Kapadokijski oci

Kapadokijski oci su značajne ličnosti u istoriji hrišćanskih crkvenih otaca, za čiju teologiju mnogi u katoličkoj i pravoslavnoj crkvi smatraju da je superiorna u odnosu na antičku filozofiju. U "kapadokijske oce" ubrajaju se Vasilije Veliki, Grigorije Niski i Grigorije Nazijanski, carigradski patrijarh. Oni su nastojali da pokažu kako hrišćani mogu na ravnoj nozi raspravljati sa obrazovanim paganima u grčkom svetu te da hrišćanska vera, premda usmerena protiv mnogih ideja Platona, Aristotela i drugih grčkih filozofa, predstavlja gotovo naučni pokret u čijem se središtu nalazi zacelivanje ljudske duše i njegovo sjedinjenje s bogom, a što se najbolje ogleda u konceptu monaštva. Ova tri "kapadokijska oca" značajno su doprinela definisanju Svetog trojstva na drugom vaseljenskom saboru 381. godine i nikejskog simbola vere koji je na tom saboru formulisan.

Vasilije Veliki

Vasilije iz Cezareje (330–379), nazvan Veliki, prvi je u redu velikih pisaca i učitelja koje zovu crkvenim ocima, pa se i ta književnost zove patristička. Rodio se kao sin uglednog retora, paganina, a hrišćaninom ga je učinila majka. U Akademiji u Atini upoznao je Grigorija iz Nazijanza sa kojim je zatim neko vreme živeo u pustinji, a onda je postao arhiepiskop u rodnoj Cezareji Kapadokijskoj. Ostavio je dva krupna dogmatska spisa: Protiv Evnomija i O svetom duhu, gde precizira učenje o Svetom trojstvu, ali rešava i neka gnoseološka pitanja u teološkom smislu. Takođe je napisao preradu Liturgije i monaška Pravila, homilijarno tumačenje Svetog pisma (Šestodnev i dr.) te veliki broj pisama. Sačuvan je i njegov govor upućen mladima o tome koje koristi mogu imati od proučavanja starogrčke književnosti: tu je svoje prihvatanje antičke grčke književnosti obrazložio tvrdnjom da je ona korisna gde god podupire i razvija moralne vrednosti. Vasilijev grčki jezik je pod uticajem druge sofistike, sa obilnom primenom retorskih stilskih sredstava.

Grigorije iz Nazijanza

Vasilijev prijatelj Grigorije iz Nazijanza (oko 338–390) je nakon života u pustinji postao episkop Nazijanza u Kapadokiji a zatim kratko vreme bio i arhiepiskop Carigrada. Kao crkveni radnik bio je manji od svog prijatelja, ali ga kao književnik nadmašuje. Bio je izvrstan govornik, izraz mu je snažan i slikovit. Pisao je crkvene govore (homilije), pisma i pesme. Vizantinci su ga nazivali "hrišćanskim Demostenom". Pesnička inspiracija Grigorijeva služila je i kasnijim crkvenim pesnicima kao izvor za vlastita nadahnuća (npr. Jovanu Damaskinu, Kozmi Majumskom i drugima). Svu svoju teologiju izrazio je kroz čista književna ostvarenja, traktate nije pisao (Besede o Logosu, Pesma o sebi). U govoru O bekstvu (od episkopske dužnosti) daje idealnu sliku duhovničke službe.

Grigorije iz Nise

Mlađi brat Vasilija Velikog, Grigorije iz Nise (335–oko 394), episkop u maloazijskom gradu Nisi, plodniji je kao pisac i najveći filozof među Kapadokijcima. Njegova Velika katiheza jeste, posle Origenovog dela O načelima, jedna od prvih teoloških sistematizacija, a u spisima Protiv Evnomija, Protiv Apolinarija i Protiv duhoboraca, zatim u epistolarnom spisu Avlaviju – o tome da nema tri boga, i najzad Protiv sudbine i dijalogu O duši i vaskrsenju, razvija jedan krupan teološki sistem, oplođen pored neoplatonizma i autentičnim Platonovim idejama. U delu Grigorija Niskog oseća se književnoistorijski kontinuitet jedne tradicije koja polazi od Origena. Kao i u delima Atanasija, Vasilija i Grigorija iz Nazijanza, u spisima Grigorija Niskog raspoznaje se i jedan drugi tip teološke književnosti, literatura obuzeta moralnim i psihološkim problemima asketskog preobražaja ljudskog bića. Grigorije Niski, zajedno sa Grigorijem iz Nazijanza, unosi u teologiju i neke pojmove koji će bitno uticati na razvoj koncepcija istočne monaške mistike, kao što je pojam "oboženja" i sl.