Narodna Republika Mađarska
| Narodna Republika Mađarska Magyar Népköztársaság | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| Geografija | |||||||
| Himna | Himnusz | ||||||
| Glavni grad | Budimpešta | ||||||
| Površina | 93.030 km² | ||||||
| Stanovništvo | 10.397.959 (1989) | ||||||
| Društvo | |||||||
| Zvanični jezici | mađarski | ||||||
| Valuta | forinta | ||||||
| Vladavina | |||||||
| Oblik vladavine | Narodna republika, socijalistička država | ||||||
| Predsednik | Arpad Sakašitš | ||||||
| Premijer | Ištvan Dobi | ||||||
| Događaji | |||||||
| Proglašena Narodna Republika | 18. avgusta 1949. | ||||||
| Ukinuta | 23. oktobra 1989. | ||||||
| Prethodnici i naslednici | |||||||
| Prethodile su: | Nasledile su: | ||||||
.svg){kind=small}
|
| ||||||
.svg)
| Historija Mađarske |
|
|
| Porijeklo Mađara |
| Magna Hungarija |
| Levedija |
| Etelkez |
| Kraljevina Ugarska |
| Kraljevina Ugarska (1000-1918) |
| Mongolsko-ugarski sukobi |
| Osmansko-ugarski sukobi |
| Mohačka bitka (1526) |
| Mađarska pod Osmanskim Carstvom (1541-1699) |
| Budimski pašaluk |
| Habzburška Ugarska (1541-1700) |
| Mađarska revolucija (1848) |
| Austro-ugarska nagodba (1867) |
| Austrougarska |
| Nakon 1918 |
| Mađarska Demokratska Republika (1918-1919) |
| Mađarska Sovjetska Republika (1919) |
| Mađarsko-rumunski rat (1919) |
| Trijanonski sporazum (1920) |
| Kraljevina Mađarska (1920–1946) |
| Narodna Republika Mađarska (1946-1989) |
| Mađarska revolucija (1956) |
| Republika Mađarska |
Narodna Republika Mađarska (mađ. Magyar Népköztársaság) je bila socijalistička država, koja je postojala od 1949. do 1989. godine. Istoriju Mađarske u tom periodu obeležila je revolucija 1956. godine i tzv. „gulaš socijalizam“. Vođe NR Mađarske smatrali su ovu državu naslednicom kratkotrajne Mađarske Sovjetske Republike iz 1919. godine.
Istorijska pozadina (1945—1949)[uredi | uredi kod]
Do kraja 1944. godine, jedinice sovjetske Crvene armije oslobodile su Mađarsku od nemačke okupacije. Sovjetska armija ostala je prisutna u Mađarskoj i posle rata. Komunistička partija Mađarske postepeno je jačala zahvaljujući podršci Sovjetskog Saveza. Od 1945. godine delovala je u koalicionoj vladi, ali je 1949. uspostavila jednopartijsku državu, Narodnu Republiku Mađarsku, sa komunistom Matijašem Rakošijem na čelu.
Istorija[uredi | uredi kod]
Period staljinizma (1949—1956)[uredi | uredi kod]
Nakon proglašenja Narodne republike, vladajuća partija postala je Partija radnog naroda Mađarske. Sekretar partije, Matijaš Rakoši, dolaskom na vlast je uklonio svog glavnog suparnika Lasla Rajka, koji je optužen i osuđen na smrt kao „agent Zapadnog imperijalizma“.[1] Rakoši je tokom svoje vladavine uveliko oponašao Staljina, provodeći reforme sovjetskog tipa, promovišući kult ličnosti i ostalo.[2][3] Tokom njegove vladavine, pozatvarani su mnogi komunisti koji će posle revolucije 1956. doći na vlast u Mađarskoj. Represija vlasti u Mađarskoj je do 1956. godine bila veća nego u ostalim zemljama Istočnog bloka, što je bio glavni uzrok revolucije antikomunističkog tipa 1956. godine.[2]
Od 1949. godine u Mađarskoj su pokrenuti programi masovnog obrazovanja i opismenjavanja stanoništva. Bila je pokrenuta i kolektivizacija i industrijalizacija zemlje. Posebno se ulagalo u tešku industriju. U svrhu razdvajanja poslova Crkve od države, veronauka je postepeno izbačena iz nastavnog programa u školama. Glavni vođa crkvene opozicije bio je kardinal Jozef Mindsenti, koji je uhapšen u septmbru 1948. i osuđen na doživotnu robiju.
