Kosovski mit

Izvor: Wikipedija
(Preusmjereno sa stranice Kosovski kult)
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu
Srpska pravoslavna ikona Kosovske bitke.

Kosovski mit predstavlja pojednostavljenu i netačnu sliku o Kosovskom boju i povezanim događajima. Osnovu mita čini kosovski ciklus epskih pesama.

Kosovski mit se smatra jednim od ključnih srpskih političkih mitova, koji čini osnovu srpskog nacionalnog identiteta [1] i jezgro srpskog nacionalizma.[2]

Kosovski kult se temelji na mitologizaciji Kosovske bitke iz 1389. godine. Iako je Moravska Srbija u to vreme bila kneževina, jedno od temeljnih verovanja kosovskog kulta glasi da je "Srpsko carstvo" propalo na Kosovu polju.[3] Knez Lazar Hrebeljanović, nazvan "sveti car Lazar", je navodno svesno žrtvovao svoje "zemaljsko carstvo" da bi zadobio carstvo nebesko. Miloš Obilić je uzet kao uzor svetog ratnika koji daje život u borbi za pravoslavnu veru protiv muslimanskih nevernika, postajući tako stanovnik "nebeske Srbije". Nebeska Srbija je predstavljena kao nacionalno nebesko carstvo u koje nakon smrti odlaze pobožni Srbi koji daju život za veru i za Kosovo, poput Lazara i Obilića.[4]

Tokom istorije, kosovski mit je postao simbol krvave osvete svim "Turcima", odnosno muslimanima uopšte, koji su uzrok srpskog "pada".[5] Vremenom se sadržaj ovog kulta menjao, pa su nakon sloma Otomanskog carstva dotadašnju ulogu Turaka preuzeli Albanci, koji su označeni kao uzurpatori Kosova, srpske "svete zemlje".[6] Tokom rata u Bosni i Hercegovini, tradicionalna negativna uloga je namenjena Bošnjacima, koje je tadašnja propaganda proglasila "Turcima". Politička manipulacija strahom od ponovne dominacije "Turaka" je postala ideološka osnova koja je dovela do tragedije u Bosni i Hercegovini 1990-ih.[7]

Uloga kosovskog mita u politici se smatra fatalnom jer neguje iracionalne pojmove o rasnoj specifičnosti, promoviše mirenje sa sudbinom i fatalizam, zagovara nužnost žrtvovanja obećavajući "carstvo nebesko" i favorizovuje smrt nad životom.[3] Kosovski mit predstavlja jednu od glavnih prepreka prijateljskim odnosima Srba i Albanaca i ugrađen je u same temelje srpsko-albanskog sukoba.[6]

Savremena srpska istoričarka Olivera Milosavljević podseća da kosovski mit nije stvorio narod nego elita, da bi njime manipulisala.[8] Još je Ilarion Ruvarac u 19. veku pokazao da dobar deo pesama kosovskog ciklusa uopšte nisu narodne pesme. One su nastale u Crkvi i deo su crkvenih propovedi koje su pevači kasnije na svoj način uobličavali.[9]

Razvoj

Kosovski mit je deo istorijske svesti, ali njegova politička funkcionalizacija, koja istorijskom sećanju dodaje Kosovo kao oblast "u koju jednog dana treba da se vrati" vodila je i vodi u sukobe u odnosima Srba i Albanaca.[10]

– Latinka Perović

Nastanak

Adam Stefanović, Boj na Kosovu (1870).

Srpski patrijarh Danilo III (1390-1396) je neposredno nakon kosovske bitke svojim pisanjem postavio temelje kulta kneza Lazara i kosovskog mita. U narednim vekovima kosovski kult je razvijan kroz pesme kosovskog ciklusa, koje uopšte nisu "narodne" već su nastale u Crkvi kao deo crkvenih propovedi, koje su pevači kasnije uobličavali.[9]

Savremeni kosovski kult nastaje u 19. veku na temelju kosovske epike koja opevava Kosovski boj između Srba i Turaka iz 1389. godine. Na nastanak mita o Kosovu više su uticali folklor i književnost nego istorijske činjenice.[11] U vreme nacionalnog romantizma kosovska legenda postaje važan element srpskih nacionalnih osećanja, nešto što ujedinjenuje Srbe i razlikuje ih od drugih naroda. U procesu nastajanja nove srpske države kosovska legenda deluje kao faktor političke i kulturne homogenizacije.[3]

