Hronologija Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca

Hronologija/Kronologija Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca je popis događaja, prvenstveno vojno-političkih, značajnih za Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca 1918 - 1929.

Za događaje vezane za Kraljevinu Jugoslaviju pogledati Hronologija Kraljevine Jugoslavije.

Ujedinjenje i provizorno stanje 1918-21

Događaji koji su doveli do ujedinjenja, tada priznatih, Srba, Hrvata i Slovenaca, kao i period do donošenja Vidovdanskog ustava.

1918

Mart/Ožujak

• 3.3. - Zagrebačka deklaracija - traži se narodna država Slovenaca, Hrvata i Srba.

April/Travanj

• 8-18.4. - Kongres potlačenih naroda Austrougarske (Italijani, Poljaci, Česi, Rumuni, Jugosloveni) u Rimu - za političku i ekonomsku nezavisnost.
• 22-24.4. - Demonstracije u Ljubljani.

Maj/Svibanj

• 12.5. - U Austrougarskoj zabranjena agitacija u korist Svibanjske deklaracije (Jugoslovenski klub u Carevinskom veću u Beču 1917. zahtevao ujedinjenje zemalja u kojima žive Slovenci, Hrvati i Srbi pod dinastijom Habzburg-Lotringen).
• pol. maja - Pobune slovenačkih vojnika u Štajerskoj i dolini Mure.
• 27.5. - Slovenačke stranke izjavljuju da ne odustaju od ujedinjenja Slovenaca, Hrvata i Srba u vlastitu državu.
• 29.5. - Američki državni sekretar Robert Lansing zvanično izrazio simpatije za Čehoslovake i Jugoslovene u borbi za suverenitet.

Jun/Juni/Lipanj

• 3.6. - Savezničke vlade izražavaju podršku za Čehoslovake, Poljake i Jugoslovene.
• 28.6. - Vlada SAD se izjašnjava za oslobođenje svih Slovena od austrijske i nemačke vlasti.

Avgust/August/Kolovoz

• 17.8. - U Ljubljani osnovan Narodni svet za Sloveniju i Istru - za jugoslovensko ujedinjenje.

Septembar/Rujan

• 14.9. - Početak artiljerijske pripreme za proboj Solunskog fronta.
• 17.9. - Proboj Solunskog fronta.

Oktobar/Listopad

• 1.10. - Program austrijske vlade o ograničenoj autonomiji odbijaju svi slovenski poslanici.
• 5.10. - 30.11. - Srpska i saveznička ofanziva u Srbiji i dalje.
• 6.10. - U Zagrebu osnovano Narodno vijeće Slovenaca, Hrvata i Srba.
• 16.10. - Manifest cara Karla za federalizaciju austrijskog dela monarhije (bez efekta).
• 19.10. - Objava Narodnog vijeća SHS - "preuzima u svoje ruke vođenje narodne politike", Deklaracija o ujedinjenju Južnih Slovena u jednu državu (Država Srba, Hrvata i Slovenaca).
• 23.10. - Vest o pobuni u hrvatskim jedinicama u Rijeci izaziva pad mađarske vlade.

+ NV SHS poziva na formiranje mesnih Odbora Narodnog vijeća za očuvanje mira i reda.

• 24.10. - 4.11. - Italijanska ofanziva u severnoj Italiji, raspad AU armije, zauzeti Trst i Rijeka.
• 28.10. - Proglašeno Predsjedništvo NV SHS na čelu sa Antonom Korošcem.
• 28-29.10. - Neredi i pljačka u Osijeku i okolini, domobranstvo zavodi red.
• 29.10. - Hrvatski sabor proglašava raskid svih državno-pravnih veza s Austrijom i Mađarskom (Hrvatsko-ugarska nagodba), priključenje Hrvatske novostvorenoj Državi Srba, Hrvata i Slovenaca, traži kvalificiranu većinu za donošenje ustava.
• 30.10. - Mađarski parlament je izglasao raskid svih državno-pravnih veza s Hrvatskom čime je priznao njenu samostalnost.
• 31.10. - Revolucija u Mađarskoj, kraj AU.

+ Austrougarska flota u Puli se predala predstavnicima Narodnog vijeća i stavila pod hrvatsku zastavu.

+ Glavni odbor NV SHS u BiH obrazovao vladu za Bosnu i Hercegovinu na čelu sa Atanasijem Šolom (preuzima vlast 3.11.).

Novembar/Studeni

• 1.11. - Italijani potopili SMS Viribus Unitis u Puli.

+ Srpska vojska (Dunavska divizija) ušla u Beograd.

+ Rudolf Maister preuzeo kontrolu nad Mariborom u ime Narodnog vijeća.

• 3.11. - Austrougarsko primirje sa Saveznicima, u Vili Đusti, stupa na snagu sutradan.
• 4.11. - Italijani se iskrcali u Zadru, eskadra dolazi i u Rijeku.

+ Srpske trupe (1. armija) počele prelazak graničnih reka.

• 5.11. - Narodno vijeće SHS uputilo delegaciju u Beograd, tražeći vojnu pomoć.
• 6 - 9.11. - Konferencija o jugoslovenskom ujedinjenju u Ženevi (srpska vlada, Jugoslovenski odbor, NV SHS, parlamentarne grupe srpske skupštine); Ženevski sporazum predviđa uniju Države SHS i Kraljevine Srbije sa zajedničkom vladom, do donošenja Ustava - odbačeno u Srbiji, podele i u Narodnom vijeću.
• 6.11. - Jedan srpski odred iz 2. armije (Stepe Stepanovića) stigao u Sarajevo, na poziv Narodnog vijeća Bosne i Hercegovine.
• 7.11. - Osnovan iredentistički Kosovski komitet.
• 8.11. - Srpska vlada priznaje Narodno vijeće u Zagrebu kao zakonitu vladu Srba, Hrvata i Slovenaca na teritoriji AU monarhije (ne i Državu SHS).
• 11.11. - Ostavka srpske vlade (potpredsednik Stojan Protić a zatim i Pašić), kao reakcija na Ženevski sporazum.

+ Kraj Prvog svetskog rata.

• 13.11. - U Beogradu potpisano primirje sa Mađarima - poslednje primirje Prvog svetskog rata - koji su se obavezni povući na liniju severno od linije Lipovo-Arad-Segedin, Subotica-Baja-Pečuj-Barč i dalje Dravom.
• 14.11. - Ppuk. Stevan Švabić sa srpskim dobrovoljcima odvratio Italijane od zauzimanja Ljubljane.

+ Jedan srpski bataljon stigao u Zagreb, nastavlja za Rijeku.

• 15.11. - Srpska vojska stigla u Rijeku (ili još 13?).
• 16.11. - Predlog Pokrajinske vlade za Dalmaciju traži hitno ujedinjenje sa Srbijom i Crnom Gorom (zbog italijanskog nadiranja).
• 17.11. - Srpska vojska se iz Rijeke povlači na Sušak, ulaze Italijani.
• 24.11. - Sjednica središnjeg odbora Narodnog vijeća SHS: usvojen predlog Odbora sedmorice za ujedinjenje DSHS sa Srbijom i Crnom Gorom i Naputak delegaciji za pregovore sa Srbijom (konačnu organizaciju nove države može odrediti "samo sveopća narodna skupština... sa većinom od dvije trećine glasova" itd.); Stjepan Radić: "Gospodo! Još nije prekasno! Ne srljajte kao guske u maglu."
• 24.11. - Skupština Srema u Rumi donela odluku o priključenju Srbiji.
• 25.11. - Velika narodna skupština Vojvodine (Banat, Bačka i Baranja) za priključenje Srbiji.
• 26.11. - Velika narodna skupština srpskog naroda u Crnoj Gori (Podgorička skupština) - zbačen Kralj Nikola, za ujedinjenje sa Srbijom.
• 27.11. - Odbori Narodnog vijeća u Banjaluci (i nekim drugim bosanskim gradovima ovih dana) i Kotoru za ujedinjenje sa Srbijom.
• 28.11. - Delegacija NV SHS iz Zagreba stiže u Beograd, uz svečani doček (nema Radića).
• 30.11. - Slovenački delegati stižu u Beograd.

