Aprilis
Mensis Aprilis (sh. april) četvrti je mesec u drevnom rimskom kalendaru, od čijeg imena potiče i srpskohrvatski naziv april. Prethodio mu je Martius (mart), a sledio Maius ("maj"). U najstarijem rimskom kalendaru, za koji su Rimljani smatrali da ga je ustanovio Romul, legendarni osnivač Rima, Martius je bio prvi, a Aprilis drugi od ukupno deset meseci. U kalendarima iz razdoblja republike april je imao 29 dana, a u Cezarovoj reformi kalendara, koja je iznedrila julijanski kalendar, dodat mu je još jedan dan.
Tokom aprila održavao se niz svetkovina posvećenih raznim aspektima poljoprivrednog života, budući da je seosko stanovništvo tog meseca imalo puno posla.[1] Kako se Rim urbanizovao, značaj nekih svetkovina je porastao, posebno Paralija, arhajskog seoskog festivala kojim se obeležavao "rođendan" (dies natalis), tj. osnivanje Rima. April je generalno bio posvećen ženskim božanstvima, počev od Venerine svetkovine na Kalende.[2]
Etimologija[uredi | uredi kod]
Rimljani su verovali da ime Aprilis potiče od glagola aperio (= "otvarati"). Prenestinski fasti (Fasti Praenestini) objašnjavaju da se tada "otvaraju plodovi, cveće, životinje, mora i njive".
Neki antikvarski pisci, kao i Ovidije i svojoj pesmi o rimskom kalendaru, smatrali su da naziv ovog meseca potiče od imena boginje Afrodite, grčkog pandana rimske boginje Venere, čiji se festival održavao tog meseca. Oblik Apru možda potiče od etrurskog imena tog božanstva, koje bi glasilo Aprodita, ali sami Etrurci taj su mesec zvali Cabreas.[1] Neki moderni filolozi smatraju da Aprilis potiče od etrurske reči Ampile ili Amphile, i to na temelju jedne srednjovekovne glose, koja iznosi pretpostavku da naziv tog meseca potiče od meseca Aphrios u tesalskom kalendaru. Izneta je i teza o protoindoevropskom porejlu naziva, koji bi bio u vezi sa sanskrtskim 'áparah i latinskim alter (= "drugi od dva"), što bi se navodno odnosilo na položaj ovog meseca tokom godine u prvobitnom kalendaru.[3] I Varon i Cincije odbacivali su vezu imena ovog meseca s Afroditom, a rašireno rimsko shvatanje ― da je, naime, ime aprila u vezi s glagolom aperio ― možda je i tačno.[1][3]
U jednom trenutku tokom Neronove vladavine rimski senat promenio je ime ovog meseca u Neronius, no to nije opstalo [4]
Poljoprivredni poslovi[uredi | uredi kod]
Mnogi rimski festivali i religijski rituali odslikavaju poljoprivredni karakter najstarije rimske države. Poljoprivredni almanasi (menologia rustica) slažu se da je april bio posvećen boginji Veneri, a seljacima savetuju da tog meseca "očiste ovce" (oves lustrantur).[1] U svom spisu O poljoprivredi Varon nabraja dužnosti kao što su plevljenje useva, prevrtanje zemlje, rezanje vrbe, ograđivanje livada i sadnja i obrezivanje maslina.[5]
U drugoj polovini meseca održavao se čitav niz svetkovina u vezi sa seoskim životom:
- 15. april: Fordicidije (Fordicidia), festival plodnosti zemlje i stoke;
- 21: Parilije (Paralia), pastirski praznik;
- 23: Vinalije (Vinalia), jedan od dva vinska festivala (drugi je priređivan 19. avgusta);
- 25: Robigalije (Robigalia), za zaštitu useva od štetočina.[6]
Od ovih festivala najstariji su verovatno bile Fordicidije i Robigalije. William Warde Fowler, čiji je rad s početka 20. veka i dalje jedno od glavnih dela o rimskim festivalima, kaže da su Fordicidije "nesumnjivo jedan od najstarijih žrtvenih obreda u rimskoj religiji".[7] U drugoj polovini meseca održavale su se igre (ludi) u čast Cerere, žitne boginje za koju se verovalo da upravlja rastom i životnim ciklusom. Krajem meseca počinjale su Floralije (Floralia), igre u čast Flore, boginje cvetanja, koju Varon navodi kao jednu od dvanaest rimskih poljoprivrednih božanstava.
