Foto galerija