Decembar/Prosinac

• 1.12. - U Beogradu proglašeno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca. Izaslanstvo Narodnog Vijeća SHS je obavestilo prestolonaslednika Aleksandra o zaključku NV SHS od 24.11. da se Država SHS ujedini sa Srbijom i Crnom Gorom, na šta je prestolonaslednik proglasio ujedinjenje.
• 5.12. - Domobranske pukovnije demonstriraju u Zagrebu za hrvatsku republiku, dolazi do krvoprolića u sukobu sa trupama vernim Narodnom vijeću (mornari i sokoli).
• 10.12. - Srpska vojna misija u Zagrebu, s ciljem stvaranja nove narodne vojske.
• 20.12. - Formirana prva vlada Kraljevstva SHS: mandat od regenta dobio radikal Stojan Protić (a ne Pašić - protivno stranačkom sporazumu), potpred. Anton Korošec, ministar vanjskih poslova Ante Trumbić, unutrašnjih poslova Svetozar Pribićević.
• 22.12. - Propisana zastava i grb Kraljevine SHS (grb će pretrpeti promene).
• 25.12. - U KSHS se sprovodi žigosanje austrougarskih kruna (do 31.1. sledeće godine).
• 28.12. - U Hrvatskoj ukinuti mjesni odbori Narodnog vijeća i Narodne straže (koji imaju vratiti oružje); na zahtev min. unutr. poslova, vlada Hrvatske-Slavonije podnela ostavku.

---

1919

Istorijske zemlje Kraljevine SHS (spoljne granice od 1921)

Januar/Siječanj

• 6.1. - Božićna pobuna u Crnoj Gori (pristalice dinastije Petrović uz italijansku podršku).

+ Manifest regenta Aleksandra (program vlade) - sazivanje narodnog predstavništva, ustavno-parlamentarna vladavina, proširenja prava i sloboda iz srpskog ustava na celu KSHS, agrarno pitanje, utvrđivanje granica.

• 18.1. - Početak mirovne konferencije u Versaillesu.
• 27.1. - Mariborska krvava nedelja - Slovenci ubili desetak austrijskih demonstranata.
• 28.1. - U predratnoj Srbiji i Crnoj Gori uveden gregorijanski kalendar, tako što je posle Savindana 14. januara (po julijanskom) došao 28. januar (po gregorijanskom) - time je izjednačen kalendar u Kraljevini SHS.
• 31.1. - Završeno žigosanje jugoslovenskih kruna (ima ih 5,323 milijarde).

Februar/Veljača

• 3.2. - Vanredna skupština HPSS - osuđeno sprovođenje centralizacije u Hrvatskoj.
• 10.2. - SAD priznale Kraljevinu SHS (prvo međunarodno priznanje).
• 15.2. - Nova vlada Hrvatske-Slavonije, s manjim brojem ministarstava i ovlašćenja.
• 25.2. - Prethodne odredbe za pripremu agrarne reforme: dekretom ukinuti čivčijski (kmetski) i kolonatski odnosi, predviđena razdeoba velikih imanja.
• t.m. - U Sarajevu osnovana Demokratska stranka, od nekoliko liberalnih stranaka i grupa.
• t.m. - Osnovana Jugoslovenska muslimanska organizacija.

Mart/Ožujak

• 1.3. - Okupilo se Privremeno narodno predstavništvo Kraljevine SHS (296 poslanika delegiranih iz skupština i sabora; HPSS, sa 2 poslanika, odbila učešće).
• 8.3. - Rezolucija HPSS - ne priznaju monarhiju ni legitimitet Privremenog predstavništva.
• 9.3. - Gomila studenata demolirala knjižaru Stjepana Radića u Zagrebu.
• 11.3. - Carinska tarifa Srbije proširena na celu KSHS (želi se zaštita industrije).
• 16.3. - Prestonom besedom regenta Aleksandra formalno počeo rad Privremenog narodnog predstavništva.
• 22.3. - Jugoslovenska demokratska liga u Parizu predlaže jedinstvenu (unitarnu) Jugoslaviju sa upravnom decentralizacijom.
• 25.3. - Stjepan Radić uhapšen (u zatvoru do 27.2. 1920).
• proleće - Mestimični napadi na vlastelinska imanja i samovlasna podela zemlje u KSHS.

April/Travanj

• 14.4. - Vudro Vilson odbacuje italijanske zahteve za Rijekom i obalom južno od grada - Italijani napuštaju konferenciju 23.4..
• 20.-23.4. - U Beogradu, na Kongresu ujedinjenja socijal-demokratskih stranaka jugoslovenskog prostora (osim slovenačke Jugoslovenske socijaldemokratske stranke), osnovana Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista), skraćeno SRPJ(k) - za socijalnu revoluciju, doneta odluka o pristupanju Komunističkoj internacionali (na Vukovarskom kongresu 1920. transformisana u Komunističku partiju Jugoslavije (KPJ). Istovremeno održan Kongres sindikalnog ujedinjenja.
• 12.5. - Odlučeno da se održi plebiscit u Celovečkoj kotlini, podeljenoj na Zone A i B.
• 29.5. - Proglašena kratkotrajna Republika Prekmurje.
• 30.5. - Francuski predlog za slobodni grad Rijeku - delegacija SHS odbija.
• maj - Stjepan Radić sakupio 167.667 potpisa u pozivu Zapadnim silama da obnove nezavisnost Hrvatske

Jun/Juni/Lipanj

• 6.6. - U jugoslovenskoj koruškoj ofanzivi zauzet Celovec (Klagenfurt), pod pritiskom Sila delimično povlači trupe, u zonu A.
• 13.6. - Odluka o podeli Banata između Rumunije i Jugoslavije.
• 28.6. - Njemačka potpisuje Versailleski ugovor; faktičko kolektivno međunarodno priznanje Kraljevine SHS (V. Britanija i Francuska to učinile početkom meseca).

Jul/Juli/Srpanj

• 17.7. - Osnovana Hrvatska zajednica (Starčevićevci i Napredna demokratska stranka).
• 20 - 21.7. - Generalni štrajk radnika na teritoriji Kraljevine SHS, u znak solidarnosti sa revolucijama u Sovjetskoj Rusiji i Mađarskoj. Vlada to koristi kao izgovor da ne ide u intervenciju protiv Mađarske .

Avgust/August/Kolovoz

• 12.8. - Uredba o zabrani otuđivanja i opterećivanja velikih poseda u KSHS.
• 16.8. - Ljuba Davidović na čelu vlade (prvi put), čiji će učinak biti 8-časovno radno vreme i osiguranje radnika.

Septembar/Rujan

• 12.9. - Gabriele d'Annunzio sa svojim dobrovoljcima zauzeo Rijeku.
• 10.9. - Potpisan mirovni ugovor između sila Antante i Austrije u Saint-Germain-en-Laye, formalno raspuštanje Austrougarske i priznanje novonastalih država, među kojima i Kraljevine SHS ("Srpsko-hrvatsko-slovenačka država"); delegacija KSHS potpisuje tek 5.12. zbog pitanja manjina i reparacija.
• septembar - Uredba o uvođenju opšteg osmočasovnog radnog vremena u KSHS.

