Pećina Orlovača

Pećina Orlovača
IUCN kategorija III (spomenik prirode)
Lokacija	Zaselak Donje Sinjevo, naselje Sumbulovac
Najbliži grad	Pale,
Koordinate	43°53′0″N 18°35′0″E
Površina	0,27 km² (0 mi² )
Osnivanje	2011. godine
Upravitelj	Opština Pale

Pećina Orlovača, poznata i kao Savina pećina, nalazi se na brdu Orlovača, zaseok Sinjevo u naselju Sumbulovac, opština Pale, Bosna i Hercegovina. Pećina je odavno poznata u biospeleološkoj literaturi. Viktor Afelbek, kustos Entomološkog odjeljenja Zemaljskog muzeja u Sarajevu, još je početkom dvadesetog vijeka u uskom početnom kanalu pronašao pećinskog insekta, kojem je odredio vrstu poznati koleopterolog Edmund Rajter 1913. godine i dao mu naziv Charonites zoppai orlovacensis.

Speleologija

Podzemni kanali pećine kakvu sada poznajemo otkriveni su 1975. godine. Na poziv Save Minića (po kome je pećina jedno vrijeme nosila ime), speleolozi SD “Zelena Brda” iz Trebinja, braća Miroslav i Božidar Kurtović i Smučarsko – planinarskog društva “Jahorina”, Momčilo Piljević i Muhamed Hadžiabdić, propuzali su kroz 206 metara dugačak uzak kanal koji se sada naziva “Ulaz prvih istraživača”. Na kraju tog kanala bio je uski otvor koji su proširili i tako bili prvi posjetioci unutrašnjih dijelova pećine. To je istovremeno značilo i da su pećinski ukrasi i svi paleontološki nalazi bili u potpunosti očuvani.

Odmah po otkrivanju glavnog hodnika javila se ideja o turističkom uređenju pećine Orlovače. Brigu oko uređenja vodilo je Speleološko društvo „Bosansko-hercegovački krš“ iz Sarajeva, a prvi projekat turističkog uređenja napravio je 1987. godine Radenko Lazarević. Prije toga izvedena su paleontološka i speleobiološka istraživanja (Boris Sket iz Ljubljane). Do 1992. godine izgrađeno je 220 m turističke staze pri čemu se vodilo računa da pećinski ukrasi budu sačuvani u najvećoj mjeri kao i da aktivne forme u povremeno plavljenim bigrenim kadama bude obezbijeđene. Napravljena je i prijemna kuća i dovedena električna struja. Rat je prekinuo dalji turistički razvoj.

U organizaciji Filozofskog fakulteta iz Istočnog Sarajeva nastavljeni su radovi na uređenju pećine. Izgrađen je novi pristupni put i stepenište uz sipar do ukaza u pećinu, postavljena rasvjeta i produžena turistička staza u dužini od 560 m. Ulaz u pećinu Orlovaču nalazi se na 948 metara apsolutne visine u vertikalnoj strani istoimenog brda. Pećina se speleomorfološki sastoji od tri nivoa, od kojih je najinteresantniji “Glavni kanal”, dug oko 1.000 metara, bogato ukrašen pećinskim nakitom. Ovo je zasada i jedini dio pećine koji je dostupan za turističke posjete u dužini od 560 metara. Prema posljednjem projektu uređenja pećine , kanali i dvorane kroz koje prolazi turistička staza dobile su imena “Ulazna dvorana”, “Zmajeva jazbina”, “Krokodilski hodnik”, “Dvorana svodova”, “Dvorana slonovo oko”, “Prolaz svetionika”, “Termopilski prolaz”, “Tajnovita dvorana”, “Romanija” i “Galerija” (“Dvorana Romanija”).

Pećina je za turiste otvorena ponovo 2002. godine. U 2010. godini ušla je u program razvoja rurarlnog turizma u okviru projekta koji podržava „Razvoj agroturizma u planinskim područjima BiH“ (nosilac regija Piemonte, Italija).

Geologija

Pećina je nastala u srednjetrijaskim krečnjacima i to na rubu grebena brda Orlovača ispod kojeg su starije verfenske naslage predstavljene pješčarima, pjeskovitim škriljcima i laporima. Na obodu brda se pored pećine Orlovače u nizu nalazi nekoliko manjih pećina (Žohara, Vasina i Okrugla pećina), a na kontaktu krečnjaka i verfenskih naslaga nekoliko vrela od kojih je najveće vrelo rijeke Sinjeve. Njen tok se može pratiti i unutar pećine u zadnjim dijelovima glavnog kanala. Za formiranje pećine presudan je bio sistem pukotina po dva osnovna pravca NNWSSE i N-S. Duž tih pukotina dolazilo je do proticanja vode čija se eroziona baza spuštala sve niže, a više položeni hodnici su postajali suhi. U nima je tad nastupila faza korozivnog djelovanja vode i trošenja stijena. Rezultat korozije u glavnom kanalu je pećinska ilovača, a velika količina kamenih blokova i kamene drobine (posebno izražena u pojedinim dijelovima pećine) produkt su korozije i mehaničkog djelovanja.

