M'zab
| Dolina M'zab | |
|---|---|
 Svjetska baština – UNESCO | |
 | |
 Alžir | |
| Registriran: | 1982. (6. zasjedanje) |
| Vrsta: | Kulturno dobro |
| Mjerilo: | ii, iii, v |
| Ugroženost: | - |
| Referenca: | UNESCO |
M'zab ili Tumzabt (tumzabtski: Aghlan, arapski: مزاب) je oaza u sjevernoj Sahari, u alžirskom vilajetu Gardaja.
Nalazi se oko 500 km južno od grada Alžira i ima oko 360.000 stanovnika. Oaza se nalazi u dolini istoimenog vadija M'zab i njegovih pritoka, u njoj leži pentopolis od pet gradova i njihovih ksareva; Gardaja, Melika, Beni Isguen, Bounoura i El Atteuf. Njih su osnovale ibadijske izbjeglice od 11. do 14. vijeka, nakon što su Fatimidi u 10. vijeku srušili Rustamidsko kraljevstvo i razorili njihovu prijestolnicu Tahert.[1]
Ti ksarevi su manje više ostali gotovo isti kao i kad su građeni. Zbog njihove jednostavne, ali funkcionalne arhitekture koja se savršeno prilagodila krajoliku, te poštovanja porodične privatnosti i društvenog života zajednice, ova naselja su upisana na UNESCO-v popis mjesta svjetske baštine u Africi 1982. godine.
Historija[uredi | uredi kod]
U Mzabu živi berbersko pleme, Mozabiti, koji pripadaju većoj skupini naroda Zenata koji žive na širem području južnog Alžira. Oni se služe tumzabtskim jezikom i nekada su pisali Tifinagh pismom. Nakon arapske invazije u 8. vijeku, Mozabiti su postali muslimani Mu'tazila škole. Nakon propasti Rustamidskog kraljevstva u 10. vijeku, članovi Rustamidske dinastije odabrali su dolinu M'zaba kao mjesto svog egzila, no kako su oni bili Ibaditi (islam odvojen od sunita i šijita) najprije su poslali propovjednika Abu Bakr an-Nafusija kako bi preobratio autohtono stanovništvo. Rustamidi su od 1012. do 1350. osnovali pet utvrđenih naselja (ksara): El Atteuf (najstariji), Melika (u kojem danas živi crno stanovništvo), Gardaju (koji je danas najveći grad i administrativni centar vilajeta) i Beni Isguen (koji Berberi smatraju najsvetijim).
Naselja Guerrera i Berriane su osnovana u 17. vijeku.
Francuzi su krenuli na invaziju Alžira 1830. istjeravši Osmanlije, pa je i taj kraj Francuska anektirala 1882. u svoju prekomorsku koloniju - Francuski Alžir i vladala njime sve do osamostaljenja Alžira 1962.
I danas ovim alžirskim vilajetom dominira ibaditska kultura i uprava. Federalno vijeće sedam naselja (Majlis Ammi Said) je jedinstvena vrsta "islamske uprave" i ono donosi društvene, vjerske i kulturne odluke, kao što su veličina miraza, duljina trajanja svatova, odjeće, te odluke o izgnanstvu i karanteni (tabrija). No, ove odluke sve više ograničava središnja alžirska vlast. Gardaja je jedini od pet ksara koji su prihvatili dolazak Evropljana, Židova, Arapa i drugih stranaca[2].
Karakteristike[uredi | uredi kod]
Svaki od pet ksareva opasan je bedemom sa utvrđenom džamijom kao citadelom čiji je minaret imao i ulogu stražarskog tornja, te groblje i plantažu palmi izvan zidina[3]. Džamija je građena kao utvrda i posljednji bastion u slučaju opsade, te ima spojenu oružarnicu i skladište žita. Oko džamije izgrađene su kuće u koncentričnim krugovima, sve do niskih bedema. Svaka kuća je kvadratična ćelija standardnog oblika, koje svjedoče o ravnopravnom društvu temeljenom na poštovanju porodičnog života i očuvanju njegove autonomije i privatnosti. Ova narodna autohtona arhitektura jednostavnih formi iz 11. vijeka bazira se na principu da se arhitektura treba prilagoditi okolini, na istim maksimama na kojima se bazira i moderna arhitektura i urbanizam, a to se može prepoznati u djelima arhitekata 20. vijeka kao što su Le Corbusier, Fernand Pouillon i André Raverau. Ovakva arhitektura može pronaći širom Sahare, na mjestima koja imaju zajedničke libijsko-feničke korijene[4].
Način na koji su organizirane kuće pretpostavlja sezonsku migraciju stanovništva. Naime Mzabiti su svako ljeto provodili u citadeli okruženoj zasadima palmi i s dva suha korita vadija. Također, Mzabski sistem navodnjavanja plantaža palmi predstavlja iznimno uspješnu interakciju ljudi sa pustinjskom okolinom. Stoga su ova naselja izvanredni i originalni modeli ljudskog naseljavanja centralne Sahare.
-
Zastava Mzaba -
Mélika, mauzolej šeika Sidi Aissa -
Gardaja -
Tradicionalna arhitektura Gardaje -
Beni Izguen
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ „Encyclopedie Berbere-F08” (francuski). OpenEdition. Pristupljeno 23.2. 2020.
- ↑ The Mzab, (en) Kraljevski antropološki žurnal vol. 84. br. 1/2. siječanj-prosinac 1954. str.
- ↑ Dolina M'Zab Arhivirano 2010-12-24 na Wayback Machine-u (en) Preuzeto 22. svibnja 2011.
- ↑ Houtsma, Martijn Theodoor, "Mzab". E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913.-1936. 2., 1987., BRILL. str. 167. ISBN 90-04-08265-4.
Vanjske veze[uredi | uredi kod]
| Kazba Alžira • Utvrda Beni Hammad • Rimske ruševine Džemila • M'zab • Tasili n'Adžer • Timgad • Tipasa |  | |