Oktobar/Listopad

• 10.10. - U Zagrebu obrazovan SKOJ.
• oktobar - Osnovana Zemljoradnička stranka (ili Zemljoradnički savez).

Novembar/Studeni

• 26.11. - Počelo markiranje ranije žigosanih jugoslovenskih kruna, kako bi se sprečile zloupotrebe (do 11.1. sledeće godine).
• 27. studenog - Potpisan mirovni ugovor s Bugarskom u Neuilly-ju; dobici Kraljevine SHS: Strumica, Bosilegrad, Caribrod (traženi i Vidin, Trn, Ćustendil...).
• 29.11. - Upad Mađara u Lendavu odmah odbijen.
• novembar - Vatikan priznao Kraljevinu SHS.

Decembar/Prosinac

• 5.12. - Kraljevina SHS potpisala mirovne ugovore sa Austrijom i Bugarskom.

---

1920

Januar/Siječanj

• 13.1. - Vlada KSHS odlučila da valutno pitanje bude rešeno razmenom četiri krune za jedan dinar (u Hrvatskoj traženo 1:1).

Februar/Veljača

• 1.2. - Privilegovana Narodna banka Kraljevine Srbije transformisana u Narodnu banku Kraljevstva SHS, krunsko-dinarske novčanice postaju jedino platežno sredstvo (zamena počinje narednih dana, 4 krune za dinar).
• 14.2. - Ostavka vlade Ljube Davidovića.
• 19.2. - Novu vladu SHS formira Stojan Protić (radikal).

Mart/Ožujak

• 21.3. - Lokalni izbori u Hrvatskoj. U Zagrebu: 20 mesta za komuniste, 15 za Hrvatsku zajednicu, frankovci 3, Hrvatska pučka seljačka stranka samo 1.

April/Travanj

• 5.4. - Prvi dan opšte demobilizacije vojske u KSHS.
• 13.4. - Ljubljanska i mariborska organizacija Jugoslovenske socijaldemokratske stranke za pristupanje SRPJ(k).
• 16 - 29.4. - Veliki štrajk železničara u celoj Kraljevini SHS.
• 24.4. - Žandarmi pucali na demonstrante na ljubljanskoj Zaloškoj cesti.

Maj/Svibanj

• 15.5. - Regentov dekret o opštem pravu glasa, uključujući i žene, izaziva velike rasprave.
• 16.5. - Na čelu vlade SHS Milenko Vesnić, nakon Stojana Protića.

Jun/Juni/Lipanj

• 4.6. - Trijanonski sporazum - Ugarskoj (Mađarskoj) oduzete prostrane teritorije u korist Čehoslovačke, Kraljevine SHS, Rumunije i Republike Austrije. Kraljevina SHS mora napustiti veći deo Baranje i Baju (naredne godine).
• 7.6. - Odbrambeni savez između Kraljevine SHS i Rumunije.
• 20 - 25.6. - Vukovarski kongres, drugi kongres Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista) osnovane 1919, partija promenila ime u Komunistička partija Jugoslavije, doneseni Program i Statut partije, razlaz revolucionarne i reformističke struje (npr. Dragiša Lapčević), tzv. "centrumaša" koji ostaju još nekoliko meseci u partiji.

Jul/Juli/Srpanj

• 11.7. - U Splitu krvavi sukob između žandarmerije Kraljevine SHS i posade italijanskog ratnog broda "Pulja".
• 11.7. - Okršaj na albanskoj granici (položaj Dva Brata kod Piškopeje).
• 30.7. - Tokom Drugog kongresa Kominterne predstavljen Lenjinov 21 uslov za prijem nacionalnih organizacija - "demokratski centralizam", udaljavanje reformista iz partija itd. (uticaće i na KPJ).

Avgust/August/Kolovoz

• 14.8. - Odbrambeni savez Čehoslovačke i Kraljevine SHS (u slučaju mađarskog napada) - osnova Male Antante.
• 22.8. - Lokalni izbori u (predratnoj) Srbiji - Komunisti pobedili u Beogradu, Nišu, Kragujevcu itd.
• 26.8. - Ministar unutr. poslova Drašković sprečio komuniste da preuzmu opštinsku upravu u Beogradu, pod izgovorom nepravilno položene zakletve (a protivno postojećim zakonima).
• avgust - Sukobi na albanskoj granici.

Septembar/Rujan

• septembar, prva dekada - Izbila pobuna u Hrvatskoj (Veliki Grđevac, Grubišno Polje, Bjelovar, Garešnica, Zagorje...), povodom žigosanja stoke i konja radi uzimanja u vojnu komoru.
• 2.9. - Privremeno narodno predstavništvo donelo Zakon o izboru narodnih poslanika za Ustavotvornu skupštinu (pravo glasa imaju svi muškarci stariji od 21 godine).
• 4.9. - Seljaci zauzeli Čazmu.
• 8.9. - D'Anuncio proglasio Italijansku upravu Kvarnera.
• 12.9. - Srpska crkva uzdignuta u patrijaršiju na svečanosti u Karlovcima (prvi patrijarh, Dimitrije, izabran 12.11.).
• 24.9. - Uredba o naseljavanju južnih krajeva (Kosmet i Makedonija, v. Kolonizacija Kosova).
• 25.9. - Manifest opozicije KPJ ("centrumaša") - protiv "homogenosti" partije (tj. isključivanja neistomišljenika sa svih pozicija), kao i potčinjenosti Kominterni, s čijom se taktikom ne slažu.
• septembar - Vlada KSHS predvidela četvorogodišnji zakup za zemlju u okviru velikih poseda.

Oktobar/Listopad

• 10.10. - Koruški plebiscit: u slovenskoj zoni A 59,1% glasova za ostanak u Austriji.

Novembar/Studeni

• 12.11. - Rapalski ugovor - razgraničenje između Italije i Kraljevine SHS, nepovoljno za ovu drugu; Rijeka je Slobodna Država.
• 28.11. - Izbori za Konstituantu: demokrate 92 mesta, radikali 91, komunisti 58, radićevci 50 itd.
• 30.11. - Regentovim ukazom raspušteni Srpska narodna skupština i Sabori u Hrvatskoj, Dalmaciji, Sloveniji i BiH.

Decembar/Prosinac

• 8.12. - Zbor Hrvatske pučke seljačke stranke u Zagrebu - Radić proklamovao "neutralnu hrvatsku seljačku republiku" u "međunarodno priznatim granicama južnih Slavena". Promenjeno ime stranke u Hrvatska republikanska seljačka stranka (HRSS).
• 9.12. - Rezolucija vođstva SLS traži od svojih predstavnika na Konstituanti da istraju na programu autonomije.
• 10.12. - "Centrumaši" isključeni iz KPJ.
• 12.12. - Prvo zasedanje Konstituante - od Hrvata nema HRSS i pravaša.
• 17.12. - Početak štrajka u slovenačkim ugljenokopima.
• 21 - 28.12. - Husinska buna; vojska i žandarmerija guše štrajkove s komunističkim vođstvom u bosanskim rudnicima, mrtvi na obe strane.
• 22.12. - Izborom predsedništva (Ivan Ribar), konstituisana Ustavotvorna skupština SHS.
• 23.12. - Sastanak radikalskih poslanika Konstituante - pobeđuje Pašićeva opcija saveza sa demokratama i centralizovane države (Stojan Protić bio za decentralizovanu upravu).
• 29.12. - Nakon što su "Radničke novine" pozvale na generalni štrajk i miting, vlada donela tzv. Obznanu, kojom su zabranjene komunističke organizacije i propaganda.
• 30.12. - Nikola Pašić formirao vladu (demokrate i radikali).

