Moravska misija

Spomenik Ćirilu i Metodiju ispred crkve svetog Trojstva u Žilini (Šablon:SVK)

Moravskopanonska misija braće Konstantina i Metodija predstavlja početak slovenske pismenosti i prekretnicu u prelasku Slovena na hrišćanstvo.

Njih je na poziv velikomoravskog kneza Rastislava (842.—870.) poslao vizantijski car Mihajlo III Amorisk (842. do 867. godine je vladao a bio je sin Dekapolita i Evdokije) sa zadatkom da lokalne Slovene obuče za vršenje bogosluženja na slovenskom jeziku iz verskih knjiga pisanih na slovenskom. Za potrebe tog zadatka je Konstantin sa svojim saradnicima sastavio prvo slovensko pismo glagoljicu, koristeći se znakovima izvedenim od grčke minuskule sa elementima brzopisa, posle čega su bogoslužbene knjige prevedene sa grčkog na dijalekat Južnih Slovena koji su živeli u okolini Soluna, a koji je bio razumljiv i ostalim Slovenima. Misija je svoje delovanje otpočela 863. ili 864. godine i od samog početka se suočila sa žestokim otporom germanskog sveštenstva koje je te Slovenske prostore smatralo svojim i na njemu je širilo hrišćanstvo na latinskom jeziku. Braća su svoje delovanje proširila i na Panonsku kneževinu, ali su bili primorani da već 867. godine putuju u Rim da opravdaju svoje delovanje samom papi. Tokom svog boravka su uspeli da dobiju dozvolu pape Hadrijana II (867—872) za bogosluženje na slovenskom jeziku, ali se tokom boravka Konstantin razboleo, zamonašio uzevši ime Ćirilo i umro 14.02. Metodije se 870. godine vratio prvo u Panoniju, a zatim i u Moravsku sa titulom moravskopanonskog arhiepiskopa, ali je ponovo naišao na jak otpor germanskog sveštenstva podržanog novim velikomoravskim knezom Svatoplukom I (870—894). Otpor germanskog sveštenstva dostigao je vrhunac na velikom saboru na kome je sam Metodije optužen za jeres i zatočen u Regenzburgu. Iako je 873. godine oslobeđen na insistiranje pape Jovana VIII (872—882), on je već 880. godine morao ponovo da putuje u Rim da opravda svoje delovanje. Papa mu je ponovo dozvolio da nastavi sa širenjem božije reči na slovenskom jeziku. On se posle tog vratio svom poslu, posetivši 882. godine Carigrad, da bi 06.04.885. godine umro u svojoj arhiepiskopiju. Posle njegove smrti germansko sveštenstvo uz podršku pape Stefana V (885—891) i Svatopluka uništava slovensku crkvenu organizaciju u srednjoj Evropi proterivanjem, zarobljavanjem i ubijanjem učenika i saradnika Solunske braće. Među onima koji su zarobljeni i pobijeni našao se i Metodijev nesuđeni naslednik Gorazd, ali je deo slovenskih sveštenika, među kojima su najistaknutiji Kliment i Naum, uspeo je da pobegne i nađe utočište na Balkanskom poluostrvu, na kom su nastavili rad Solunske braće. Iako je misija sama po sebi doživela potpuni neuspeh posle Metodijeve smrti 885. godine, ona je ipak indirektno postigla svoj cilj širenjem hrišćanstva među Slovenima i stvaranjem prvog slovenskog književnog jezika koji će svoj potpuni razvoj započeti tek među Južnim Slovenima, koji su neposredno pre toga primili hrišćanstvo (bugarski Sloveni 864, Srbi oko 872), zahvaljujući delovanju njihovih učenika i neposrednoj blizini Vizantije koja je politički, a samim tim i vojno, podržavala njihov rad.

