Napad na Gojlo 1942.
Napad na naftne izvore u Gojlu je bila jedna od najspektakularnijih partizanskih diverzantskih akcija u toku drugog svjetskog rata u Jugoslaviji, izvedena 6. septembra 1942. godine.
Akciju su izvele jedinice 7. hrvatske NO brigade, Banijske proleterske čete i Moslavačkog partizanskog bataljona i delovi 1. slavonskog NOP odreda i ostaci Krajiškog proleterskog bataljona.«[1] Najveći teret borbe u samom mjestu je ponijela prva Slavonska udarna četa i Banijska proleterska četa.[2]
Uništenjem postrojenja u Gojilu, izvesno vreme je obustavljena proizvodnja nafte koja je prerađivana za potrebe Vermahta u rafinerijama kod Siska i u Bosanskom Brodu. Tako je eksploatacije nafte iz Gojila iznosila samo 9.605 tona u 1942. godini, za razliku od regularne eksploatacije u 1943. godini, koja je iznosila 21 582 t.[3]
Pripreme[uredi - уреди | uredi izvor]
Ovom pothvatu velikih razmera je prethodila pomna obavještajna priprema. Nakon što je Štab 3. operativne zone NOV i PO Hrvatske donio odluku o napadu na Gojilo, iz Slavonije s dva pratioca upućen zamjenik komandanta Zone Bogdan Crnobrnja sa zadatkom da izvrši sveobuhvatne pripreme za tu akciju, a zatim da komanduje svim jedinicama koje bi učestvovale u akciji. Bogdan Crnobrnja se toga priseća:
„"Krenuli smo iz s. Zaile gdje se nalazio Štab zone. Išli smo noću i predanili u s. Janja Lipa, na cesti Daruvar-Gojilo. Jedan član Partije iz tog sela pratio nas je zatim do s. Stupovače i povezao nas s tamošnjom partijskom organizacijom. Tu sam, slučajno, naišao na Zvonka Brkića, tada terenskog partijskog radnika. Kada sam mu rekao zašto sam došao odgovorio mi je da podatke o neprijatelju u Gojilu neće biti teško pribaviti jer i tamo postoji partijska organizacija. Sutradan, nekoliko članova Partije otišlo je s tim zadatkom iz Stupovače u Gojilo. Na osnovi podataka o neprijateljskom rasporedu i naoružanju koje su oni donijeli, izrađen je plan napada, a neki članovi partijske ćelije Gojila poslužiće nam i kao vodiči u samoj akciji."[2]“Istodobno, zbog neprijateljske ofenzive na Baniju, banijske su se snage povukle na Kordun, odakle su neki prebačeni u Moslavinu. Po naređenju Glavnog štaba za Hrvatsku, krajem avgusta u rejon Moslavine prebačena su, preko Save, tri bataljona Banijskog odreda, sa zadatkom da pomognu moslavačkim i slavonskim jedinicama u daljem razvoju borbe u tim krajevima.[4]
„3-IX-1942 god. Kako još uvijek nemamo veza sa partizanima moslavačkim, jer bez veza i obavještenja ne možemo ništa da učinimo, to krećemo u pravcu njihovog vjerovatnog boravka... Stvaramo plan o akcijama i tražimo obavještenja, koja su vrlo oskudna, jer nema obavještajne službe, nema informativne službe, nema skoro ničega, iako su uslovi za sve to vrlo dobri.[5]“Početkom septembra u Moslavinu prebačeni su 7. banijska brigada, delovi I. slavonskog NOP odreda i Krajiškog proleterskog bataljona i Banijska proleterska četa.[6] 2. septembra 1942. godine, po naređenju GŠ NOP odreda za Hrvatsku, od 3, 5. i Udarnog bataljona Banijskog partizanskog odreda formiran je Operativni štab NOP odreda Banije, kasnije Sedma banijska udarna brigada.[7][8] Njena prva veća akcija bio je napad na petrolejske izvore u Gojilu.[9] 4. IX Banijci su došli u vezu s Moslavačkim bataljonom.
