Kajsija
| Kajsija | |
|---|---|
| |
| Status zaštite | |
| EN[1] | |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | Plantae |
| Divizija: | Magnoliophyta |
| Razred: | Magnoliopsida |
| Red: | Rosales |
| Porodica: | Rosaceae |
| Rod: | Prunus |
| Podrod: | Prunus |
| Sekcija: | Armeniaca |
| Dvojni naziv | |
| Prunus armeniaca | |
| Sinonimi | |
|
Armeniaca vulgaris Lam. | |
Kajsija ili marelica (lat. Prunus armeniaca, tur. kayısı), takođe poznata po imenu „marelica“, je kontinentalna koštuničava voćka koja zajedno sa šljivama, bademima, breskvama, višnjama i trešnjama pripada rodu Prunus familije Rosaceae.
Poreklo i status kajsije[uredi | uredi kod]
Centar nastanka i prirodni areal ove vrste teško je definisati, usled rane domestifikacije (3 milenijum pne.)[2]. Kajsije najverovatnije potiču iz predela srednje Azije i severoistočne Kine, iz oblasti u blizini ruske granice. Moguće je da prirodni areal vrste obuhvata i Korejsko poluostrvo i Japan. Kajsija, iako to njeno botaničko ime sugeriše, ne potiče iz Jermenije. U Jermeniju su kajsije stigle posle 3000 godina, šireći se duž Puta svile. Odatle su je Rimljani, oko 70. godine pre nove ere, proširili po celoj Evropi[3].
Danas, divlje (nedomestifikovane) jedinke kajsije rastu u veoma malim grupama u Kini, Kazahstanu, Kirgiziji i Uzbekistanu[1]. Usled male brojnosti ovih populacija, vrsta Prunus armeniaca smatra se ugroženom.
Uzgojene sorte kajsija raširene su širom planete. Najbolje uspeva u oblastima sa blagom, mediteranskom klimom, usled čega se u takvim oblastima intenzivno komercijalno uzgaja.
Opis[uredi | uredi kod]
Kajsija raste kao žbun ili nisko drvo, visoko 8–12 m, sa stablom prečnika do 40 cm. Oblik krošnje je okrugao, ponekad pljosnat. Kora stabla je tamnosiva, uzdužno ispucala. Mlade grane i lisne drške su često crvenkaste boje. Listovi su ovalni, dugi 5–10 cm, široki 5–8 cm, sa špicastim vrhom, zaobljenom bazom i nazubljenom ivicom. Lisne drške su duge 2–4 cm.
Cvetovi imaju kratku cvetnu dršku, pa često imaju izgled sedećih cvetova. Razvijaju se usamljeno ili u parovima, najčešće pre listanja biljke. Prečnik cveta je 2—4,5 cm. Cvetna loža i čašični listići su dlakavi, krunični listići su bele do bledoružičaste boje, dugi 11–15 mm. Kajsija je samooplodna, retko stranooplodna biljka (auto-inkompatibilni su na primer kultivari 'Riland' i 'Perfection'). Najvažniji oprašivač je pčela.
Plod je koštunica, podseća na malu breskvu, prečnika 1,5—2,5 cm, žute do narandžaste boje, ponekad i crvene na strani izloženoj suncu. Jedno seme se nalazi unutar tvrde koštice. Diploidni broj hromozoma je 2n=16.
Proizvodnja i upotreba[uredi | uredi kod]
Prema statističkim podacima iz 2005. godine, najviše kajsija se proizvodi u Turskoj (390.000 tona godišnje[4]), Iranu (285.000) i Italiji (232.000). U Srbiji postoji 1,7 miliona sadnica kajsije, a godišnja proizvodnja je oko 40.000 tona[5]. Kajsije se obično prerađuju i prodaju kao sušene, dok se u Srbiji najviše koriste za proizvodnju sokova, džemova i kompota. Sem za potrebe ishrane stanovništva, kajsija se koristi kao dekorativna vrsta, a njeno drvo je visokih mehaničkih i dekorativnih kvaliteta[6].
