Kasnoantička bazilika u Vrbi, Glamoč

Kasnoantička bazilika u Vrbi, nalazi se na podrušju opštine Glamoč, Bosna i Hercegovina. Na sjednici komisije za očuvanje nacionalnih spomenika održanoj 21. do 24. novembra 2011. godine, bazilika je proglašena za nacionalni spomenik BiH. Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović (predsjedavajući) i Ljiljana Ševo.

Današnje naselje Vrba leži na diluvijalnoj terasi Borak, na cesti Glamoč-Livno, nekih pet do šest kilometara jugoistočno od Glamoča. Na istom mjestu nalazilo se rimsko naselje Salvium, municipalni centar, po kojem se nazivao i njegov teritorij. Grad je postepeno prihvatao rimska obilježja (groblje, hram rimskim bogovima), a svakako i tabernu (gostionica) pored puta koji je prolazio zapadnom stranom puta.

Arheologija

Salvium je istraživao Ivo Bojanovski od 1974. do 1976. godine u tri kampanje. Svi fragmenti bili su predani u Centar za zaštitu spomen - obilježja „Ivo Lola Ribar “u Glamoču. Nakon istraživanja sve je bilo pripremljeno za konzervaciju, ali zbog imovinsko-pravnih odnosa do konzervacije nije došlo. O konzervaciji se vodilo računa i tokom arheoloških iskopavanja, tako da nisu obrušavani zidovi i podovi, osim najnužnijeg. Iz istih razloga iz zidova nisu vađeni manji arhitektonski fragmenti. Zbog istih razloga ostala je neistražena i masovna grobnica kod zapadnog ulaza u baziliku.

Stari bogovi propadaju sa hristijanizacijom koja ovdje počinje u 4. stoljeću, a prvi hramovi su podignuti u 5. i početkom 6. stoljeća. Na saboru u Saloni 533. ovo je područje priključeno biskupiji u Kninu.

Opis

Bazilika u Vrbi spada među veće objekte ove vrste na području BiH (28,50 x 19,10 m). Tipološki pripada tzv. bosanskom tipu crkvene građevine. Takvih crkava bilo je i na velikim zadinarskim (kraškim) poljima. Kasnoantičke bazilike u Bosni i Hercegovini imaju nekoliko zajedničkih osobina, koje se mogu smatrati i tipičnima. Sve su relativno manjih dimenzija, gotovo kvadratične, s nizom pobočnih prostorija, tako da je prostor za vjernike bio manji.

Građene su uglavnom neuredno, od spolija sa starijih građevina i poganskih nadgrobnih spomenika. Bile su obično orjentirane u pravcu istok-zapad. Tlocrti ovih bazilika niti u jednom slučaju ne pokazuju pravilnost.

Bazilika u Vrbi je bila dvoranska crkva, po dubini podijeljena u tri dijela: narteks, naos i prezbiterij, odnosno sanktuarij, koji se na istočnoj strani završavao polukružnom apsidom. Na sjevernoj strani bile su smještene pomoćne prostorije, među kojima i krstionica s izdignutom „kamenicom“ za krštavanje, dimenzija 1,60x1,20 m.

Po relativno skromnim ulomcima arhitektonske plastike, bazilika je bila siromašno opremljena kamenim namještajem. Iskopan je veći broj ulomaka od miljevine, za koje se može pretpostaviti da su pripadali opremi same bazilike. Među njima je osam fragmenata ukrašenih znakom latinskog križa (crux capitata), više većih i manjih segmenata od stubova raznih promjera (16,18 i 20 cm), ulomci pragova, konzola, doprozornika i drugih elemenata. Također, nađeno je sedam ulomaka oltarne menze i više fragmenata njenih nogara, među kojima su bile tri s neobičnim geometrijskim ornamentom po cijeloj površini.

Zidana grobnica nalazila se u jednoj od sjevernih prostorija. Raka je bila oblika sanduka, koji je sa sve četiri strane bio obložen dobro obrađenim pločama, debljine 9 cm. Na kraćim stranama ploče su bile utorene u one koje su pokrivale duže strane. Pod je također bio pokriven pločama, a pod glavom i nogama pokojnika nađeni su kameni „jastuci“ kao oslonac istih. Dužina grobnice iznosila je 2,00, širina 0,50 i dubina 0,735 metara. U njoj je bila pokopana samo jedna osoba. Uz skelet je nađena samo jedna fibula s povijenom nogom, i to u visini desnog ramena pokojnika.

Literatura

• Enver Imamović, Ranohrišćanske bazilike u Bosni i Hercegovini