Prijeđi na sadržaj

Poljska socijalistička partija

Izvor: Wikipedija
Poljska socijalistička partija
Polska Partia Socjalistyczna
Lider Wojciech Konieczny (danas)
Osnovana 23. novembar 1892.
obnovljena 5. novembra 1987.
Raspuštena 16. decembar 1948.
Država Poljska
Ideologija Demokratski socijalizam (danas)
ljevičarski nacionalizam, socijalizam (nekad)

Poljska socijalistička partija (Polska Partia Socjalistyczna, akronim: PSP) bila je politička partija, osnovana na kongresu u Parizu 23. novembra 1892.[1]

Nastala je udruživanjem vrlo heterogenih ljevičarskih organizacija, grupa i pojedinaca.[1] Jedan od najznačajnijih lidera PSP-u bio je Józef Piłsudski, koji je vodio partiju u presudnim vremenima prije i za Prvog svjetskog rata.[2]

Historija

[uredi | uredi kod]

Iako je bila ilegalna PSP je postala jedna od najvažnijih političkih snaga u Kongresnoj Poljskoj, partija koja organizira štrajkove, sindikate, brani radnike ali i izvodi napade na predstavnike ruske vlasti.[1]

Sve do 1919. PSP je djelovao uglavnom u Kongresnoj Poljskoj. Najviše tijelo PSP-a bio je kongres, a između kongresa partijom je rukovodio Centralni radnički komitet.

U vrijeme Ruske revolucije 1905.-07. PSP je izrastao u masovnu partiju, jer je krajem 1906. već imao oko 55 000 članova. Ta revolucija bila je uzrok raskola u PSP-u, na dvije frakcije: na takoznane Stare ili Revolucionare (Piłsudski, Jodko-Narkiewicz, Wasilewski, Jędrzejowski, Perl), koji su bili zagovornici borbe za poljsku nezavisnost i Mlade (Horwitz, Kelles-Krauz, Sachs), internacionaliste koji su naglašavali jednakost socijalnih i nacionalnih ciljeva i potrebu suradnje poljskih i ruskih revolucionarnih pokreta u rušenju carizma.[1]

Józef Piłsudski i njegovi sljedbenici smatrali su da je jedini način za obnovu poljske države - nacionalni ustanak, a ne antitcaristička revolucija koju bi izveo proletarijat cijelog Ruskog Carstva.[3]

Sukob je doveo do podjele PSP-a na Poljsku socijalističku partiju ljevice (Polska Partia Socjalistyczna – Lewica) i Poljsku socijalističku partiju - Revolucionarnu frakciju (Polska Partia Socjalistyczna – Frakcja Rewolucyjna), osnovanu za vrijeme partijskog kongresa u novembru 1906. Slom revolucije 1907. prouzročio je krizu ljevičarske PSP, čija je aktivnost je gotovo prestala. Za razliku od njih Revolucionarna frakcija, vratila je svoje staro ime PSP, a dobar dio članova na čelu sa Piłsudskim preselio se u Galiciju i osnovao paravojne formacije sa namjerom da se bore za poljsku nezavisnost.[1]

PSP za Prvog svjetskog rata

[uredi | uredi kod]

Za Prvog svjetskog rata PSP-a je obnovio svoj utjecaj u marionetskoj Kraljevini Poljskoj, kao veliki zagovornik Poljske nezavisnosti i demokracije.[1]Članovi PSP-a pridružili su se Piłsudskom u političkim i vojnim kampanjama u znak podrške Austro-Ugarskoj i Carskoj Njemačkoj, pomažući u formiranju poljskih legija.[3]

PSP u međuratnom periodu

[uredi | uredi kod]

U periodu 1918.-30. glavni rivali PSP-a bili su Nacionalni demokrati i Komunisti.[1] PSP je nakon rata - 1918. sudjelovao u stvaranju Druge Poljske Republike, i nije se protivio slanju poljskog intervencijskog korpusa u SSSR.[3]

U vrijeme sovjetske kontraofanzive u julu 1920. PSP je ušao u koalicionu vladu Wincenta Witosa, i podržao državni udar Jozefa Piłsudskog u maju 1926. Ali je su novembru 1926. odbio suradnju sa - Sanacionom vladom, koja je u ime stabilizacije zemlje ograničila slobode, zbog tog je otišao u opoziciju.[3]

Za Napada Trećeg Reicha na Poljsku u septembru 1939., članovi PSP-a aktivno su sudjelovali u obrani Varšave i Pomeranije.[3] Nakon pada Varšave, jedan od tadašnjih lidera desne frakcije PSP-a Zygmunt Zaremba, najavio je raspuštanje PSP-a, ali je oktobru 1939. uz pomoć drugih članova osnovao podzemnu organizaciju Sloboda, jednakost, nezavisnost, koja je bila protiv SSSR-a i Poljske radničke partije.[3] Lijeva frakcija PSP-a osnovala je 1941. organizaciju - Poljski socijalisti, koja je 1943. prezvana u Radničku partiju poljskih socijalista. Ona je prihvatila program stvaranja Narodne Republike Poljske, koji je predložila Poljska radnička partija i pomogla u osnivanju Narodnog nacionalnog vijeća i Poljskog komiteta narodnog oslobođenja.[3]

Nakon oslobođenja zemlje obnovljen je rad PSP- a pod vodstvom Edwarda Osóbke-Morawskog, partija je odbacila antisovjetske i antikomunističke stavove desne frakcije i surađivala sa Poljskom radničkom partijom u konstituiranju Narodne Republike Poljske.[3]

Poljska socijalistička partija je nakon ujedinjenja sa Poljskom radničkom partijom u decembru 1948. postala - Poljska ujedinjena radnička partija, i formalno prestala postojati.

Obnovljena partija

[uredi | uredi kod]

Članovi PSP-a koji su nakon formiranja Narodne Republike Poljske emigrirali iz zemlje nastavili su rad stare predratne partije. Nakon rušenja komunističkog režima obnovili su rad partije u domovini 5. novembra 1987.[1]

Izvori

[uredi | uredi kod]
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Polska Partia Socjalistyczna (poljski). Encyklopedia PWN. Pristupljeno 15.05. 2021. 
  2. PPS (Polska Partia Socjalistyczna) (engleski). Encyclopaedia Britannica. Pristupljeno 15.05. 2021. 
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Polish Socialist Party (engleski). Free Dictionary. Pristupljeno 15.05. 2021. 

Vanjske veze

[uredi | uredi kod]