Jovan Damaskin
Jovan Damaskin (grč. Ἰωάννης Δαμασκήνος, lat. Iohannes Damascenus, oko 676–749) bio je sirijski monah i prezviter. Rođen je i odgojen u Damasku, a najverovatnije je umro u manastiru Mar Saba, jugoistočno od Jerusalima. Jovan Damaskin bio je vizantijski polihistor koji se bavio pravom, teologijom, filozofijom i muzikom. Pored teoloških spisa, napisao je i himne koje su još uvek u upotrebi u pravoslavnim manastirima širom sveta.
Epoha ikonoklazma (8–9. vek) izazvala je pojavu izvesnog broja velikih teoloških pisaca, od kojih je nesumnjivo najveći upravo Jovan Damaskin. Ono što je za Jovana karakteristično jeste potpuna zavisnost od dotadašnje crkvene, ortodoksne tradicije. On "ništa svoje neće reći, već samo ono što su pre njega rekli mudri i sveti ljudi". I mada bi se zbog toga u prvi mah mogla dovesti u sumnju njegova duhovna samostalnost i književna ličnost, Jovan je vrlo značajna i svojevrsna pojava u vizantijskoj teologiji. Poreklom je iz jedne bogate hrišćanske porodice u Damasku; Jovanov otac bio je visoki finansijski funkcioner Kalifata. Prvih godina 8. veka Jovan postaje monah u manastiru Sv. Save (Mar Saba) kod Jerusalima, zatim sveštenik i teološki savetnik jerusalimskog patrijarha. Tu razvija bogatu književnu delatnost.
Njegova uloga u formiranju Oktoiha, jedne od glavnih liturgijskih knjiga vizantijske crkve, koje su u isto vreme i veliki pesnički zbornici, svakako je odlučujuća, mada je Jovan bio samo reformator, a ne i prvi sastavljač Oktoiha. Jovan je uz to ne samo reformator Oktoiha nego i redaktor kanona kao pesničke forme: skrativši ga na tri do četiri strofe (tropara) uz irmos kao nosioca teme u svakoj odi, dao mu je konačnu strukturu. Bio je veoma plodan pesnik; poznati su i danas njegovi kanoni za praznike Hrista i Bogorodice, kao i važnijih vizantijskih svetaca, uključujući i kanon ispevan u čast njegovog slavnog pesničkog prethodnika, Romana Meloda. Tri kanona (za Božić, Bogojavljenje i Pedesetnicu) piše u jampskom trimetru, vraćajući se, za trenutak i ne sasvim dosledno, starogrčkom načelu kvantiteta.
Damaskin je značajan i kao dogmatičar i polemičar. On piše protiv nestorijanaca i jakovita, manihejaca, a najvažniji apologetsko-polemički spis uperen je protiv ikonoboraca. Glavno mu je dogmatičko delo, i ujedno najznačajnije Jovanovo delo uopšte, Izvor saznanja (Πηγὴ γνώσεως). Ono se sastoji od tri manje celine: filozofskih glava, tzv. Dijalektike, koja je neka vrsta filozofsko-terminološkog uvoda u teologiju; kratkog pregleda istorije jeresi, i na kraju, Tačnog izlaganja pravoslavne vere. Dijalektika se posmatra kao sluškinja teologije i služi za teorijske i praktične potrebe da bi zasnovala dogmu i da bi obarala jeresi. Ovo je najpotpunija ortodoksna dogmatika patrističkog doba. Tu je skupljena celokupna patristička tradicija, i ovo se delo može porediti s kasnijom Sumom Tome Akvinskog. Jovan je veliki sistematičar, i njegova je lična odlika upravo u tom objedinjavanju crkvene tradicije.
Pored toga, sačuvani su manji dogmatsko-polemički spisi: tzv. Institutio elementaris (nacrt dijalektike), više simbola vere, mnoge rasprave sa različitim jeresima, kao npr. sa nestorijancima, monofizitima, monotelitima, manihejcima, jedan spis protiv islama, kao i tri čuvena govora protiv ikonoklasta, čija je teološka argumentacija bila odlučujuća za celokupnu teologiju pristalica ikona. Treba spomenuti i etičke i asketske spise, pri čemu je problem autorstva tzv. Sacra Parallela (Τὰ ἱερά) još uvek nerešen, kao i čitav niz hagiografskih dela. "Tacno izlaganje pravoslavne vere", kao jedno od najvaznijih dela prepodobnog Jovana Damaskina, objavljeno je 2008. godine na srpskom jeziku (prevod: Slobodan Prodic)
Eksterni linkovi[uredi | uredi kod]
- Catholic Encyclopedia
- Britannica Concise Encyclopedia
- Catholic Online Saints
- Details of his work
- Excerpt from John Damascene
- "Apologia Against Those Who Decry Holy Images" at the Internet Medieval Sourcebook
- A Philosophical Explanation of Hypostatical Union in John Damascene's Fount of Knowledge
- The Concept of Unbounded and Evil Matter in Plotinus and John Damascenus
- Djela čiji je autor John of Damascus na Projektu Gutenberg