---

1921

Januar/Siječanj

• 28.1. - Ustavotvorna skupština KSHS usvojila revidiranu proceduru glasanja.

Februar/Veljača

• 11.2. - Sjednica zastupnika HRSS, upućena poruka "regentu Srbije" Aleksandru - traži se neutralna seljačka republika i poseban ustavotvorni Sabor, kao preduvjet za pravedan sporazum sa Srbijom (praktično se Ujedinjenje od 1. decembra 1918 smatra ništavnim).
• 17.2. - Povučen prošlogodišnji dekret o opštem pravu glasa u KSHS (koji je uključivao i žene).
• t.m. - Autonomistička izjava slovenačkih kulturnih radnika.

Mart/Ožujak

• 1.3. - U Francuskoj umro bivši crnogorski kralj Nikola I Petrović.
• 15.3. - Sporazum vlade i JMO - kompaktnost BiH, versko-prosvetna autonomija, šerijat itd. (Mehmed Spaho i H. Karamehmedović će ući u vladu).
• 27.3. - Prvi pokušaj Karla I da se instalira u Mađarskoj.

April/Travanj

• 6.4. - Jugoslavenski klub (klerikalci) izdvaja mišljenje povodom Nacrta ustava, predlaže šest pokrajina, po tri sa pravoslavnom i katoličkom većinom.

Maj/Svibanj

• 14.5. - Zastupnici HRSS prihvatili "Ustav ili državno uređenje neutralne seljačke republike Hrvatske" (proglašen 26.6.).

Jun/Juni/Lipanj

• 10.6. - Italijani evakuisali Berković i Skradin.
• 11.6. - KPJ napušta Ustavotvornu skupštinu.
• 12.6. - Italijani napustili Šibenik, sutradan i Benkovac (kraj evakuacije druge zone).
• 27.6. - Sporazum vlade i Džemijeta o zaštiti feudalaca u Južnoj Srbiji (Makedoniji) - omogućeno donošenje ustava.
• 28.6. - Prostom većinom usvojen Vidovdanski ustav (glasalo 223 za, 35 protiv i bilo 158 odsutnih, uključujući HRSS). Najuticajnija hrvatska stranka HRSS neće priznavati nastalo stanje do 1925.
• 29.6. - Komunista Spasoje Stejić bacio bombu na prestolonaslednikovu povorku, koji nije ranjen.
• jun - Srpski poreski zakon proširen na Crnu Goru.

Parlamentarni režim 1921-29

Period parlamentarnog režima u KSHS, po Vidovdanskom ustavu.

1921 (nastavak)

Jul/Juli/Srpanj

• 17.7. - Na severu Albanije proglašena Republika Mirdita - potrajala do novembra, uz pomoć KSHS.
• 21.7. - U Delnicama ubijen ministar unutrašnjih poslova Milorad Drašković, počinitelj je komunista Alija Alijagić, u Zagrebu je uhapšen i Rodoljub Čolaković.

Avgust/August/Kolovoz

† Petar I

• 2.8. - Zakon o zaštiti javne bezbednosti i poretka u državi - protiv komunista, anarhista i sl. KPJ stavljena van zakona, poslanicima oduzeti mandati, zabranjena propaganda.
• 16.8. - Umro Petar I Karađorđević, kralj Srba, Hrvata i Slovenaca (pogreb 22.8.).
• 16.8. - Proglašena Baranjska republika ("Baranjsko-bajska srpsko-mađarska republika" [1] Arhivirano 2010-01-10 na Wayback Machine-u - na prostoru današnje Mađarske).
• 19.8. - Civilne vlasti SHS napustile Pečuj, izbeglice kreću za njima.
• 23.8. - Mađarska vojska zaposela svoj deo Baranje.
• kolovoz, listopad? - Organiziran Hrvatski blok - HRSS, Hrvatska zajednica i Hrvatska stranka prava.
• 26.8. - "Politika" javlja o "muslimanskoj pobuni" u okolini Pljevalja i Bijelog Polja (čete Jusufa Mehonića i Huseina Boškovića pomognute stanovništvom).

Septembar/Rujan

Oktobar/Listopad

• 6.10. - U Zagrebu počelo suđenje ubicama ministra Draškovića (Alija Alijagić i još petorica).
• 23.10. - Drugi Karlov pokušaj u Mađarskoj, Čehoslovačka i Jugoslavija prete ratom.

Novembar/Studeni

• 9.11. - Konferencija Ambasadora u Parizu donela zaključak o albanskim granicama - iste kao 1913, uz manje ispravke.
• 21.11. - Kraljevina SHS i Grčka pozvane da do 10.12. povuku svoje trupe iz Albanije (Savet ambasadora na osnovu odluke od 9.11., v. Srpska okupacija Albanije).

Decembar/Prosinac

• ca. 26.12. - Incident u Šibeniku sa italijanskom mornaricom.
• 31.12. - Zakon o inspekciji rada u KSHS.

Tokom/tijekom godine

• Razni ugovori između zemalja Male Antante (KSHS, Rumunija i Čehoslovačka).
• U Splitu osnovana Jugoslavenska Napredna Nacionalistička Omladina, kasnija ORJUNA.
• Osnovano Udruženje Četnika za slobodu i čast Otadžbine.

---

1922

Januar/Siječanj

Februar/Veljača

• 28.2. - Zakon o zaštiti radnika (radno vreme, rad žena i dece, radničke komore...).

Mart/Ožujak

• 3.3. - Fašistički puč u Slobodnoj Državi Rijeci.
• 8.3. - U Zagrebu obešen Alija Alijagić, atentator na min. Milorada Draškovića 1921; u gradu demonstracije komunista i sukobi sa policijom.
• 17.3. - Italijanske trupe dolaze u Rijeku da "zavedu red".
• 25.3. - Memorandum Hrvatskog bloka (Stjepan Radić) Međunarodnoj konferenciji u Đenovi - želja za internacionalizacijom hrvatskog pitanja.

April/Travanj

Oblasti Kraljevine SHS

• 26.4. - Uredba o podeli zemlje na 33 oblasti, kojima je na čelu veliki župan, predstavnik vlade.

Maj/Svibanj

• 14.5. - Donet Zakon o osiguranju radnika.

Jun/Juni/Lipanj

• 8.6. - Venčanje kralja Aleksandra i rumunske princeze Marije.
• 21.6. - Novi izborni zakon u KSHS favorizuje jače stranke.

Jul/Juli/Srpanj

• 3-17.7. - U Beču Prva zemaljska konferencija KPJ.
• 30.7. - Dodatak Programu HRSS: suverena Hrvatska u konfederaciji sa Srbijom.

Avgust/August/Kolovoz

• 31.8. - Čehoslovačka i Kraljevina SHS obnovili savez iz 1920. - osnova Male Antante.

Septembar/Rujan

• 10.9. - Kongres javnih radnika u Zagrebu - za Jugoslaviju, traži reviziju ustava, prisutan i Ljuba Davidović, što izaziva sukob sa Pribićevićevom strujom u Demokratskoj stranci.

Oktobar/Listopad

• t.m. - Hrvatski blok (HRSS, HZ i HSP-F) pregovara sa Demokratskom strankom o rušenju vlade Pašić-Pribićević.
• 30.10. - Benito Musolini postaje premijer Italije, najmlađi ikad (uglavnom će voditi antijugoslovensku politiku).

Novembar/Studeni

• 18.11. - HSP-F (frankovci) prekidaju pregovore sa demokratama (tjedan dana kasnije izbačeni iz Hrvatskog bloka).
• 29.11. - Ljuba Davidović prihvata uslove Hrvatskog bloka, ako ovi prekinu bojkot skupštine (ali oni to još ne žele).