Vojnopolitičke prilike pre početka misije

Prilike u Velikomoravskoj i Panonskoj kneževini

Slovenske države i širenje Moravske kneževine tokom IX veka

Na prostoru današnje Slovačke, Češke Republike, Mađarske i Austrije početkom IX veka, postojalo je nekoliko slovenskih kneževina koje su se nekada nalazile u sastavu Samovog plemenskog saveza:

• Moravska kneževina (1. na karti) u istočnim delovima današnje Češke Republike (Moravska)
• Nitranska kneževina (2. na karti) u južnim delovima današnje Slovačke sa severom Mađarske i severoistokom Austrije

Moravski knez Mojmir I (moravski knez 830—833, velikomoravski knez 833—846) je 833. godine potisnuo nitranskog kneza Pribinu (nitranski knez 825—833, panonski knez 840—861) iz njegove države i ujedinio dve države stvorivši Velikomoravsku kneževinu u kojoj je nitranska kneževina ostala kao polusamostalna udeona celina kojom je upravljao naslednik prestola. Sam Pribina se povukao u istočne delove Franačke i 840. godine je od Ludviga (843—876) dobio na upravu posede u današnjoj Mađarskoj na kojima je sa središtem na obali Blatnog jezera osnovao Panonsku kneževinu (20. na karti). Sam Mojmir je sa druge strane bio u stalnom sukobu sa istočnim delovima Franačke čija je vlastela pokušavala da svoju vlast proširi na istok. Kralj Istočne Franačke Ludvig je 846. godine uspeo da vojnom silom zbaci Mojmira sa vlasti i na njegovo mesto postavi njegovog bratanca Rastislava. Međutim Rastislav mu je uskoro okrenuo leđa i nastavio Mojmirovu politiku. Svoju vlast proširio je na okolne Čehe, Srbe i deo Polapskih Slovena, a na granici ka Istočnoj Franačkoj je radi zaštite podigao veći broj utvrda. Kralj Istočne Franačke je pokušao da ga vojnički savlada, ali mu to nije pošlo za rukom i Velikomoravska kneževina je stekla potpunu samostalnost.

Tokom tog perioda nekadašnji nitranski knez i osnivač Panonske kneževine Pribina je umro, a na prestolu ga nasleđuje njegov sin Kocelj (861—872) koji će odigrati bitnu ulogu u širenju slovenskog bogosluženja podržavanjem istog.

Prilike u Istočnoj Franačkoj (Nemačkoj)

Podela Franačke prema Verdenskom ugovoru 843. godine

Franačka država Karla Velikog (768—814) se konačno u Verdenu 843. godine raspala na tri dela:

• Zapadnu Franačku pod Karlom (II) Ćelavim (kralj 843—875, car 875—877), iz koje će se kasnije razviti Francuska
• Srednju i južnu Franačku pod Lotarom (823—855), iz koje će se kasnije razviti Italija i Lotaringija
• Istočnu Franačku pod Ludvigom, iz koje će se kasnije razviti Nemačka

Njen istočni deo je svoju ekspanziju pokrenuo ka istoku, nastojeći da učvrsti svoju nominalnu vlast nad Slovenskim plemenima oko Labe, u Panoniji i na prostoru nekadašnje Čehoslovačke. Jedan od instrumenata ekspanzije bilo je i širenje hrišćanstva preko germanskih sveštenika na latinskom jeziku uz podršku Rima. Širenje uticaja i jačanje Mojmira I širenjem na nitransku kneževinu je dobilo svojevrstan odgovor u prihvatanju prognanog Pribine i kasnijem davanju poseda južno od Mojmirove države sa jasnim ciljem stvaranja opozicije među samim Slovenima. Sa tim nastojanjima stoji i vojno zbacivanje Mojmira sa vlasti i pokušaj postavljanja marionetske vlasti oličene u Rastislavu, ali se to pokazalo neuspešnim. Germansko plemstvo je širenjem hrišćanstva preko svojih ljudi među Slovenima nastojalo da uništi ostatke rodovske zajednice među njima i rodovsko plemstvo pretvori u hristijanizovanogermanizovano feudalno plemstvo koje neće imati separatističke težnje. Vojni neuspeh da se zbaci Rastislav je najverovatnije primorao Ludviga da se poveže sa njegovim drugim susedima Bugarima sa kojima je sredinom IX veka sklopio savez, koji je indirektno bio uprt protiv Vizantije kao direktnog protivnika Bugara.

Prilike u Vizantiji

Posle niza poraza u sukobima sa Arabljanima u prvoj polovini IX veka, gubitka Krita (827), Sicilije (831) i velikog poraza kod Amoriona (iz koga je poticala tada vladajuća Amorijska dinastija) 838. godine, Vizantijsko carstvo prelazi u blagu ofanzivu kako na vojnom, tako i na diplomatskopolitičkom. Tokom vladavine Mihajla III pokreću se dve ofanzive na Egipat (853. i 859), odbijen je Ruski napad na Carigrad 860. godine, a suzbijen je i melitenski emir Omar (873).