Crnogorski episkop i vladar Petar II Petrović Njegoš svojim delom Gorski vijenac (1847) na osnovu elemenata kosovske legende formuliše razrađen sistem.[12] Prema Njegoševom obrascu, srpski srednjovjekovni lideri su počinili smrtni greh razdora i nelojalnosti. Bog ih je kaznio preko poraza na Kosovu, nakon čega su Srbi pali pod tursku vlast, što predstavlja nacionalnu paralelu biblijskoj priči o padu, po kojoj je ljudski pad kazna za prvobitni Adamov greh neposlušnosti Bogu.[12] Da bi se Srbi iskupili pred Bogom, oni moraju biti jedinstveni. Glavna pretnja srpskom jedinstvu nije osvajačka turska vojska, već otrov u samom srpskom narodu, tzv. “poturice”, odnosno domaći muslimani, koji su prihvatili neprijateljsku veru.[12] Njegoš stvara kult Obilića, svetog ratnika koji daje život u borbi za veru.[2] Kao što se čovečanstvo može spasti sledeći Isusa, tako i Srbi mogu sledeći Obilića. U Njegoševom sistemu glavni neprijatelji više nisu Turci, već domaći muslimani, koji postaju ljudska žrtva kojom se iskupljuje prvorodni greh nacionalnog nejedinstva.[12] Smatra se da je Njegoš, pravoslavni episkop i vladar, podsticao kult Obilića kao "žertve blagorodne" vođen svojim državničkim rezonom.[13]

U Srbiji je do polovine 19. veka Vidovdan je bio gotovo nepoznat praznik [2] i nije postojao u zvaničnom crkvenom kalendaru.[14] Lazarev kult se slavio jedino u Manastiru Ravanica, njegovoj zadužbini, jer manastiri neguju kult svojih osnivača.[11] Tokom 19. veka započinje nacionalno-verska proslava Vidovdana i potencira se kult "svetog cara Lazara".[11] Krajem 19. vijeka Srpska pravoslavna crkva uzima za svoj praznik 28. jun, dan Svetog Vida, koji postaje jedan od glavnih elemenata srpske nacionalne mitologije.[15] Od 19. veka nadalje, kosovski mit igrao bitnu ulogu u srpskoj politici i stvaranju moderne srpske države.[5] Za njega vezivana je ideja "osvete Kosova" i on postaje temelj čitave nacionalne strategije koja se oslanjala na kosovsku mitologiju.[15] U drugoj polovini 19. veka, kada je Srbija postala međunarodno priznata kneževina, formulisani su politički ciljevi "oslobođenja zemlje predaka": Novopazarskog sandžaka, Kosova i Makedonije, od otomanske vladavine.[6] Nakon 1860-ih kosovski kult postaje centralna tema srpskog nacionalizma i opravdavajuće sredstvo za srpske zahteve prema Kosovu.[16] Česta su pozivanja na obnovu "Dušanovog carstva".[3] Pošto je veliki deo ovog prostora bio naseljen nesrpskim stanovništvom, Kosovski boj je reinterpretiran kao isključivo osmanlijsko-srpski sukob, a Albanci su poistovećeni sa Turcima i predstavljeni kao uzurpatori srpske istorijske teritorije.[6] Albanci su predstavljani kao "narod bez istorije": varvarska plemena genetski nesposobna za kulturni i politički razvoj.[6]

Kneževina Srbija i Kneževina Crna Gora, krajem 19. veka, po zvaničnoj politici koju su vodile, bile su dve srpske pravoslavne države zasnovane na kosovskom zavetu.[17] U vreme kada je kosovski mit postao "sržni nacionalni mit", uz njega će ići i borbena krilatica "Za krst časni i slobodu zlatnu!"[2] Krajem devetnaestog veka, kosovski mit je značio poziv na oružje.[18] Tadašnji crnogoranski vladar Nikola I Petrović Njegoš je 1867. godine napisao pesmu Onamo, 'namo u kojoj govori o oružanom zauzimanju Prizrena i proterivanja "vraga" odnosno "kuge" odatle:

Wikiizvor
Wikiizvor
Srpski Wikiizvor ima originalni tekst vezan uz ovaj članak:
Onamo, onamo... da viđu Prizren!
Ta to je moje - doma ću doć'!
Starina mila tamo me zove,
tu moram jednom oružan poć'.
Onamo, onamo... sa razvalina
dvorova carskih vragu ću reć':
"S ognjišta milog bježi mi, kugo,
zajam ti moram vraćati već'!"

Balkanski ratovi

Kosovski kult je naročito cvetao za vreme Balkanskih ratova, kada je Kosovo pripojeno srpskoj državi,[3] a Metohija crnogorskoj. Srbija i Crna Gora, države čije su nacionalne ideologije, kao plod dinastičkih aspiracija, bile zasnovane na kosovskom zavetu, jedva su dočekale rat kao priliku da ispune svoju želju za osvetom Kosova.[19]

U Prvom balkanskom ratu 1912. godine, srpska i crnogorska vojska su zauzele Kosovo i Metohiju protivno volji većinskog stanovništva[20], što je srpska politika tumačila kao oslobađanje Kosova i osvetu Turcima za srpski vojni poraz iz 1389. godine.[3] Javnosti je objavljeno da je zavet predaka ispunjen, i osveta na koju se čekalo pet vekova.[3] Sloganom iz Prvog balkanskog rata "Za Kosovo - Kumanovo", tadašnja pobeda nad Turskom vojskom je tumačena kao "izjednačenje u utakmici" koja traje vekovima.[21]

Poslije Kumanovske bitke 1912, koja je proglašena za "osvetu Kosova", Vidovdan se našao upisan crvenim slovima u kalendaru Kraljevine Srbije kao jedan od devet zvaničnih državnih praznika.[2] Kosovski mit je tako iz konteksta narodnih pjevača postao deo zvanične državne ideološke konstrukcije.[2]

Prvi svetski rat

Iako je mit o Kosovu najpre povezani sa srpskim narodom, do kraja 1914. je počeo da se tretira kao zajedničko kulturno nasleđe Srba, Hrvata i Slovenaca i kao dokaz da su oni zajedničkog porekla, kulture i tradicije. Kosovski mit se u to vreme širi i među drugim Jugoslovenima.

