Šarani (Gornji Milanovac)

Ukoliko ste tražili drugo značenje, vidite članak Šarani.

Šarani
Pogled sa Krvavca
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Moravički
Opština	Gornji Milanovac
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	241
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	396 m
Šarani Šarani (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	32304
Pozivni broj	032
Registarska oznaka	GM

Šarani je naselje u Srbiji u opštini Gornji Milanovac u Moravičkom okrugu. Prema konačnim rezultatima popisa iz 2011. u Šaranima je živeo 241 stanovnik, prema popisu iz 2002. 344 stanovnika, a prema popisu iz 1991. 342 stanovnika.

Mesto se pod nazivom Šarani prvi put pominje oko 1528. godine, u turskom popisu Smederevskog sandžaka. Kroz svoju istoriju bilo je destinacija za odmor i relaksaciju. Privlačilo je mnoge poznate ličnosti iz srpske istorije. Knez Miloš Obrenović je ovde podigao crkvu Svetog Save, koja je ujedno njegova prva zadužbina. O lepoti mesta pisao je i Vuk Stefanović Karadžić čija je ćerka, slikarka Mina Karadžić, sahranjena u kripti crkve. Najpoznatija ličnost ovog mesta je Dobrica Matković, ban dunavske banovine i srpski političar, koji je mnogo doprineo razvoju mesta i po njemu je nazvan most preko Dičine koji povezuje Šarane i Drenovu.

Naziv Savinac se često poistovećuje sa selom Šarani. Savinac je širi zemljišni prostor na levoj obali reke Dičine, na kojem se nalazi savinačka crkva, čardaci, parohijski dom, školske zgrade, zadružni i drugi domovi, prodavnice, kafane i vikend-kuće. Savinac se, u administrativnom smislu, ne smatra posebnim naseljem, već je samo deo sela Šarana. Naziv Savinac povezuje se sa imenom svetitelja Save, koji je, po narodnom predanju, boravio na ovom mestu i posvetio vodu na izvorima koji se danas nalaze pored savinačke crkve. Narod je izvore nazvao Savinim izvorima, a širi prostor pored izvora Savinac.

Mesto se nalazi 14 km zapadno od Gornjeg Milanovca.

Naziv

Naziv sela Šarani je po narodnom predanju nastao po nazivu starog naselja Šarena varoš, koje se nalazilo u potesu Rosulje, blizu ušća Drenovice u Dičinu. Stanovnici ovog naselja bili su odeveni u raznobojnu, odnosno, šarenu odeću, pa su okolni stanovnici naselje zvali Šarena varoš ili Šaren-grad. Još jedno zanimljivo mišljenje je ono po kojem su naziv Šarani doneli doseljenici iz sela Šarana koje se nalazi u opštini Trebinje, u istočnoj Hercegovini. Oni su želeli da se kod potomaka sačuva od zaborava naziv sela iz kojeg su se doselili. Samo ova dva sela imaju isti naziv – Šarani na celom području bivše Jugoslavije.

Naziv sela Šarana prvi put se pominje oko 1528. godine, u turskom popisu Smederevskog sandžaka. U naslovu popisa muških poreskih glava napisano je: „Selo Andranica, drugi naziv Šarani, pripada Rudničkoj Moravi“. Prvi popis Andranice potiče iz 1516. godine, ali se u njemu ne spominje naziv Šarani. Koji je naziv stariji, Andranica ili Šarani, ne zna se. Selo Šarani je, kao što pisani dokumenti kazuju, postojalo i pre Velike seobe srpskog naroda. Turci su 1454. godine zavladali takovskim krajem, nametnuli svoje zakone, a ukinuli srpske feudalne zakone. Time su prestale obaveze seljaka prema dotadašnjoj srpskoj vlasteli, pa je narod odlučio da selu Andranici vrati stari naziv – Šarani. Austrijska uprava je za vreme okupacije Srbije od 1718. do 1739. godine popisivala naselja i stanovništvo i izradila geografsku kartu Rudničkog distrikta. U kartu je ucrtana reka Dičina i naselja oko nje. Među ovim naseljima nalaze se i Šarani (nem. Scharanin).

Istorija

Stari Rimljani u takovskom kraju

Postoje brojni dokazi da su ovi krajevi bili naseljeni u vrlo dalekoj prošlosti. Korišćenjem prirodnih i rudnih bogatstava bavili su se stari Rimljani. Iza ljih je ostalo više tragova starih naselja i rudarskih radova u bližoj i daljoj okolini planine Rudnik.