Datumi[uredi | uredi kod]
Rimljani dane u mesecu nisu brojali od prvog do poslednjeg, nego su ih označavali brojeći unatrag od tri stalna datuma, a to su bile: None (Nonae, 5. ili 7. dan, zavisno od meseca), Ide (Idus, 13. ili 15. dan) i Kalende (Kalendae, 1. dan u mesecu). Aprilske None bile su 5. dana, a Ide 13. dana u mesecu. Poslednji dan u aprilu nazivao se "dan pre majskih kalendi" (pridie Kalendas Maias). Rimljani su prilikom brojanja uključivali i dan od koga su počinjali, pa je, na primer, 9. april bio "5. dan pre aprilskih Ida", tj. pre 15. dana u mesecu, odnosno, na latinskom: ante diem quintam (V) Idūs Apriles, što se u pisanju obično beležilo skraćeno kao a.d. V Id. Apr. (ili se a.d. sasvim izostavljalo); 23. april bio je "9. dan pre majskih Kalendi" (IX Kal. Mai.) u julijanskom kalendaru, odnosno "8. dan pre majskih Kalendi" (VIII Kal. Mai.) na starijem kalendaru.
U kalendaru u razdoblju republike i ranog principata svaki je dan bio obeležen slovom koje je označavalo religijski status tog dana. U aprilu te su oznake bile:
- F za dies fasti, tj. za dane kad se na sudu mogla zakonito pokrenuti parnica;
- C, za dies comitalis, tj. za dan kad su se mogle održavati skupštine (comitia), izbori i neki sudski postupci;
- N za dies nefasti, tj. za dane kad su političke i sudske aktivnosti bile zabranjene;
- NP, čije značenje ostaje nejasno, a koristilo se kao oznaka onih dana kad su održavane javne svetkovine (feriae);
Krajem 2. veka nove ere na sačuvanim kalendarima više nema oznaka religijskog statusa dana (F, N, C itd.), što je verovatno delimično bio i rezultat reforme kalendara koje je sproveo Marko Aurelije.[8] Festivali koji su na sačuvanim fastima označeni velikim slovom ― a čiji su nazivi u donjoj tabeli u celini predstavljeni velikim slovima ― smatraju se najstarijim praznicima koji su u kalendar ušli pre 509. pne.[9] Dani su u rimskom kalendaru bili označeni i nundinalnim slovima, kao A B C D E F G H, čime su dani bili predstavljeni kao činioci "tržne nedelje".[10] (Ove su oznake izostavljene u donjoj tabeli.)