Ivan Meštrović, Vidovdanski hram.

Na otvaranju svoje izložbe u Londonu 24. juna 1915. Ivan Meštrović je istakao da svi Jugosloveni imaju svoja Kosova - Hrvatsko Kosovo je mesto gde su hrvatskog kralja Petra Svačića ubili vojnici mađarskog kralja Kolomana, dok je bosanski Kosovo mesto gde Turci su ubili kralja Stefana Tvrtka Kotromanića osvojili Bosnu. Drugim rečima, Meštrović smatra Kosovo kao simbol svih poraza u kojima su jugoslovenski narodi izgubili svoje srednjovekovne države i kao "sveto mesto" koje ih ujedinjuje. Ovaj hrvatski umetnik je dao najveći doprinos upotrebi kosovskog mita tokom rata. Još od 1907 Meštrović je započeo svoj Vidovdanski hram, zamišljen kao "hram posvećen religiji krajnjeg žrtvovanja", čiji temelj su žrtve, stubovi svi oni koji pate, a toranj pročišćene duše. Vidovdanske hram je imao cilj da ovaplotiti "večni ideal junaštva, odanosti i žrtvovanja, iz kojih naš rod crpi veru i moralnu snagu".[3] Ova velika crkva je prvi put izložena u Beču (1910), zatim u Rimu (1911), Beogradu (1912), potom u paviljonu Srbije na Bijenalu u Veneciji (1914), a zatim u Londonu (1915 i 1917), Glazgovu (1915), Bradfordu (1918) i Parizu (1919). Meštrović je izradio monumentalne skulpture kosovskih junaka (Kraljević Marko, Miloš Obilić, Srđa Zlopogleđa, itd.), koje su postala osnov za stvaranje nacionalnog stila. Jovan Dučić je verovao da se kosovski heroji mogu porediti samo sa antičkim, a Meštrovića je poredio sa Vagnerom i njegovom predstavom Nibelunškog mita.[3]

Krajem 1915, kada se srpska vojska opkoljena na Kosovu povlačila prema Albaniji, među mnogima je vladalo uverenje da je suđeno da srpska država doživi slom upravo na Kosovu. Takođe je motiv izdaje ponovo aktuelizovan, ovoga puta usmeren ka onima koji su se vratili kućama nakon propasti srpske države, ne želeći da nastavljaju povlačenje preko Albanije.[3] Tokom austro-ugarske okupacije Srbije u prvom svetskom ratu, kosovski mit je stalno bio prisutan u propagandi, književnosti i umetnosti u emigraciji. Mit je svoj novi život i novu upotrebu. Verovalo se da će srpska država poput feniksa ponovo vaskrsnuti.[3]

Plakat Dan Kosova, solidarnost sa srpskim saveznicima (1916).

Na desetine publikacija sa kosovskim temama je objavljeno među srpskim iseljenicima u SAD. U Južnoj Americi je ogranak Jugoslovenske narodne odbrane u Antofagasti, koji su vodili hrvatski iseljenici, nazvan "Kosovka devojka".[3] Narodne epske pesme kosovskog ciklusa su objavljene nekoliko puta u Francuskoj tokom rata. U jačanju kosovskog mita videla se "energija za osvetu".[3] U javnom mnjenju Kosovo je bilo najviše prisutno u Velikoj Britaniji, gde je 28. jun proglašen za Kosovo dan. To je bio povod manifestacijama u korist Srba organizovanih širom zemlje. Uoči Vidovdana 1915. u Muzeju Viktorije i Alberta u Londonu je otvorena izložba skulptura Ivana Meštrovića iz njegovog kosovskog ciklusa, koja je imala izuzetan propagandni efekat. Sledeće godine je skoro cela Britanija učestvovala u proslavi Kosovo dana. Tekst Seton-Votsona "Srbija juče, danas i sutra" je čitan u 12.000 škola i 23.000 crkava. Istog dana, Kosovski odbor, kojim je predsedavao Elsi Inglis, je organizovao službu u katedrali Svetog Pavla u Londonu, gde su govorili arhiepiskop Kenterberija i srpski episkop Nikolaj Velimirović. Podeljeno je preko 200.000 pamfleta, i oko 1.000 bioskopa je prikazalo srpske filmove.[3]

