Al-Balazuri

Izvor: Wikipedija
(Preusmjereno sa stranice Ahmed ibn Jahja al-Balazuri)
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu
al-Balazuri
RođenjeAhmad ibn Jahja ibn Džabir ibn Davud al-Balazuri
786–796. ili rane 810-e
Bagdad?, Abasidski Kalifat
Smrtoko 892. (279. AH)
Bagdad?, Abasidski Kalifat
PrebivališteBagdad, Damask, Homs, Antiohija
Ostala imenaKunje:
Abu al-Hasan
Abu Džafar
Abu Bakr
Abu al-Abas
Abu al-Hasan al-Hatab
EtnicitetArapin ili Perzijanac
Zanimanjehistoričar, genealog, historiograf, prevodioc, pjesnik, satiričar
Poznat/a podjelima Ansab al-ašraf i Futuh al-buldan
Vjeroispovijestislam (sunizam)
RodbinaDžabir ibn Davud al-Balazuri (djed)

Ahmad ibn Jahja al-Balazuri (arap. أحمد بن يحيى البلاذري; Bagdad?, 786–796. ili rane 810-e – Bagdad?, oko 892), srednjovjekovni muslimanski historičar, genealog, historiograf, prevodioc, pjesnik i satiričar, jedan od najznačajnijih predstavnika ranoislamske historiografije 9. vijeka. Veći dio života proveo je u Bagdadu, a dva njegova kapitalna djela su "Genealogije plemića" (Ansab al-ašraf) i "Osvajanja zemalja" (Futuh al-buldan).

Biografija[uredi | uredi kod]

Najraniji izvori podataka o al-Balazurijevom životu i aktivnostima, poput djela Kitab Bagdad od ibn Abi Tahira Tajfura[1] (u. 893) ili Mudžam al-šuara od al-Marzubanija (u. ~990), sačuvani su samo djelomično i historičari su stoga za rekonstrukciju biografije prisiljeni oslanjati se na radove kasnijih autora u kojima su sadržani odlomci istih.[2] Fragmenti izgubljene knjige ibn Abi Tahira Tajfura, najstarijeg izvora takvog tipa, prenešeni su ponajviše u Jakutovom Iršadu.[3] Ipak, malo je izgledno da će postojeći polovični materijal ponuditi ikakve daljnje informacije.[2] Usprkos njegovoj dugovječnosti i širokom rasponu aktivnosti,[2] biografski podaci o al-Balazuriju zbog navedenog su prava rijetkost.[4]

Datum i godina al-Balazurijevog rođenja nisu zabilježeni[5] i procjene se zato temelje na njegovoj interakciji s drugim učenjacima.[4] F. Rosenthal na osnovi smrti al-Balazurijevih učitelja navodi da je očigledno da nije mogao biti rođen nakon ranih 810-ih,[6] a C. E. Bosworth rođenje smješta u prve tri decenije 9. vijeka.[7] Na temelju al-Balazurijevog panegirika kalifu al-Mamunu datiranog u august 833. (radžab 218. AH), S. Zakar procjenjuje da je rođen između 786. i 796. godine, no takva pretpostavka je upitna jer implicira iznimnu dugovječnost.[2] Suvremeni historičari pretpostavljaju da je rođen u Bagdadu, prijestolnici Abasidskog Kalifata, gdje je proveo većinu svog života.[4] Po vjeroispovijesti je pripadao sunitskom islamu.[8]

Al-Balazurijevo ime po rođenju je Ahmad i patronimske genealogije bilježe tri generacije predaka, konkretno oca Jahju, djeda Džabira i pradjeda Davuda.[4] Za vrijeme vladavine kalifa Haruna al-Rašida (vl. 786–809),[2] Džabir ibn Davud radio je kao pisar u abasidskom Egiptu,[4] u uredu rizničara al-Hasiba.[5] Od ovog djeda naslijedio je atipičnu nisbu, nazvanu po plodu biljke Semecarpus anacardium (arap. balazur), stimulansa za pamćenje od čije je nesmotrene i prekomjerne konzumacije Džabir navodno umro.[4] Detalji djedove karijere, prevođenje s perzijskog na arapski jezik i nepostojanje zapisa da su al-Balazuri ili njegovi preci pripadali određenom arapskom plemenu, sugeriraju da je možda bio perzijskog porijekla.[5] Al-Balazuri se u djelima ibn al-Nadima, Jakuta i ibn Asakira javlja pod raznim kunjama,[2] među kojima su Abu al-Hasan, Abu Bakr,[9] Abu Džafar, Abu al-Abas i Abu al-Hasan al-Hatab.[2]

