8. banijska udarna brigada

8. banijska udarna brigada
Djelovi čete za vezu brigade sa štabom brigade na Čavića brdu (Šamarica), 12. aprila 1944.
Postojanje	7. rujna 1942. - 6. prosinca 1944. Mesto formiranja: Obljaj, kod Gline
Formacija	tri bataljona
Jačina	oko 1.000 boraca
Deo	Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Angažovanje	Bihaćka operacija Napad na Majur Bitka na Neretvi Bitka na Sutjesci Napad na Glinu novembra 1943. Operacija Panter
Odlikovanja	Orden narodnog heroja Orden narodnog oslobođenja Orden bratstva i jedinsta
Komandanti
Komandant	Stanko Bjelajac
Politički komesar	Damjan Vujnović

Osma banijska narodnooslobodilačka udarna brigada jedna je od najstarijih brigada NOVJ, formirana 7. 9. 1942. godine, od partizana i ustanika sa područja Banije.

Učestvovala je u Bihaćkoj operaciji, a u sastavu 7. banijske divizije i u velikim bitkama na Neretvi i Sutjesci. Upamćeni su njeni podvizi u spasavanju 3.000 ranjenika Centralne bolnice. U 1944. godini vodi brojne okršaje sa okupatorom u odbrani Banije, Korduna i Cazinske krajine.

Svoj 18-20.000 km dug ratni put brigada je završila 6. decembra 1944. kada je rasformirana, a njezini borci prebačeni u sastav Prve, Treće i Četvrte brigade Sedme banijske udarne divizije.

Nazivi

Ova brigada je nosila više naziva:

• 6. banijska brigada (naziv pod kojim je formirana 7. 9. 1942.)
• 8. brigada NOV Hrvatske (zvaničan naziv neposredno nakon formiranja, od 18. 9. 1942.)
  • 8. banijska brigada (neformalni naziv pod kojim je ostala upamćena)
• 2. brigada 7. banijske divizije (zvaničan naziv od rujna 1943. godine)

Formiranje

Brigada je formirana 7. rujna 1942. godine u selu Obljaju, kraj Gline kao Šesta banijska brigada. Odluku o formiranju brigade donio je Štab Prve operativne zone Hrvatske, a u njezin sastav su ušli boraci Prvog, Drugog i Četvrtog bataljuna Banijskog partizanskog odreda. Na dan formiranja imala je je oko 1.000 boraca, naoružanih puškama, 17 lakih strojnica, pet strojnica i 35 pištolja. Prvi zapovjednik brigade bio je Stanko Bjelajac, a politički komesar Damjan Vujnović.

Neposredno po osnivanju, odlukom Glavnog štaba NOV i PO Hrvatske 18. rujna 1942. godine preimenovana je u Osmu banijsku brigadu, a od 22. studenog 1942. do kraja rata nalazila se u sastavu Sedme banijske udarne divizije.

Borbeni put brigade

1942

Srušena lokomotiva i zapaljeni vagoni u diverziji na pruzi kod Blinjskog Kuta decembra 1942

Samo nekoliko dana po formiranju, 13. septembra 1942, jedinice 8. banijske brigade zauzele su domobransko uporište u selu Brnjeuška kod Gline. Tom prilikom, brigada je zarobila 146 domobrana i 2 oficira, zaplenivši značajnu količinu naoružanja i municije, uključujući 150 pušaka, 5 puškomitraljeza i preko 20.000 metaka. Narednog dana, 14. septembra, jedinice brigade napale su dve čete domobrana u selu Majski Trtnik kod Gline. U ovoj akciji zarobljeno je dodatnih 146 domobrana, a zaplenjeno je 5 puškomitraljeza, 150 pušaka i druga vojna oprema.

25. septembra, kod Lipove Kose blizu Kostajnice, jedinice 8. banijske brigade napale su tri radne čete i jednu četu domobrana. Rezultat napada bio je 7 mrtvih i 208 zarobljenih domobrana i radnika, dok su partizanske snage zaplenile 34 puške i oko 2500 metaka.