Milutin Bojić je u Solunu 1917 objavio Pesme bola i ponosa, Dragoljub Filipović Kosovske božure (Krf 1917), a zatim mladi Rastko Petrović Kosovske Sonete (Zabavnik, Krf 1917). Milan B. Nedić je objavio Kosovske noći (Bizerta 1918). Kosovo se pominje u gotovo svemu što je objavio.[3] Ova ratna poezija je inspirisana potrebom da se ponovo piše o herojskim vremenima, često u epskoj formi. Pesme pažljivo prate obrazac kosovskog mita, sa jedinom razlikom da nisu odredile izdajnika.[3] Kosovski ciklus narodnih pesama je štampan i u Francuskoj. Leo D'Orfer je nagrađen od strane Francuske akademije za prevođenje (Les Chants de guerre de la Serbie). Na jugoslovenskoj izložbi u Grafton Galeriji u Londonu krajem 1917, Mirko Rački je izlagao svoje slike majke Jugovića, devet braće Jugovića, Kosovke devojke i Miloša Obilića, a Jozo Kljaković svoju sliku Boška Jugovića (oba slikara su bili Hrvati). U to vreme, Vasa Eškićević slika Poslednji pozdrav kosovskom osvetniku, a Uroš Predić čitav serijal slika inspirisanih kosovskim mitom.[3]

Jugoslovenski ratovi

Glavni članak: Uloga srpskih medija u jugoslovenskim ratovima

Kosovski mit je ponovo iskorišćen za formulisanje srpske politike prema Kosovu 1980-tih, kada je realnost na samom Kosovu bila već odavno promenjena.[5] Srbi, koji su bili manjina na Kosovo, osjetili su se ugroženi od tamošnjeg većinskog albanskog stanovništva. Krajem 1980-tih godina, u Srbiji dolazi do ponovnog oživljavanja kosovskog mita, koji često ide zajedno sa pričom o "genocidu" nad Srbima od strane Albanaca u autonomnoj pokrajini Kosovo.[22] Svaki tamošnji incident u koji su bili uključeni pripadnici obje nacionalnosti se uskoro počeo prikazivati kao međunacionalni i kao pokušaj Albanaca da izbace Srbe s vjekovne srpske zemlje. Strah od nestanka srpske države postaje vodeća tema među srpskim intelektualcima 1980-ih i neka vrsta "psihološke mobilizacije za rat".[7] U tamošnje poremećene međunacionalne odnose se ubrzo ubacila srpska pravoslavna crkva koja izjednačava srpske probleme na Kosovu i židovske u Palestini. Tako se mitska povjest Srba počinje izjednačavati s povješću Židova. Tu tezu ubrzo usvajaju i neki političari, poput Vuka Draškovića koji 1985. godine izjavljuje: "Srbi su 13, izgubljeno i najnesretnije pleme Israela." [23] Kosovo, u skladu sa tom paralelom, počinje da se naziva svetom zemljom.[24]

Slobodan Milošević govori na Gazimestanu 1989.

Prilikom obeležavanja 600. godišnjice bitke na Kosovu, Slobodan Milošević je u govoru na Gazimestanu iskoristio simboličku moć kosovskog mita radi okupljanja masa oko svoje politike.[25] U svom govoru, on je Kosovo nazvao srcem Srbije, što je kasnije postalo široko prihvaćena nacionalistička parola. Ova proslava, na poprištu srednjovekovne bitke iz 1389, uz prisustvo svih crkvenih zvaničnika, je privremeno uspostavila jedinstvo crkve, države i različitih nacionalističkih tradicija u Srbiji.[22] Miloševićev govor na Kosovu je označio kraj zajedničke jugoslovenske ideje, a on je postao nacionalni srpski lider.[21]

Srpska pravoslavna crkva je aktivno podsticala oživljavanje kosovskog mita[26], smatrajući da se s Miloševićem ukazala mogućnost "osvete Kosova".[21] Pridružujući se Miloševićevoj političkoj mobilizaciji, SPC je 1989. godine obavila "duhovnu mobilizaciju srpstva" nošenjem zemnih ostataka kneza Lazara po "svim srpskim zemljama".[21] Crkva je prenosila mošti srpskog srednjevekovnog kneza Lazara Hrebeljanovića širom Srbije i Bosne i Hercegovine, uz veliki medijski publicitet.[26] Pored toga, započelo je masovno otkopavanje masovnih grobnica iz Drugog svetskog rata, čime je manipulisano ljudskom traumom.[7] Srbi počinju da se prikazuju kao balkanski Jevreji (večite žrtve), a propaganda se uskoro okreće ka Hrvatima koji postaju genocidno nastrojene Ustaše (kao nacisti za Židove) i muslimanima koji postaju Turci.[24] Pokušaji izjednačavanja Bošnjaka s Turcima i prizivanje vremena turske vladavine su prošli prilično hladno u samoj Srbiji, ali s određenim uspjehom među bosanskim Srbima [27]. Tvrdilo se da bi stvaranje nezavisne bosanske države rezultiralo podvrgavanjem tamošnjih Srba fundamentalističkom islamskom režimu [28]. Usled političke manipulacije, "srpski strah od nestajanja" i ponovna dominacija "Turaka" postajaju izvor agresivnosti i ideološke osnove koji dovode do tragedije u Bosni i Hercegovini 1990-ih.[7][29] Neke od lokacija kojima su prolazile Lazareve mošti su postale poprišta najkrvavijih etničkih obračuna u jugoslovenskim ratovima 1991-1999.[21] Tokom rata u Bosni i Hercegovini Srpska pravoslavna crkva je veličala ratno rukovodstvo bosanskih Srba, naglašavajući da Radovan Karadžić i Biljana Plavšić idu svetolazarskim putem.[30] Amfilohije Radović je Biljanu Plavšić nazivao kosovkom devojkom, a majku Radovana Karadžića - majkom Jugovića.