Obrazovao se u gradovima diljem Iraka i Sirije, uključujući Damask, Homs i Antiohiju.[10] Tokom boravka u Iraku, al-Balazuri je slušao predavanja ili čitao djela historičara ibn Sada (u. 845), al-Madainija (u. 850) i al-Zubajrija (u. 848),[10] odnosno gramatičara i mufasira Abu Ubajda al-Kasima ibn Salama (u. 838).[7] Jedan od njegovih učitelja u Bagdadu bio je i Afan ibn Muslim (u. 834), iako nije moguće utvrditi kada je točno studirao kod njega.[2] Uzimajući u obzir rane procjene godine rođenja i određene citate u njegovim djelima, postoji mogućnost da se al-Balazuri družio i s al-Vakidijem (u. 823), historičarom koji je radio kao sudija u Bagdadu od 819. do 822. godine.[2] Prema svemu sudeći bio je usko povezan s abasidskim vladarskim dvorom,[4] prvo kao prijatelj (nadim) kalifa al-Mutavakila (vl. 847–861),[10] a zatim i kasnijih vladara poput al-Mustaina (vl. 862–866)[10] i al-Mutaza (vl. 866–869).[7]

Određene privatne podatke u svojim djelima al-Balazuri je prikupio izravno od članova abasidske porodice, npr. Ansab al-ašraf sadrži informacije dobivene od Hibatulaha ibn Ibrahima ibn Mahdija, a Futuh al-buldan one al-Mutavakilove vezane za historiju Alepa.[7] U djelima starijih orijentalista s kraja 19. i početka 20. vijeka, poput C. Brockelmanna i D. S. Margolioutha,[7] pojavljuje se tvrdnja da je al-Balazuri služio kao učitelj al-Mutazovom sinu Abdulahu ibn al-Mutazu,[10] no suvremeni historičari to osporavaju[10] i ističu da se radi o miješanju al-Balazurija s gramatičarom Salabom (u. 904).[6] Njegove tijesne veze s abasidskim dvorom prekinute su kada je kalifat preuzeo al-Mutamid (vl. 870–892),[10] a umro je ili krajem al-Mutamidove ili početkom vladavine njegovog nasljednika al-Mutazida (vl. 892–902).[7] Godina al-Balazurijeve smrti nije pouzdano poznata,[6] ali 892. je među historičarima prihvaćena kao najizglednija[4] jer se kao takva (i ujedno najkasnija) navodi u djelima ranih muslimanskih autora.[6] Anegdotu o trovanju balazurom, navođenu u izvorima kao uzrok smrti djeda Džabira, starija zapadnjačka literatura ponekad pogrešno pripisuje samom al-Balazuriju.[6]

Djela[uredi | uredi kod]

Dva glavna al-Balazurijeva rada su Ansab al-ašraf i Futuh al-buldan,[11] kapitalna djela ranoislamske historiografije 9. vijeka,[10] po opsegu usporediva jedino s al-Tabarijevom "Historijom poslanika i kraljeva".[7] Ibn al-Nadim i Jakut među njegova djela ubrajaju još arapski metrički prijevod knjige Kitab ahd Ardašir (nesačuvana),[7] navodeći da je bio poznat kao prevodioc s perzijskog na arapski jezik.[4] Historičari pretpostavljaju da je također uživao reputaciju pjesnika i satiričara,[9] budući da Jakut u biografiji o al-Balazuriju citira neke njegove stihove.[7]

Ansab al-ašraf[uredi | uredi kod]

Strana poglavlja o kalifatu Abdul-Malika ibn Marvana (manuskript al-Balazurijevog Ansab al-ašrafa u Istanbulu)

Ansab al-ašraf (arap. أنساب الأشراف), u doslovnom prijevodu "Genealogije plemića",[7] predstavlja historiju organiziranu po genealoškom sistemu.[12] Djelo istovremeno slijedi biografski žanr tabakata koji je al-Balazuri evidentno usvojio od učitelja ibn Sada,[12] iako se ove metode ne pridržava strogo jer većinu najvažnijih događaja iz perioda pojedinih vladara uvijek dodaje u odgovarajuća poglavlja.[3] Neposredni uzori koje je oponašao nesumnjivo su Džamharat al-nasab od Hišama ibn al-Kalbija[12] (sačuvan) i Tarih al-ašraf od al-Hajsama ibn Adija (izgubljen).[7] Al-Balazurijevo djelo strukturom je stoga kombinacija triju stilova: ibn Sadove biografske knjige o klasama, zatim starijih kronika ibn Ishaka, Abu Mihnafa i al-Madainija, te genealoške literature ibn al-Kalbija.[3] Ansab al-ašraf odlikuje se po kolosalnom opsegu sadržaja[12] i njegov cjeloviti manuskript čuvan u Istanbulu broji čak 1227 listova, čime je tek nešto manji od al-Tabarijevog kapitalnog djela.[7] Hadži Kalfa u svom Kašf al-zununu[7] tvrdi da je al-Balazuri umro prije dovršetka djela.[12]

