Nekropola Velika i Mala Crljivica
| Nekropola Velika i Mala Crljivica | |
|---|---|
 Svjetska baština – UNESCO | |
 | |
Cista Velika, Imotski,  Hrvatska | |
| Registriran: | 2016 |
| Vrsta: | Kulturno dobro |
| Mjerilo: | iii, vi |
| Ugroženost: | no |
| Referenca: | UNESCO |
Nekropola Velika i Mala Crljivica, mjesto Cista Velika, Hrvatska, nalazi se na listi 28 (od 30 predloženih) srednjovjekovnih nekropola stećaka koje su 2016. godine proglašene Svjetskom baštinom UNESCO-a. Na listi su 20 nekropole u Bosni i Hercegovini, po 3 u Srbiji i Crnoj Gori, a 2 u Hrvatskoj.[1] U obrazloženju se, između ostalog, navodi:
- Stećci su srednjovjekovni nadgrobni spomenici, nastali od XII-XVI vijeka na teritoriji jugoistočne Evrope na kojoj su danas Bosna i Hercegovina, zapadna Srbija, zapadna Crna Gora i srednja i južna Hrvatska. Značajni su po svojoj interkonfesionalnosti, i korišteni su kod ukopa pripadnika sve tri srednjovjekovne hrišćanske zajednice (Pravoslavna crkva, Katolička crkva i Crkva bosanska).[2]
Lokacija[uredi | uredi kod]
Arheološki lokalitet Velika i Mala Crljivica u Cisti Velikoj. Veliki kompleks promjera 200 x 30 metara prepolovila je cesta Trilj-Imotski na dva dijela.[3] Južno od Velike Crljivice se nalazi sedam velikih kraških bunara koji datiraju iz srednjeg vijeka.
U julu i avgustu 2004. godine na sjevernom dijelu lokaliteta izgrađen je lokalni vodovod, a tom prilikom je istražen dio groblja sa 41 grobom. Nalazi iz grobova (novac, nakit, metalni dijelovi cipela) datiraju iz vremena od sredine 14. do kraja 17. i početka 18. stoljeća.
Istorija[uredi | uredi kod]
Tokom 14. i 15. stoljeća ovo područje je, osim nižeg plemstva, bilo pod vlašću plemićkih porodica Nelipića, Jurjevića-Vlatkovića i Kosača. Moguće je da je dio lokaliteta bio u vlasništvu porodice Kustražić – jedne od ovdašnjih plemićkih porodica vlaškog porijekla, koja se spominje u natpisima na stećcima i pisanim dokumentima.
Iako je dio područja (s obzirom na njegov toponim Zgon) mogao biti iskorišten već u srednjem vijeku za poljoprivredu, proces formiranja poljoprivrednog zemljišta započeo je nakon oslobođenja regije od Osmanlija, dok je sadašnje uređenje poljoprivrednog zemljišta rezultat brojnih podjela u prošlosti. Jedine površine koje nisu ni podijeljene ni obrađivane bile su područje oko bunara (kao zajednički prostor sela gdje je stoka dolazila da se napije vode) i prostor stećaka koji se nije obrađivao iz poštovanja prema mrtvima, ali i iz straha i praznovjerja vezana za groblja. Dakle, period 18. stoljeća je vrijeme kada lokalitet dobija manje-više današnji izgled.
Opis[uredi | uredi kod]
Na lokalitetu su od 2013. do 2016. godine provedena konzervatorsko-restauratorska istraživanja i probni radovi. Zahvati su izvedeni s ciljem procjene stanja opšte očuvanosti stećaka i cijeloga lokaliteta, odabira najpogodnijih restauratorskih materijala i metoda te stvaranja plana sistematske i dugoročne zaštite stećaka. Zbog specifičnosti lokaliteta i problematike propadanja, u projekt su uključeni raznovrsni stručnjaci. Istraživanja su uporedno obavljana na terenu (in situ) i u laboratoriji, a rezultati su višeznačni. Dobivena su saznanja o provenijenciji stećaka, smjernice o mogućnostima zaštite lokaliteta, ali i nove informacije o svrsishodnosti konvencionalnih metoda i materijala za restauraciju kamena, nakon štetnog djelovanja širokog spektra mikroorganizama (lišajeva, bakterija, cijanobakterija i gljivica).[4]
Crljivica je najveća i najznačajnija skupina stećaka u Hrvatskoj. Ovo staro groblje obiluje dobro sačuvanim stećcima iz 14. i 15. stoljeća. Od ukupno oko 90 spomenika pronađeno je 16 sljemenaka, 56 sanduka i 15 u obliku ploča. Svi su oni uglavnom ukrašeni običnom ornamentikom koja se može pronaći na stećcima u okolini, to su uglavnom križevi svih vrsta, antropomorfni ljiljani, prizori lova, kola, dvoboja, različitih biljnih motiva, polumjeseca, zvijezda i sl.[5] Na dva su dijelom sačuvani natpisi na bosančici koji spominju imena Jerko i Vladna Kustražić (jedan od njih je danas u Hrvatskom arheološkom muzeju u Splitu).[6]
Literatura[uredi | uredi kod]
Reference[uredi | uredi kod]
- ↑ „Državna komisija”. Arhivirano iz originala na datum 2020-01-17. Pristupljeno 2018-11-14.
- ↑ „Stećci Medieval Tombstone Graveyards”. UNESCO, WORLD HERITAGE LIST. Pristupljeno 13. 9. 2018.
- ↑ UNESCO - Velika i Mala Crljivica, Cista Velika - www.stecciwh.org - 20.3.2022(en)
- ↑ Vinka Marinković - Konzervatorsko-restauratorska istraživanja na stećcima s lokaliteta Crljivica pokraj Ciste Velike - Hrvatski restauratorski zavod Restauratorski odjel Split
- ↑ „Šefik Bešlagić: STEĆCI – KULTURA I UMJETNOST”. Sarajevo: Veselin Masleša, 1971. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ MISTERIJ DREVNIH STEĆAKA - www.nevencarin.com - 7.12.2019