„4-IX-1942 god. Dolazi zamjenik komesara II zone drug Capo (Vjekoslav Janić) i traži da neko iz našeg Štaba ide u jedno selo, pošto su došli drugovi iz Slavonije radi napada na petrolejske izvore kod Gojila. Na pregovore je poslan drug Čizmek i komandant V. bataljona.[10]“
Zajedno s Slavoncima stvoren je plan za akciju na petrolejske izvore kod Gojila.[11]
„5-IX-1942 god. Slavonci su se već prebacili sa 500 partizana, sa njima zamjenik komandanta Zone, komandant i komesar I odreda. Ja odlazim sa cijelim Udarnim bataljonom u jedno mjesto blizu petrolejskih izvora. Sastajemo se sa drugovima Slavoncima i formiramo privremeni zajednički Operativni štab za izvođenje akcije na petrolejske izvore. Stvoren je plan prema kojem će Gojilo napasti naša Banijska proleterska četa sa Demonjom (o njenoj djelatnosti vam pišem na drugom mjestu) i jedan njihov bataljon. Moslavački bataljon je išao na osiguranje prema Kutini i Banovoj Jaruzi, a naš Udarni bataljon prema Garešnici.[12]“Komandant Psunjskog partizanskog odreda Vicko Antić je nakon rata pisao o napadu na Gojilo. Naglasivši da je taj zadatak Štab 3. operativne zone povjerio "Psunjskom NOP odredu i Banijskoj i Bosanskoj proleterskoj četi", on opisuje njihov prelazak sa sektora Psunja za Moslavinu:
„Poslije izvršenih vojničkih i političkih priprema jedinice su, u dvije kolone krenule u pravcu Moslavine, radi bržeg i lakšeg prebacivanja preko neoslobođene teritorije. Poslije dvije noći marša obje kolone su stigle na Moslavačku goru, gdje su se odmarale pred napad. Uto smo nenadano saznali da su se tih dana na Moslavačku goru iz Banije prebacila tri bataljona Banijskog NOP odreda sa Ninom Marakovićem na čelu, od kojih je kasnije formirana 7. banijska brigada. Odmah smo sa Banijcima uspostavili vezu i napravili plan da nam i oni pomognu u izvršenju napada na Gojilo.[13]“Bogdan Crnobrnja, koordinator akcije, je nakon rata ovako opisao finalne pripreme:
„»Neposredno pred akciju, ili još preciznije, u momentu izdavanja naređenja za napad, u sobu, gdje smo izdavali naređenje, su ušla dvojica banijskih partizana, od kojih je jedan bio komandant bataljona (zvao se Živko). Izvjestio nas je da se u blizini nalaze tri banijska bataljona, da su saznali za naš dolazak i da žele sa nama učestvovati u napadu na Gojilo. Mi smo pristali. Da ne bismo mijenjali već izvršen raspored za napad, saglasili smo se sa drugovima iz Banije da drže zasjedu na pravcu Garešnica-Vukovije (na njih je naišla manja grupa žandara koju su raspršili). To je bila sva korekcija našega plana za napad. Naša procjena je bila da snage koje su došle iz Slavonije, plus Moslavački bataljon mogu uspješno izvršiti akciju.«[2]“Narod sela Stupovača dao je sve od sebe u vrijeme partizanskog napada na Gojilo. U selu je bilo veoma živo. Prvi put se sakupilo na stotine partizana. Bio je tu operativni štab na čelu s Bogdanom Crnobrnjom-Toljom, Štab I slavonskog odreda, Banijskog odreda i Moslavičkog odreda. Bilo je mnogo partizana iz Stupovače koji su bili vodiči jedinicama. Mnogi omladinci bili su angažirani na raznim zadacima.[14]
Izvođenje akcije[uredi - уреди | uredi izvor]
U zoru 6. septembra 1942. godine partizani su izvršili napad na naftne izvore. Napad je počeo u pola pet ujutro. Banijci koji su bili umorni od duga puta dobili su zadatak da sa jednim bataljonom organizuju zasjedu prema Garešnici, sa drugim da ruše glavnu prugu Beograd-Zagreb kod Krivaje, a sa trećim da fingiraju napad na neprijateljske posade u Gornjoj Jelenskoj i Garešnici. Moslavački partizanski bataljon je bio u zasjedi prema Banovoj Jarugi. Bosanski proleteri su držali zasjedu prema Kutini. Neposredan napad na Gojilo izvršile su snage 1. i 3. bataljona Psunjskog partizanskog odreda i Banijska proleterska četa.[15]
Petrolejske izvore je branilo oko 120 domobrana i oko 30-40 njemačkih vojnika.[16] Njih je napadalo do 500 partizana.[2] Iznenadnim naletom savladana je domobransko-njemačka posada u Gojilu kod Kutine (Moslavina), i zapaljeni petrolejski izvori. U napadu su pod privremenim zajedničkim Operativnim štabom učestvovali delovi 1. slavonskog odreda, Banijska proleterska četa i delovi Krajiškog proleterskog bataljona, dok su delovi Banijskog odreda i Moslavački bataljon obezbeđivali napad prema okolnim neprijateljskim garnizonima, naročito prema Kutini i Garešnici.«[17]