Kosovski mit i dalje igra važnu ulogu u srpskoj politici i srpsko-albanskom sukobu oko teritorije Kosova.[31] Srpski političari se i dalje služe kosovskim mitom u govorima o Kosovu, a mnogi od njih koriste pitanje Kosova da osiguraju sopstvenu političku budućnost. Tokom kosovske krize, kosovski mit je služio za obračun sa "unutrašnjim neprijateljima" odnosno sa liberalnim delom Srbije.[2]

Sadržaj

Kosovski kult postaje narodnim religioznim kultom, počinje da vrši životnu ulogu religije i postaje moralnom kičmom narodnog vitaliteta. Sva lica, predkosovska, kosovska i izakosovska stupaju na zajedničku scenu simbolskoga Kosova. Istorijsko, vremensko pada, a idejno, spiritualno pobeđuje.[32]

– Vladimir Dvorniković

Kosovska bitka

Glavni članak: Kosovska bitka

Kosovski kult nastaje u 19. veku na temelju srpske narodne epike koja opevava Kosovski boj između Srba i Turaka iz 1389. godine. Nakon Kosovske bitke moć srednjevekovne Srbije je naglo počela da opada i ona je uskoro, zajedno sa ostatkom Balkana, potpala pod tursku vlast. Kroz hronike, zapise i usmenu tradiciju legenda o Kosovu je postepeno evoluirala, i vremenom u velikoj meri premašila značaj bitke i njene posledice.[3] Tokom vekova Kosovo je postalo sinonim za propast srpske države.[3]

Kult cara Lazara

Glavni članak: Lazar Hrebeljanović
Knez Lazar Hrebeljanović, slavljen kao Sveti car Lazar.

Kosovski mit predstavlja srednjevekovnog srpskog kneza Lazara Hrebeljanovića kao mučenika za veru.[7] Prema ovom mitu, poraz na Kosovu polju 1389. godine nije bio poraz, jer ima dublji duhovni uzrok: "Car Lazar" se svesno opredelio za "nebesko" umesto "zemaljskog" carstva.[33] Knez Lazar Hrebeljanović je u Kosovskom boju svesno žrtvovao svoje "zemaljsko carstvo" da bi zadobio carstvo nebesko. Knez Lazar je time postao ovaploćenje svih onih koji su se borili za odbranu hrišćanstva i postao svetac, čiji primer treba slediti.[3] Njegov izbor je Srbe učinio "nebeskim narodom", narodom izabranim od Boga.[6] U narodnoj pesmi Kneževa večera vrši se povezivanje kneza Lazara sa Isusom Hristom.[7]

Proučavaoci mita smatraju da nema razumnih razloga za sumnju u namere kneza Lazara da na Vidovdan 1389. porazi Turke, učvrsti vlast, osigura naslednike i, dokle god i koliko god može, obezbedi sebi dug život i u njemu sva smrtniku dostupna zadovoljstva.[21] Sociolog religije Mirko Đorđević kosovki mit analizira na sledeću način:

Knez Lazar je izgubio bitku, ali vekovima se neguje vrlo jednostavan obrazac: on nije izgubio zato što nije znao da vodi politiku ili što je bio vojnički slabiji, nego zato što je izabrao Carstvo nebesko.[34]

Naučnici podsećaju da uprošćena srpska verzija Kosovske bitke naglašava samo herojstvo i mučeništvo kneza Lazara, brišući iz istorijskog sećanja činjenicu da su se protiv turske vojske na Kosovu polju zajedno sa srpskim borili i albanski i bosanski vlastelini.[35] Mitska prerada kosovskog boja takođe ignoriše činjenicu da su se na turskoj strani borili sultanovi hrišćanski vazali, među kojima i etnički Srbi.[6]

Kult Obilića

Glavni članak: Miloš Obilić
Ikona Miloša Obilića kao svetog ratnika u Hilandaru.