O prisustvu Rimljana na širem rudničkom prostoru svedoče sačuvani nazivi pojedinih lokaliteta, ostaci rimskih puteva i rudarskih jama i više arheoloških nalaza. U selu Branetićima, sredinom 19. veka, iskopano je 26 komada rimskog srebrnog posuđa (pehari, poslužavnici, tepsije, kotlići, tanjiri, kašike) sa ugraviranim natpisom „Simplici“, kvalitetne izrade i velike vrednosti. Ostaci rimskog puta postoje sačuvani u selu Šaranima, na mestu zvanom Jelen-kamen, u podnožju planine Rožnja, pored desne obale reke Dičine. O boravku Rimljana na prostoru današnjih sela Drenove i Šarana nema pisanih dokaza. Legenda kaže da su „Šarena varoš“ i „Samokov“ nastali u rimsko doba, o čemu su do kraja 19. veka svedočili ostaci ulica i šljake iz nekadašnje topionice metala, kao i iskopine vrhova kopalja i starog novca u Rosuljama. Smatra se, takođe, da iz rimskog vremena potiču nazivi nekih lokaliteta u Šaranima i Drenovi: Vrtlog, Ruskovac, Usovina, Samokov, Rupe, Kalina stena i drugi.

Srednji vek

Preko ovih krajeva je u leto 1189. g. prošao deo ogromne vojske krstaša koju je na istok vodio nemački car Fridrih Barbarosa. U Šaranima i danas živi legenda da je kod mesta Trojanski brod na Dičini krstaška vojska bila napadnuta od „divljih Mađara“ i da je krstašima pritekao u pomoć knez Vasilije Vukomanović iz sela Galiča (današnji Srezojevci). Car Fridrih Barbarosa je Vukomanoviću, u znak zahvalnosti, dodelio titulu „kneza od Levenštajna“ (Lavske stene). Na obali Dičine je bila velika kamena statua troglavog lava (Lavska stena) po kojoj je prelaz preko Dičine nazvan Trojanskim brodom. Ovaj prelaz nalazi se na samom ulazu u selo Šarane, idući iz Takova na Savinac. Susret zapovednika krstaške vojske koja je išla dolinom Dičine i Nemanjinog predstavnika, kaže legenda, bio je na mestu Jelenjača, blizu sadašnje granice Šarana i Brđana. Iznad starog rimskog puta tada je postavljena statua jelena, a ispod nje ploča sa natpisom o tom susretu. Po toj statui ceo putni prevoj se i danas zove Jelenjača.

Upadi stranih vojski i hordi pljačkaša na teritoriju Srbije od 12. do 20. veka retko su mimoišli rudnički kraj. Ovaj kraj su 1203. g. opustošili Mađari i Kumani, a 1241. opljačkali su ga Mongoli. Mađari su još jednom opustošili ove predele 1319. godine, stigavši do reke Zapadne Morave gde ih je dočekala i munjevito porazila vojska cara Dušana i proterala do reke Save. Nešto mirniji period života u rudničkom kraju bio je od 1402. do 1427. godine, za vreme vladavine despota Stefana Lazarevića. Posle njegove smrti Turci sve češće updaju i pustoše ove krajeve Srbije što je primoralo despota Đurađa Brankovića da utvrđuje gradove u rudničkoj oblasti - Ostrvicu, Rudnik i Borač - i da podiže novu smederevsku tvrđavu na Dunavu. Narod je, pored aktivnog učešća u odbrani Srbije, bio opterećen povećanim državnim porezima i kulucima na gradnji novih i obnovi starih utvrđenja. Zbog ovih nameta i kuluka, tvrđavu Ostrvicu zvali su „grad proklete Jerine“, po ženi despota Đurađa koja je bila strankinja i koju je narod smatrao krivcem za sve nedaće koje su ga u to vreme snalazile. Rudničku oblast sve češće su napadali Turci, koji su u leto 1483. zauzeli utvrđenje Borač i Ostrvicu, a potom se povukli, da bi u ponovnom pohodu juna 1454. godine konačno zauzeli Ostrvicu, Rudnik i ceo rudnički kraj, u kojem su se nalazili Drenova i Šarani.

Turska okupacija

Srpska srednjovekovna država prestala je da postoji 1459. godine. Turci su od Srbije napravili Smederevski sandžak na čijem je čelu bio namesnik zvani sandžak-beg ili miriliva. Smederevski sandžak je bio podeljen na nahije ili vilajete. Oblast Rudnika je bila nahija, a od 1684. i kaza. Kaza je bila upravna jedinica na koju se protezala nadležnost jednog kadije (sudije). Rudnik je bio sedište Rudničke nahije i kaze do 1804. kada je porušen, a sedište nahije premešteno je u Brusnicu. Selo Drenova i selo Šarani teritorijalno su pripadali Rudničkoj nahiji. Kao brdsko-planinsko i šumovito, ovo područje je bilo vrlo pogodno za razvoj hajdučije, koja se nakon propasti srpske države javila kao oružani vid otpora turskoj okupaciji. Hajdučija je imala i socijalnu dimenziju u smislu nužnog pribavljanja materijalnih dobara potrebnih za život osiromašenog naroda. Putni pravac koji je od Beograda išao do Ljiga, a potom se preko Rajca spuštao u selo Gornje Banjane i dolinu Dičine, išao je dolinom do Brezne. Tu se jedan kraj puta odvajao za Požegu, a drugi je nastavljao niz Dičinu, prolazio pored Savinca i od Jelen-kamena penjao se preko prevoja Rožnja i nastavljao u dolinu Morave i Ibra.