Vizantijsko carstvo 867. godine

Na državnom planu ovaj period je obeležen usponom vizantijske kulture i obnovom carigradskog univerziteta, za šta su najodgovorniji cezar Varda koji je bio Mihajlov savetnik i de facto savladar i jedan od najučenijih Vizantinaca Fotije (858—867, 877—886), koji je za potrebe napretka Vizantije preko noći zamonašen i postavljen za carigradskog patrijarha. Njih dvojica su najodgovorniji za početak intenzivnog širenja hrišćanstva među Slovenima, kako na Balkanskom poluostrvu tako i u srednjoj Evropi. Pod indirektnim pritiskom vizantijske vojne sile bugarski kagan/knez Boris (852—889) prelazi 864. godine u hrišćanstvo i odbacuje paganizam, ali se za potrebe crkvene organizacije okreće Rimu i papi, umesto Carigradu, što pokreće niz političkih sukoba između Rima i Carigrada koji su se okončali pobedom Carigrada i ulaskom bugarske crkve u red istočnih hrišćanskih crkava na saboru u Carigradu 870. godine.

Spomenik Ćirilu i Metodiju u Ohridu, čija se kopija nalazi u Beogradu

Tokom ovog perioda, došlo je do prevrata na vizantijskom prestolu. Prvi čin bilo je Mihajlovo preuzimanje vlasti od svoje majke Teodore (regentkinja 842—856) 856. godine. Potom je usledilo uzdizanje Vasilija Makedonca (savladar 866—867, car 867—886) koji je 24.04. 866. godine, uz prećutnu dozvolu samog Mihajla, napao i ubio sa leđa cezara Vardu, posle čega ga je car uzdigao na nivo svog savladara. Završni čin u smeni dinastija na čelu Vizantije odigrao se u noći između 23. i 24.09. 867. godine posle carske gozbe kada je Vasilije sa svojim ljudima napao i ubio alkoholisanog Mihajla u carskoj ložnici i preuzeo vlast, čime je Amorijsku dinastiju, nasledila Makedonska dinastija.

Prilike u državi Bugara

Protobugari stvaraju veliku državu koja se sredinom IX veka prostire od Tise, Moravske doline i Jadrana do Crnog mora i Dnjestra kojom je upravljao kagan odnosno knez. Država je obuhvatala veliki broj pretežno slovenskog stanovništva, dok su vladajući sloj činile protobugarske rodovske starešine. Tokom vremena je izvršen proces slavizacije Protobugara, koji su bili narod turskog porekla, za koju se smatra da je okončana u IX veku.

Od Krumove (803—814) vladavine država Bugara se nalazi u nekoj vrsti stalnog sukoba sa Vizantijom, zbog čega je u stalnoj potrazi za jakim saveznikom. Zbog toga njen kagan Boris ulazi u savez sa Istočnom Franačkom sredinom IX veka. Međutim, on nije imao značajnije koristi od ovog saveza, jer je carigradska vlada demonstracijom vojne sile indirektno primorala Borisa da prvo prihvati hrišćanstvo iz Vizantije 864. godine, a potom i da crkvenu organizaciju veže za istočne tradicije, iako je više puta pokušao da se direktno poveže sa Rimom i papama.

Pređašnje misije Konstantina i Metodija

Ćirilo i Metodije ulaze u Rim sa moštima Sv. Klimenta, detalj minijature iz Mesecoslova Vasilija II, oko 1000. godine

Prva Konstantinova diplomatska misija odigrala se oko 851. godine kada je boravio na dvoru arapskog kalifa Al Mutavakila (847—861) u Samari na reci Tigru. Tom prilikom je vodio ozbiljne verske diskusije sa islamskim velikodostojnicima tokom kojih je ukazao na paganske elemente njihovih verovanja. Prilikom povratka u Carigrad, posetio je maloazijski Olimp na kome je u jednom od manastira boravio njegov brat Metodije.