U tematskom smislu, Ansab al-ašraf započinje biografijama poslanika Muhameda i njegove rodbine iz Banu Hašima, uključujući Alide i Abaside.[12] Poslije njih fokus se prebacuje na Banu Abd-Šams, posebno Omejade kojima je posvećeno disproporcionalno više prostora, a zatim i na ostale kurejške klanove.[12] Potonji uključuju Abu Bakrov Banu Tajm i Omarov Banu Adi, međutim, biografije ove dvojice kalifa su izrazito hagiografskog karaktera.[7] Konačno, završna poglavlja su o muzarskim plemenima, poput cijelog Banu Kaisa i njegovog ogranka Banu Sakifa,[12] a posljednja biografija je posvećena al-Hadžadžu ibn Jusufu.[3] Sjevernoarapska plemena Banu Rabije i južnoarapska iz Jemena nisu obrađena u djelu, moguće zbog al-Balazurijeve smrti.[7] Iako se prvenstveno bavi događajima u Iraku, Siriji i Arabiji, Ansab al-ašraf također pruža niz podataka važnih za historiju Irana, među kojima su aktivnosti guvernera Zijada ibn Abiha, frakcijske borbe arapskih plemena, antiomejadski ustanak ibn al-Ašasa i njegove paunske vojske,[7] te haridžitske pobune.[12]

Al-Balazurijev pristup je intrigantan zbog činjenice da je, usprkos tome da je bio dvoranin Abasida, više od trećine svog djela posvetio njihovim rivalskim prethodnicima Omejadima, tretirajući ih objektivno, pa čak i suosjećajno.[7] To se pak uklapa u tezu S. D. Goiteina da abasidski kalifi nisu vidjeli Omejade isključivo kao neprijatelje, nego i kao vrijedan uzor za državnu upravu.[7] Zajedno s ibn Šabinim djelom Tarih al-Madina, al-Balazurijev Ansab al-ašraf je značajan za ranu islamsku historiju jer sadrži informacije koje je zbog vjerskih razloga sistematski potiskivao al-Tabari,[13] a za razliku od ibn Šabe ne ignoriraju se ni kontroverzni podaci o Osmanovim zlodjelima.[14] Brojni odlomci al-Vakidijevog djela tako su sačuvani upravo zahvaljujući al-Balazuriju.[15] S druge strane, historičari kao glavne nedostatke ističu njegovo proizvoljno skraćivanje izvještaja[16] i učestalo izostavljanje lanaca prenosilaca hadisa (isnad).[13]

Prvi prijevod Ansab al-ašrafa na neki od evropskih jezika je "Anonimna arapska kronika XI" (njem. Anonyme arabische Chronik XI) pod uredništvom W. Ahlwardta,[12] njemačkog orijentalista koji je identificirao anonimni manuskript kao segment al-Balazurijevog djela[3] i objavio ga 1883. godine.[12] Cijeli manuskript u Istanbulu (ms. Aşır Efendi 597-98) je kasnije pronašao C. H. Becker.[3] Suvremena izdanja na arapskom jeziku objavljivana su u dijelovima:[7] prvi je uredio M. Hamidulah (1959),[12] drugi M. B. al-Mahmudi (1974), a treći A. A. al-Duri (1978).[7] Serijal prijevoda pod pokroviteljstvom Hebrejskog univerziteta u Jeruzalemu uredili su S. D. Goitein (V, 1936), M. Schloessinger (IVb, 1938),[12] M. Schloessinger i M. J. Kister (IVa, 1971), I. Abas (VIa i 4/1, 1979),[7] te H. Asamina (VIb, 1993). Određene odlomke na italijanski jezik prevodili su O. Pinto i G. Levi Della Vida u osvrtu Il califfo Muʻawiya I secondo il "Kitāb ansāb al-ašrāf" (1938), odnosno F. Gabrieli u poglavlju La rivolta dei Muhallabiti nel ʿIrāq e il nuovo Balāḏurī (1938).[3]

Futuh al-buldan[uredi | uredi kod]

