Ali Şir Nevai
| Ali Şîr Nevaî | |
|---|---|
 | |
| Biografske informacije | |
| Rođenje | 9. 2. 1441. Herat, Timuridsko carstvo |
| Smrt | 3. 1. 1501. (dob: 59) Herat, Timuridsko carstvo |
| Nacionalnost | Čagatajac Timuridskog carstva |
| Opus | |
| Jezik | Čagatajski turski |
| Znamenita djela | |
| |
Ali Şîr Nevaî (Herat, 1441 – 1501) bio je turkijski pjesnik, pisac, političar, jezikoslovac, mistik i slikar koji je bio najveći predstavnik čagatajske književnosti.
Život[uredi | uredi kod]
Rođen je 1441. u gradu Heratu u porodici načitanih turskih kancelarijskih pisara. U to vrijeme Heratom je vladalo Timuridsko carstvo i postao je jedno od vodećih kulturnih i intelektualnih središta u muslimanskom svijetu. Nevaî je pripadao čagatajskoj klasi amira (perz. Mīr) u timuridskoj eliti. Njegov otac je služio kao visoki časnik u palači Shāhrukha Mirze, vladara Horasana a njegova je majka služila kao prinčeva guvernanta u palači. Otac mu je također bio namjesnik Sabzevara i umro je dok je Ali bio mlad, pa je novi vladar Horasana, Abul-Qasim Babur Mirza, preuzeo skrbništvo nad mladićem. Mladi Nevaî je bio školski prijatelj Husayna Baykaraha, koji će kasnije postati sultan Horasana. No, njegova porodica je bila prisiljena pobjeći iz Herata 1447. nakon što je Shāhrukhova smrt stvorila nestabilnu političku situaciju. Porodica je se vratila u Horasan nakon što je 1450-ih uspostavljen red. Godine 1456. Nevaî i Baykarah otputovali su u Mašhad sa Ibn-Baysunkurom. Sljedeće godine Ibn-Baysunkur je umro i Nevaî i Baykarah su se razišli. Dok je Baykarah pokušavao uspostaviti svoju političku nadmoć, Nevaî je nastavio studije u Mašhadu, Heratu i Samarkandu. Nakon smrti Ebu Saida Mirze 1469. godine, vlast u Heratu preuzima Husayn Baykarah. Kao posljedica toga, Nevaî je napustio Samarkand da bi se pridružio njegovom dvoru. Godine 1472. Nevaî je imenovan emirom (zapovjednikom) dīvān-i aʿlā (vrhovnog vijeća), što ga je na kraju dovelo u sukob sa moćnim perzijskim birokratom Majd al-Din Muhammad Khvafijem, zbog potonjih centralizirajućih reformi koje su predstavljale opasnost za tradicionalne privilegije koje je turkijska vojna elita (kao što je bio Nevaî) uživala. Nevaî je ostao u službi Baykaraha do svoje smrti u 1501. Pokopan je u Heratu. Sultan Baykarah je priredio veliku dženazu kojoj je prisustvovao cijeli grad. Nevaîjev mauzolej nalazi se u Heratu, u blizini kompleksa Gevher Şad i mauzoleja njegovog mentora Džamīja.
Nevaî je vodio asketski način života, nikada se nije ženio niti je imao djece. Bio je savjetnik sultana Huseina Bejkaraha, mecena i graditelj za koga se navodi da je osnovao, obnovio ili obdario oko 370 džamija, medresa, biblioteka, bolnica, karavansaraja i drugih obrazovnih, pobožnih i dobrotvornih ustanova u Horasanu. U Heratu je bio odgovoran za 40 karavansaraja, 17 džamija, 10 rezidencija, devet kupaonica, devet mostova i 20 bazena.
Među Nevaîjevim najpoznatijim građevinama su mauzolej mističnog pjesnika Atara Nišapurskog u Nišapuru (severoistočni Iran) i Kalasijska medresa u Heratu. Bio je jedan od glavnih doprinosioca arhitekturi Herata, tada jedan od najrazvijenijih gradova Timuridske renesanse. Štoviše, bio je promotor i pokrovitelj učenja, umjetnosti i pisma, muzičar, kompozitor, kaligraf, slikar i vajar i vrlo slavan pisac.
Djela[uredi | uredi kod]
Među brojnim njegovim djelima, najpoznatije je možda Leylâ ile Mecnun. Nevaî je smatrao da su čagatajski i drugi turkijski jezici bili superiorni u odnosu na persijski u pogledu književne primene, što je neuobičajeno gledište za to vrijeme. Branio je takvo gledište u svom radu pod nazivom Muḥākemetü’l-Luġateyn (Upoređivanje dva jezika) i naglašavao svoje vjerovanje u bogatstvo, preciznost i kovnost turkijskog riječnika za razliku od perzijskog.
Glavna djela:
- Bedâiü'l-Bidâye
- Nevâdirü'n-Nihâye
- Muhakemetü'l-Lugateyn
- Leylâ ile Mecnun
- Ghara’ib al-Sighar
- Navadir al-Shabab
- Bada'i' al-Wasat
- Bedâîü'l-Vasat
- Târîh-i Mülûk-i ‘Acem
- Mecalis-ün-Nefais
- Divān-e Fānī
- Nazm-ül-Cevahir
- Tuhfet-ül-Müluk
- Münşeat
- Lisan-üt-Tayr
- Nesaim-ül-Mehabbe
- Hamse
- Hayret-ül-Ebrar
- Ferhat ü Şirin
- Seb’a-i Seyyare
- Sedd-i İskenderi
Zanimljivosti[uredi | uredi kod]
Ali Şîr Nevaî je prikazan na sovjetskoj poštanskoj marki iz 1942. godine kojom se komemoriše petstota godišnjica njegovog rođenja. Veliko operno kazalište u Taškentu (Uzbekistan) nosi njegovo ime: uzb. Республиканский театр Оперы и балета им. Алишера Навои.
