Petergan
| Petergan (fa) پطرگان | |
|---|---|
 | |
| Lokacija | |
| Države |  Iran Afganistan |
| Pokrajine | Južni Horasan (Iran), Heratska pokrajina (Afganistan) |
| Naselja | nema |
| Koordinate | |
| Hidrografija | |
| Vrsta | tektonsko; slano |
| Površina | 600 km² |
| Volumen | 0,3 km³ |
| Aps. visina | 626 m |
| Dužina | 30 km |
| Širina | 25 km |
| Dubina | 1,0 m |
| Hidrologija | |
| Pritoke | Kal-e Šah-Raht, Tah-e Gardane |
| Karta | |
  | |
Petergan (perz. پطرگان, također i Patargan ili Pitargan) je sezonsko slano jezero smješteno zapadnim dijelom u Južnom Horasanu u Iranu odnosno istočnim dijelom u Heratskoj pokrajini u Afganistanu. Jezero ima površinu od približno 600 km², dubinu do 1,0 m i volumen do 300,000.000 m³, no navedene vrijednosti javljaju se isključivo tokom vlažnih godišnjih doba. Vodom se napaja prvenstveno pomoću pritoka dok je količina padalina zanemariva. Prosječna nadmorska visina površine jezera jest 626 m.
Geografija[uredi | uredi kod]
Petergan se nalazi na središtu Iranske visoravni i u širem orografskom smislu predstavlja geološku depresiju uklještenu između Istočnoiranskog masiva na zapadu odnosno krajnjih ogranaka afganistanskog masiva Kuha-je Sijah na istoku. Depresija u cjelini obuhvaća i Namakzar smješten sjeverno na 30 m nižoj nadmorskoj visini, iako je fizički odvojen planinama Huma-Kuh (1170 m) i Šekaste-je Čah-Tam (729 m). Između dvaju jezera nalazi se i Dak-e Hamun, jezerce površine svega 1,5 km². Navedeno područje dijeli slične geološke i stratigrafske karakteristike s pustinjom Dašt-e Lut i profilno se sastoji od stabilne paleozojske platforme prekrivene gustim mezozojskim sedimentima odnosno holocenskim aluvijem. Jezero je trapezastog oblika i proteže se u smjeru istok-zapad duljinom od približno 30 km, dok mu širina iznosi do 25 km. Na sjeveroistočnom dijelu nalazi se i manji ljevkasti odvojak koji se djelomično proteže i Afganistanom. Litoralni pojas prema svim stranama izrazito je blagog nagiba i kreće se od 0,1 ‒ 1,0 %, dok su strmine ograničene na manja izolirana područja uz podnožja planina Šekaste-je Čah-Tam (729 m) i Katarpul (690 m) na sjeveru odnosno Kuh-e Marzangi (638 m) na istoku.
U geopolitičkom smislu Petergan je u potpunosti pripadao Iranu sve do 18. vijeka kada se zbog političkog rasula prouzrokovanog padom safavidske dinastije našao u pojasu između kadžarskog Irana i duranijske monarhije, temelja suvremenog Afganistana. Granično područje je dugo vremena bilo nenaseljeno i od male ekonomske važnosti za obje zemlje, a potreba za preciznim definiranjem državne granice pojavila se tek u junu 1928. godine. Temeljem 10. članka sporazuma iz 1921. godine, dvije su države 8. ožujka 1934. sazvale nezavisnu arbitražu izabravši pritom za posrednika Tursku, državu s kojom su održavali dobre bilateralne odnose. Arbitražna komisija na čelu s turskim generalom Fahredinom Altajem do 15. 5. 1935. iscrtala je više od 400 km granica između Haštadana i Sistana, a sam Petergan velikim je dijelom pripao Iranu izuzevši krajnji sjeveroistok uz ušće rijeke Tah-e Gardane. Obala s užom okolicom i danas je od male gospodarske važnosti i vrlo je slabo naseljena, a ruralne zajednice uključuju Parvizabad, Masumabad i Čah-e Zard na zapadu odnosno Čah-e Amik i Šamsabad na jugu. Uz sjevernu i istočnu obalu prolazi cesta 99 koja se duljinom od 6,5 km proteže i samim jezerom, a njeni ograđeni nasipi sijeku jezero na dva dijela. Cestom se prvenstveno služe iranska granična policija i oružane snage, no koristi se i za međunarodni promet s obzirom da je granični prijelaz kod Jazdana nadovezuje na Afganistan.