Kako bi se omogućilo izvođenje većih operacija na Baniji, 19. oktobra 1942. godine formiran je Operativni štab grupe brigada, koji je obuhvatao 1, 5, 7. i 8. hrvatsku brigadu. Dana 23. oktobra 1942, jedinice ovog štaba napale su Glinu, gde se nalazilo oko 700 domobrana i ustaša. Međutim, napad nije uspeo zbog slabe koordinacije, kao i zbog činjenice da je veći deo snaga bio angažovan na osiguranju prema osovinskim garnizonima u okolini.

U periodu od 4. do 6. novembra 1942. godine, NOVJ je izveo koncentrični napad na Bihać, u kojem su učestvovale i jedinice 8. banijske brigade. Nakon dvodnevnih borbi, grad je zauzet, a dva bataljona ustaške 4. brigade i delovi domobranskog 2. i 12. pešadijskog puka su uništeni. Zbog junačkog držanja, Vrhovni komandant NOV i POJ pohvalio je sve učesnike borbe, uključujući i 8. banijsku brigadu.

6. novembra, delovi 8. banijske brigade i 6. krajiške brigade ušli su u Cazin, koji su ustaške snage u panici napustile. 10. novembra, jedinice 8. banijske brigade zauzele su ustaško uporište u Cetingradu, ali su pri tome pretrpele gubitke od 40 ranjenih i 5 poginulih boraca. 14. novembra, jedinice Operativnog štaba grupe brigada zauzele su Slunj i nastavile gonjenje neprijateljskih snaga prema Karlovcu. Na osnovu naredbe Vrhovnog štaba od 22. novembra 1942, formirana je 7. divizija NOVJ, u čiji su sastav ušle 7. i 8. brigada, te 13. hrvatska udarna brigada.

8. decembra, kod sela Prevršca i Babine Rijeke, brigada je odbila napad domobranskih snaga iz Kostajnice, pretrpevši gubitke od 3 mrtva i 11 ranjenih boraca. Sledećeg dana, 9. decembra 1942, kod sela Brđana, jedinice brigade su minirale i srušile neprijateljski transportni voz, zapalivši lokomotivu i 20 vagona sa velikom količinom namirnica i rudama, kao i 4 aviona. Dana 26. decembra 1942, u selu Klasnić kod Ogulina, po naređenju Glavnog štaba NOV i PO za Hrvatsku, od po jednog bataljona 7, 8. i 15. hrvatske brigade formirana je 16. hrvatska brigada.

1943

Napad na oklopni vlak. Dana 5. januara 1943. godine, između sela Blinjskog Kuta i Komarova kod Sunje, 8. banijska brigada izvela je uspešnu akciju. Brigada je minirala prugu i napala transportni voz koji je prevozio delove nemačke 369. legionarske divizije, zajedno sa oklopnim vozom koji je intervenisao iz Sunje. Oba voza su uništena, a zaplenjena je veća količina artiljerijske municije i druge vojne opreme. U akciji je poginulo 45 legionara i 2 nemačka oficira, dok su 73 legionara zarobljena. Brigada je pretrpela gubitke od 3 mrtva i 15 ranjenih boraca.

Zbjeg naroda Banije sa jedinicama 7. banijske divizije u maršu ka Neretvi, marta 1943.

Partizani, zbjeg i ranjenici prelaze Neretvu preko porušenog mosta kod Jablanice, marta 1943