Miloš Obilić je legendarni junak koji je ubio turskog sultana Murata I u Kosovskoj bici. Kult Obilića je zasnovao Njegoš u Gorskom vijencu.[13][36] Miloš Obilić tako postaje uzor svetog ratnika koji je dao svoj život u borbi za veru. Smatra se da je Njegoš, pravoslavni episkop i vladar, podsticao kult Obilića kao "žertve blagorodne" vođen svojim državničkim rezonom.[13] U Njegoševom delu Obilić izrasta u neku vrstu "srpskog Supermana".[36] Miloš Obilić i Lazar Hrebeljanović u kosovskom kultu postaju oličenje srpskih vitezova koji su dali život za Kosovo u borbi protiv nevernika i tako postali stanovnici nebeske Srbije.

Obnova Carstva

Glavni članak: Dušanovo carstvo

U mitologiji pokosovskog ciklusa, izgubljeno carstvo i njegova obnova postali su ideja vodilja, bolje reći opsesija crkvenih ideologa, a kasnije i intelektualne i vojne elite. Crkva se pretvorila u društveno-političku organizaciju koja je sa državom (i vojskom) bila na istom zadatku.[37]

– Dragan Stojković

Kosovski mit je razvijen u 19. vijeku i njegov suštinski element je insistiranje na odnosno na obnovi Srpskog carstva, koje nije ni postojalo u vreme Kosovske bitke.[3] Prema kosovskom mitu, Srbi su bili originalni posednici ovog dela Balkana i njihovo veliko carstvo je ugašeno na Kosovu polju.[6] Činjenica je, međutim, da je kratkotrajno Dušanovo carstvo imalo izrazito multietnički karakter i da je propalao nekoliko decenija ranije.[6] Srbija je u doba Kosovske bitke bila kneževina, koja čak nije ni obuhvatala kosovsku oblast.

Mitsko Kosovo

Glavni članci: Kosovo, Kosovo je Srbija, i Kosovo je srce Srbije

Kosovo je Srbija, i ta činjenica ne zavisi ni od albanskog nataliteta, ni od srpskog mortaliteta. Tamo je toliko srpske krvi i srpskih svetinja, da će ono biti srpsko i kad tamo ne ostane nijedan Srbin.[38]

– Matija Bećković

Kosovo je glavni predmet obožavanja kosovskog kulta. U srpskoj političkoj mitologiji, Kosovo se redovno naziva svetom zemljom.[39][40] Srpski nacionalistički autori prikazuju Kosovo kao obećanu zemlju Srba, poput Jerusalima za Jevreje. Kosovo se takođe prikazuje kao državni centar u hiljadugodišnjoj istoriji srpskog naroda.[19] Međutim, mnogi autori to osporavaju, navodeći da je Kosovo u sastavu Srbije bilo mnogo kraće i da nikada nije bilo državni centar - centar srednjevekovne Srbije je bila Raška a novovekovne Šumadija.[20][41]

Srpski nacionalisti Kosovo nazivaju srcem Srbije. Srpska pravoslavna crkva mitsko Kosovo poistovećuje sa Lazarevom glavom.[42] Sociolog religije Mirko Đorđević smatra da Kosovo o kojem oni govore ne postoji u stvarnosti već je ono imaginarna, odnosno fiktivna teritorija.[41]

Nebeska Srbija

Glavni članak: Nebeska Srbija

Od kneza Lazara i Kosova Srbi prvenstveno stvaraju nebesku Srbiju, koja je do danas sigurno narasla u najveću nebesku državu.[43]

– Episkop Jovan Velimirović
Nebeska Srbija, pravoslavna ikona. U donjem desnom uglu Draža Mihailović kao Hristov vojnik.

Nebeska Srbija je jedan od ključnih pojmova srpske nacionalne mitologije.[4] Nebeska Srbija predstavlja neku vrstu nebeskog carstva u koje nakon smrti odlaze pobožni Srbi koji daju život za veru i za Kosovo, poput Miloša Obilića i cara Lazara.

Mit o "nebeskoj Srbiji" je nastao radi objašnjenja srpskog vojnog poraza u bitci na Kosovu, tako što su Srbi navodno izabrali duhovno spasenje umesto vojne pobede. Naglašavajući posvećenost nebeskom carstvu i obećavajući obnovu srpskog carstva, ovaj mit je pomogao Srbima da podnesu vekovnu dominacije stranih sila. Nakon što su konačno zbacili tursku vlast i povratili državnost u 19. veku, Srbi zadržavaju ovaj mit u vidu osećanja superiornosti nad svojim susedima ("Srbi kao nebeski narod") i sudbinske predodređenosti da postanu dominantna sila u Balkanu.[4] Ovaj mit je podstican od strane srpskih političkih i verskih vođa, pisaca i umetnika, te je široko prihvaćen u Srbji.[4]

Sveti rat

Glavni članak: Sveti rat

U kosovskoj mitologiji, rat se povezuje sa spasenjem Srbije.[7] U cilju obnove srpske države, kosovski mit je naglašavao razliku između pravoslavnih i nevernika, odnosno potlačenih hrišćana i muslimanskih okupatora.[3] Kosovski mit se ispoljavao kao mešavina patriotizma i mržnje prema onima koji su urok "pada": Turci, muslimani i srpski "izdajnici".[44]