Turci su, radi otklanjanja stalne opasnosti od hajduka, početkom 16. veka proglasili selo Drenovu za derbendžijsko selo, oslobodivši ga od nekih državnih poreza i kuluka. Zadatak stanovnika Drenove bio je da održavaju i obezbeđuju put, a na njemu kolski i pešački saobraćaj kroz klisuru Dičine i planinu Rožanj. Oni su bili dužni da preuzmu i prevedu putnike, zajedno sa njihovom imovinom. Snosili su moralnu i materijalnu odgovornost pred turskim vlastima ako bi hajduci na ovom području napali putnike radi pljačkanja ili drugih razloga.

Turska vlast je oko 1467. počela da eksploatiše rudna bogatstva Srbije, a naročito rudu gvožđa oko Suvobora i rudu olova oko planine Rudnik. Rudarski poslovi počinjali su 21. marta a završavali se 8. novembra tekuće godine. Livnica metala je, osim u selu Ba i Rudniku, bila u Rosuljama koje danas pripadaju Šaranima. Kovačnica je bila u Samokovu, u Drenovi. U livnici su livena đulad za turske topove badaluška, a u kovačnici su pravljena koplja, sablje i drugo hladno oružje.

Rudnički kraj je tokom velike seobe srpskog naroda skoro potpuno opusteo. Stanovnici nekih rudničkih sela su se svi odselili, a ostavili svoje kuće i svoja ognjišta. Prema popisu iz 1718. u rudničkoj nahiji bilo je 38 naseljenih i 56 pustih sela. Seoba srpskog stanovništva zahvatila je i stanovništvo Drenove i Šarana, iako se ono moglo skloniti u guste šume ovog brdsko-planinskog područja, izvan glavnih puteva. U vreme seobe naroda, u Drenovi je bilo oko 30 domova, a u Šaranima 25 domova. Posle seobe, prema jednom nepotpunom popisu, u Drenovi je bilo 6 kuća i isto toliko u Šaranima.

Pod austrijskom okupacijom od 1718. do 1739. godine

Ogromna austrijska vojska od oko 150 hiljada vojnika i sa oko 10 hiljada Srba dobrovoljaca krenula je u proleće 1717. g. u ofanzivu protiv Turaka, zauzela Beograd i Šabac i ostalo područje od Drine na zapadu, do Zapadne Morave na jugu i ušća Timoka u Dunav na istoku Srbije. Mirom u Požarevcu, 21. jula 1718. godine, Austrija je dobila od Turske Srem, Banat i severnu Srbiju sa Beogradom.

Drenova i Šarani našli su se skoro na granici Austrije sa Turskom, koja je išla Zapadnom Moravom do ušća Kamenice, pa pored Miokovaca i Družetića dalje na zapad do Drine. S obzirom na blizinu Drenove i Miokovaca, Drenovce su često nazivali „ljudima sa granice“.

Austrijanci su područje Srbije podelili na okruge ili distrikte. Drenova i Šarani bili su u rudničkom distriktu, koji je bio podeljen na knežine, sa oberknezovima na čelu. Starešine sela bili su seoski knezovi ili birovi. Vojna uprava u austrijskoj „Kraljevini Srbiji“ bila je podeljena na 19 kapetanija. Šarani i Drenova pripadali su Pranjanskoj kapetaniji, koja je imala vojsku od 150 hajduka (Srba), 50 konjanika i 50 pomoćnika (Austrijanaca). Hajduci su bili stražari duž austro-turske granice i brinuli se za bezbednost putnika na putevima, a naročito vojnih kurira, koji su nosili poštu do Beograda i natrag. Austrijska uprava je nametnula razne vrste poreza, zatim kulučenje i ukonačavanje vojske, što je izazvalo veliko nezadovoljstvo seoskog stanovništva. Sve se plaćalo u novcu, izuzev desetaka u žitu. Da bi se sve to prikupilo vršena su nasilja, pljačke i ubistva.

Novi rat između Austrije i Turske počeo je 1737. a završio se 1739. godine na štetu Austrije. Turska vojska je ponovo zauzela Srbiju.

