Logor Metino brdo
| Logor Metino brdo | |
|---|---|
 | |
| Mesto | Metino brdo, Kragujevac |
 
| |
Logor Metino brdo u Kragujevcu je bio nemački zatvor tokom Drugog svetskog rata za pripadnike partizanskog pokreta, njihove simpatizere, Rome i Jevreje, koji su na tom mestu zadržavani, ispitivani i streljani. Podignut je radi gušenja ustanka u Srbiji krajem 1941. godine i bio je jedini koncentracioni logor u ovom delu Srbije, odnosno na teritoriji Šumadije i Pomoravlja.[1][2]
Metino brdo bilo je 2. marta 1942. godine mesto masovnog streljanja, prema nekim izvorima oko 60, a prema drugima 173 logoraša.[3] Zatvoren je iste godine.[4]
U spomen na streljane logoraše 1987. godine na Metinom brdu podignut je spomenik „Talac”,[5] rad kragujevačkog vajara Dragana Panića.[6]
Kada su Nemci i oružane formacije Milana Nedića slomili ustanak, najveći broj pripadnika jedinica D. Mihailovića se legalizovao kod vlade Milana Nedića. Sva oštrica odmazde za događaje u ustanku pala je na partizane i njihove simpatizere koji su stravično progonjeni. Zapravo, legalizovani četnici su na terenu hvatali pripadnike partizana i odvodili ih Nemcima koji su ih streljali.[7]
Odmah po slomu ustanka u Srbiji krajem 1941. godine, kvislinške vlasti su postavile po svim selima kragujevačkog okruga nove predsednike opština, koji su morali dostavljati spiskove svih muškaraca iz svoje sredine sreskim načelstvima, zatim spiskove izginulih i odbeglih u šumu. Na osnovu tih spiskova vršene su racije i pogromi. Za najveći broj uhapšenika poslednje stanište je bilo Metino brdo kod Kragujevca, gde je krajem novembra 1941. godine uspostavljen logor za zarobljene ustanike i civilne taoce.[8] Za komandanta logora na Metinom Brdu postavljen je izvesni Toza Muštiklar iz Kragujevca, poznati nasilnik i bivši četnik Draže Mihailovića koji je prišao Nediću.[9]
U logoru su postojale tri barake sa po dve osmatračnice, ambulanta i stražarnica.[3] Prema nekim izvorima, nalazio se na mestu današnjeg kragujevačkog Doma zdravlja Bresnica.[10] Osim Nemaca, u procesu zatvaranja i ispitivanja učestvovali su i domaći kvislinzi - četnici Koste Pećanca, legalizovani četnici Draže Mihailovića[11] i pripadnici pokreta Zbor Dimitrija Ljotića.[4]
Prioritet ovog logora bilo je hvatanje preostalih šumadijskih partizana i njihovih pristalica, koji su zarobljavani na različite načine. Većina boraca je bila iz okoline Rače, Topole i Aranđelovca.
