Herma
- Za kompoziciju za klavir Iannisa Xenakisa, v. Herma (Xenakis).
Herma (starogrčki: ἑρμῆς, pl. starogrčki: ἑρμαῖ / hermai) naziv je za skulpturu koja se sastoji od glave, ponekad zajedno s torzom, te koja je postavljena na jednostavno ali izduženo, često pravokutno postolje, na kome su ponekad, na odgovarajućoj visini, urezane i muške genitalije. Taj oblik skulpture razvio se u antičkoj Grčkoj, odakle su ga preuzeli i Rimljani, a kasnije je obnovljen u doba renesanse, u vidu terminalnih figura i Atlanta.
Poreklo[uredi | uredi kod]
U najranije doba grčka božanstva su se poštovala u obliku gomile kamenja ili bezobličnog stuba od kamena ili drveta. U mnogim delovima Grčke naslagane gomile kamenja mogle su se pored puteva, a naročito na mestima gde su se putevi ukrštali i gde su prolazile linije razgraničenja. Poštovanje koje se u religijskom smislu iskazivalo tim gomilama kamenja na raskršćima vidi se i po običaju da svaki prolaznik na postojeću gomilu dobaci jedan kamen ili da je poprska uljem.[1] Kasnije su takvim stubovima dodavani glava i falos, a sam stub bio je četvrtastog oblika (broj 4 bio je u obredu povezan s bogom Hermesom).[2]
Upotreba[uredi | uredi kod]
U staroj Grčkoj kipovi su imali apotropejsku funkciju i postavljani su, u svrhu zaštite, na raskršćima, državnim granicama i linijma razdvajanja zemljišta, ispred hramova, blizu grobnica, u vežbalištima, palaestrama, bibliotekama, porticima, na javnim mestima, u uglovima ulica, kao i u glavnim ulicama, gde su služili kao znakovi, na kojima su bile urezane razdaljine.[3] Hermes je, pre no što je postao zaštitnik putnika i trgovaca, bio faličko božanstvo i povezan s plodnošću, srećom, putevima i granicama. Njegovo ime potiče od reči herma, koja označava kvadratni ili pravougaoni stub od kamena, terakote ili bronze; na vrhu je bila izvajana glava Hermesa, obično prikazanog s bradom,[4] a reljef s prikazom muških genitalija ukrašavao je stub na odgovarajućoj visini. Međutim, glave nisu bile ograničene samo na prikaz Hermesa, pa se često javljaju i predstave drugih bogova, heroja i čak istaknutih smrtnika. Za te slučajeve postoje složenice, kao npr. Hermatena (herma boginje Atene), Hermares, Hermafrodit, Hermanubis, Hermalkibijad itd. Herme su bile naročito brojne i posebno poštovane u Atini, gde su postavljane ispred kuća kao apotropeji za sreću. [5] Atinjani bi o herme trljali maslinovo ulje ili bi ih njime prskali i ukrašavali bi ih venicima.[6] To se sujeverje nastavilo i posle, kako se vidi po primeru Porcellina, firentinske figure vepra od bronze (ali i mnogih drugih sličnih primera širom sveta), čiji se nos sija jer je ljudi stalno dodiruju za sreću.
Na rimskim i renesansnim verzijama (termini) često je prikazano i telo od struka na gore. Taj oblik korišćen je i za poprsja znamenitih javnih ličnosti, posebno književnika, kao npr. Sokrata i Platona. Sapfa se pojavljuje na grčkim hermama, a anonimne ženske figure često se koriste počev od renesanse, kad su herme često postavljane uza zidove kao dekoracija.
Suđenje Alkibijadu[uredi | uredi kod]
Jedne noći 415. pne., baš pre no što će atinska flota krenuti prema Siciliji, sve atinske herme bile su oštećene. Mnogi ljudi su smatrali da će taj čin svetogrđa dovesti u pitanje uspeh ekspedicije.[5][7] Premda to nikada nije bilo dokazano, Atinjani su u to vreme verovali da se radilo o sabotaži, koju su organizovali simpatizeri Sirakuze ili Sparte iz same Atine. Alcibiadovi neprijatelji, koristeći gnev Atinjana kao izgovor, optužili su ga za bezbožništvo, a u te su optužbe uključili i skrnavljenje drugih svetih predmeta i izrugivanje obredima u okviru svetih misterija.[5] Alkibijad, koji je već bio određen za jednog od zapovednika u sicilijskih ekspediciji, odbacio je sve optužbe ponudio da se pojavi na suđenju, ali Atinjani nisu želeli da odlažu pohod, a njegovi su suparnici želeli iskoristiti Alkibijadovo odsustvo za to da okrenu narod protiv njega, u trenutku kada on neće moći da se brani. Čim je atinska flota otplovila, Alkibijadovi politički protivnici podneli su optužbe protiv njega, i on je bio osuđen na smrt u odsustvu, i za oštećivanje hermi i za navodno povezan zločin skrnavljenja Eleusinskih misterija.
-
Arhajska grčka herma, vjerojatno prikaz Hermesa, jedna od rijetkih kojoj je sačuvan penis.
-
Herma na atičkom lekythosu, 475–450. pne..
-
Herma starca, vjerojatno filozofa. Ai Khanoum, Afghnistan, 2. vijek pne.
-
-
Mala herma Hermesa od terakote
-
Muške i ženske herme u Rubenshuisu iz doba baroka.
-
Herme u Art Nouveau i Neo-Baroque stilu u Poljskoj
-
Herme s manirističkim počecima, u A Handbook of Ornament (1898)
Reference[uredi | uredi kod]
- ↑ Nikandar, Theriaca, 150; Teofrast, Karakteri, 16, 5.
- ↑ Pausanija, Opis Helade, VII, 22, 2; Aristofan, Plut, 1127 i Plut, 1151; Homer, Odiseja, XIV, 435 i Odiseja, IX, 397; Atenej, Deipnosophistae, I (16b).
- ↑ Richard François Philippe Brunck , Analecta veterum poetarum Graecorum, III, str. 197.
- ↑ Predstava mladog i golobradog Hermesa javlja se tek od 5. vek pne.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Tukidid, Istorija peloponeskog rata, VI, 27; Elijan, Varia historia, II, 41; Julije Poluk, Onomastikon, VII, 72; Atenej, Deipnostophistae, X (437b).
- ↑ Teofrast, Karakteri, 16, 5.; Postanje, 28, 18, 28, 22 i Postanje, 31, 45‒48.
- ↑ Aristofan, Lizistrata, 1094.