Naredna misija poverena Konstantinu, vodila ga je među Hazare na poziv njihovog kagana koji je tražio predstavnike sve tri monoteističke vere da mu iznesu njihove prednosti, da bi odlučio u koju od njih će prevesti svoj narod. Na ovom putu mu se pridružio i Metodije i oni su se oko 860. godine uputili u Hazarski kaganat koji se prostirao između Crnog mora i Kaspijskog jezera preko Krima i Hersona. Tokom boravka na Krimu, braća su otkrila mošti svetog Klimenta (88/92—98/101), pape sa kraja I veka koje su poneli sa sobom. Tu se Konstantin bavio učenjem kako samarijskog dijalekta, tako i gotskog jezika, pošto je otkrio jevanđelja i psaltir koji su pisani na gotskom jeziku, ruskim slovima. Braća su svoju misiju među Hazarima uspešno obavila i prema beleškama njihovih žitija jasno ukazala na prednosti hrišćanstva nad judaizmom i islamom, posle čega su se 861. godine vratili u Carigrad.

Nastanak glagoljice i njene karakteristike

Teško je preciznije datirati nastanak prvog slovenskog književnog pisma glagoljice, ali je izvesno da se njegovom sastavljanju nije pristupilo po primanju zahteva kneza Rastislava 862. godine, već je ono, kao i veći deo crkvenih knjiga na slovenskom jeziku u tom trenutku već bio gotov. Pretpostavlja se da je rad na stvaranju glagoljice, prevođenju i prepisivanju crkvenih knjiga na slovenski jezik obavio Konstantin sa najbližim saradnicima u periodu od 855. do 862. godine. Ono što je do dan danas ostalo nerazjašnjeno je ko je pokrenuo ceo taj proces. Da li je u pitanju bila inicijativa samog Konstantina ili su mu vladajuće strukture u Vizantiji poverile taj zadatak ili je pak takva inicijativa pokrenuta od strane nekog slovenskog kneza iz srednje Evrope ili Balkanskog poluostrva nešto pre zvaničnog Rastislavovog poziva 862. godine, teško je reći. Ono što je izvesno je da kada je Rastislavova molba stigla u Carigrad, glagoljica je postojala, a proces prevođenja crkvenih knjiga na slovenski jezik je poprilično odmakao, iako nije bio u potpunosti gotov.

Glagoljica

Glagoljica po svojoj strukturi, na prvi pogled nije toliko slična grčkom alfabetu u meri u kojoj joj je slična prvobitna ćirilica koja je imala 24, od 38, znakova koji su identični grčkim slovima. Druga njena karakteristika koja se jasno uočava na prvi pogled je njena zaobljenost koja se ne nalazi ni u jednom drugom evropskom pismu, zbog čega ona pomalo podseća na koptsko ili jermensko pismo. Danas se smatra da je za osnovu glagoljice uzeta grčka minuskula sa elementima brzopisa, dok su za slovenske glasove kojih nema u grčkom jeziku upotrebljeni elementi samarićanske varijante starojevrejskog pisma, a možda čak i koptskog pisma.

Za jezičku osnovu prvog slovenskog književnog jezika koji je zapisivan glagoljicom, uzet je južnoslovenski dijalekat koji se govorio u okolini Soluna u IX veku i koji su Solunska braća poznavala odmalena. On se od običnog govornog jezika Slovena razlikovao u primeni grčke leksike, sintakse i fonetike. Danas se u nauci on naziva staroslovenskim ili starocrkvenoslovenskim jezikom.

Prvi boravak Moravskoj i Panoniji (863—867)

Knez Rastislav (ikona iz Slovačkog narodnog muzeja iz Bratislave)

Velikomoravski knez Rastislav šalje 862. godine poslanstvo, koje krajem godine stiže u Carigrad, preko koga od vizantijskog cara Mihajla III traži da mu pošalje ljude koji bi Slovenima na njima razumljivom jeziku približili hrišćansku veru, umesto dotadašnjih pokušaja germanskih sveštenika da je šire na latinskom jeziku. Mihajlo je odmah odreagovao i sa još ne u potpunosti prevedenim crkvenim knjigama poslao je Solunsku braću knezu Rastislavu. Oni su tokom 863. godine iz Carigrada, preko Soluna, Niša, Beograda, Sirmijuma, Višegrada i Nitre, stigli u Velikomoravsku kneževinu.

