Narodnooslobodilačka borba Albanije
Narodnooslobodilački pokret (alb. Lëvizja Nacional Çlirimtare, skraćeno LNÇ) je bio albanski antifašistički pokret otpora u drugom svetskom ratu.
Hronologija[uredi | uredi kod]
Ta je borba počela u Albaniji zapravo još 1939. kada je fašistička Italija okupirala ovu malu sredozemnu i balkansku zemlju, svojeg neposrednog suseda na drugoj obali Jadranskog mora. Organizovane oblike dobila je ipak tek osnivanjem Komunističke parije Albanije, 8. novembra 1941. godine u Tirani.
Počeci otpora[uredi | uredi kod]
Već na početku 1942. godine albanski komunisti osnovali su diverzanske grupe, koje ubrzo prerastaju u čete. Svojim uspešnim akcijama protiv okupatora albanski partizani su sticali sve veći ugled među narodom. Pogotovo kada je leta 1942. stvorena prva oslobođena teritorija u predelima: Podgori, Opari, Skraprari, a oslobođeno je i mesto Corovode, bili su stvoreni povoljni uslovi za jači razmah oslobodilačkog pokreta. Veliku pomoć oslobodilačkom pokretu u Albaniji pružio je i CK KPJ.
Da bi se tome što delotvornije oduprle, a same na suzbijanje NOP-a Albanije pokrenule što manje snaga, okupatorske vlasti počele su reakcionarne krugove albanskih zemljoposednika i trgovaca da osnuju svoju organizaciju za borbu protiv komunističke opasnosti. Tako je nastala vojna antikomunistička oganizacija Bali Kombetar, čiji su se pojedini delovi do kraja rata borili na strani prvo italijanskih, pa onda nemačkih okupatora.
Bali Kombetar zapravo kaže: „Hajde da se organizujemo odmah, a da se borimo kasnije." Ili, kako navodi još jedan izveštaj: „Krenućemo u akciju kad se Britanci iskrcaju U Draču." LNÇ zapravo kaže: „Organizujmo se odmah i borimo se odmah. Nastavimo borbu sve dok se saveznički vojnik ne pojavi na tlu Albanije".[1]
– Saveznički izveštaj o strategiji gerile u Albaniji
Kapitulicija Italije[uredi | uredi kod]
Kada je kapitulirala Italija, Vrhovni štab NOV Albanije pozvao je italijanske vojnike da predaju oružje i da se priključe partizanima. Budući da se komandant italijanskih trupa u Albaniji, general Dalmazzo, nije odazvao ovom pozivu, nemački 21. brdski korpus razoružao je veći broj italijanskih jedinica. Sada su novi okupatori bili Nemci.
U povratku, video sam dim drugih sela u plamenu i pretpostavio sam da su ih zapalili Italijani u znak odmazde; pogrešio sam, jer sam sreo Safeta Butku i njegovu četu Bali Kombetar i oni su mi rekli da je selo koje sam video u plamenu bilo selo Barmaš i da su ga zapalili Nemci. Rekao mi je da su spalili žive žene i decu u kućama i da su ih ubijali iz puške ako bi pokušali da pobegnu; dodao je da je nemačka divizija upravo stigla u Korču iz Florine. To je bila prva vest koju smo dobili o Nemcima u Albaniji.[1]
– David Smiley, saveznički oficir o nemačkim zločinima u Albaniji, jula 1943.
Nemci su oko sebe okupili sve domaće kvislinge i organizaciju Bali Kombetar, a formirali su i monarhofašističku organizaciju Legalitet. Oni su odmah pokrenuli veće operacije protiv Narodnooslobodilačke vojske Albanije, koja je kapitulacijom Italije značno ojačala. Formirane su nove jedinice, pa je NOV Albanije pri kraju 1943. godine imao oko 20.000 boraca. U sastavu NOV Albanije borio se od kapitulacije Italije i partizanski bataljon "Boro Vukmirović", koji je nastao od političkih zatvorenika s Kosova i iz drugih krajeva Jugoslavije koji su prilikom kapitulacije Italije izašli iz albanskih logora i zavora.
„Komunističke bande, koje su u stalnom porastu, usudile su se da 18. oktobra, sa udaljenosti od 5 km, artiljerijom gađaju Narodnu skupštinu koja je zasedala u Tirani... Situacija se može dalje odvijati na potpuno sličan način kao u Hrvatskoj, ukoliko jače nemačke policijske snage blagovremeno ne zavedu red. Tito je već uspostavio vezu sa komunističkim bandama Albanije i sada se radi na jedinstvenom delovanju. Takođe i u pograničnim predelima Makedonije od nedavno Tito deluje u smislu boljševičkih odluka. Njegove pristalice ovde su ga priznale za svog vrhovnog komandanta.“[2]
– Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.