Dies natalis označavao je godišnjicu utemeljenja ili obnove nekog hrama, koja se ponekada držala "rođendanom" božanstva. U doba carstva neki tradicionalni festivali u gradu Rimu izgubili su na značaju, a kao javni praznici na važnosti su dobili rođendani i druge godišnjice povezane s carom i njegovom porodicom. U vojnom kalendaru s religijskim praznicima, poznatom kao Feriale Duranum, žrtve u vezi s carskim kultom brojem su nadmašivale starije festivale, no u vojsci je važnost boga Marsa bila očuvana, a možda i dodatno pojačana.[11] Od polovine 1. veka nove ere dodati su novi dani za održavanje raznih igara (cirkurskih) koje su priređivane u cirku u čast različitih božanstava.[12] Krajem 2. veka nove ere na sačuvanim kalendarima više nema oznaka religijskog statusa dana (F, N, C itd.), što je verovatno delimično bio i rezultat reforme kalendara koje je sproveo Marko Aurelije.[13] Festivali koji su na sačuvanim fastima označeni velikim slovom ― a čiji su nazivi u donjoj tabeli u celini predstavljeni velikim slovima ― smatraju se najstarijim praznicima koji su u kalendar ušli pre 509. pne.[9]
Osim ako nije drukčije navedeno, informacije su preuzete iz Scullard 1981, str. 96–115. Aprilis je u julijanskom kalendaru produžen za jedan dan, pa je onda brojao ukupno 30 dana. U donjoj tabeli datumi nakon Ida pripadaju julijanskom kalendaru, pri čemu su u zagradi dati datumi festivala po kalendaru pre Cezarove reforme, kad je april imao 29 dana.
| Moderni datum |
Rimski datum | status | Rituali |
|---|---|---|---|
| 1. april | Kalendae Aprilis | F | • Veneralije (Veneralia) za Veneru i Fortunu Virilis |
| 2 | a.d. IV Non. Apr.[14] | F | |
| 3 | III Non. Apr. [15] | C | • Dies natalis Kvirinovog hrama, s cirkuskim igrama (od polovine 1. veka n. e.).[16] |
| 4 | pridie Nonas Aprilis (skr. prid. Non. Apr.) |
C | * Megalske igre (Ludi Megalenses) u čast Velike majke počinju. |
| 5 | Nonae Aprilis | N | • Dies natalis hrama Javne sreće (Fortuna Publica). • Megalske igre se nastavljaju. |
| 6 | VIII Id. Apr. | N | • Megalske igre se nastavljaju. |
| 7 | VII Id. Apr. | N | • Megalske igre se nastavljaju. |
| 8 | VI Id. Apr.[17] | N | • Dies natalis za hram Kastora i Poluksa (od polovine 1. veka n. e.).[16] • Megalske igre se nastavljaju. |
| 9 | V Id. Apr. | N | • Megalske igre se nastavljaju. |
| 10 | IV Id. Apr. | N | • Dies natalis hrama Velike idske majke na Palatinu; Megalske igre se završavaju. |
| 11 | III Id. Apr. | N | • Dies natalis divinizovanog cara Septimija Severa, s cirkuskim igrama.[18] |
| 12 | pridie Idūs Aprilis (Skr. prid. Id. Apr.). |
N | • Ludi Cereri ("Igre za Cereru") počinju. |
| 13 | Idūs Aprilis | NP | • Mesečni Jupiterov praznik (Feriae Iovis), povorka i žrtvovanje ovna Jupiteru na utvrdi na utvrdi (arx). • Dies natalis hrama Jupitera Pobednika (Iuppiter Victor) i hrama Jupitera Osloboditelja (Iuppiter Liberator). • Cerealije se nastavljaju |
| 14 | XVIII Kal. Mai. | N | • Cerealije se nastavljaju. • Molitva (supplicatio) boginji Victoriji Augusti da se obeleži prva Avgustova pobeda (na Feriale Cumanum, 4–14. g. n. e.).[19] |
| 15 | XVII Kal. Mai. | NP | • FORDICIDIJE (XVI Kal. Mai. na prejulijanskom kalendaru). • Cerealije se nastavljaju. |