Novembra 1941. godine Veroljub Lukić Čarobnjak, komandir 8. čete 3. bataljona 1. šumadijskog odreda, pao je u zarobljeništvo ljotićevcima. Prvo je sproveden u aranđelovački zatvor, a potom prebačen u Kragujevac. Streljan je na Metinom brdu marta 1942.[12]
Nakon sloma ustanka i nemačkog proglasa ustanicima da predaju oružje, u Topoli se prvi predao Panta Stojanović iz Vinče, borac 3. bataljona 1. šumadijskog odreda (rasformiranog 4. decembra 1941. godine), a za njim kao najstarijim i najpoznatijim, i ostali borci.[8] Policiji su pali u ruke gotovo svi borci devete čete, mahom iz sela Vinča, koji su se razišli po kućama. Većina ih je streljana na Metinom brdu u Kragujevcu, a Panta Stojanović je sproveden na Banjicu.[8] U ovom logoru su završili i mnogi borci Kragujevačkog partizanskog odreda. Oni su iz logora na Metinom brdu izvođeni na streljanje u većem broju, a manji deo je poslat u Banjički logor.[8]
Krajem decembra 1941. godine, četnici Radovana Stojanovića, koji je prethodno priznavao komandu Draže Mihailovića, da bi potom legalizovao odred, uhvatili su na prevaru oko 80 stanovnika takovskih sela, uglavnom bivših partizana i partizanskih saradnika. Zarobljenici su sprovedeni u zatvor u Gornjem Milanovcu, gdje su isljeđivani i zlostavljani od strane kvislinških policajaca, žandarma i četnika, u čemu je učestvovao i Stojanović. Sredinom januara 1942, više od polovine uhapšenih je pušteno kućama, dok je preostalih 35 Stojanović stražarno sproveo u Kragujevac, gdje ih je ustupio Njemcima. Prema podacima Državne komisije, njemački vojnici su 22. marta 1942. u Kragujevcu strijeljali 17 bivših partizana iz takovskog kraja.[13]
Početkom 1942. godine uhvaćen je od četnika Draže Mihailovića Gvozden Savić, opančar, i sproveden u sresko načelstvo u Belanovici, gde je zadržan u zatvoru oko četiri i po dana, pa je zatim sproveden i predat Nemcima u Kragujevac, koji su ga posle nekoliko dana streljali kao partizanskog saradnika na Metinom Brdu.[14]
Zarobljeni borci su predavani nemačkom sudu, ili prekom sudu Nikole Kalabića.
Prvo streljanje logoraša organizovano je 13. februara 1942. godine, kada je na Metinom brdu streljana grupa partizana. Najveći zločin izvršen je 2. marta 1942. godine kada je streljano, prema nekim izvorima 64, prema drugim 173, a treći tvrde da je tog dana streljano čak 276 rodoljuba.[10] Najmlađa žrtva imala je 18, a najstarija 46 godina. Toga dana streljano je i pet članova porodice Vujanović iz sela Brezovca kod Aranđelovca. Najmlađi streljani je imao samo 18 a najstariji 46 godina.
Bogdan Pešić, učitelj iz Okletca, borac 1. račanske čete Užičkog partizanskog odreda, u martu 1942. uhvaćen je i sproveden u Kragujevac, gde ga je preki sud osudio na kaznu smrti streljanjem. Streljan je na Metinom brdu u toku 1942.[15] Miodrag Mile Novaković, komesar 7. čete 1. šumadijskog partizanskog odreda, nakon povlačenja partizana iz Srbije vratio se u svoje selo, gde je zarobljen i sproveden u zatvor u Aranđelovcu, pa u Topoli. Streljan je na Metinom brdu 19. marta 1942. godine.[16]
U logoru na Metinom brdu bile su zatvorene i žene, pripadnice narodno-oslobodilačkog pokreta. Neke od poznatih logorašica bile su: Živka Žiropada (poslata u Aušvic, odakle se nije vratila), Milica Žižović (streljana), Obrenija Bečanović, Zorka Radulović (streljana), Persa Blagojević i Milica Janković.[17]
Logoraši koji nisu ubijeni u samom logoru deportovani su u Banjički logor, Staro sajmište ili u Zavod za prinudno vaspitanje omladine u Smederevskoj Palanci,[4] kao i u logore u Nemačkoj, Norveškoj i Grčkoj. Iz ovog logora odvedeni su u Banjički logor u Beogradu kragujevački Jevreji, porodica doktora Vladislava Barona.[1]
Vojne snage kvislinške vlade, tj. Srpskih dobrovoljačkih odreda (SDO), izvršili su 21. novembra 1941. hapšenje svih odraslih romskih muškaraca u Batočini. Uhapšenici su sprovedeni u zatvor u Kragujevcu i potom u logor na Metinom brdu. Zatočeni Romi su pušteni kućama nakon 37 dana.[18][19]
Logor je rasformiran u junu 1942. godine. Preostali logoraši su transportovani u logor na Banjici, gde je većina streljana.[3]
Postoje navodi da je neposredno posle Drugog svetskog rata na Metino brdo dovedena i grupa uhapšenika koji su tretirani kao „narodni neprijatelji“, te da je i tada bilo pojedinačnih ili masovnijih egzekucija.[4]
U spomen na streljane logoraše 1987. godine na Metinom brdu podignut je spomenik „Talac”,[5] rad kragujevačkog vajara Dragana Panića[6] koji je i sam tokom rata bio zarobljenik u nemačkim logorima za vojnike. Spomenik predstavlja mladića čije su ruke lancima vezane na leđima. Inspirisan je herojskim delom studenta Dragiše Banića, koji se bacio na puškomitraljeze, omogućivši time beg nekolicini svojih saboraca.[10]
- Dokumenti o izdajstvu Draže Mihailovića, knjiga I, Beograd 1945.
