Jabuka (Pančevo)

Za ostale upotrebe, v. Jabuka (razvrstavanje).

Jabuka
Opštinska kuća, sagrađena 1901.
Grb
Osnovni podaci
Država	Srbija
Pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Južnobanatski
Grad	Pančevo
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	6181
Gustina stanovništva	125,12 st./km²
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	79 m
Površina	49,4 km²
Jabuka Jabuka (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	26201
Pozivni broj	013
Registarska oznaka	PA

Jabuka (mađ. Torontálalmás, nem. Apfeldorf) je seosko naselje koje se nalazi na teritoriji grada Pančeva, u Južnobanatskom okrugu Autonomne Pokrajine Vojvodine, u Republici Srbiji. Prema konačnim rezultatima popisa stanovništva iz 2011. godine, u Jabuci živi 6181 stanovnika. Jabuka je danas nezvanično poznata kao naselje u Srbiji sa najvišim postotkom etničkih Makedonaca i kao njihovo važno kulturno središte u Vojvodini.

Istorija

Katolička crkva porušena 1955.

Prvi pisani podaci datiraju iz 1385. godine. Jabuku su osnovali srpski ribari koji su na levoj obali Tamiša pronašli jabukovo drvo i pod njim sagradili prve kuće. Prema podacima iz daleke 1928. godine još u praistoriji na ovom prostoru postojalo je naselje sa dva razvojna perioda (Vinčanska i Starčevačka kultura). Sa sigurnošću se može reći, da između 1660—1666. godine Jabuka nije postojala kao naseljeno mesto. Posle velike seobe Srba na ovim prostorima ponovo se naseljava srpsko stanovništvo zajedno sa delom makedonskih naseljenika. U doba Marije Terezije od 1763. a naročito 1765. i 1766. godine izvršena je nemačka kolonizacija Jabuke. Najstariji spomenik u Jabuci je veliki kameni krst koji se i danas nalazi u ulici Žarka Zrenjanina, spomenik datira iz 1788. godine i prema istorijskim podacima podigli su ga oni koji su se bežeći pred Turcima sretno vratili u Jabuku. U vreme austrougarske vladavine u ovim krajevima mesto dobija ušoren izgled kakav i danas ima. 1901. godine izgrađena je kapela „Svetog Dimitrija“ koju su izgradili pripadnici Rumunske pravoslavne crkve koju sve do današnjeg vremena koriste svi u Jabuci. 1912. godine izgrađena je Osnovna škola a sve do Drugog svetskog rata Jabuka ima status Opšine. U Jabuci je postojala velika Rimokatolička crkva koja je izgrađena 1792. godine a posle rata srušena a na njenom mestu izgrađena je nova školska zgrada.

Spomen kompleks Stratište

Između dva svetska rata i pored doseljavanja iz Like, Bosne i Crne gore i dalje je najbrojnije Nemačko stanovništvo. Početkom 1925. godine registrovana je i zemljoradnička zadruga. Kada je u pitanju drugi svetski rat Jabuka nosi ime (mađ. „Torontálalmás“ ) (nem. Apfeldorf ) Od 1941. do 1944. godine na mestu Stratište po naredbi šefa policije Pančeva ubijeno je više od deset hiljada Srba, Roma i Jevreja. 1945. godine izgrađena je spomen piramida a u novije vreme i veliki spomenik sa spomen kućom. 1945. započinje kolonizacija Jabuke.

Iz svih krajeva tadašnje Jugoslavije pristižu porodice sa samo naj osnovnijim sredstvima za život. Najviše kolonista je iz Krivopalanačkog ali i drugih krajeva Makedonije. Prilagođavaju se životu u ravnici i zajedno sa starosedeocima i kolonistima iz drugih krajeva „Jugoslavije“ počinju da grade noviju istoriju Jabuke.

Kultura

Osnovnu školu „Goce Delčev“ danas pohađa 498 učenika a odmah uz školsku je i zgrada sportske hale izgrađena tokom devedesetih.