| suva kajsija Nutritivna vrednost u 100 g | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Energija 240 kcal 1010 kJ | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Percentages are relative to US recommendations for adults. Source: USDA Nutrient database | ||||||||||||||||
U Srbiji se uzgajaju sledeće sorte kajsija[7]:
- Ambrozija (S. Ambrogio), poreklom iz Italije
- Breda, poreklom iz Holandije
- Domaća rana, domaća sorta
- Kečkemetska ruža (Kecskemeti rozsa), poreklom iz Mađarske
- Krupna rana, domaća sorta
- Mađarska najbolja (Ungarische Beste), poreklom iz Mađarske
- Holubova (Holubova Merunka), poreklom iz Čehoslovačke
- Rakovski, poreklom iz Austrije
- Crvena rana, domaća sorta
-
svež plod kajsije
-
suve kajsije
-
semena kajsije
Hranljiva vrednost i sastav ploda menjaju se sušenjem ili termičkom obradom. U sastav ploda ulaze pojedini vitamini, kao i tanini. Jedinjenja poput pojedinih terpena (mircen, limonen, geraniol i dr.) i kiselina daju prijatnu aromu plodu. Najzastupljenija kiselina u plodovima kajsije je limunska kiselina.
Sem ploda, i seme kajsije se koristi u prehrambenoj industriji, najčešće kao zamena za seme badema. Od ovog semena se spravlja italijanski liker amareto, kao i amareti biskviti. Ulje iz semena kajsije se ponegde upotrebljava kao jestivo ulje. Semena sadrže cijanogene glikozide, koji oslobađaju cijanid, usled čega su otrovna ako se upotrebljavaju u većim količinama.
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ 1,0 1,1 Participants of the FFI/IUCN SSC Central Asian regional tree Red Listing workshop, Bishkek, Kyrgyzstan (11-13 July 2006) 2007. Armeniaca vulgaris. In: IUCN 2007. 2007 IUCN Red List of Threatened Species. <www.iucnredlist.org>. Pristupljeno 11. juna 2008.
- ↑ Huxley A. (ed) 1992. New RHS Dictionary of Gardening 1: 203-205. Macmillan ISBN 0-333-47494-5
- ↑ Rieger M. 2006. Introduction to Fruit Crops. Haworth Press. ISBN 1-56022-259-X
- ↑ The tendencies of Apricot producers
- ↑ „Brendovi Srbije”. Arhivirano iz originala na datum 2007-10-28. Pristupljeno 2009-06-23.
- ↑ Jovanović B. 1972. Rod Prunus L. U: Flora SR Srbije IV. SANU: Beograd.
- ↑ Bulatović S. 1972. sorte kajsije koje se gaje u SR Srbiji. U: Flora SR Srbije IV. SANU: Beograd.
Eksterni linkovi[uredi | uredi kod]
- kajsija u bazi podataka: USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network - (GRIN) [Online Database]. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland.
- II International Symposium on Apricot Culture and Decline Arhivirano 2008-06-02 na Wayback Machine-u
- III International Symposium on Apricot Culture and Decline Arhivirano 2006-05-05 na Wayback Machine-u
- IV International Symposium on Apricot Culture and Decline Arhivirano 2009-04-23 na Wayback Machine-u
- V International Symposium on Apricot Culture and Decline Arhivirano 2009-09-25 na Wayback Machine-u
- VII International Symposium on Apricot Culture and Decline
- VIII International Symposium on Apricot Culture and Decline Arhivirano 2009-06-11 na Wayback Machine-u
- IX International Symposium on Apricot Culture and Decline Arhivirano 2008-10-28 na Wayback Machine-u
- X International Symposium on Apricot Culture and Decline Arhivirano 2008-05-13 na Wayback Machine-u
- XI International Symposium on Apricot Culture and Decline Arhivirano 2009-06-25 na Wayback Machine-u
- XII International Symposium on Apricot Culture and Decline Arhivirano 2008-11-04 na Wayback Machine-u