Bitka na Neretvi. Tijekom osovinske ofanzive na slobodni partizanski teritorij Bihaćke republike, brigada je branila pravac Bihać - Bosanski Petrovac - Dvor, nakon čega je sudjelovala u bici na Neretvi tijekom veljače i ožujka 1943. godine. Dana 22. februara, u toku bitke na Neretvi, nemačka borbena grupa Fogl zauzela je Gornji Vakuf posle dvodnevnih borbi protiv 3. krajiške udarne brigade i 8. brigade. Borbe su se odvijale u rejonu sela Lužana, Bojska, Planinice, Tihomišlja i Bistrice. Neprijatelj je pretrpeo gubitke od 22 poginula vojnika i 5 ranjenih, dok su jedinice NOVJ imale 6 mrtvih i 7 ranjenih boraca. Nakon proboja na Nerevi sredinom marta je izbila epidemija tifusa, zbog čega je cela 8. banijska brigada povučena iz borbi u karantin. 28. marta Vrhovni štab je naredio Štabu 7. divizije da sa 7. i 8. brigadom zatvori pravac Konjic - Glavatičevo i osigura bolnice na prostoru Glavatičeva, Bjelemića i Kalinovika. Ove mere su preduzete kako bi se osigurala logistička podrška i zaštitili ranjenici.

Bitka na Sutjesci. Nakon popunjavanja borbenog sastava i borbi protiv četničkih grupa i muslimanskih milicija, brigada je sudjelovala u bici na Sutjesci tijekom svibnja i lipnja 1943. godine. Na Sutjesci je ova brigada teško stradala, kao i cela 7. banijska divizija, koja je imala gubitke više od polovine ukupnog broja boraca.

Nakon proboja u istočnu Bosnu, 17. juna 1943, na Rudom brdu kod železničke stanice Podgrab, 8. hrvatska brigada (oko 250 boraca), kao prethodnica divizije, iznenadila je i sa položaja zbacila nemački 369. izviđački bataljon. Međutim, tokom borbe brigada je bila odsečena od glavnine snaga divizije i opkoljena od nemačke borbene grupe Fišer, koja je imala četiri bataljona. Iako u okruženju, brigada je borbom i upornošću vezala za sebe glavninu neprijateljskih snaga, olakšavši prelazak drugih dveju kolona Glavne operativne grupe Vrhovnog štaba. Sutradan se brigada probila iz okruženja, ali je pri tom izgubila preko 40 boraca.

Borbe kod Tuzle. 5. jula 1943. godine, kod sela Živinica blizu Tuzle, jači delovi nemačke 369. legionarske divizije i domobranske Tuzlanske brigade, uz podršku delova nemačkog 202. tenkovskog bataljona, odbacili su 7. krajišku udarnu i 8. banijsku brigadu na padine planine Konjuha. Tom prilikom, neprijateljske snage su zauzele selo Stupare, nanevši značajne gubitke jedinicama NOVJ. Nakon ove operacije, brigada je naredno razdoblje iskoristila da ponovno popuni redove novim borcima, nakon čega se preko Kladnja i središnje Bosne uputila natrag na Banovinu.

Borbe na Baniji. Po naređenju Glavnog štaba za Hrvatsku, 21. septembra 1943. godine rasformiran je Štab Unske operativne grupe, a 1. i 2. brigada te grupe ušle su u sastav 7. udarne divizije. Tada je došlo do preimenovanja brigada u diviziji te je 8. brigada preimenovana u 2. brigadu 7. divizije. Nakon reorganizacije, brigada je sudjelovala u borbama na komunikacijama Karlovac - Ogulin.

26. oktobra nemačke jedinice iz Petrinje prodrle su ka selima Jabukovcu i Komogovini, ali su ih otporom zadržale 1. i 2. brigada 7. divizije NOVJ, uz podršku 3. bataljona 2. (moslavačke) brigade. Iako su nemačke snage popalile nekoliko sela u okolini, istog dana su se povukle natrag u Petrinju.

23. novembra brigada je sudjelovala u neuspešnom napadu na Glinu, te u borbama tijekom njemačke ofenzive, operacija Panther decembra 1943. godine.

1944

Mještani sela kotara Glina donose hranu na položaje borcima brigade, 1944. godine

8. januara 1944. Sedma divizija otpočela je novi napad na nemačke posade na Baniji, i već 11. januara Nemci su bili prinuđeni da napuste Glinu, koja je postala važno središte slobodne teritorije. U narednom periodu, Osma brigada je bila angažirana u borbama u dolini rijeke Une i vodila borbe za Veliki Šušnjar.