Decembar/Prosinac

• 2.12. - Pad koalicione radikalno-demokratske vlade, s obrazloženjem da su demokrate vodili pregovore sa Hrvatskim blokom.
• 16.12. - Nikola Pašić formirao homogenu (i manjinsku) radikalnu vladu, bez demokrata (Pribićević) - negativan odjek (prvi put ministar: Milan Stojadinović, finansije); zatim raspisani izbori za 18. mart.

Tokom/tijekom godine

• Osnovane ekstremističke organizacije SRNAO i HANAO (Srpska odn. Hrvatska nacionalna omladina), obe su protivteza ORJUNI (i jedna drugoj).

---

1923

Januar/Siječanj

• 16.1. - Kasno uveče, VMRO-ove komite ubile 30 srpskih kolonista u Kadrifakovu (ili Kadrifalk, opština Sveti Nikole).

Februar/Veljača

• 18.3. - Parlamentarni izbori: Pašićeva NRS 108 mandata (+17), Radićeva HRSS 70 (+20), Demokratska stranka 51 mandat (-41, usled velike podeljenosti) itd.

Mart/Ožujak

• 23.3. - Niški sporazum između Bugarske i Kraljevine SHS oko pitanja granica.
• t.m. - U Makedoniji, vlasti ubile muškarce u selu Garvan (opština Radoviš).

April/Travanj

• 13.4. - "Markov protokol" u Zagrebu - efemerni sporazum između radikala i Federalističkog bloka (Radić, Korošec, Spaho).
• 15.4. - Masovni miting HRSS-a u zagrebačkom Borongaju, Radićev oštar govor ("Pašić je sporazum stavio u džep", "Nas neće videti u beogradskoj Skupštini. Osim ako bi trebalo srušiti tiraniju".)

Maj/Svibanj

• 9-12.5. - U Beču Druga zemaljska konferencija KPJ - zaključeno da rukovodstvo mora raditi u zemlji.

Jun/Juni/Lipanj

• 9.6. - U Bugarskoj desničarskim pučem oborena vlada projugoslovenskog premijera Aleksandra Stambolijskog, koji je zatim brutalno ubijen 14.6..
• 23.6. - Na Kosovu se predao harambaša Azem Bejta.
• 24.6. - Zabranjen miting HRSS u Zagrebu (Radić: "Evropa ne može biti složna s Azijom", "Evropa žali danas što je propalo jedno kulturno dobro i što su kulturna područja predata Ciganima").

Jul/Juli/Srpanj

• 14.7. - Hrvatski blok objavljuje tekst Markovog protokola, Stjepan Radić govori o Bastilji i optužuje Pašića, Pribićevića i dr. da su nameravali da bude ubijen.
• ca. 20.7. - Uhapšeni oficiri u Južnoj Srbiji (Makedoniji) i Hrvatskoj zbog navodne antidržavne zavere za otcepljenje Hrvatske i Makedonije; špijunska afera sa Danicom Androlić i izvesnim Abdagićem, impliciran i Stjepan Radić.
• 23.7.? - Stjepan Radić prethodne noći pobegao u Mađarsku.

Avgust/August/Kolovoz

• ca. 15.8. - Stjepan Radić se kriomice vratio iz Beča u zemlju?, pa otišao u London; vlada razmatra zakonske mere koje će preduzeti protiv njega.
• 18.8. - Radić u Londonu.
• 19.8. - Opštinski izbori.

Septembar/Rujan

• 6.9. - Rođenje prestolonaslednika Petra (kršten 21.10.).
• 15.9. - Musolini odredio Beogradu ovaj datum kao rok za ratifikaciju ugovora o Rijeci; jugoslovenska vlada umesto toga registrovala Rapalski ugovor kod Lige naroda. Vojni pokreti pre toga izazvali zebnju u Evropi.
• 17.9. - Italijani postavili svog guvernera u Rijeci (neformalna aneksija).

+ Beogradski ultimatum Bugarskoj da će preći granicu ako ne prestanu komitski upadi iz te zemlje (kasnije posredovanje francuskog premijera Poenkarea).

Decembar/Prosinac

• 2.12. - Stjepan Radić opet u Beču, iz Londona.

Tokom/tijekom godine

• Stabilizacija dinara i inflacije, uravnotežen budžet KSHS (oporavak).

---

1924

Januar/Siječanj

• 1-4.1. - Treća zemaljska konferencija ilegalne KPJ u Beogradu - predlaže se boljševizacija partije i federativno uređenje (ranije su uglavnom govorili o "plemenima" jednog naroda).
• 25.1. - Vlada traži od Skupštine da se Radić i Maček izdaju sudu po optužbi za veleizdaju i špijunažu (afera špijunke Androlić).
• 27.1. - Potpisan Rimski ugovor - podeljena Slobodna Država Rijeka, grad pripada Italiji a Sušak Kraljevini SHS, uz zajedničku upravu nad lukom. Potpisan takođe i ugovor o prijateljstvu.

Februar/Veljača

• 8.2. - Krnjević i Maček iz HRSS, koja je odlučila da uzme svoja mesta u parlamentu, razgovaraju u Beogradu sa opozicijom, radi rušenja Pašićeve vlade i Rimskog ugovora. Istovremeno, Stjepan Radić u Beču izjavljuje da Pašić ima tajni plan o "amputaciji" Hrvatske i njenoj podeli sa Italijom i Mađarskom (tvrdnju će ponoviti u govoru u Vrpolju, u oktobru). Oteže se sa verifikacijom mandata HRSS, bez koje ne mogu glasati.
• 10.2. - Okršaj vojske i žandarmerije sa kačakom Mehmetom Konjuhijem (Mehmedom Konjuhom), poginuli i civili, među kojima četiri žene i troje dece ili deset žena i osmoro dece. Osim Konjuhija u Polablju, aktivan je i izvesni Mehmed Mali u Drenici
• 19.2. - U skupštini ratifikovan Rimski ugovor sa 123 prema 24 (Radić zakasnio).

Mart/Ožujak

• 7.3. - Formiran opozicioni blok: demokrate (Davidovićeva struja), HRSS, JMO (Spaho) i SLS (Korošec).
• 9.3. - Italija zvanično anektirala Rijeku.
• 24.3. - Nakon što je 15 HRSS-ovaca položilo zakletvu, Nikola Pašić dao ostavku (odmah dobio novi mandat).
• 26.3. - Svetozar Pribićević sa 14 kolega istupio iz demokratskog kluba, zbog Davidovićevog saveza sa HRSS i drugim "federalistima" u opozicionom bloku.
• 27.3. - Formirana vlada Pašić-Pribićević (ovaj drugi dobio četiri portfelja i dva podsekretara).
• 29.3. - "Radićevci" (HRSS) posle više godina dolaze u beogradski parlament (nemaju svi verifikovane mandate) - time vlada "P-P" gubi skupštinsku većinu.

April/Travanj

• 12.4. - Ostavka Pašićeve vlade - kriza.

Maj/Svibanj

• 5.5. - Objavljen proglas HRSS (usvojen 1.5.) kojim se reafirmira republikanstvo stranke (zabranjen broj "Slobodnog doma" koji ga je objavio).
• 19.5. - Nakon što je demokrata Ljuba Davidović vratio mandat, kriza završena time što mandat za radnu vladu, u istom sastavu kao do 12.4., ponovo dobija Nikola Pašić, (zakletva položena 21.5.).
• 27.5. - Nakon što su verifikovani mandati Hrvatske republikanske seljačke stranke, zasedanje skupštine zaključeno do 20.10. - opozicija negoduje, nazivajući to državnim udarom.

