Osmanske kule i odžaci u Bosni i Hercegovini
Kule i odžaci su stambeno-fortifikacijski građevinski objekti iz osmanlijskog perioda. Takvih objekata bilo je nekada preko tri stotine na području Bosne i Hercegovine. [1]
Turska feudalna gospoda (spahije) gradila je po svojim imanjima posebne kamene dvorce ili kule na više spratova. Služile su za stanovanje i za odbranu. Kao uzor poslužile su im kule po gradovima iz vremena bosanskih vladara. U obrambeni dio tih novih kula preuzete su puškarnice (mazgale) s gradskih bedema, a u njihov stambeni dio ušli su neki sanitarni i drugi elementi iz građanske kuće. Kula je uvijek građena na više spratova. Osnova kule je prezežno kvadrat od 6 do 10 metara, rjeđe pravougaonik, a visine 11–20, a ima ih i do 25 metara. Građene su od lijepo tesanog krečnjaka. Kule su prekrivene šatorastim krovom od šindre ili kamenih ploča. Zidovi u prizemlju uvijek su nešto deblji od zidova u gornjim spratovima, najmanja je debljina zidova 100 cm, a najveća 152 cm.
Uz kule gradili su se odžaci ili konaci kao stambeni objekti. To su redovno jednospratne zgrade pravougaone osnove. Građene su od kamena, ćerpiča i drveta.
Oko kula i odžaka je prostrano dvorište opasano zidom. U to dvorište ulazilo se kroz kapiju, građenu na svod. U dvorištu je bilo još i drugih zgrada, te bunar, ako nije bila voda dovedena (vodovod).
Poseban vid kula su kapetanske kule. Građene su na isti način kao i one spahijske, ali ispod tih kula bile su često u zemlji i u prizemlju tamnice.
Kulama su se nazivale i ishodne kuće, građene oko većih gradova, gdje su bogatiji građani ljetovali. U takvim je kulama u prizemlju ponekad staja. Osim prizemlja imali su samo još jedan ili dva sprata. I na takvim kulama bilo je puškarnica.
Istim imenom zvale su se i stražarnice uz važnije drumove, i građene su na isti način kao i kule feudalne gospode.
U Bosni i Hercegovini ima preko četrdeset sela i zaselaka imenom Kula i dvanaest Kulina, trideset i jedno naselje zove se Odžak, četiri Odžaci i jedno Odžačina.
Jedan broj kula proglašen je za nacionalni spomenik BiH
- Kapetanova kula u Bihaću[2]
- Ćumurijina kula sa odžacima u Kutima (Bileća)[3]
- Gradaščevića kula u Bijeloj (Brčko)[4] Kula je sanirana 1957. I 1980, ali je bez održavanja.
- Rustempašića kula u Odžaku (Bugojno)[5] objekat je zaštićen od daljnjeg propadanja pošto su 1997. godine zamijenjeni krovna konstrukcija i pokrivač krova
- Sulejmanpašića kula u Odžaku (Bugojno)[6] Objekat još od požara 1831. je van bilo kakve funkcije. Urušene su etaže trećeg i četvrtog sprata. Zbog samoniklog drveća i rastinja ne može se pristupiti prostoru unutar zidina.
- Pašića kula u Bivoljem Brdu (Čapljina)[7] U ratu 1992. godine Pašića kula pretrpjela je velika oštećenja. Potpuno su uništeni krov i zid na jugoistočnoj strani drugog sprata, na dijelu prostorije koja se zvala «bijeli ćošak», sve međuspratne konstrukcije, kao i drveno stepenište. Vidljiva su oštećenja na zidovima kule, i unutrašnjost objekta je u veoma lošem stanju.
- Hajduk kula na Kručevića Brdu (Čitluk)[8] Očuvani su vanjski zidovi, bačvasti kameni strop suterena i drveni elementi – hatule i šupljina mandala obložena drvetom. Kamena konstrukcija kule se nalazi u relativno dobrom stanju,
- Ljubunčića (Teskeredžića) kula u Voljicama (Gornji Vakuf-Uskoplje)[9]
- Šurkovića kula u Odžacima (Konjic)[10] Unutrašnjost objekta je u zapuštenom stanju.
- Smailagića kula u Livnu[11]
- Lalića kula sa dvorima (Ljubuški)[12]
- Redžep-pašina kula u Žepi[13]
- Spahovića kula[14]
- Hadžiahmetovića kula[15] Smještena je u Mostaćima kod Trebinja u neposrednoj blizini puta Stolac – Trebinje. Kula je sagrađena u drugoj polovini 18. vijeka. Danas je u relativno lošem stanju. Sastoji od kule sa kućom i avlijom, ekonomskog objekta i ekonomskog dvorišta. Kula je pravougaone osnove, izvedena na tri sprata. Pokrivena je dvovodnim krovom. Kao pokrov je izvorno korištena kamena ploča, a sada crijepom.
Literatura[uredi | uredi kod]
- Salih Rajković - Kule i odžaci u Hercegovini, Stambeno-fortifikacioni objekti, (naučnoistrživački rad). Sarajevo: Zavod za zaštitu spomenika kulture, 1982.
- Husnija Kamberović - Begovski zemljišni posjedi u Bosni i Hercegovini od 1878. do 1918. Godine. Sarajevo, Zagreb: Hrvatski institut za povjest, Institut za historiju Sarajevo, 2003
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ „Hamdija Kreševljaković, KULE I ODŽACI U BOSNI I HERCEGOVINI”. Hamdija Kreševljaković, Izabrana djela I, Veselin Masleša, 1991. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Kapetanova kula u Bihaću”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 7. 2016.[mrtav link]
- ↑ „Ćumurijina kula”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 10. 2016.[mrtav link]
- ↑ „Gradaščevića kula”. kons.gov.ba. Arhivirano iz originala na datum 2018-03-06. Pristupljeno 13. 10. 2016.
- ↑ „Rustempašića kula”. kons.gov.ba. Arhivirano iz originala na datum 2018-03-06. Pristupljeno 13. 10. 2016.
- ↑ „Sulejmanpašića kula”. kons.gov.ba. Arhivirano iz originala na datum 2018-03-06. Pristupljeno 13. 10. 2016.
- ↑ „Pašića kula”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 10. 2016.[mrtav link]
- ↑ „Hajduk kula na Kručevića Brdu, opština Čitluk”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 7. 2016.[mrtav link]
- ↑ „Ljubunčića kula”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 9. 2016.[mrtav link]
- ↑ „Šurkovića kula u Odžacima, općina Konjic”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 9. 2016.[mrtav link]
- ↑ „Historijska građevina - Pirijina (Smailagića) kula u Livnu”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 7. 2016.
- ↑ „Lalića kula”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016.
- ↑ „Historijska građevina – Redžep-pašina kula u Žepi”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 7. 2016.
- ↑ „Spahovića kula u Bihovu, općina Trebinje”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 9. 2016.
- ↑ „Hadžiahmetovića kula”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 9. 2016.