Intendant
Titula intendant (francuski: intendant, od latinskog glagola intendere = upravljati nečim, nadzirati[1]) je korištena u više zemalja kroz historiju, tradicionalno ona se odnosi na administrativnog službenika javne uprave.
U južnoslavenskim zemljama titula intendant bila je uglavnom vezana uz teatarske i operne kuće i ekvivalentna je poziciji generalnog direktora[2], ali i uz vojsku. U austro-ugarskoj (Proviantoffizier), starojugoslavenskoj i JNA - postojala je intendantska služba, sa svojim oficirima i jedinicima koji su se brinuli za opskrbu vojnih jedinica.[2]
Najpoznatiji intendanti su bili službenici francuskog kralja u vrijeme tzv - Ancien Régime (starog režima) sve do Francuske revolucije. Oni su nastali kao rezultat politike centralizacije francuske države. Intendanti su bili imenovani službenici, a ne kao što je to bila dotadašnja praksa - nasljedne funkcije koje su se kupovale. Na taj način željela se spriječiti zloupotreba i prodaja kraljevskih službi, te uvesti više reda i poslušnosti prema centalnoj vlasti i kralju. Intendanti su slani u provincije kao upravitelji i nadglednici financija, policije i pravosuđa.
Njihov posao je uvijek bio privremen, na taj način se željelo smanjiti njihovu vezanost i pristranost prema provinciji u koju su bili poslani da nadgledaju provođenje kraljevih naloga. Članak 54. Kodeksa Michau opisuje njihov zadatak "naučiti sve o malverzacijama, prekršajima i financijskim mućkama koje čine naši službenici, u ime države upravljajući našim ljudima" ("informer de tous crimes, abus et malversations commises par nos officiers et autres choses concernant notre service et le soulagement de notre peuple").
Historija[uredi | uredi kod]
Intendanti su za vrijeme srednjeg vijeka bili upravitelji ili nadzornici (čuvari) feudalnih dvoraca ili većih zgrada.
Intendanti u Francuskoj[uredi | uredi kod]
Već na početku 15. vijeka, francuski kraljevi slali su svoje povjerenike - intendante u provincije da nadgledaju kraljevske i administrativne poslove, te poduzmu potrebne radnje da se provodi njihova politika. Ovi kraljevi agenti regrutirani iz redova članova parlamenta i plemića. Imali su određenu zadaću koja je ograničeno trajala. Intendanti su slani i u vojsku (za opskrbu), policiju i financijske urede, da nadgledaju rad računovođa i trgovaca, ali i u urede generala i ratna vijeća, te vojne sudove. Intendanti se pojavljuju na Korzici još 1553., u Bourgesu 1592., u Troyesu - 1594., te u Limogesu 1596.
Kad je Henrik IV stupio na tron 1589., fokusirao se na to da smanji privilegije provincijskih guvernera, koji su teoretski predstavljali "kralja u svojoj provinciji", ali su se oni pokazali kao suviše žilavi i dugo se održali, jer su se regrutirali iz najviših slojeva plemstva. Provincijski intendanti pojavljuju se oko 1620. za vrijeme vladavine Luja XIII. - kao efikasno sredstvo regionalne kontrole.
Od kardinala ministra Luja XIII, i ulaska Francuske u Tridesetogodišnji rat 1635, funkcija intendant postala je stalna institucija francuske administracije. Oni više nisu bili samo inspektori, već su postali dio vladinog administrativnog aparata.
Za vrijeme Luja XIV (1643-1715.), markiz Louvois (François-Michel le Tellier), ministar rata od 1677. - 1691., povećao je moć provincijskih intendanata. Od 1680, francuski intendanti imaju svoje određeno područje (ili "généralité"), a njihova službeni naziv je intendant pravosuđa, intendant policije i intendant financija.
Položaj intendanta postojao je sve do Francuske revolucije.
Intendanti u Novoj Francuskoj (Kanadi)[uredi | uredi kod]
U francuskoj koloniji u Sjevernoj Americi - Novoj Francuskoj, koja je kasnije postala kanadska pokrajina Quebec, najviši kraljev službenik bio je - Intendant, odgovoran direktno kralju. Prvi intendant Nove Francuske bio je Jean Talon, grof od Orsainvilla - 1665, a posljednji kad su Britanci osvajili Quebec - Pierre François de Rigaud.
