Beglerbeg
Beglerbeg (tur. beylerbeyi: beg begova, gospodin nad gospodinom; mn. beglerbegovi, beglerbezi), u prvo vrijeme najviši čin u osmanskoj vojsci, sultanov vrhovni komandant vojske. Kasnije, do upravne reforme u prvoj polovini XIX. stoljeća taj naslov su nosili vojni i građanski (generalni) guverneri, koji su u ime sultana vršili vlast u velikim oblastima (bergelbeglucima, zapravo ejaletima ili vilajetima) Turskoga (Osmanskog) Carstva. Beglerbeg je imao, uz ostalo, ovlaštenje da postavlja i razrješava službenike i dodjeljuje i oduzima beratom (dekretom) manje timare (vlastelinstva) u svojoj oblasti. Tursko Carstvo najprije je bilo podijeljeno na dva beglerbegluka: anadolski, u kojem su bile azijske zemlje, i rumelijski sa sjedištem u Sofiji, u kojem su bile evropske zemlje pod turskom vlašću. Širenjem carstva u evropskom dijelu izdvajaju se zasebni beglerbegluci: bosanski (Bosanski pašaluk), budimski i temišvarski. Taj naslov nestao je 1922. godine kad je uspostavljena republika.
U Bosni[uredi | uredi kod]
Na čelu Bosanskog, kao i svakog drugog pašaluka, stajao je berglerbeg s titulom paše i to paše višeg ranga s najmanje dva tuga. Za prvog bosanskog beglerbega imenovan je Ferhad-beg (kasnije Ferhad-paša) Sokolović (1580-1588), koji je dotle bio sandžakbeg Bosanskog sandžaka. Kad je Banjaluka postala sjedište Bosanskog beglerbegluka Ferhad-paša je u njoj (1579?) podigao džamiju Ferhadiju. Za vlade sultana Selima I beglerbeg Rumelije (a zatim vezir) postao je Ferhat-paša (Šibenik, oko 1484-Smederevo, 1. XI. 1524), kasnije sandžakbeg Smederevskog sandžaka.
Prvim budimskim beglerbegom imenovan je vezir Sulejman-paša, porijeklom Mađar.
Barbarossa[uredi | uredi kod]
Beglerbeg (u ELZ: beglerbej) bio je i Hajrudin Barbarosa (Khair-ed-Din; oko 1465-1546), zapovjednik turske mornarice od 1533, porijeklom Grk. Taj čin dobio je nakon što je 1515. s bratom Horukom (Uruh, Urud ili Arudž, u engl. izvorima 'Aruj; 1473?-1518) došao u pomoć alžirskom emiru i protjerao Španjolce iz Alžira te zemlju predao u tursku vlast. Beglerbej je bio i njegov sin i nasljednik Hasan Barbarosa, beglerbeg Afrike.
Beglerbegluk[uredi | uredi kod]
Beglerbegluk (tur. beylerbeylik), područje u Osmanskom Carstvu kojim upravlja beglerbeg; čast i dostojanstvo beglerbega; također beglerbegat. "Pošto su Turci osvojili Balkan, podijelili su ga na beglerbegluke. Bosna je 1580. g. postala beglerbegluk" (Abdulah Škaljić). Po Jovanu Radoniću "beglerbegati ili vilajeti dele se na manje vojne ... jedinice, sandžake" (Rečnik SANU). Stojan Novaković upotrebljava i oblik bejlerbeg, a zabilježen je i oblik beglen-beg (16. v., Petar Skok). Ivan Gundulić upotrebljava riječ berglerbegstvo u značenju "vlast beglernegova".
Od riječi beglerbeg nastalo je prezime Beglerbegović.