Prema partizanskim izvorima je »zarobljeno 76 domobrana, pobijeno 32 Nijemca, zarobljeno 3, ubijen natporučnik domobrana, njemački zapovjednik poginuo.« Kod partizana su ostala 4 domobrana, ostali su pušteni.[18]
Izvještaji[uredi - уреди | uredi izvor]
U dnevniku Josipa Krajačića Prike, političkog komesara Psunjskog odreda, je zapisano:
„»6 IX 1942. Izvršen napad na Goilo. Napadale su snage našega I. i III. bataljona i banijska proleterska četa. Prije samog napada spojili smo se sa moslavačkim bataljonom i sa jednim banijskim koji su prilikom napada bili u zasjedi. Akcija je uspjela.«[19]“U izvještaju Operativnog štaba Partizanskog Odreda Banije stoji:
„6-IX-1942 god. Napad je izvršen ujutro u pola pet. U 7 sati i 30 minuta glavna uporišta su bila likvidirana... Naše daljnje kretanje ovisi i o direktivima od vas, od Zone, i od Glavnog Štaba Hrvatske.«[20][21]“Istoga dana organi Kotarske oblasti NDH u Kutini obavijestili Veliku župu Prigorje, čije je sjedište bilo u Zagrebu:
„»Danas u jutro oko 4 sata jedna grupa partizana brojčano jaka do 3.000 ljudi napala je na petrolejske izvore na Gojilu... Prema još neprovjerenim podacima gore pomenuta grupa partizana upustila se u borbu sa satnijom domobrana i jednim vodom njemačkih vojnika, kojima je bilo stavljeno u dužnost osiguranje pomenutih izvora. Nakon podulje borbe bili su domobranski i njemački vojnici svladani, većinom poubijani, dok ih se jedan dio spasio bjegom, a vjerovatno jedan dio zarobljen. Pošto su gornje posade bile svladane, partizani su spalili i uništili sve naprave za vađenje nafte kao dvadeset tri tornja, tankove za privremeni smještaj nafte, ostala strojarska postrojenja, dok je jedino djelomice spašena radnička kolonija. Požar je bio ogroman. Širio se velikom brzinom uz strahovitu detonaciju.«[22]“Deset dana kasnije, 16. septembra, u petnaesto-dnevnom izvještaju »Zapovjedničtva 1. oružničke pukovnije« »Vrhovnom oružničkom zapovjedničtvu« u Zagrebu ponavljaju se uglavnom podaci Kotarske oblasti u Kutini i dodaje:
„»6. rujna o.g. u 4.30 sati oko 3.000 partizana napalo je preduzeće Petrolej D. D. Gojilo (7 km. s.i. od Kutine)... U koliko se moglo utvrditi, partizani su odnieli oko 135 pušaka i 3 strojopuške. U preduzeću partizani upalili su sve tornjeve (sisaljke) nafte sa 2 tornja plina, koji još i sada gore, te su mnoge osobe našle smrt u vatri. Šteta prema procjeni njemačkih stručnjaka iznosi oko pola milijarde kuna.«[23]“Tito (Valter) je 23. septembra javio Moskvi da naftni izvori još uvek gore:
„»Kordunaški partizanski bataljoni napali su početkom septembra izvore nafte u Kutini — Hrvatska. Njemačka i ustaška odbrana je uništena a naftno polje zapaljeno i ono i sada gori. Ovo naftno polje davalo je dnevno 80.000 litara nafte, a eksploatisali su ga Nijemci.«[24]“Izvori[uredi - уреди | uredi izvor]
- ↑ Hronologija oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941 — 1945. (skraćeno: Hronologija), Beograd, 1964, str. 340.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Slavko Odić, Slavko Komarica: PARTIZANSKA OBAVJEŠTAJNA SLUŽBA, knjiga 2
- ↑ AVII, NAV-T-77, r. 1318, s. 836—922
- ↑ Oslobodilački rat naroda Jugoslavije, Beograd, I tom str. 305 (skraćeno: ORNJ).
- ↑ Zbornik dokumenata i podataka u NOR-u jugoslovenskih naroda, tom V, knjiga 7, str. 85
- ↑ Vojna enciklopedija 5/623.
- ↑ Hronologija, str. 339.
- ↑ Zbornik V/7/85.
- ↑ Vojna enciklopedija (skraćeno: VE) 1/478.
- ↑ Zbornik dokumenata i podataka u NOR-u jugoslovenskih naroda, tom V, knjiga 7, str. 85
- ↑ SZH 3/287-288.
- ↑ Zbornik dokumenata i podataka u NOR-u jugoslovenskih naroda, tom V, knjiga 7, str. 85
- ↑ Oslobodilački rat naroda Jugoslavije, Beograd, I tom str. 233.
- ↑ MOSLAVAČKI PARTIZANSKI ODRED
- ↑ Oslobodilački rat naroda Jugoslavije, Beograd, I tom str. 233.
- ↑ Oslobodilački rat naroda Jugoslavije, Beograd, I tom str. 233.
- ↑ Oslobodilački rat naroda Jugoslavije, Beograd, I tom str. 305 (skraćeno: ORNJ).
- ↑ SZH 3/227.
- ↑ Vicko Antić, Psunjski partizanski odred, »1941 — 1942. u svedočenjima učesnika NOB«, VIZ, Beograd, 1975, knjiga 12, str. 140-141. "Slavonija, III/104-105.
- ↑ Zbornik dokumenata i podataka u NOR-u jugoslovenskih naroda, tom V, knjiga 7, str. 85
- ↑ SZH 3/234-236.
- ↑ Sjeverozapadna Hrvatska u NOB i socijalističkoj revoluciji 1941-1945, Grada, knjiga 3 (skraćeno: SZH 3/...), Zagreb, 1984, str. 229.
- ↑ SZH 3/264.
- ↑ Arhiv CK SKJ CK KPJ - Kl 1942/213.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