Intendanti u Španjolskoj[uredi | uredi kod]
Intendanti su uvedeni u Španjolsku za vrijeme bourbonskih reformi u 18. vijeku, kako bi kraljevska administracija efikasnije radila i unapređivala ekonomiju, promet i fiskalnu politiku. Intendenti su bili zaduženi za španjolske upravne jedinice, tzv intendencie, koje su mogle imati jednu ili više provincija. Intendente je imenovao izravno kralj, oni su bili odgovorni kraljevoj riznici, za naplatu poreza, te za unapređenje poljoprivrede i privredni rast u cjelini.
Prvi intendeti (intendencias) imenovani su u Španjolskoj nakon 1711., tokom Rata za španjolsko nasljeđe po savjetu Jean Orrya, kojeg je poslao francuski kralj Luj XIV kao pomoć svom unuku Filipu V.
Španjolci su uveli intendante i u svojim kolonijima širom svijeta; Kuba 1764., [3]Španjolska Louisiana 1764., Venezuela 1776., Vicekraljevstvo Río de la Plata 1783. te u Peruu, Španjolskoj Istočnoj Indiji, Čileu, Gvatemali, Puerto Ricu, Kraljevstvo Nova Granada i Vicekraljevstvo Nova Španjolska (Meksiko).
Intendanti u Škotskoj[uredi | uredi kod]
U Škotskoj se titula intendant upotrebljavala u policiji, Viši oficir policije grada Glasgowa nosio je titulu intendant, u dokumentu o osnivanju policije iz 1800.
Intendanti u Argentini[uredi | uredi kod]
Svaka provincija Argentine je podijeljena na oblasti (departamentos) ili dijelove (partidos), u kojem je nekoliko gradova i naselja. Na čelu departamenta i partida je izabrani -Intendant (intendente), koji vodi lokalnu samoupravu.
Sve do 1996., grad Buenos Aires bio je savezni okrug, na čelu kojeg je bio intendant kojeg je izravno imenovao (i smjenjivao) predsjednik Argentine. Od ustavne reforme 1994., - Buenos Aires je postao autonomni grad, u kojem građani neposredno biraju gradonačelnika na rok od četiri godine.
Intendanti u Čileu[uredi | uredi kod]
Čile je administrativno podijeljen na 15 regija. Na čelu svake regije je intendant, kojeg imenuje predsjednik.
Intendanti u Paragvaju[uredi | uredi kod]
Republika Paragvaj je administrativno podijeljena na 17 deparmana, na čijem su čelu Gobernador departamental (provincijski guverneri). Ti departamani su podijeljeni na 236 okruga (plus glavni grad Asunción), na čijem su čelu izabrani općinski intendanti (intendente municipal), na rok od pet godina.
Intendanti u Urugvaju[uredi | uredi kod]
Urugvaj je administrativno podijeljen na 19 deparmana, kojima je na čelu izabrani intendente departamental na rok od pet godina.
Intendanti u Sjedinjenim Američkim Državama[uredi | uredi kod]
Tokom većeg dijela svoje historije, glavni sudac grada Charleston, Južna Karolina imao je titulu - Intendant grada, a ona je otprilike odgovarala gradonačelniku.
Intendanti u Rusiji i Sovjetskom savezu[uredi | uredi kod]
Intendanti su bili dio ruske carske vojske od 1812. - 1868, oni su bili odgovorni za snabdjevanje vojske i financije. Sovjetska Crvena Armija ispočetka nije imala intendante, nakon provedene reforme iz 1935. intendanti su vraćeni u sovjetsku vojsku.
Bilješke[uredi | uredi kod]
- ↑ Definition of intendant from the Merriam-Webster Online Dictionary, pristupljeno 29. 06. 2011.(en)
- ↑ 2,0 2,1 Enciklopedija Jugoslavenskog leksikografskog zavoda: Intendant. Opća enciklopedija Jugoslavenskog leksikografskog zavoda. 1967. str. 175, kniga III..
- ↑ Excerpts of the Cuban intendancy regulations can be found at "Establishment of the Intendancy in Cuba" in Charles Gibson, ed. The Spanish Tradition in America (Columbia, University of South Carolina Press, 1968), 223-228.
Literatura[uredi | uredi kod]
- Fisher, Lillian Estelle. The Intendant System in Spanish America. Berkeley, University of California Press, 1929.
- Harding, C. H., The Spanish Empire in America. New York: Oxford University Press, 1947.