U srpskoj političkoj mitologiji, u kontekstu srpsko-albanskog sukoba, Albanci su vremenom zamenjeni za Turke, koji su krivi za propast srpske države 1389.[44] Kosovski mit je postao simbol sveopšte krvave odmazde protiv svih "Turaka", odnosno muslimana uopšte, a sukob je iz oblasti politike, ekonomije i istorije prebačen u bezvremenu oblast mita.[5] Kosovsku mitologiju karakteriše kružno shvatanje vremena, što podrazumeva neprestano ponavljanje srednjovekovne bitke u savremenosti.[22]

Kosovska mitologija operiše "srpskim strahom od nestajanja", duboko ukorenjenim u narodu kojim su vladale strane civilizacije gotovo pet vekova.[7] Ova trauma se najviše ispoljava kao "strah od ponovne dominacije drugog", a posebno kao strah od ponovne dominacije "Turaka" (Albanaca, Bošnjaka, muslimana, itd.).[7]

Elementi mita

Profesorka Ljubinka Trgovčević identifikuje sledeće elemente kosovskog mita[3]:

  • odmazdu, odnosno "osvetu za Kosovo", što podrazumeva obnovu srpske države na teritorijama gde je nekada postojala i proterivanje "nevernika", odnosno Turaka i muslimana.
  • mučeništvo i žrtvovanje za veru i slobodu, što podrazumeva potpunu žrtvu, sve do smrti, a zauzvrat nudi obećanje "nebeskog carstva", večnu slavu i sećanje. Podstiče se smrt na bojnom polju, nasuprot životu sa neprijateljima.
  • motiv izdaje, koji služi kao opravdanje za poraz, jer sugeriše da neprijatelj nije bolji ni hrabriji, već je uzrok poraza izdaja. Za izdajnika je proglašen Vuk Branković, što nema nikakvo istorijsko utemeljenje. Ovaj motiv je upozorenje savremenicima da treba pripadati većini, u suprotnom sledi anatema i trajno isključenje iz zajednice.
  • slavu i večno pamćenje, kao obećanje svima koji slede legendarne primere: junacima koji prihvataju žrtvu i heroizam (poput kneza Lazara i Miloša Obilića), majkama koje podižu sinove za rat (kao majka braće Jugovića), devojkama i sestrama koje leče junačke rane (kao Kosovka devojka), itd.

Aleksandar Ćirić smatra da su za političku upotrebu kosovskog mita ključna tri elementa[21]:

  • opredeljenje za mučeništvo ("carstvo nebesko"),
  • samoubilački podvig (Miloš Obilić na ubija Murata)
  • izdajstvo (uprkos stvarnoj istorijskoj ulozi Vuka Brankovića)

Kritike

Mnogi analitičari u kosovskom mitu vide glavnu prepreku objektivnom sagledavanju stvari, pa i sopstvenog nacionalnog interesa:

Nadežda Petrović, Kosovski božuri (1913).

Kolektivna zadojenost kosovskim mitom, višeslojnom kompleksnošću i neprijateljstvom prema svim “Turcima” (muslimanima) i naročito prema Šiptarima je tako snažno mentalno otrovala većinu Srba da su kolektivno postali nesposobni da objektivno sagledaju stvarnost u vezi sa Kosovom i time i sopstveni nacionalni interes.[20]

– Anton Bebler

Kada obični Srbi nauče da misle racionalnije i humanije o Kosovu, i kritičkije o nekim svojim nacionalnim mitovima, svi narodi Kosova i Srbije će imati korist - ne ponajmanje i sami Srbi.[45]

– Noel Malcolm

Miodrag Popović je još ranih 1970-ih naglašavao paganska obeležja kosovskog kulta (odmazda, danak u krvi, klanje, viktimizacija i oživljavanje herojskog poretka), koji u sebi ima destruktivni potencijal tipičan za razuzdane mitske impulse.[2]

Srpski filozof Radomir Konstantinović smatra da apsolutizacija kosovskog mita (kao i svakog drugog mita) vodi netrpeljivom nacionalizmu, pa i krajnjoj njegovoj konsekvenci, nacizmu.[2] On smatra da srpski nacizam nije importovan iz njemačkog nacionalsocijalizma, vec je krajnji izraz shvatanja koje u svemu što je stvaralačko i individualno vidi "otpadnistvo od sebe".[2]

U proglašavanju Srba "nebeskim narodom" neki vide koren rasizma.[6]