Nemačka zimska ofanziva[uredi | uredi kod]
Kada su Nemci krajem 1943. i na početku 1944. godine izvodili zimsku ofanzivu u Jugoslaviji, počeli su i operacije protiv NOV Albanije. Nemci i kvislinške formacije počinili su teške zločine među albanskim stanovništvom i na hiljade ih odveli u logore u Prištini, Mauthauzenu, Buhenvaldu i drugde. Ali i okupatorski gubici bili su znatni – 3.000 poginulih i oko 2.000 ranjenih.
Još dok je trajala nemačko-kvislinška zimska ofanziva, na tlu Albanije formirane su nove brigade NOV Albanije. U proleće 1944. godine NOP se toliko proširio da se u Permetu 24. maja 1944. mogao održati Prvi antifašistički nacionalnooslobodilački kongres. Izabrano je Antifašističko narodnooslovodilačko veće od 121 člana kao najviše zakonodavno i izvršno telo. Veće je izabralo Nacionalni antifašistički komitet od 13 članova, koji je imao sve atribute privremene narodne vlade. Doneta je odluka o uređenju nove demokratske Albanije i o zabrani povratka kralja Zogua.
25. jula 1944. godine Komunistički pokret u Albaniji rešio je, izgleda, na osnovu sopstvene odlike, da postane deo Titove organizacije. Čini se da je postojao i plan da Albanija postane samostalni član buduće jugoslovenske federacije.[3]
– Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta
Iz borbe u borbu, jer su Nemci u maju počeli novu ofanzivu, jačala je oružana snaga oslobodilačkog pokreta, tako da je u avgustu 1944. godine formiran i 1. korpus. Do novembra 1944. NOVA je imala već tri korpusa, odnosno osam divizija, otprilike 70.000 vojnika.
Antifašističko narodnooslobodilačko veće[uredi | uredi kod]
U Beratu je od 20. do 23. oktobra 1944. godine održano zasedanje Antifašističkog nacionalnooslobodilačkog veća, na kojem je odlučeno da se Nacionalni antifašistički komitet pretvori u demokratsku vladu Albanije. Odlučeno je i to da narodnooslobodilački odbori obavljaju funkciju organa vlasti, a da nacionalnooslobodilački front deluje kao opštenarodna politička organizaija.
Priroda budućeg režima u Albaniji i narodni demokratski pokret direktno su povezani sa aktivnošću i doprinosom našeg naroda u današnjem ratu. Danas, u bitkama narodnooslobodilačkog rata, odlučuje se sudbina sutrašnje Albanije. Činjenica da je većina Albanaca okupljena oko nacionalnog antifašističkog oslobodilačkog fronta; činjenica da smo organizovali slobodne izbore u najrazvijenijim regionima i održali kongres uz prisustvo predstavnika iz svih krajeva Albanije; činjenica da danas imamo antifašističko veće, koje predstavlja političku snagu naroda i albanske države; činjenica da danas imamo vojsku sastavljenu od brigada i divizija, armiju ljudi sposobnih da se odupru nemačkim divizijama i reakcionarnim bandama i da ih unište - sve to daje garanciju za trijumf demokratskog narodnog režima u Albaniji. [...] Naš narod, zajedno sa čitavim progresivnim svetom, neće dopustiti drugima, koji su ga do danas tlačili i eksploatisali, da ubere žetvu njegove krvi."[1]
Oslobođenje Albanije[uredi | uredi kod]
U tom razdoblju počelo je povlačenje nemačke grupe armija E iz Grčke, pa je NOVA morala voditi borbe protiv 21. armijskog korpusa iz te velike nemačke formacije. Najžešći okršaji vodili su se za oslobođenje Elbasana i Tirane. Iz oba grada Nemci su se povukli 21. novembra, a 29. novembra oslobođen je i Skadar. Time je cela Albanija bila oslobođena od okupatora.
Na predlog koji je dao Vrhovni štab NOVJ u završnim operacijama za oslobođenje Jugoslavije učestvovale su i 5. i 6. divizija NOVA. Zajedno s jedinicama NOVJ borile su se za oslobođenje Kosova, Crne Gore i Sandžaka, a u februaru 1945. godine prebačene su na Kosovo, gde su učestvovale u borbama za likvidaciju kontrarevolucionarnih snaga.
Statistike[uredi | uredi kod]
Po nepotvrđenim izvorima, Narodnooslobodilačka vojska Albanije stalno je angažovala oko 100.000 italijanskih, a kasnije oko 70.000 namačkih vojnika. Po istim izvorima, u borbama protiv NOVA italijanski i nemački gubici iznosili su oko 70.000 poginulih, ranjenih i zarobljenih. U toku rata živote je izgubilo 28.000, ranjeno je 12.600, a u raznim logorima je bilo 10.000 Albanaca.