Jama

Jama je tip pećine sa jednom ili više vertikalnih geomorfoloških formacija (šupljina) u kraškom reljefu, nagiba 45—90°. Od ostalih podzemnih kraških oblika odvaja ih činjenica da je visinska razlika između ulaza i najniže točke (dna jame) veća od duljine vodoravnih kanala.

Kraški reljef je sastavljen isključivo od karbonatnih stijena (kalcijevog karbonata (CaCO3) ili magnezijevog karbonata (MgCO3)) na koje voda ima ključni uticaj. Najčešće su predisponirane nekom tektonskom aktivnosti (pukotina, rasjed), koju voda kasnije produbljuju i oblikuje u skladu sa lokalnim morfološkim, pluviometrijskim i klimatskim karakteristikama. Jame su i nekadašnje vrtače koje su izgubile svoju hidrogeološku funkciju.

Najdublje jame na svijetu su: Reseau Jean Bernard (1535 m) i Systeme de la Saint Martin (1341 m) u Francuska; Sneznaja Pešćera (1402 m) u Rusiji; Puerta de Illamina (1338 m) u Španiji; Sistema Huatla (1246 m) u Meksiko.^[1]

Varijante

Zvekare - plitke jame koje se završavaju na dnu manjom dvoranom u vidu pećine. Tipski primjer je Stara Zvekara kod Užica.
Bezdani - jame sa jednostavnim kanalom, znatne dubine, koji se na dnu završava neprohodnom pukotinom. Tipski primjer su jame na kraškoj površi Valožje na Suvoj planini. Na Grmeču je istraženo 15 jama, među kojima su: Jojnikovac s istraženih 460 m (svojevremeno najdublja jama u Jugoslaviji), Jama Grmeč s 237 m, Čatrnja 115 m, Dvogrla 112 m, Kaluđerica u Skakavcu 100 m, Gorana 81 m, Brezno iza Šiljatog Šljemena 80 m. i druge. Posljednja je istražena Riponjina jama, 70 m, sa ukrasima smještenim na tri nivoa. ^[2]
Poseban tip kraških jama su i snježnice i ledenice. Snježnice su jame u kojima se tokom zime gomila snijeg i zadržava u njoj zahvaljujući slaboj cirkulaciji vazduha i niskim temeperaturama. Ledenice su jame u čijim najdubljim delovima su temeprature tokom cijele godine negativne, pa se stvara led. Tipski primeri su Dobra Ledenica, Zla Ledenica i Gaura Frnđefund na Kučaju.
Salomne jame - Nastaju urušavanjem krečnjačkih slojeva duž pukotina potkopanih erozijom. Ovakve jame su najčešće manjih dubina i na dnu se nalazi obrušeni materijal u vidu kupe. Tispki primer je jama Padirak u Francuskoj.
Ponori - Ove jame su karakteristične po tome što se u njima gube površinski tokovi rijeka. Ovo su vrlo česti kraški oblici. Najbolji primjeri su Slivlje u Nikšićkom polju i Ivkov ponor na Beljanici.
Sifonske jame - Predstavljaju ascendentne kanale i inversne krake velikih sifona podzemnih rijječnih tokova. Usled velikog hidrostatičkog pritiska voda se u njima kreće uzlazno i izbija na površini u vidu snažnog vrela. Sifonske jame se prema intenzitetu isticanja vode dijele na stalne i periodske. Tipski primjer je čuveno vrelo Vokliz u Francuskoj. Poznati su vrelo rijeke Mlave, Žagubičko vrelo i vrelo na planini Čvrsnici čije vode prave povremeni vodopad Veliki Movran, najveći u Bosni i Hercegovini.^[3]