Jun/Juni/Lipanj

• 1.6. - Sukob komunista i orjunaša u Trbovlju, mrtvi na obe strane.
• 7.6.? - Stjepan Radić u Moskvi.

Jul/Juli/Srpanj

• 1.7. - Stjepan Radić u Moskvi pristupio Međunarodnom seljačkom savezu (Seljačkoj internacionali - Krestinterni).
• 12.7. - Zabranjen rad NRPJ, paravana za KPJ.
• 15.7. - Veliki okršaj žandarmerije i vojske sa kačakom Azemom Bejtom (Azem Galica) u Galici i okolnim selima južno od Kosovske Mitrovice - 12 poginulih na strani vlasti i nezvaničnih "600 Arnauta" na drugoj.
• 16.7. - Nikola Pašić dao ostavku, traži nove izbore. Novu vladu pokušava da sastavi predsednik skupštine Ljuba Jovanović, takođe radikal.
• 28.7. - Zakletvu položila vlada Ljube Davidovića (Demokratska stranka, u koaliciji sa Korošecom i Spahom, ostavljena mesta za radićevce).
• t.m. - Peti svetski kongres Kominterne - u rezoluciji o nacionalnom pitanju u Jugoslaviji se zalaže za samoopredeljenje i samostalnu Sloveniju, Hrvatsku i Makedoniju.

Avgust/August/Kolovoz

• 12.8. - Radić se vratio u Zagreb.
• 25.8. - Vlada uspostavila pokrajinsku upravu u Zagrebu.

Septembar/Rujan

• 14.9. - Velika skupština HRSS, pozdravljena Davidovićeva vlada.
• ca. 20.9. - Kralj zahteva da radićevci uđu vladu pod uslovom da polože zakletvu pred njim i da se s njima sklopi prethodno sklopi definitivan sporazum, a vladini krugovi bi ostavili takav sporazum nakon ulaska u vladu.

Oktobar/Listopad

• 8.10. - Ministar vojni, đeneral Stevan Hadžić, dao ostavku i izazvao krizu vlade (Stjepan Radić, čiji je HRSS trebao da uđe u vladu, tražio smanjivanje vojske na polovinu, i da Hrvati služe u blizini doma).
• 12.10. - Radićev govor u Vrpolju - oštro, ali se ne isključuje sporazum sa monarhijom.
• 15.10. - Vlada Ljube Davidovića dala ostavku, na zahtev Kralja.

Novembar/Studeni

• 6.11. - Nova vlada Pašić-Pribićević.
• 9-10.11. - Zločin u Šahovićima - Kolašinci, bratstvenici Boška Boškovića, bivšeg okružnog načelnika, ubijenog pre dva dana na putu Bijelo Polje - Šahovići, svete se za njegovo ubistvo muslimanima bez razlike u Šahovićima i okolini.
• 10.11. - Raspuštena Skupština, izbori zakazani za 8.2. 1925, sastanak nove Skupštine za 7.3.

Decembar/Prosinac

• 4.12. - Zbor beogradskih studenata u znak podrške zagrebačkim kolegama koji štrajkuju zbog penzionisanja nekoliko profesora - došlo do sukoba sa policijom. Štrajkuje se i na ljubljanskom univerzitetu, Pašićeva vlada "nacionalizuje" tri univerziteta.
• 19.12. - "Reč", list samostalnih demokrata, objavljuje isfabrikovanu verziju dokumenta o pristupanju HRSS Krestinterni.
• 23.12. - Vlada odlučila da rasturi HRSS i pohapsi njeno vođstvo, na osnovu Zakona o zaštiti države, jer je ocenjeno da od stranke preti "boljševička opasnost" (pristupanje Selj. internacionali). Obznana tek 2. januara/siječnja, u iščekivanju rascepa u HRSS.
• 24.12. - Ahmed-beg Zogu ušao u Tiranu (Jugoslavija ga podržava), pad Fan Nolija.

Tokom/tijekom godine

• Osnovani Udruženje srpskih četnika za Kralja i Otadžbinu, kao i Udruženje srpskih četnika Petar Mrkonjić.

---

1925

Januar/Siječanj

• 2.1. - Objavljena Obznana o rasturanju HRSS i hapšenju njenog vođstva, na osnovu Zakona o zaštiti države. Već uhapšeni Vladko Maček, Josip Predavec, Juraj Krnjević, August Košutić i Stjepan Košutić.
• 5.1. - U Zagrebu uhapšen Stjepan Radić, kao i još preko 2000 lica u narednih nekoliko dana.
• 12.1. - Zagrebački Sudbeni stol pustio optužene HRSS-ovce, osim Radića, procenjujući da seljačka i komunistička internacionala nisu isto - ali odmah ponovo uhapšeni.

Februar/Veljača

• 8.2. - Parlamentarni izbori, tri najjače stranke: Narodna radikalna stranka 143 poslanika (+35), HRSS 67 (-3) i Demokratska stranka 37 poslanika (-14). Izbori održani u atmosferi prinude .

Mart/Ožujak

• 4.3. - Tzv. Hrvatsko narodno zastupstvo donosi zaključak o ulasku HRSS u Blok narodnog sporazuma i seljačke demokracije (Demokratska stranka, Slovenska ljudska stranka i Jugoslovenska muslimanska organizacija).
• 27.3. - Govor Pavla Radića u skupštini, HRSS priznaje Ustav i monarhiju Karađorđevića. Zauzvrat, vlada poništila samo mandate uhapšenog vođstva HRSS (Radić, St. Košutić, A. Košutić, Krnjević, Maček, Predavec).

Jul/Juli/Srpanj

• 14.7. - Sporazum Narodne radikalne i Hrvatske seljačke stranke. Hrvatska zajednica napušta klub HSS.
• 18.7. - Položila zakletvu koaliciona vlada radikala i Hrvatske seljačke stranke (raniji HRSS). Pavle Radić je ministar agrarne reforme. Kralj je istog dana abolirao Stjepana Radića, koji je odmah pušten i primljen u audijenciju dva dana kasnije na Bledu.
• 20.7. - Posle višemesečnih pregovora, potpisane Netunske konvencije sa Italijom (saobraćaj sa Rijekom, optanti, ribolov i dr. - u KSHS ratifikovan tek 1928).
• 28.7. - Albanske (Ahmed Zogu) i jugoslovenske vlasti se dogovorile da Manastir Sveti Naum pređe iz albanske pod vlast KSHS, u zamenu za selo Peškopi (pominje se prelazak Vrmoša pod Jugoslaviju, ali to se nije dogodilo).

Novembar/Studeni

• 18.11. - Stjepan Radić, lider HSS, postao ministar prosvete.

---

1926

April/Travanj

• 4.4. - Nikola Pašić, predsednik ministarskog saveta, dao ostavku pod pritiskom korupcijskih skandala (u koje je umešan njegov sin Rade).
• 8.4. - Nikola Uzunović novi predsednik vlade (takođe radikal), i dalje koalicija sa HSS-om.
• 11.4. - Stjepan Radić drži govor u Pakracu, između ostalog spočitava ministru saobraćaja Krsti Miletiću "4000 tone ugljena" koji se "kradu svakog meseca" u Zagrebu.
• 12.4. - Ministar Miletić daje ostavku uz obrazloženje: "ne želim da budem više u prilici da sa ovakom jednom bitangom i vucibatinom sedim za jednim istim stolom" (misleći na Radića) - kriza vlade.
• 15.4. - Uzunović dao ostavku i odmah formirao novu vladu, bez Radića (dvojica radićevaca, Šuperina i Nikić, ostali u vladi).
• 29.4. - Obnovljena "R-R" koalicija, radićevci dobijaju još tri ministarstva (Pavle Radić, Krajač i Pucelj).

