Kultura loptastih amfora
Kultura loptastih amfora (KLA), (Njem: Kugelamphoren-Kultur - KAK), je jedna arheološka eneolitska kultura u srednjoj Evropi iz perioda oko 3400–2800 pne. Ime joj je dao Gustaf Kossinna, po karakterističnim keramičkim loncima, sa dvije ili četiri ručke.
Prema Kurganskoj hipotezi, smatra se indoevropeiziranom, i širila se Evropom sredinom 4. milenijuma pne, predstavljajući drugi val kurganskih migracija. Potvrda za takvo tumačenje je u polu-nomadskom pastoralizmu nosilaca kulture kuglastih amfora te njihovom grobnom ritusu, ponajviše na temelju rumunskih i poljskih nalazišta, koji odgovaraju istočnoj kulturi. Još uvijek nisu završena kompletna antropološka istraživanja koja bi potvrdila teoriju. Posljednja genetička istraživanja su pokazala da ima prostora i za drugačije viđenje s obzirom na to da analize mitohondrijske DNA ukopa pod tumulom s poljskog nalazišta Kierzkowo nisu pokazale genetičku sličnost s istočnim populacijama, već onim ranijim lokalnim, što govori da su promjene i inovacije kojima se odlikuje kultura kuglastih amfora u prvom redu kulturološke.[1]
Kultura loptastih amfora bila je raširena u centralnoj Evropi, između Elbe i Visle, pružajući se na jugu do srednjeg toka rijeke Dnjestar i na istoku do Dnjepra.[2] Zapadno od Elbe, neke loptaste amfore pronađene su u megalitskim konstrukcijama. Pronađene su i u stepskom području (Volhynia i Podolia), u vremenu koje odgovara periodu 2950 i 2350. god. pne. Presijecala je Kulturu vrpčaste keramike na dva dijela. Prema jugu i zapadu dodirivala se Badenskom kulturom, a na sjeveru sa Narva kulturom.
Ekonomija se zasnivala na stočarstvu, pogotovo svinja u ranoj fazi, za razliku od Kulture ljevkaste keramike, u kojoj se uzgajalo uglavnom goveče. Naselja su rijetka, i dosad nisu iskopani temelji kuća, pa se predpostavlja da su bila privremena.
Kultura je poznata po ukopima. Sahranjivanje se obavljalo u grobnicama ukopanim u zemlju i obloženim kamenom. Sahranjivali su i životinjske dijelove, najviše svinjske čeljusti ili cijele životinje (bik). U grobove su prilagali amfore i kamene sjekire. Pronađeni su i isključivo životinjski grobovi. Pronađeni su i sekundarni ukopi u megalitske grobove.
Prema načinu sahranjivanja, s skladu sa Kurganskom teorijom, kultura je nastala kao rezultat prvih masovnih migracija iz pravca stepa, i biće osnova ta daljnji nastanak germansko - baltičkih - slavenskih naroda.
Jamna | Ruske stepe | 3300 pne | 2600 pne | |
Vrpčasta keramika | Evropa | 2900 pne | 2350 pne | |
Baden | Srednja Evropa | 3600 | 2800 | |
Amfore | Evropa | 3400 pne | 2800 pne | |
Kostolac | Podunavlje, Balkan | 3250 | 3000 | |
Vučedol[3] | Podunavlje, Balkan | 3000 | 2400 | |
Zvonasti pehari | Širom Evrope | 2800 | 1800 |
- J. P. Mallory,, Douglas Q. Adams (1997). Enciklopedija Indoevropskih kultura. Taylor & Francis.
- ↑ Tassi, F. et al. (2017). Genome diversity in the Neolithic Globular Amphorae culture and the spread of Indo-European languages. Proc. R. Soc. B 284:20171540. https://dx.doi.org/10.1098/rspb.2017.1540
- ↑ Ramona Felinger - INDOEUROPEIZACIJA U ARHEOLOŠKOM I LINGVISTIČKOM KONTEKSTU, SVEUČILIŠTE U ZAGREBU, FILOZOFSKI FAKULTET, Odsjek za arheologiju, Zagreb, 2018
- ↑ „Amra Terzić: Vučedolska kultura u Bosni i Hercegovini”. Katedra za arheologiju, Filo zofski fakultet Sarajevo , Sarajevo, 2012. Pristupljeno 9. 2. 2017.