Poslednjih nekoliko godina u Jabuci funkcioniše udružene građana makedonske nacionalnosti „Jabuka“, Udruženje Roma „Crni Biseri“ što svakako pokazuje multietničnost ove sredine. Pri Domu kulture duži niz godina radi i kulturno-umetničko društvo „Vasil Hadžimanov“ sa preko 200 članova koji godinama predstavljaju Jabuku na mnoštvo festivala širom Srbije i Makedonije. Od 2000. godine grupa entuzijasta osnovala je pozorištance „Mali Princ“ u kome naši najmlađi upoznaju sve lepote dasaka koje život znače. Od 2002. godine organizuje se svakako najveća turističa manifestacija „Bubafest“ na kojoj ljubitelji starih buba pokazuju koliko pažnje posvećuju svojim četvorotočkašima. Vreme održavanja bubafesta vezano je za prvu subotu u maju.

Od avgusta 2008. godine organizuje se dečja likovna kolonija, a u povodu seoske slave i etno festival hrane „Grafče-tavče“. Od 1945. g. Jabučani svake godine proslavljaju seosku slavu svetog Iliju i kroz istoriju su ugostili mnogo značajnih ličnosti iz kulturnog i političkog života zemlje.

Sport

U selu radi i jedan od starijih fudbalskih klubova u ovom delu Banata koji je osnovan 1936. godine a od 1950. nosi ime OFK „ Jugoslavija“ ovaj sportski kolektiv danas se takmiči u Prvoj A južnobanatskoj ligi.

Od 1959. godine postoji i rukometni klub „Jabuka“ koji je do devedesetih nosio ime „Goce Delčev“ i iznedrio mnoštvo talentovanih rukometaša. Danas se takmiči u Drugoj ligi Srbije grupa „Sever“ 1974. godine osnovan je ženski rukometni klub „Jabuka“ pa se slobodno može reći da je Jabuka predstavljala jedan od rukometni centara ovog dela Vojvodine. U ŽRK „Jabuka“ svoje prve rukometne korake napravila je i aktuelna reprezentativka Srbije, Biljana Balać. Od 1995. godine u Jabuci radi ŽRK „Jabuka 95“ koja se danas takmiči u Drugoj ligi Srbije grupa „Sever“. Osamdesetih i devedesetih godina sa uspehom se takmičio i odbojkaški klub „Jabuka“. Posle nekoliko godina zastoja od nedavno ponovo radi i šah klub „Jabuka“. Svi ovi kolektivi su kroz istoriju okupljali mlade i osvajali veliki broj odličija na seoskim olimpijadama širom Srbije. Poslednjih godina budi se i ekološka svest Jabučana pa je u pripremi i projekat uređenja priobalja Tamiša na kome će najverovatnije biti izgrađen sportski centar koji bi koristili ne samo Jabučani već i njihovi gosti.

Privreda

Stogodišnja kuća u Jabuci

Od 1945. godine u Jabuci postoji i radi zemljoradnička zadruga koja je sve do devedesetih bila nosilac privrednog razvoja mesta. U periodu industrijalizacije Pančeva mnogo Jabučana sa poljoprivrede prelazi u industriju i mesnim samodoprinosom izgrađuje sve vitalne objekte u Jabuci. 1954. godine izgrađena je električna mreže, 1961. godine Dom kulture „Kočo Racin“, koji je i danas nosilac svih kulturnih zbivanja u Jabuci. 1963. godine pored stare Jabučani grade novu školsku zgradu a asfaltni put Jabuka je dobila 1967. godine. Dok su ulice asfaltirane početkom osamdesetih. Jabuka je i danas veliko gradilište, u poslednjih nekoliko godina posle dužeg vremena dobili su put do deponije, kapelu, započeta je izgradnja hrama „Svetog Ilije“, izgrađena nova zdravstvena stanica a trenutno su u toku radovi na igradnji kišne i fekalne kanalizacije. Svesni svojih prirodnih potencijala Jabučani ubrzano rade i na uređenju buduće privredne zone Jabuka, koja bi uposlila sve kapacitete kako poljoprivredne tako i sektor usluga.