Izvori

  1. ↑ Kosovski mit i srpski nacionalni identitet
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Dragan Nikolić, Mitski poremećaj svijesti
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 3,20 3,21 3,22 Ljubinka Trgovčević, The Kosovo Myth in the First World War
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Branimir Anzulović, Heavenly Serbia: from myth to genocide
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Sonja Biserko, COLLAPSE OF THE KOSOVO MYTH
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 „Branka Magaš, The curse of Kosovo”. Arhivirano iz originala na datum 2010-01-29. Pristupljeno 2009-12-11. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 7,7 7,8 Heavenly Serbia: From Myth to Genocide
  8. ↑ Kosovski mit stvorila je elita
  9. ↑ 9,0 9,1 O ideološko-političkom obrascu u SPC
  10. ↑ „Latinka Perović, Pomirenje Srba i Hrvata i Srba i Albanaca”. Arhivirano iz originala na datum 2010-01-03. Pristupljeno 2009-10-21. 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Noel Malcolm: KOSOVO, BITKA I MIT
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Alexander Greenawalt, Kosovo Myths: Karadžić, Njegoš and the Transformation of Serb Memory
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Novak Kilibarda, USMENA KNJIŽEVNOST CRNE GORE
  14. ↑ 15/28. jun je bio posvećen proroku Amosu.
  15. ↑ 15,0 15,1 Zvezdan Folić: KOSOVSKI MIT U PROJEKCIJAMA SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE
  16. ↑ Otpor okupaciji i modernizaciji
  17. ↑ Srpsko-Crnogorsko raskršće
  18. ↑ http://www.bbc.co.uk/serbian/koreni_sukoba_4.shtml Poziv na oružje
  19. ↑ 19,0 19,1 „Dusan T. Batakovic, KOSOVO AND METOHIJA: A HISTORICAL SURVEY”. Arhivirano iz originala na datum 2017-08-02. Pristupljeno 2009-11-13. 
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Anton Bebler, Propuštena prilika
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 21,5 21,6 Aleksandar Ćirić, Narcizam malih razlika[mrtav link]
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Florian Bieber, Nationalist Mobilization and Stories of Serb Suffering[mrtav link]
  23. ↑ Vuk Drašković: Pismo izraelskim piscima
  24. ↑ 24,0 24,1 David MacDonald: Globalizing the Holocaust: A Jewish ‘useable past’ in Serbian Nationalism Arhivirano 2022-01-09 na Wayback Machine-u, University of Otago New Zealand
  25. ↑ Naši mitovi i nacionalni elitizam[mrtav link]
  26. ↑ 26,0 26,1 „Jovan Byford, Sećanje na vladiku Nikolaja Velimirovića u savremenoj srpskoj pravoslavnoj kulturi”. Arhivirano iz originala na datum 2008-11-21. Pristupljeno 2009-10-19. 
  27. ↑ Karadžić s Edvardom Limonovom kod Sarajeva[mrtav link]
  28. ↑ „Izjava Radovana Karadžića”. Arhivirano iz originala na datum 2007-08-20. Pristupljeno 2010-06-03. 
  29. ↑ [1] Arhivirano 2006-10-14 na Wayback Machine-u Komentar novinara Petara Lukovića o preživljavanju ovog mita
  30. ↑ „Zašto se u crkvi šapuće, II deo”. Arhivirano iz originala na datum 2021-03-05. Pristupljeno 2011-10-23. 
  31. ↑ Zašto je kosovski mit toliko prisutan u savremenoj Srbiji
  32. ↑ Раде Дацић, Митско схватање нације и рат
  33. ↑ Reč "carstvo" se ovde upotrebljava simbolički, jer je Srbija u to vreme bila kneževina.
  34. ↑ Mirko Đorđević, analitičar Srpske pravoslavne crkve
  35. ↑ Miroslava Malešević, Nasilje identiteta[mrtav link]
  36. ↑ 36,0 36,1 „Boris Dežulović, Znanost protiv Obilića”. Arhivirano iz originala na datum 2010-11-03. Pristupljeno 2010-06-03. 
  37. ↑ Antiratne i mirovne ideje u istoriji Srbije i antiratni pokreti do 2000. godine
  38. ↑ „Rekli su 1989”. Arhivirano iz originala na datum 2010-01-05. Pristupljeno 2009-11-02. 
  39. ↑ Jeremy Bowen diary: Kosovo v Palestine
  40. ↑ CRISIS IN THE BALKANS: SERBIA; At Site of the Serbs' Identity, Fears Over Albanians' Wrath
  41. ↑ 41,0 41,1 „Zašto se u crkvi šapuće, II epizoda”. Arhivirano iz originala na datum 2005-05-25. Pristupljeno 2009-12-12. 
  42. ↑ „Косово је глава Лазарева”. Arhivirano iz originala na datum 2009-07-15. Pristupljeno 2009-12-12. 
  43. ↑ Srpska strana rata, Radmila Radić, Crkva i "srpsko pitanje", Beograd - Zrenjanin, 1996.
  44. ↑ 44,0 44,1 „The Kosovo myth”. Arhivirano iz originala na datum 1999-05-08. Pristupljeno 2009-12-12. 
  45. ↑ Noel Malcolm, Kosovo: A Short History, New York University Press, 1998. pp. 355-56

Vidi još

Vanjske veze

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Kosovski_mit&oldid=41859752