Rastislav ih je primio i dao im ljude za učenike, tako da su oni otpočeli obučavanje lokalnih Slovena za buduće sveštenike, paralelno sa radom na prevođenju preostalih crkvenih knjiga. Međutim već naredne godine Ludvig Nemački napada Rastislava, uspeva da ga savlada i primora na obnovu vazalnih osnova. Istovremeno je došlo do sukoba germanskog klera sa jedne i Solunske braće sa druge strane oko upotrebe slovenskog jezika u bogosluženju koju su Germani smatrali jeretičkom, jer slovenski jezik nije bio jedan od tri sveta bogoslužbena jezika (hebrejski, grčki i latinski). Iako je sukob zvanično bio oko upotrebe slovenskog jezika u bogosluženju, njegova prava pozadina bila je činjenica da su Konstantin i Metodije stvarali nacionalnu crkvenu organizaciju koja bi bila nezavisna od germanskih crkvenih organizacija pod čijim jurisdikcijama su se do tada de jure ti prostori nalazili. Ukoliko bi takva crkvena organizacija zaživela, germanski kler bio ostao bez dela prihoda, a kralju Istočne Franačke bi dodatno bio otežan pokušaj da ovlada Slovenima. Pošto nisu uspeli da suzbiju delovanje Solunske braće, germanski sveštenici su poslali papi pritužbu protiv njihovog delovanja, nazivajući ga jeretičkim, posle čega je papa zatražio od njih dvojice da dođu u Rim i opravdaju svoje delovanje.

Tako su njih dvojica 866. godine krenuli ka Rimu, ali su se prvo uputili panonskom knezu Kocelju, koji ih je pozvao da posete njegovu državu i u njoj nastave svoje delovanje na širenju hrišćanstva i među tamošnjim Slovenima. Poput Rastislava i Kocelj im je dodelio određeni broj ljudi da ih nauče i obuče za vršenje bogosluženja na slovenskom jeziku. Posle nekoliko meseci boravka kod Kocelja, oni su se uputili ka Rimu preko Akvileje i Venecije u kojoj su se ponovo našli na udaru klera koji je smatrao da je ispravno samo bogosluženje na tri sveta jezika.

Prvi odlazak u Rim (867—870)

Konstantin i Metodije predaju mošti svetog Klimenta (freska iz bazilike svetog Klimenta, Rim)

Solunska braća stižu 867. godine u Rim i tu ih svečano dočekuje papa Hadrijan II sa građanima koji su pozdravili povratak moštiju pape Klimenta, koje su braća predala Hadrijanu uz svoje zahteve da se dozvoli upotreba slovenskog jezika u bogosluženju. Hadrijan je pregledao knjige na slovenskom jeziku i dozvolio njihovu upotrebu u crkvama. Zvanični deo ove odluke ogledao se u zvaničnom posvećivanju njihovih učenika u sveštenički čin koje su obavila dva episkopa Formoza i Gondrih i koji je obavljen nad slovenskim knjigama u bazilici Svetog Petra uz pojanje liturgije na slovenskom jeziku.

Neposredno nakon toga se Konstantin razboleo i zamonašio u jednom grčkom manastiru u Rimu uzevši tom prilikom monaško ime Ćirilo (grč. Κύριλλος), što znači Gospodnji. On je nakon pedeset dana bolesti u njemu i umro 14. februara 869. godine.

Papa je posle ovoga postavio Metodija za moravskopanonskog arhiepiskopa sa sedištem u Sirmijumu i izdao mu je poslanicu koja je upućena kneževima Rastislavu, Svatopluku i Kocelju u kojoj potvrđuje svoju dozvolu za upotrebu slovenskog jezika u liturgijama napominjući da se prilikom bogosluženja prvo čita liturgija na latinskom, a tek posle na slovenskom jeziku.

Drugi boravak Moravskoj i Panoniji (870—880)

Svatopluk I sa sinovima

Metodije 870. godine dolazi u Panonsku kneževinu kod Kocelja i tu nastavlja svoj posao, sada kao novopostavljeni arhiepiskop. Međutim njegov povratak i nastavak delovanja ponovo pokreće germanski kler protiv njega, pogotovo Salcburškog, koji je svojim domenom smatrao Panoniju, i Pasavskog, koji je svojim domenom smatrao Moravsku, biskupa. Dodatna otežavajuća okolnost ležala je u činjenici da je Rastislava u međuvremenu sa vlasti, uz pomoć Ludviga Nemačkog, zbacio nitranski knez, Rastislavov bratanac i naslednik Svatopluk I koji je ovu pomoć platio vazalstvom i podrškom germanskom kleru. Samog Rastislava je predao Germanima koji su ga oslepeli i proterali u manastir u kojem je i umro 871. godine.