| 16 | XVI Kal. Mai.[20] | N | • Cerealije se nastavljaju. • Molitva (supplicatio) Sreći Carstva (Felicitas Imperii) da se obeleži dan kad je Avgust prvi put dobio titulu imperatora (prema 'Feriale Cumanum).[19] |
| 17 | XV Kal. Mai. | N | • Cerealije se nastavljaju. |
| 18 | XIV Kal. Mai. | N | • Cerealije se nastavljaju. |
| 19 | XIII Kal. Mai. | NP | • CEREALIJE u čast Cerere, Libera i Libere (XII Kal. Mai. na prejulijanskom kalendaru); Cerealije se završavaju. |
| 20 | XII Kal. Mai. | N | |
| 21 | XI Kal. Mai. | NP | • PARILIJE (X Kal. Mai. na prejulijanskom kalendaru). • Roma condita, uz cirkuske igre od polovine 1. veka n. e.[16] |
| 22 | X Kal. Mai. | N | |
| 23 | IX Kal. Mai. | F | • VINALIJE u čast Venere Ericine (Venus Erycina) (VIII Kal. Mai. na prejulijanskom kalendaru). |
| 24 | VIII Kal. Mai. | C | |
| 25 | VII Kal. Mai. | NP | • ROBIGALIJE (VI Kal. Mai. na prejulijanskom kalendaru). • Serapije (Serapia), carski festival koji se održavao od 1. veka n. e. |
| 26 | VI Kal. Mai. | C | • Dies natalis Marka Aurelija, s cirkuskim igrama.[18] |
| 27 | V Kal. Mai. | C | |
| 28 | IV Kal. Mai. | C | • Ludi Florae, početak igara u čast Flore (27. april na prejulijanskom kalendaru) |
| 29 | III Kal. Mai. | C | |
| 30 | prid. Kal. Mai. | C |
Reference[uredi | uredi kod]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Scullard 1981, str. 96
- ↑ Fowler 1908, str. 66–67
- ↑ 3,0 3,1 Forsythe 2012, str. 10
- ↑ Tacit, Anali, XV, 74; XVI, 12; cf. Forsythe 2012, str. 39.
- ↑ Varon, O poljoprivredi, I, 30; cf. Scullard 1981, str. 96.
- ↑ Beard, North & Price 1998, vol. I, str. 45
- ↑ Fowler 1908, str. 71
- ↑ Salzman 1990, str. 17, 122
- ↑ 9,0 9,1 Scullard 1981, str. 41
- ↑ Rüpke 2011, str. 6
- ↑ Kaizer 2007, str. 447
- ↑ Salzman 1990, str. 118 sqq
- ↑ Salzman 1990, str. 17, 121–122
- ↑ Skraćeno od ante diem IV Nonas Aprilis (= "4. dan pre aprilskih Nona").
- ↑ Skraćeno od ante diem III Nonas Aprilis (= "3. dan pre aprilskih Nona")
- ↑ 16,0 16,1 16,2 Salzman 1990, str. 122
- ↑ Skraćeno od ante diem VI Idūs Aprilis, pri čemu je ante diem izostavljeno, kao i u nastavku teksta.
- ↑ 18,0 18,1 Beard, North & Price 1998, vol. II, str. 68
- ↑ 19,0 19,1 Severy 2003, str. 129
- ↑ Skraćeno od ante diem XVII Kalendas Apriles, pri čemu je ante diem izostavljeno, kao i u nastavku teksta.
Literatura[uredi | uredi kod]
- Beard, Mary; North, J. A.; Price, S. R. F. (1998). Religions of Rome: A Sourcebook. Cambridge University Press.
- Forsythe, Gary (2012). Time in Roman Religion: One Thousand Years of Religious History. Routledge.
- Fowler, William Warde (1908). The Roman Festivals of the Period of the Republic. London.
- Kaizer, Ted (2007). "Religion in the Roman East", u: A Companion to Roman Religion. Blackwell.
- Rüpke, Jörg (2011). The Roman Calendar from Numa to Constantine: Time, History, and the Fasti. Blackwell.
- Salzman, Michele Renee (1990). On Roman Time: The Codex Calendar of 354 and the Rhythms of Urban Life in Late Antiquity. University of California Press.
- Severy, Beth (2003). Augustus and the Family at the Birth of the Roman Empire. Routledge.
- Scullard, Howard Hayes (1981). Festivals and Ceremonies of the Roman Republic. Cornell University Press.