Pored toga, kroz pukotine na stropu, u glavni kanal prolaze duž pukotina s površine atmosferske vode bogate ugljičnim dioksidom koje otapaju krečnjak, da bi ga u podzemnim prostorima istaložile u obliku različitih sigastih formi. Mirko Malez koji je 1986. godine izveo iskopavanja kvarstarnih naslaga i istražio kronostratigrafske odnose je na osnovu pećinskih sedimenata zaključio da je formiranje pećine Orlovače započelo tokom gornjeg i srednjeg pleistocena, budući da je u gornjem pleistocenu pećina već sadržavala crvenosmeđu ilovaču na više mjesta u kojoj su nađeni skeletni ostaci pećinskog medvjeda, crvenog alpskog vuka i kozoroga kao tipičnih predstavnika gornjopleistocenih sisavaca.

Morfologija

Podzemni sistem kanala pećine Orlovače rasprostire se na četiri međusobno povezana nivoa. Najniži je nivo spomenuti aktivni odzemni tok rijeke Sinjeve... Nešto više je postavljen ulazni hodnik, povremeno aktivan za vrijeme velikih voda. Zbog toga a i zbog veoma malih dimenzija (teška prohodnost) nema tragova ni boravka čovjeka, ni paleontoloških ostataka. Nešto viši nivo zauzima glavni kanal prostran, dobro prohodan i veoma bogat pećinskim ukrasima. U njegovom početnom dijelu nađeni su brojni paleontološki nalazi. Najviši nivo pećine je dug svega 14 metara, sastoji se od tri manje prostorije i spaja se sa glavnim hodnikom.

U njemu su, cijelom dužinom, nađeni brlozi pećinskih medvjeda. Ukupna dužina do sada istraženih kanala je oko 2.500 m, ali postoje perspektive za nastavak istraživanja.

Vrijednost pećine Orlovače je u iznimnom bogatstvu i jedinstvenoj očuvanosti pećinskih ukrasa i bogatom paleontološkom materijalu. Sigaste tvorevine zastupljene su različitim formama stalagmita i stalagmitskih kristaličnih ploča čije debljine idu od tanke kore do debljina od preko pola metra. Stalagmiti su formirani na raznim podlogama, ponekad i na ilovači, različitih debljina i visina. Boje su im najčešćebijele ili u raznim tonovima crvene zbog otopljenih oksida željeza. Ponekad su stalagmiti spojeni sa stalagmitima na stropu pa formiraju kolonade stupova. Stalaktiti su također zastupljeni različitim formama, ponekad pojedinačno, ponekad razvojem u grupi praveći zavjese. Postoji i nekoliko pojava heliktita, ali manjih dimenzija, što znači da strujanje vjetra u pećini nije bilo izraženo. Zabilježene su i pojave „pećinskog mlijeka“ i pizolita „pećinskih bisera“.

Arheologija

O paleontoloških nalaza najbrojnije su kosti pećinskog medvjeda (Ursus spelaeus) nađene na više mjesta u glavnom pećinskom kanalu i u najvišem kanalu, gdje su bili i njihovi brlozi. U tom dijelu kosti su bile prevučene samo tankom sigastom korom, dok su u glavnom kanalu kosti uložene u smeđecrvenkastu ilovaču. Osim po brojnosti kostiju pećinskog medvjeda, Orlovača je značajna i po tzv „medvjeđim gnijezdima“, tj. mjestima gdje su medvjedi boravili, posebno gravidne ženke kroz duži vremenski period ili u toku zimskog mirovanja. Oblik „gnijezda“ je tanjurasto udubljenje promjera 2-3 metra, najčešće formirano u pećinskoj ilovači. Uz „pećinska gnijezda“ gotovo uvijek se mogu naći i tzv „medvjeđa brušenja“. To su uglačane površine bočnih stijena ili kamenih blokova nastale češanjem pećinskih medvjeda uglavnom radi brojnih parazita koji su živjeli u njihovim krznima. U krzna su također dospjele i brojne čestice različitih minerala kao posljedica valjanja medvjeda u pećinskoj ilovači. Upravo su te čestice polirale stijene. Pored brojnih nalaza pećinskog medvjeda nađeni su još samo pojedinačni nalazi crvenog alpskog vuka i kozoroga iz vremena pleistocena, te veći broj fragmenata svinje i goveda koji možda pripadaju i domesticiranim životinjama.

Zaštićeno područje

Pećina Orlovača je proglašena za zaštićeno podruje, slijedećih karakteristika:

• zaštićeno je područje od: 2011. godine
• kategorija: III - zaštićeni spomenik
• režim zažtite: II stepen
• površina: 27,01 ha
• upravljač: Opština Pale
• mjesto: zaselak Donje Sinjevo, selo Sumbulovac, opština Pale

Literatura

• Jasminko Mulaomerović, Ivo Lučić, dr. Jasmina Osmanković –Sarajevo, 2008 -KRŠ I PEĆINE BOSNE I HERCEGOVINE