Maj/Svibanj

• 14 - 22.5. - Treći kongres KPJ u Beču - za balkansku federaciju radničko-seljačkih republika, sekretar CK KPJ Sima Marković, rad partije blokiran frakcijama.

Avgust/August/Kolovoz

• 11.8. - Kolektivna nota Grčke, Rumunije i Kraljevine SHS Bugarskoj, u kojoj se zahteva kraj makedonskih upada.

Septembar/Rujan

• 17.9. - Pakt prijateljstva Jugoslavije i Poljske.

Novembar/Studeni

• 27.11. - Prvi Tiranski ugovor - italijanski protektorat nad Albanijom (objavljen 1.12.).
• 29.11. - Stjepan Radić u "Domu" optužuje za saučesništvo u korupciji Nikolu Pašića i ministre u njegovoj vladi, Velizara Jankovića i Milana Stojadinovića (afera oko popravke lokomotiva i vagona u Češkoj, u koju je umešan Rade Pašić, sin bivšeg premijera).

Decembar/Prosinac

† Nikola Pašić

• 6.12. - Ministar inostranih poslova Ninčić dao ostavku - posledice italijansko-albanskog ugovora.
• 7.12. - Ostavka Uzunovićeve vlade.
• 10.12. - Umro Nikola Pašić, lider Narodne radikalne stranke, jedan od najznačajnijih srpskih i jugoslovenskih političara i državnika (sahrana 12.12.).
• 24.12. - Nova Uzunovićeva vlada, opet koalicija radikala i HSS (Korošcevi klerikalci odustali u zadnjem trenutku).

Tokom/tijekom godine

• Osnovana Hrvatska pravaška revolucionarna omladina.

---

1927

Januar/Siječanj

• 23.1. - Oblasni izbori u Kraljevini SHS, radikali ometaju HSS, naročito u Vojvodini i Bosni.
• 28.1. - HSS-ovci govore o izbornom teroru, na osnovu dobrih rezultata traže peto ministarstvo, glasaju sa opozicijom. Ostavka pete vlade Nikole Uzunovića.

Februar/Veljača

• 1.2. - Šesta vlada Nikole Uzunovića - koalicija dve struje radikala i klerikalaca (bez radićevaca).
• 24.2. - Tokom odgovora ministra unutrašnjih poslova Bože Maksimovića (zvani "Boža Kundak") na optužbe za policijsku brutalnost, opozicija uvela u skupštinu i ogolela pretučenog čoveka.
• 26.2. - Đuro Basariček tvrdi da Maksimović nije kriv za krizu već "tajne sile" protivne parlamentarizmu (pretpostavlja se Kralj i belorukaški oficiri) - Radić se ograđuje.

Mart/Ožujak

• 19.3. - Italijanska vlada tvrdi da Jugoslavija namerava da upadne u Albaniju, što ona, zbog ugovora sa Tiranom, "ne može trpeti" - kriza sa Italijom.

April/Travanj

• 17.4. - Nakon Uzunovićeve ostavke, novi premijer je Velja Vukićević, vlada je koalicija radikala i demokrata (Marinkovićeva struja) + Mehmed Spaho.

Jun/Juni/Lipanj

• 4.6. - KSHS prekinula diplomatske odnose sa Albanijom (uhapšen jedan službenik našeg poslanstva u Tirani, a takođe i granični incidenti u maju); sledećeg meseca odnosi obnovljeni, uz posredovanje evropskih sila..
• 15.6. - Raspuštena Skupština, izbori 11.9.; rekonstrukcija vlade.
• 19.6. - Makedonci iz Bugarske nastavili upade.

Jul/Juli/Srpanj

• 10.7. - Sporazum Korošca i premijera Vukićevića na Bledu - SLS bi ušla u vladu, ali posle izbora.

Septembar/Rujan

• 3.9. - Tokom zbora na sarajevskom Vratniku pucano u pravcu Mehmeda Spahe (musliman SRNAO-vac?).
• 11.9. - Parlamentarni izbori: Narodna radikalna stranka 112 mesta (-30), Narodna seljačka stranka (Radić) 61 (-6), Demokratska stranka 61 mesto (+25) itd.

Oktobar/Listopad

• 5.10. - U Štipu ubijen gen. Mihailo Kovačević - počinioci iz VMRO-a.
• 6.10. - Kasno uveče komitski napad na selo Klisuru kod Bosilegrada.
• 22.10. - HSS, samostalci i zemljoradnici pozvali demokrate i JMO u blok (Seljačko-demokratski savez), ali oni zasad ostaju u vladi.
• 26.10. - HSS pred Skupštinom optužuje vladu za izborni teror u septembru.

Novembar/Studeni

• 10.11. - Osnovana Seljačko-demokratska koalicija (Stjepan Radić iz HSS i Svetozar Pribićević iz samostalaca).
• 11.11. - U Parizu potpisan ugovor između Francuske i Kraljevine SHS ("Pariski pakt"), kao protivteža italijanskom napredovanju na Balkanu.
• 22.11. - Drugi Tiranski ugovor - (ojačan) italijanski protektorat nad Albanijom.

---

1928

Februar/Veljača

• 1.2. - U Demokratskoj stranci izglasana Davidovićeva rezolucija koja poziva na koncentracionu vladu, demokratski ministri daju ostavku - kriza vlade (struja V. Marinkovića, kao i muslimani protiv rezolucije).
• 8.2. - Velimir Vukićević (radikal) dao ostavku.
• 8 - 23.2. - Pokušaji formiranja koncentracione ili koalicione vlade, mandate dobijali Vukićević, Stjepan Radić (HSS), Davidović odbija, Ninko Perić (radikal), opet Vukićević, zatim V. Marinković (demokrata), Radić predlagao vanparlamentarno lice, npr. nekog generala... na kraju opet Vukićević.
• 23.2. - Druga Vukićevićeva vlada - radikali, demokrate, klerikalci (Anton Korošec, ministar unutr. poslova) i muslimani (Mehmed Spaho, trgovina).
• kraj veljače - Osma konferencija zagrebačke organizacije ilegalne KPJ - pobjeda antifrakcijske struje (Josip Broz, Andrija Hebrang...).

April/Travanj

• april - Otvoreno pismo Kominterne članovima KPJ - traži se obračun sa frakcijama, beogradska organizacija u početku ne prihvata.

Maj/Svibanj

• 28.5. - Velike demonstracije beogradskih i zagrebačkih studenata protiv ratifikacije Netunskih konvencija sa Italijom.

Atentat u Skupštini

Jun/Juni/Lipanj

• 19.6. - Govoreći o nedolaženju nekih ministara i poslanika na skupštinske sednice, Stjepan Radić za radikalski klub kaže da "...dolazi na glasanje kao stoka. Hoćete li stoka ostati, ne dolazite slobodno u Parlamenat!"; gušanje radikala i radićevaca, radikal Toma Popović viče: "Strpljenju mora biti kraj! Pašće mu glava jednoga dana tu! ...". Drugi radikal, Puniša Račić pismeno zahteva lekarski pregled Radića.
• 20.6. - Atentat u Skupštini - posle novih verbalnih sukoba, poslanik Puniša Račić upucao nekoliko poslanika Hrvatske seljačke stranke; na mestu ubijeni Pavle Radić i dr Đuro Basariček; ranjeni Stjepan Radić, dr Ivan Pernar i Ivan Granđa.
• 21.6. - Demonstracije u Zagrebu, trojica mrtvih (pogreb 24.6.).
• 23.6. - Sahrana ubijenih poslanika, Seljačko-demokratska koalicija se neće vraćati u skupštinu, traži se i novi ustav.
• jun-jul? - Kralj predlaže mirno odvajanje Hrvatske (Pribićević će 1.8. govoriti o "pretnjama amputacijom" od strane stranaka).

