Gotska arheološka nalazišta u BiH

Gotska arheološka nalazišta u BiH svjedoče o vremenu kada se Bosna i Hercegovina, nakon propasti zapadnog Rimskog carstva, nalazila u kraljevstvu istočnih Gota.

Toponimi

Postoji veliki broj toponima sa prostora Bosne i Hercegovine (Delegošta, Vogošća, Vareš, Mile, Moštre, Gudinoge, Gudelji, Konogovo, Godomilje, Gačani, Otolež, Gacko, Hrgud, Orgošta, Otilovci, Kotez) koji su derivati iz gotskog jezika. Na području općine Visokog postoji na desetine toponima.

Ranohrišćanske bazilike

U Brezi je 1913. godine otkrivena je građevina sa kapelicom, pogodna za stanovanje, gdje je istražen jedan njen dio dimenzija 30x15 metara. Kompleks u Brezi predstavljao je rezidenciju višeg ostrogotskog upravnog službenika. Godine 1930. otkrivena je ranohrišćanska bazilika.

U Gornjem Turbetu kod Travnika otkrivena je bazilika sa zlatnom ogrlicom koja sadrži osamnaest kružnih medaljona.

Nije rijedak slučaj postojanja dvojnih bazilika (Založje kod Bihaća, Skelani na Drini), gdje se na rastojanju od 100 metara nalaze po dvije građevine iz tog vremena. Sjeverna strana ovih građevina je složenija, sa više prostorija, dok je južna strana uvijek jednostavna dvorana sa apsidom i predvorjem. Raspored i odnos dviju kultnih građevina govori o postojanju dviju crkvenih organizacija u jednom mjestu. Jedna je pripadala domaćem stanovništvu koji su bili pripadnici nikejskog pravovjernog kršćanstva, a druga istočnogotskim arijancima.

Nekropole

Rakovčani kod Prijedora su najveće arheološko nalazište vezano za Gote. Tu su grobovi poredani u redove i predstavljaju ranu pojavu organizovanja grobova u redove. Ova pojava će se održati do duboko u srednji vijek i kod etnički sasvim različitih naroda. Na tom lokalitetu u grobovima se prvi put pojavljuju zaštitne drvene ploče (Totenbrett), ali i izdubljena stabla (Totenbaum). Nađene su i sjekire, mali noževi i neobične strelice. Od ukrasnih predmeta pronađene su ogrlice od perli različitog oblika od ćilibara i staklene paste, pločaste fibule, par zlatnih naušnica sa jednostavnom kockom i veliki broj kopči različitog tipa, uglavnom od bronze, željeza i srebra. Tu su i primjerci ukosnica u vidu bronzanih i srebrnih stilusa sa istaknutom i perforiranom glavom.

Skupocjeni nakit je otkriven u Potocima kod Mostara. U jednom grobu pronađen je zlatni lanac koji predstavlja rijetkost među nakitom tog vremena na čitavom evropskom području. Izvjesnu sličnost pokazuje sa dva nalaza (jedan u Mađarskoj, drugi u Italiji) koja pripadaju Ostrogotima. U drugom je pronađen par srebrnih pozlaćenih lučnih fibula, par zlatnih naušnica i dio zlatnog lančića. Ova zbirka zlatnog nakita također pripada luksuznom ostrogotskom nakitu s početka 6. vijeka.

U nekropoli sa Gradine u Koritima kod Tomislavgrada grobovi su ograđeni kamenom, a u nekoliko slučajeva i sa nepravilno otesanim pločama. U njima su nađeni ukrasni ili upotrebni dijelovi nošnje (fibule, kopče, prstenovi, narukvice, naušnice). Značajan nalaz je i par srebrnih i pozlaćenih lučnih fibula, par srebrnih naušnica i krupna perla od kalcedona iz Gornjih Pećina kod Travnika.

Par srebrnih i pozlaćenih lučnih fibula nađen je i u Mihaljevićima kod Sarajeva, a uz fibule pronađen je kristalni bikonični pršljen i bronzani prsten. U nizu kopči koje su otkrivene u nekropoli u Mihaljevićima izdvaja se tip vizantijske kopče s okovom izvedenim u tehnici proboja. Na jednoj od njih pojavljuje se motiv krsta, uz polumjesec. Fibule iz Potoka, Gornjih Pećina i Mihaljevića pripadaju istočnogotskim tipovima ovih ukrasnih predmeta jer se javljaju u svim oblastima u kojima su boravili Istočni Goti, od Ukrajine do Italije. Potekle su iz čuvenih gotskih zlatarskih radionica na Krimu, u Podunavlju, Sirmijumu, Akvileji i drugih.

Postoji još nalazišta čiji se nalazi vezuju za period Gota: Mogorjelo (Čapljina), Rotimlje (Stolac), Maslum (Gacko), Cimeše (Bosanski Petrovac).

Numizmatički materijal

Uz navedene materijalne nalaze pronađen je i veliki broj numizmatičkog materijala. Proađen je novac iz perioda bizantskih careva (Zenon, Anastazije I, Justinijan I i Mavrikije), ali posebnu vrijednost ima novčić gotskih vladara. Srebrni novčići Athalariha (527-534) pronađeni su u Vinici kod Duvna i srebrni novac Theodahada (534-536) u okolini Bihaća, uz više nedefiniranih komada u mnogim zbirkama. Svi ovi nalazi potvrđuju opticaj istočnogotskog novca u Bosni i Hercegovini u vrijeme njihovog kraljevstva.

Literatura

• Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Čović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić, Sarajevo, 1966 -

KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE

• VIZANTIJA I GOTI NA BALKANU U IV I V VIJEKU –Nada Zečević, Vizantološki institut, Beograd, 2002
• SLAVENI, HRVATI I GOTI NA TERITORIJI RIMSKE PROVINCIJE DALMACIJE –Mužić, Split 1996. (6. izdanje: Dominović d.o.o, Zagreb 2002.)