Nakon Staljinove smrti 1953. godine, Sovjetski Savez je podstakao destaljinizaciju i u istočnoevropskim zemljama, posledica čega je u Mađarskoj bilo postavljenje Imreta Nađa za premijera. Rakoši je uprkos tome uspeo da zadrži funkciju sekretara Partije i uskoro pokrenuo kampanju protiv Nađa, koja je završila njegovim smenjivanjem i zatvaranjem u aprilu 1955. godine. Rakošijeva vlasti bila je uzdrmana februara 1956., nakon što je Nikita Hruščov odbacio i osudio staljinizam. Rakoši je 18. jula smenjen s vlasti po naredbama iz SSSR-a. Dana 3. oktobra Centralni komitet Mađarske radničke narodne partije rehabilitovao je Rajka i ostale osuđene u staljinskim procesima, dok je Imre Nađ ponovo postao član Partije.
Mađarska revolucija 1956.[uredi | uredi kod]
Posledica destaljinizacije bilo je izbijanje, isprva mirnih studenstskih demonstracija 23. oktobra u Budimpeši, na kojima se zahtevao odlazak sovjetske armije iz Mađarske. Uskoro je Imre Nađ sa svojim istomišljenicima preuzeo nadzor nad Mađarskom radničkom parzijom i obećao „demokratizaciju, formiranje mađarskog puta u socijalizam i radikalno poboljšanje uslova života radničke klase“. Do 30. oktobra, Nađ je objavio oslobađanje kardinala Midsentija i ukidanje jednopartijskog sistema. Do 1. novembra je objavio radikalnije poteze poput izlaska Mađarske iz Varšavskog pakta i proglašenje neutralne Mađarske. Hruščov je uvideo da je revolucija prerasla u antikomunističku pobunu, pa je 4. novembra 1956. uputio jedinice Sovjetske armije da smire situaciju. U borbama koje su usledile, otpor Nađevih pristalica bio je ubrzo slomljen.
Imre Nađ je uhapšen, a na njegovo mesto postavljen Janoš Kadar. Formirana je i nova vladajuća partija, nazvana Mađarska socijalistička radnička partija. Nađ je ostao zarobljen do 1958., kada je osuđen na smrt.
Kadarova era (1956—1989)[uredi | uredi kod]
Kadar je na počeku svoje vladavine zatvorio velik broj disidenata i pobunjenika, ali je početkom 1960-ih proglasio opštu amnestiju, smanjio ovlasti tajne policije i liberalizovao ekonomiju. Godine 1966. Centralni komitet odobrio je provođenje tzv. Novog ekonomskog mehanizma, kojim se nastojalo učiniti Mađarsku konkurentnom na svetskom tržištu i omogućiti stanovništvu ekonomski prosperitet. Ovo razdoblje tržišnog socijalizma poznato je i pod nazivom „gulaš socijalizam“. Ova nova ekonomska politika podigla je životni standard Mađara, osigurala određen stepen političke liberalizacije i usmerila spoljnu politiku prema zemljama Zapada, ali je istovremeno dovela i do rasta spoljnog duga.
Potaknuti reformama u Sovjetskom Savezu, aktivisti i intelektualci u Budimpešti su od 1988. godine počeli da potiču na promene u mađarskom društvu. Februara 1989. Centralni komitet je potaknuo politički pluralizam, a u oktobru mađarski parlament usvojio novi ustav. Istog meseca, dotadašnja vladajuća Mađarska socijalistička radnička partija održala je poslednji kongres i reformirala se pod imenom Mađarska socijalistička partija. Dana 23. oktobra 1989. Narodna Republika Mađarska preimenovana je u Republiku Mađarsku.
Vidi još[uredi | uredi kod]
Reference[uredi | uredi kod]
- ↑ Crampton 1997: str. 263
- ↑ 2,0 2,1 Granville, Johanna, The First Domino: International Decision Making during the Hungarian Crisis of 1956, Texas A&M University Press, 2004. ISBN 1-58544-298-4
- ↑ Gati, Charles, Failed Illusions: Moscow, Washington, Budapest, and the 1956 Hungarian Revolt, Stanford University Press, 2006 ISBN 0-8047-5606-6, page 9-12
Literatura[uredi | uredi kod]
- Bideleux, Robert; Jeffries, Ian (2007). A History of Eastern Europe: Crisis and Change. Routledge. ISBN 0-415-36626-7.
- Crampton, R. J. (1997). Eastern Europe in the twentieth century and after. Routledge. ISBN 0-415-16422-2.
- Dale, Gareth (2005). Popular Protest in East Germany, 1945-1989: Judgements on the Street. Routledge. ISBN 071465408.
- Hardt, John Pearce; Kaufman, Richard F. (1995). East-Central European Economies in Transition. M.E. Sharpe. ISBN 1-56324-612-0.
- Sillince, John (1990). Housing policies in Eastern Europe and the Soviet Union. Routledge. ISBN 0-415-02134-0.
- Turnock, David (1997). The East European economy in context: communism and transition. Routledge. ISBN 0-415-08626-4.
- Wettig, Gerhard (2008). Stalin and the Cold War in Europe. Rowman & Littlefield. ISBN 0-7425-5542-9.
