Kamene kugle u Kostariki
| Svjetska baština UNESCO-a | |
 | |
 Kostarika | |
| Registriran | 2014. (38. zasjedanje) |
|---|---|
| Vrsta | Kulturnpo dobro |
| Mjerilo | iii |
| Referenca | UNESCO |
Kamene kugle u Kostariki prvi put su otkrivene početkom 1940-ih, tokom poljoprivrednih radova kompanije United Fruit u regiji Delta Diquis, na jugu Kostarike. Prve značajne arheološke podatke objavila je Doris Z. 1943. godine, a kasnije i S.K. Lothrup 1963. godine. Kugle se prvenstveno nalaze u delti rijeke Diquis, ali su primjerci pronađeni i na otoku Isla del Caño, oko 30 km od obale, zatim na lokacijama u blizini Golfita, u zaljevu Golfo Dulce na jugu Kostarike. Pronađeno ih je sedam, a sve su premještene na kratke udaljenosti od svojih predkolumbovskih konteksta. Najveća je imala promjer od oko 120 cm.
Kugle su prepoznatljive po svojoj savršenosti, broju, veličini i gustoći, te položaju na originalnim lokacijama. Njihova očuvanost od pljačke tokom vijekova, koja je zadesila veliku većinu arheoloških nalazišta u Kostariki, pripisuje se debelim slojevima sedimenta koji su ih držali zakopane vijekovima.[1]
Već tokom radova na krčenju šuma radi sadnje banana, kugle su oštećivane mašinama, vatrom i padanjem divovskih tropskih stabala. Godine 1948. godine, primijećeno je njihovo propadanje zbog izloženosti naizmjeničnoj toplini, hladnoći i kiši (do 35 stepeni C u hladu zimi, a mnogo toplije na suncu). Ispod uzgajanih stabala banana kamene kugle su primale naizmjenično svjetlo i sjenu, a sedmično su natapane sistemom za navodnjavanje kada nije padala kiša.
Mnoge manje i srednje kugle su premještene kako bi ukrasile parkove i vrtove. Do danas se mogu vidjeti širom Kostarike u starijim kućama, vrtovima, parkovima i kako ukrašavaju službene javne zgrade, bolnice i škole. Na ovaj način ih je ukradeno 95%. U Kostariki, ovi spomenici su sveprisutni "statusni" markeri.
Prijetnja opstanku je pogrešno vjerovanje da sadrže blago. Mnoge su raznesene ili razbijene zbog vjerovanja domaćeg stanovništva da sadrže zlato. Djelomično, to je bilo zato što su neki tvrdili da je zlato pronađeno u blizini kugli.
Neki vjeruju da se kugle mogu datirati čak 12.000 godina unazad. Nije moguće odrediti starost radiokarbonskom analizom, jer su kugle izrađene od neorganskog materijala. Najbolji način za njihovo datiranje je stratigrafskim kontekstom i povezanim artefaktima. Prilikom iskopavanja jedne kamenu kuglu koja se nalazila u sloju tla odvojenom od temeljnog, pronađena je keramika tipična za kulturu Aguas Buenas (200. p.n.e. - 600. n.e.). U tlu neposredno ispod ove kugle pronađena je slomljenu glava oslikane ljudske figurice polihromnog tipa Buenos Aires, datirane u period 1000-1500. n.e. Pronađeni primjerci povezani su sa željeznim alatima. To sugerira da je kugla napravljena negdje između 600. i 1500. n.e.
Kamene lopte su 2023. god. upisane na UNESCO-ov popis mjesta svjetske baštine u Kostariki kao simbol tradicije i drevne mudrosti. 2[2]
Svjetsku baštinu čine četiri arheološka nalazišta (Finca 6, Batambal, El Silencio i Grijalba-2) smještena u delti Diquís na jugu Kostarike u naseljima iz predkolumbovskog perioda. Lokaliteti sadrže umjetne humke, popločane površine, grobna mjesta i, što je najznačajnije, kolekciju kamenih kugli, promjera između 0,7 m i 2,57 m, čije značenje, upotreba i proizvodnja ostaju uglavnom misterija.
Upotreba kugli i dalje je predmet velikih nagađanja. Jedni smatraju da se kugle mogu posmatrati u kontekstu s drugim društvima koja su oblikovala i pomicala veliko kamenje (Olmeci, neolitska Evropa, Polinezija itd.) i da su kugle bile postavljene u astronomski značajnim poravnanjima.
- Stone, Doris (1977). Čovjek iz predkolumbovskog doba. Harvard University Press,.
- Lothrop, Samuel (1963). Arheologija u Delta Diguis. Peabody Museum Press, Cambridge, Massachusetts - Ova monografija se zasniva na terenskom istraživanju provedenom krajem 1940-ih, kada je još uvijek postojao prilično veliki broj sfera. Lothrop je procijenio da ih je poznato najmanje 300, veličine od nekoliko centimetara do preko dva metra u promjeru..
- „Predkolumbovske kamene lopte predstavljaju nacionalni simbol”. www.nacion.com. Pristupljeno 19. 5. 2025.(en)
- „Kamene lopte, ko ih je pravio, kada, kako?”. www.nacion.com. Arhivirano iz originala na datum 2010-03-29. Pristupljeno 19. 5. 2025.(en)
- ↑ „Kamene lopte u Kostariki”. UNESCO. Pristupljeno 19. 5. 2025.
- ↑ „Lista Svjetske baštine u Kostariki”. UNESCO. Pristupljeno 19. 5. 2025.