Germanski kler nije sedeo skrštenih ruku i nakon Metodijevog dolaska u Moravsku, oni organizuju sabor na kome je on i njegovo delovanje osuđeno kao jeres, a on kao jeretik je uhapšen i zatvoren i Regenzburg. Nakon dve i po` godine tamnovanja on biva oslobođen na insistiranje pape Jovana VIII, posle čega ponovo odlazi u panonsku kneževinu. Međutim Kocelj je umro 872. godine, a germanski feudalci su već 873. godine ovladali njom, tako da se Metodije ponovo vraća u Velikomoravsku kneževinu.

On je u njoj nastavio svoje delovanje, sada uz Svatoplukovu podršku, pošto je knez proglasio praktično nezavisnost i porterao germanski kler iz svoje države, tako da je Metodije bez većih problema upravljao svojom arhiepiskopijom u periodu od 873. do 879. godine. Međutim on je i dalje bio u sukobu sa germanskim klerom oko jurisdikcije njegove arhiepiskopije, ali i oko filoque u skladu sa tadašnjim sukobom između carigradskog patrijarha Fotija I (vidi: Fotijeva šizma) i papa o prirodi Hristovoj odnosno o tome da li Sveti Duh proizilazi samo iz Oca (Boga), kao što su smatrale istočne crkve ili i iz Sina (Hrista) kako je to smatrala zapadna crkva. Ove rasprave i stalne pritužbe germanskog klera pokreću i papu Jovana VIII koji poziva Metodija u Rim da opravda svoje delovanje, tako da se 880. godine Metodije ponovo upućuje u Rim, preko Pečuja, Nina i Ankone.

Drugi odlazak u Rim (880)

Scire vos volumus, pismo pape Jovana VIII iz 879. godine

Metodije tokom 880. godine dolazi u Rim i pred papom uspeva da odbrani svoje stavove u odnosu na optužbe koje je u ime germanskog klera izneo Vihing. Pruživši punu podršku Metodiju i njegovoj delatnosti, papa Jovan VIII je izdao povelju Industriae Tuae, kojom je odobrio upotrebu glagoljice i dozvolio bogosluženje na slovenskom jeziku, sa izuzetkom Jevanđelja, koje se na liturgijama imalo prvo čitati na latinskom, a zatim na slovenskom.

Metodijeva smrt i slom slovenskog bogosluženja

Velikomoravska kneževina na vrhuncu svoje moći pod Svatoplukom I

On se posle Rima vratio u srednju Evropu, ali se već 881. godine uputio ka Carigradu. U vizantijskoj prestonici su ga lepo dočekali patrijarh Fotije i novi car Vasilije I koji su ga podržali u njegovim nastojanjima i delovanjima i on se 882. godine preko Hadrijanopolja, Filipolja, Serdike, Niša, Beograda, Sirmijuma i Višegrada vratio u Velikomoravsku kneževinu.

Poslednje godine njegovog delovanja proveo je u povećanoj netrpeljivosti germanskog klera prema njegovom delovanju i gubljenju oslonca, kako u Svatopluku, tako i u papskoj kuriji pošto su posle smrti Jovana VIII u decembru 882. godine nove pape počele da zauzimaju negativan stav prema njemu i njegovom delovanju, dok je podrška Vizantije bila suviše udaljena i samo nominalna. On je umro 06.04.885. godine u Velikomoravskoj kneževini, odredivši pred smrt za svog naslednika jednog od svojih sledbenika Gorazda.

Međutim ubrzo posle njegove smrti došlo je do potpunog sloma slovenskog bogosluženja u srednjoj Evropi. Papa Stefan V je odbio da potvrdi Gorazda za njegovog naslednika i umesto njega za novog moravskopanonskog arhiepiskopa je postavio Vihinga koji je nekoliko godina ranije u Rimu kao predstavnik germanskog klera optuživao Metodija za jeres. Potom su usledila hapšenja, ubistva i progon učenika Solunske braće. Metodijev nesuđeni naslednik Gorazd i Lavrentije su uhvaćeni i najverovatnije ubijeni, iako ima indicija da je posle sloma Velikomoravske kneževine 906. godine Gorazd nastavio rad Ćirila i Metodija u okolini Krakova. Drugi njihovi učenici su ili proterani ili su se spasili bekstvom na jug ka Balkanskom poluostrvu i među njima su se našli Kliment, Naum, Konstantin Preslavski i Agelarije.