U Jabuci od 1946. godine postoji Dom za lica ometena u razvoju (u početku ratno sirotište), u domu koji nosi naziv “Srce u Jabuci“ trenutno živi 180 korisnika, pri domu radi i sportsko društvo za lica ometena u razvoju, čiji su članovi uspešno predstavljali Srbiju i na mnogim takmičenjima u inostranstvu. Njihove vitrine krasi i nekoliko medalja sa evropskog prvenstva u fudbalu koje je održano ove godine u Švajcarskoj i Lihtenštajnu. Jabuka krupnim koracima grabi ka razvijenim urbanim sredinama i svi u mestu se nadaju da će projekat privredne zone omogućiti još brži razvoj privrede u Jabuci.

Demografija

Prema popisu iz 2002. bilo je 6.312 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 6.598 stanovnika).

U naselju Jabuka živi 5.035 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 37,9 godina (37,0 kod muškaraca i 38,7 kod žena). U naselju ima 1.807 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,41.

Stanovništvo u ovom naselju veoma je nehomogeno.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 4392 1953. 4623 1961. 5245 1971. 5453 1981. 6453 1991. 6598 6441 2002. 6614 6312

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			3224	51.07%
Makedonci			2054	32.54%
Jugosloveni			307	4.86%
Rumuni			79	1.25%
Mađari			27	0.42%
Romi			24	0.38%
Slovaci			15	0.23%
Hrvati			14	0.22%
Crnogorci			12	0.19%
Bugari			9	0.14%
Slovenci			2	0.03%
Rusi			2	0.03%
Muslimani			2	0.03%
Nemci			1	0.01%
nepoznato			17	0.26%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	13			7
80+	48			50
75-79	53			96
70-74	86			126
65-69	96			145
60-64	150			138
55-59	182			167
50-54	313			253
45-49	304			307
40-44	247			204
35-39	193			206
30-34	249			219
25-29	266			209
20-24	258			249
15-19	246			220
10-14	202			182
5-9	176			164
0-4	145			143
prosek	37.0			38.7

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 810 946 1173 1310 1669 1870 1807

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 224 366 330 496 208 127 36 11 5 4 3.41

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 2704 968 1588 95 47 6 2596

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 568 1597 359 64 8

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	1265	123	-	3	621	31	120	84	19	85
Ženski	720	69	-	-	212	8	5	129	44	18
Oba	1985	192	-	3	833	39	125	213	63	103
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	3	24	53	18	25	29	-	-	27
Ženski	10	21	25	42	106	19	-	-	12
Oba	13	45	78	60	131	48	-	-	39

Literatura

• Izvori: Monografija Podunavske oblasti 1812-1927 sastavio dr, Vladimir Margan biv. Predsednik Oblasnog odbora Komesar Oblasne Samouprave, objavljeno (1927) „Napredak Pančevo,,
• Istorijiski preglad Podunavske Oblasti Banatski deo napisao:Feliks Mileker bibliotekar i kustos gradske biblioteke i muzeja u Vršcu 1928 g.
• Heimatortausschuss Jabuka. In: Heimatbuch der Ortsgemeinde Jabuka, (Ludwigshafen 1990.)
• Sastavio od Pisanih tragova, Letopisa, po predanju o selu, nastanak sela ko su bili Doseljenici čime su se bavili meštani?: M. Marina „Letopisi"Banatskih mesta, Period od 1712 do 1999g.
• Napomene.

U uvodnom delu prikazan je kratak istorijski pregled ovog područja od praistorijskih vremena do ulaska Banata u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Najveći prilog u ovom delu čine ,Letopis Jabuke-Pačeva i trudio se da ne propusti nijednu važnu činjenicu u prošlosti opisivanih mesta koje se prvi put pojavljuje u ovom obliku, verujemo da ćemo zadovoljiti već dosta raširen interes za proučavanje prošlosti naših Banatskih naselja.

Inače Monografija Podunavske oblasti (Pančevo, 1929) koju je sastavio dr Vladimir Margan i Feliksa Milekera sačinjena je od tri dela i predstavlja i danas jedno od nezaobilaznih dela za proučavanje Banata

• Preporučena Literatura *Feliks Mileker „Letopisi“
• Sadržaj literatura:[1]

Spoljašnje veze

Jabuka (Pančevo) na Wikimedijinoj ostavi

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)
• Poslednja folksdojčerka iz sela Jabuka dovodi Švabe svake godine („Večernje novosti“, 20. oktobar 2013)