Futuh al-buldan (arap. فتوح البلدان), prevedeno kao "Osvajanja zemalja", kraća je verzija onog što je očigledno bilo veće i potpunije djelo na temu muslimanskih osvajanja.[10] U njemu al-Balazuri kontinuirano pripovijeda o arapskim osvajanjima svake pokrajine kalifata i referencira svoj sadržaj na djela lokalnih historičara iz tih krajeva, a dopunjuje ga i podacima s ličnih putovanja, upitima na licu mjesta i sl.[7] Rezultat svega toga je relativno uravnotežena naracija,[12] najčešće (iako ne uvijek) bez navođenja paralelnih ili kontradiktornih prikaza istih događaja.[7] Futuh al-buldan započinje Muhamedovim ratovima, zatim slijede ratovi ride, a potom se nižu osvajanja Sirije, al-Džazire, Armenije, Egipta, Magreba, te konačno Iraka i Irana.[17] Potonja poglavlja uključuju opis osvajanja Kavkaza, Afganistana i Centralne Azije, a posebni odlomci posvećeni su Iraku, Džibalu, Reju i Kumešu, Azarbajdžanu, Gorganu i Tabaristanu, Ahvazu, Farsu, Kermanu, Sistanu i Kabulu, Horasanu i Transoksijani (posebno detaljno), te Makranu i Sindu.[7]

Al-Balazuri u Futuh al-buldan često dodaje svježi analitički materijal prikupljen od al-Tabarija.[7] Jedan od njegovih primarnih izvora bio je filolog Abu Ubajda Mamar ibn al-Musana od kojeg je dobio informaciju (nepostojeću u drugim djelima) da su arapske trupe prešle Amu-Darju još u doba Osmanovog kalifata, odnosno kada je Horasanom upravljao guverner Abdulah ibn Amir.[7] U djelu se s opisima vojnih pohoda isprepliću i razne društvene i kulturne teme,[12] primjerice zamjenjivanje grčkog i perzijskog jezika arapskim u omejadskoj upravi,[12] arapsko naseljavanje Azarbajdžana, ustrojstvo arapske konjice po uzoru na sasanidske formacije,[7] spor s Bizantom oko upotrebe islamskih simbola na egipatskim pismima, pitanja oporezivanja, korištenja pečatnih prstena, kovanica i valuta, historija arapskog pisma, itd.[3] Prvi evropski prijevod Futuh al-buldana uredio je nizozemski orijentalist M. J. de Goeje (1866), na temelju kojeg su uslijedili i njemački prijevod O. Reschera (1917–1923), odnosno engleski prijevod P. K. Hittija i F. C. Murgottena (1916. i 1924).[12] Dijelove knjige o osvajanju Irana na perzijski je preveo A. Azarnuš (1967).[7]

Reference[uredi | uredi kod]

  1. ↑ Vidi:
    • Becker; Rosenthal (1986), str. 972.
    • Bahramian; Asatryan; Esots (2013)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Bahramian; Asatryan; Esots (2013)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Becker; Rosenthal (1986), str. 972.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Vidi:
    • Becker; Rosenthal (1986), str. 971.
    • Bosworth (15.12.1988)
    • Bahramian; Asatryan; Esots (2013)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Vidi:
    • Becker; Rosenthal (1986), str. 971.
    • Bahramian; Asatryan; Esots (2013)
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Becker; Rosenthal (1986), str. 971.
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 7,14 7,15 7,16 7,17 7,18 7,19 7,20 7,21 7,22 7,23 7,24 7,25 7,26 7,27 Bosworth (15.12.1988)
  8. ↑ Madelung (1997), str. 331.
  9. ↑ 9,0 9,1 Vidi:
    • Bosworth (15.12.1988)
    • Bahramian; Asatryan; Esots (2013)
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 10,8 Vidi:
    • Becker; Rosenthal (1986), str. 971.
    • Bosworth (15.12.1988)
  11. ↑ Vidi:
    • Becker; Rosenthal (1986), str. 971-972.
    • Bosworth (15.12.1988)
    • Bahramian; Asatryan; Esots (2013)
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 12,12 12,13 12,14 12,15 12,16 Vidi:
    • Becker; Rosenthal (1986), str. 972.
    • Bosworth (15.12.1988)
  13. ↑ 13,0 13,1 Madelung (1997), str. 374. i 376.
  14. ↑ Madelung (1997), str. 376.
  15. ↑ Madelung (1997), str. 374.
  16. ↑ Vidi:
    • Becker; Rosenthal (1986), str. 972.
    • Madelung (1997), str. 374.
  17. ↑ Becker; Rosenthal (1986), str. 971-972.

Literatura[uredi | uredi kod]

Vanjske veze[uredi | uredi kod]

Ostali projekti
U Wikimedijinoj ostavi ima još materijala vezanih za: Al-Balazuri
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Al-Balazuri&oldid=41749624