Hidrologija[uredi | uredi kod]
Petergan se hidrološki i hidrogeološki tradicionalno klasificira pod tzv. Sistanski sliv, jedan od osam unutrašnjih slivova Iranske visoravni s Hamun-e Helmandom u žarištu, no jezero zapravo predstavlja orografski odvojen sliv više nadmorske visine isto kao u odnosu na sjeverni Namakzar ili južni Dag-e Tondi. Razvodnice ovog jedinstvenog sliva određene su vrhovima Istočnoiranskog masiva koje ga dijeli od sliva Dašt-e Luta prema zapadu, dok ga niz brežuljaka i ravni odvajaju od Namakzara na sjeveru, porječja Harut-Ruda na istoku i Dag-e Tondija na jugu. Petergan se vodom snabdijeva prvenstveno pomoću sjevernih pritoka ‒ Kal-e Šah-Rahta (Iran) i Tah-e Gardane s pritokom Kadž-Rudom (Afganistan). Ostali pritoci uglavnom su sezonskog karaktera i uključuju Rud-e Ahangaran, Rud-e Erdž i Rud-e Dardž na zapadu, Gaz-Rud, Rud-e Čhaiga, Rud-e Galu i Rud-e Češme-Bid, te Tah-e Hovzak na istoku. Zbog vrlo blage konfiguracije terena, unutrašnje delte bez oticanja rasprostranjen su fenomen diljem depresije. Područjem oko jezera prevladava vruća pustinjska klima (BWh) s vrlo malom količinom padalina.
Flora i fauna[uredi | uredi kod]
Flora Petergana uvjetovana je klimom i visokim stupnjem saliniteta, a uključuje razne sukulente i halofite karakteristične za pustinjske i polupustinjske predjele. Iako su faunu ovih prostora istraživali još A. Keyserling kasnih 1850-ih odnosno W. T. Blanford ranih 1870-ih godina, ona je do danas relativno slabo istražena zbog geografske izoliranosti s iranske odnosno višedesetljetne nestabilne političke situacije na afganistanske strane. Općenito, fauna Petergana podudara se s onom u Dašt-e Lutu, Dašt-e Kaviru i Sistanu, a uključuje ptice selice, gmazove i ograničen uzorak sisavaca. Endemična vrsta kukaca na ovim prostorima je Saxetania decumana.
Veze[uredi | uredi kod]
Literatura[uredi | uredi kod]
- (en) Abivardi, Cyrus (2001.). Iranian Entomology, An Introduction. Berlin; New York: Springer. str. 601. ISBN 9783540675921. OCLC 45715883.
- (en) Adamec, Ludwig W. (1981.). Meshed and Northeastern Iran. Historical gazetteer of Iran. II. Graz: Akademische Druck- u. Verlagsanstalt (ADEVA). str. 547. ISBN 9783201011594. OCLC 715937237.
- (en) Berberian, Manuel (1976.). Contribution to the Seismotectonics of Iran. Reports. XXXIX. Tehran: Geological Survey of Iran. str. 246. OCLC 4490508.
- (en) Mojtahed Zadeh, Pirouz (2006.). Boundary Politics and International Boundaries of Iran. Boca Raton, Florida: Universal Publishers. str. 194.-196. i 256. ISBN 9781581129335. OCLC 182432238.
- (en) Mojtahed Zadeh, Pirouz (2004.). Small Players of The Great Game. London; New York: RoutledgeCurzon. str. 158.-162. ISBN 9780415312134. OCLC 52687961.
- Ostali projekti
 | U Wikimedijinoj ostavi ima još materijala vezanih za: Petergan |