Jul/Juli/Srpanj

• 3.7. - Ostavka Vukićevićeve vlade.
• 5.7. - Radić odbija mandat za sastav vlade, predlaže obrazovanje neutralnog kabineta.
• 13.7. - Pokušaj ubistva Žike Ilića, šefa javne bezbednosti, u njegovoj kancelariji u Ministarstvu unutrašnjih dela (VMRO).
• 28.7. - Korošecova vlada (ista četvorna koalicija).

† Stjepan Radić

Avgust/August/Kolovoz

• 1.8. - Zasedanje skupštine u Beogradu, bez kluba SD koalicije koji drži zasedanje u zagrebačkoj Sabornici (predsedava Svetozar Pribićević): ne priznaju skupštinu sazvanu u Beogradu, boriće se za novo uređenje.
• 4.8. - Josip Broz uhapšen u Zagrebu (kasnije "Bombaški proces" i osuda na pet godina zatvora).
• 8.8. - Umro Stjepan Radić (veliki pogreb 12.8.).
• 13.8. - Krnja Skupština ratifikovala Netunske konvencije sa Italijom. Vladko Maček, novi lider HSS-a, izjavljuje da bi u KSHS trebale biti zajedničke samo granice, carina, diplomatija i možda vojska.

Septembar/Rujan

• 2.9. - Drugi sabor pravaške omladine u Zagrebu, traži se nezavisnost Hrvatske. Osniva se militantna organizacija Hrvatski domobran (Branimir Jelić).

Novembar/Studeni

• 5 - 16.11. - Četvrti kongres KPJ u Drezdenu - protiv frakcija i za centralizam u partiji, pod uticajem Kominterne za nezavisne Sloveniju, Hrvatsku i Crnu Goru, nezavisne i ujedinjene Makedoniju i Albaniju, kao i za balkansku federaciju.

Decembar/Prosinac

• 1.12. - Deseta godišnjica ujedinjenja. Na zagrebačkoj katedrali istaknute crne zastave, demonstranti kliču "slobodnoj Hrvatskoj" i liderima SDK, ima mrtvih i ranjenih.
• 4.12. - Pozivi na štrajk i neredi na Zagrebačkom univerzitetu.
• 5.12. - Pukovnik Vojin Maksimović postavljen za v. d. zagrebačkog velikog župana - demokrate nisu obaveštene, otvara se kriza vlade.
• 30.12.? - Premijer Korošec dao ostavku.

Početak ličnog režima 1929

Januar/Siječanj

• 1.1. - Stupa na snagu novo uređenje finansijske službe Kraljevine SHS (prema zakonu od 8.10.'28.), određeno 14 direkcija sa odgovarajućim oblastima.
• 3-5.1. - Kralj Aleksandar se (formalno) konsultuje sa liderima stranaka.
• 6.1. - Šestojanuarska diktatura. Proglas "Mome dragom narodu...": zbog "nemogućnosti" parlamentarnog sporazuma, u ime narodnog jedinstva i državne celine, Kralj Aleksandar I Karađorđević ukida Ustav Kraljevine SHS, raspušta Skupštinu i zavodi lični režim. Postavljena vlada generala Petra Živkovića. Proglašen niz zakona - zabranjene stranke sa "verskim ili plemenskim" obeležjem, cenzura štampe, komesari umesto oblasnih skupština i odbora itd. (početak ličnog režima kralja Aleksandra, do 1931).
• 19/20.1. - Ante Pavelić pobegao u Austriju.
• 24.1. - Rezolucija Biroa CK SKOJ-a - "ostaje jedino" put nelegalnog oružanog ustanka radnika i seljaka protiv diktature.
• kraj januara - Zabranjene političke stranke u KSHS.

Februar/Veljača

• t.m. - Rukovodstvo KPJ poziva radnike i seljake na borbu za rušenje režima.

Mart/Ožujak

• 17.3. - U Ženevi potpisan grčko-jugoslovenski sporazum o Solunskoj zoni.
• 22.3. - U Zagrebu ubijen Toni Schlegel, direktor Jugoštampe (naklonjen kralju).
• 31.3. - Pakt prijateljstva, mirenja i sudskog raspravljanja između Kraljevine SHS i Grčke.

+ Novi Zakon o vrhovnoj državnoj upravi u KSHS: ukinuta četiri ministarstva (vera, agrarne reforme, narodnog zdravlja, pošta i telegrafa).

• 19.4. - Ante Pavelić i Gustav Perčec stigli u Sofiju, pozdravljeni od pristalica VMRO, sutradan deklaracija o saradnji u borbi protiv Jugoslavije (pet dana kasnije protiv obojice dignute optužnice u KSHS i u odsustvu osuđeni na smrt 17.7.).
• 25.4. - Đuro Đaković i Nikola Hećimović ubijeni na jugoslovensko-austrijskoj granici.
• t.m. - Uhapšen Dragoljub Jovanović, levi Zemljoradnik.

Maj/Svibanj

• ? t.m. - Uhapšen Svetozar Pribićević, interniran u Brus.

Jun/Juni/Lipanj

• 7.6. - Presuda za atentat u Narodnoj skupštini 1928: Puniša Račić osuđen na zbirnih 60 godina robije, tj. zakonski maksimum od 20 godina (sud nije našao predumišljaj); Dragutin Jovanović-Lune i Toma Popović oslobođeni krivice.

Avgust/August/Kolovoz

• 15.8. - U Beogradu prvim zborom akcionara osnovana Privilegovana Agrarna Banka.
• t.m. - Funkcioneri HSS Juraj Krnjević (gen. sekretar) i August Košutić (potpredsednik) otišli u emigraciju.

Oktobar/Listopad

Banovine KJ

• 3.10. - Kralj Aleksandar promenio ime Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u Kraljevina Jugoslavija; zemlja podeljena u 9 banovina plus Uprava Grada Beograda, umesto 33 oblasti (granice banovina donekle menjane 1931).

Decembar/Prosinac

• 10.12. - Uhapšen Josip Predavec, potpredsednik HSS, zbog navodne prevare, u vezi stečaja Seljačke zadružne banke.
• 17.12. - Kraljev rođendan zvanično proslavljen u celoj zemlji (konfiskovani izveštaji o podmetnutoj bombi na pruzi Beograd-Zagreb i napadu na projugoslovenskog sveštenika Ritiga).
• 22.12. - Uhapšen Vlatko Maček, predsednik HSS, pod optužbom da je finansirao neke članove navodne terorističke organizacije, koja je trebalo da deluje u vreme Kraljevog rođendana (16-17. decembar - bomba pod voz kojim su putovale deputacije u Beograd, bomba u katedrali i "moguće" u 'Esplanadi' tokom svečanog bala).

Tokom/tijekom godine

• U svim opštinama, pa tako i u gradu Beogradu izabrane opštinske organe smenjuju od strane kralja postavljeni predsednici opština.
• Osnovan Državni sud za zaštitu države.
• Na inicijativu Kominterne, KPJ pozvala na oružani otpor diktaturi, što su vlasti iskoristile da nanesu teške gubitke partiji. (v. Sedam sekretara SKOJ-a).
• Do kraja godine CK KPJ prestao delovati kao jedinstveno rukovodstvo, članovi u emigraciji.

Takođe pogledati

• Hronologija Kraljevine Jugoslavije