Posledice misije

Sveti Kliment Ohridski (ikona iz XIII ili 14. veka)

Misija Solunske braće je u osnovi doživela potpuni neuspeh pošto nije uspela da stvori čvrstu nacionalnu crkvu u Velikomoravskoj kneževini koja bi širila hrišćanstvo među Slovenima na njima razumljivom jeziku. Sa druge strane međutim, ona je odigrala presudnu ulogu u početku većeg širenja hrišćanstva među Slovenskim narodima pošto su tokom njenog trajanja stvorene crkvene knjige na slovenskom jeziku, ali i učeni kadrovi koji su bili sposobni da nastave posao Ćirila i Metodija.

Najznačajniji dometi njihovih učenika odigrali su se na Balkanskom poluostrvu na kome su oni lepo primljeni i nastavili svoj rad. U Velikoj Bugarskoj osnovane su „Preslavska“ i „Ohridska škola“. Bugarski vladar Boris Mihajlo koji je uveo hrišćanstvo u svoju državu, prihvatio je 886. godine Klimenta i Nauma i uputio ih da nastave svoj rad, Kliment u Ohridu, a Naum do 893. godine u Pliski i Preslavu, posle čega je i on nakon okončanja političkih trzavica i povratka paganizma pod Vladimirom (889 — 893) prešao u Ohrid. Završni čin delovanja misije u Bugarskoj državi odigrao se na velikom narodnom saboru 893. godine na kome je ponovo odbačeno paganstvo, a do tada zvanični grčki jezik, zamenjen slovenskim jezikom pisanim ćirilicom . Smatra se da su u periodu od 886. do 893. godine po jednima ili početkom 10. veka po drugima, na prostoru Bugarske države učenici Solunske braće, najverovatnije Kliment, stvorili drugo slovensko pismo ćirilicu, kojoj su to ime dali u spomen na njihovog učitelja i tvorca glagoljice Konstantina Filozofa koji je u monaštvu uzeo ime Ćirilo.

Sveti Naum Ohridski (ikona)

Pored Bugarske države, značajan oslonac slovenskoj pismenosti na Balkanskom poluostrvu stvoren je na prostoru vizantijske Dalmacije: u zaleđu Dubrovnika, Istri i posebno na ostrvima Krku, Cresu i Lošinju, odakle se glagoljica u 13. veku prenela i na područje susedne Senjske biskupije, a kasnije i u primorske gradove, gde su u XIV u 15. veku nastale pisarske radionice iz kojih su potekla značajna dela. Bez obzira na to što je bogosluženje na slovenskom jeziku osuđeno i zabranjeno na Saboru u Splitu 1061. godine, glagoljica se, zahvaljujući popovima glagoljašima, među Hrvatima održala dosta dugo, ponegde i do II svetskog rata. Bogosluženje na slovenskom jeziku se tokom 10. veka proširilo među Srbima, a krajem istog veka i među Rusima čiji se knez Vladimir (980—1015) krstio 988. godine u Hersonu.

Vidi još

• Konstantin Filozof
• Sveti Metodije
• Ćirilo i Metodije
• Pokrštavanje Slovena
• Kliment i Naum

Izvori i literatura

Izvori

• Kliment Ohridski, „Žitije Ćirilovo“
• Kliment Ohridski, „Žitije Metodijevo“ (odlomak) (en)
• Teofilakt Ohridski, „Žitije svetog Klimenta“ (odlomak) (en)

Literatura

• Brujić, Dragan (2005). Vodič kroz svet Vizantije. Beograd. ISBN 978-86-85275-04-3. 
• Vlasto, Alexis P. (1970). The Entry of the Slavs into Christendom: An Introduction to the Medieval History of the Slavs. Cambridge: Cambridge University Press. 
• Komatina, Predrag (2014). Crkvena politika Vizantije od kraja ikonoborstva do smrti cara Vasilija I. Beograd: Vizantološki institut SANU. 
• Nikolić, Svetozar (2002). Staroslovenski jezik I. Beograd: Trebnik. ISBN 978-86-23-70056-9. 
• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 
• Đorđe Trifunović, „Ćirilo i Metodije“, SKZ, Beograd, 1964.
• Akademija nauka SSSR Istorijski institut, „Istorija srednjeg veka I“, Naučna knjiga, Beograd 1969.