- Milovan Mika Milosavljević, Milorad Mile Prokić, Ilija Lala Jovanović: PREGLED ISTORIJE NARODNOOSLOBODILAČKE BORBE U ŠUMADIJI - I, 1981.
- Sima Begović, Logor Banjica, Beograd, 1989.
- Radanović, Milan (2015). Kazna i zločin: Snage kolaboracije u Srbiji. Beograd: Rosa Luxemburg Stiftung. ISBN 978-86-88745-15-4.
- ↑ 1,0 1,1 „Metino brdo”. SUBNOR. 2020-03-03. Pristupljeno 2024-10-04.
- ↑ У Другом светском рату на Метином брду подигнут логор за родољубе, једини у Шумадији (Радио телевизија Крагујевац)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 „Logor na Metinom brdu u Kragujevcu”. www.ikragujevac.com. 2014-09-25. Pristupljeno 2024-10-04.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Nikolić, Jovanka (2024-06-14). „Metino brdo: Poligon za pse i mesto stradanja”. Glas Šumadije. Pristupljeno 2024-10-04.
- ↑ 5,0 5,1 „Visit Sumadija i pomoravlje | Home”. visitsumadija-pomoravlje.rs. Arhivirano iz originala na datum 07. 10. 2024. Pristupljeno 2024-10-04.
- ↑ 6,0 6,1 Dzenopoljac, Kristina. „Spomenici”. GTO Kragujevac. Pristupljeno 2024-10-04.
- ↑ ДРУГИ СВЕТСКИ РАТ У ЧАЧАНСКОМ КРАЈУ – СУПРОТСТАВЉЕНА ТУМАЧЕЊА, ЗБОРНИК РАДОВА НАРОДНОГ МУЗЕЈА XXXV, Горан ДАВИДОВИЋ, Милош ТИМОТИЈЕВИЋ, 2005, стр. 199–249.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Sima Begović, Logor Banjica
- ↑ Vladimir Dedijer, Dnevnik I
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Nikolić, Jovanka (2022-03-30). „"Zaboravljena" godišnjica streljanja antifašista na Metinom brdu”. Glas Šumadije. Pristupljeno 2024-10-04.
- ↑ Dokumenti o izdajstvu Draže Mihailovića, knjiga I (str. 519), Beograd 1945.
- ↑ Milovan Mika Milosavljević, Milorad Mile Prokić, Ilija Lala Jovanović: PREGLED ISTORIJE NARODNOOSLOBODILAČKE BORBE U ŠUMADIJI - I
- ↑ (Radanović 2015, p. 67)
- ↑ Dokumenti iz istorije Jugoslavije
- ↑ ЛИЦА СТРАДАЛА ОД ЧЕТНИКА
- ↑ ПРЕГЛЕД ИСТОРИЈЕ НАРОДНООСЛОБОДИЛАЧКЕ БОРБЕ У ШУМАДИЈИ
- ↑ Neda Božinović, Žensko pitanje u Srbiji u XIX i XX veku (str. 205), Beograd 1996.
- ↑ Arhiv Jugoslavije, Državna komisija, 110, f. 290, s. 144-161.
- ↑ (Radanović 2015, p. 298)
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