Krajem maja 1944. godine, brigada je odbijala neprijateljske napade tijekom njemačke ofenzive (operacija Šah), vodila borbe u tzv. Banijskom trokutu, zatim sudjelovala u operacijama 4. hrvatskog korpusa oko Sunje. 13. 6. Prva udarna brigada Vasilj Gaćeša i 2. brigada 7. udarne divizije napale su delove 8. ustaške brigade koji su osiguravali vijadukt na pruzi Kostajnica-Dvor. Partizani su razrušili više bunkera, ali su prinuđeni na povlačenje zbog dolaska neprijateljskih tenkova iz Kostajnice.

6. 12. 1944. Po naređenju Štaba 4. korpusa NOVJ rasformirana je 2. udarna brigada 7. udarne divizije NOVJ a njenim ljudstvom popunjene ostale brigade te divizije.

Komandni sastav brigade

Štab brigade na Čavića brdu 12. aprila 1944. S lijeva: komandant brigade Rade Grmuša Rara, zamjenik komesara brigade Milutin Omazić, komesar brigade Slavko Borojević i komandir čete za vezu Rade Zamaklar. U pozadini: kolona na maršu.

Komandni sastav brigade bio je sledeći:

• Štab brigade
  • zapovjednik — Stanko Bjelajac Ćane
  • zamjenik zapovjednika — Milan Pavlović
  • politički komesar — Dušan Vujnović
  • zamjenik pol. komesara — Šukrija Bijedić
  • operativni časnik — Vojko Hošteter
  • referent saniteta — Janko Bobetko
  • intendant — Mile Kotoran
  • načelnik štaba — Nikola Bjelajac
  • rukovoditelj Političkog odjela (Politodjel) — Stjepan Debeljak Bil, narodni heroj
• Prvi bataljun
  • zapovjednik  — Miloš Suzić
  • zamjenik zapovjednika — Nedeljko Relić
  • politički komesar — Žarko Mihajlović
  • zamjenik pol. komesara — Živko Dabić
  • operativni časnik — Dušan Nevajda Duća
  • sekretar partijskog biroa — Ferid Lukačević
• Drugi bataljun
  • zapovjednik — Rade Grmuša, narodni heroj
  • zamjenik zapovjednika — Dragan Šoljić
  • politički komesar — Uroš Slijepčević
  • zamjenik pol. komesara — Tomo Ugarković
  • operativni časnik — Nikola Joka
• Treći bataljun
  • zapovjednik — Dušan Ostojić
  • zamjenik zapovjednika — Dmitar Suzić
  • politički komesar — Milan Mraković
  • zamjenik pol. komesara — Božo Haluza
• Četvrti bataljun
  • zapovjednik — Pero Maljković

Narodni heroji brigade

Sledeći borci Osme banijske udarne brigade proglašeni su za narodne heroje Jugoslavije:

• Stanko Bjelajac Ćane, prvi komandant brigade
• Stjepan Debeljak Bil, rukovoditelj Politodjela
• Dragoslav Đorđević Goša,
• Rade Grmuša Rara, zapovjednik brigade
• Petar Kalanja Pero
• Adam Petrović, zapovjednik bataljuna
• Miloš Suzić Brko

Priznanja

Brigada je početkom ožujka 1944. godine proglašena „udarnom”, a za zasluge tijekom Narodnooslobodilačke borbe odlikovana je Ordenom zasluga za narod i Ordenom bratstva i jedinstva. Povodom petnaestogodišnjice bitke na Sutjesci, lipnja 1958. godine, odlikovana je i Ordenom narodnog heroja.

Literatura

Portal NOB Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi.

• Vojna enciklopedija (knjiga druga). Beograd 1971. godina
• „Narodni heroji Jugoslavije”. Beograd: Mladost. 1975. 
• Đurić, Ljuban (1991). OSMA BANIJSKA NOU BRIGADA. Beograd: Vojnoizdavački i novinski centar. 

Vanjske veze

• 8. banijska udarna brigada (znaci.org)
• 8. banijska udarna brigada (vojska.net)
• Ljuban Đurić: OSMA BANIJSKA NOU BRIGADA