Drenova i Šarani u srpskim ustancima

Ustanak protiv dahija duže je vreme pripremao Karađorđe Petrović, ugledni domaćin i trgovac iz Orašca, i jedan od poznatijih ljudi u Šumadiji. Rudničani su dugo priželjkivali da se obračunaju sa zulumćarom Selim-agom, zvanim „rudnički bik“, koji je skrnavio srpski patrijarhalni porodični život, vršeći nasilje, silovanja i pljačku. Oni su se odazvali pozivu svojih vojvoda Milana Obrenovića iz Brusnice i Milića Drinčića iz Teočina. Vojvoda Milan je sa grupom ustanika krenuo na Rudnik, a vojvoda Milić Drinčić pošao je ka Požegi i Užicu. Ustanici su početkom marta 1804. godine zauzeli i zapalili utvrđenje Rudnik, a iz rudničkih sela isterali spahije i ostale Turke. Među ustanicima nalazili su se slobodoljubivi Drenovci i Šaranci. Sa vojvodom Milanom Obrenovićem vojevali su bitke od 1804. do 1809. g. stigavši do Novog Pazara, Sjenice, Prijepolja i Bijelog Polja. Potom su nastavili vojevanje pod vođstvom vojvode Miloša Obrenovića, koji je zamenio brata Milana.

Miloš Obrenović nije prihvatio predlog ostalih srpskih vojvoda da pređu preko Save i privremeno se sklone u Austriju, već je prikupio svoje preživele Rudničane i krenuo sa njima u Takovo. Usput je otpuštao borce da ostanu u svojim selima kroz koja su prolazili, a Drenovce, Šarance i ostale Takovce raspustio je na ulasku u Takovo, pošto je bio obavešten da ga Turci čekaju kod takovske crkve. On je sreo turskog zapovednika Serčesmu u poljani ispod crkve, poklonio mu se i pred njega položio svoje oružje. Serčesma je uzeo Miloševu sablju da je pošalje veziru Rušid-paši kao znak Miloševe pokornosti sultanu, a ostalo oružje je ostavio Milošu kao znak poverenja u njega i njegovu vlast nad narodom, koju mu je tom prilikom poverio. Turci su se 1813. vratili u rudničku nahiju, ali im sedište nije bio razoreni i opusteli Rudnik, već Brusnica, u koju je turski muselim premestio svoje upravno sedište. Vojvoda Miloš Obrenović je 1813. radi zaštite od Turaka sklonio svoju porodicu u selo Rošce, pod Kablarom, a potom ih je početkom 1814. godine vratio u takovski kraj i smestio u kuću Marka Matkovića u Šaranima. Ova kuća bila je na Spasovini, ispod brda Krvavca. Miloševa supruga Ljubica, za vreme boravka u Šaranima, 16. marta 1814. g. rodila je ćerku Jelisavetu – Savku. Pošto se približavao novi srpski ustanak, Miloš je premestio porodicu iz Šarana u Gornju Crnuću, pod Rudnikom, koja je bila nepristupačna i sigurnija. Kuća u kojoj je boravila Miloševa porodica u Šaranima postojala je do 1935. godine. Nju je 1881. slikao akvarelom Vladislav Titelbah. Ispod slike je napisao: fr. MAISON HABITEE PAR LE PRINCE MILOSHE LE GRAND – CHARANE – „Kuća Miloša Velikog u Šaranima“. Do danas je sačuvan samo Milošev vajat, koji se nalazi u dvorištu bana Dobrice Matkovića na Savincu.

Teror koji su Turci zaveli u Srbiji 1813. g. ubrzao je podizanje drugog srpskog ustanka, 1815. godine. U Takovu su se, radi dogovora sa Milošem, okupili viđeniji ljudi rudničke nahije. Među njima su bili ugledni domaćini iz Šarana Simo Baralić, Ilija Matković, Milovan Milovanović i Matije Stankić. U Šaranima i Drenovi ljudi nisu oklevali da se ponovo late oružja i krenu u borbu protiv turske tiranije. Bili su posebno zadovoljni što se na čelo ustanka stavio njihov zemljak, vojvoda Miloš Obrenović, sa kojim su već stekli veliko ratno iskustvo. Odred ustanika formirao se na samom saboru u Takovu, a za njegove vođe Miloš je odredio Lazara Mutapa i svog brata Jovana Obrenovića. Uveče su se ustanici premestili iz Takova u Šarane da bi izbegli mogući iznenadni napad Turaka. U Šaranima je, u toku noći, vojvoda Miloš održao savetovanje, u kući Matije Stankića. Ustanici su sledećeg jutra krenuli dolinom Dičine, preko Rožnja i Rakove, na Ljubić i Čačak. Vojvoda Miloš je pošao kući u Crnuću, odnosno u Gružu, da podiže narod na ustanak. Savetovanje vojnih starešina u Šaranima ne spominje se u istorijama i opisima drugog srpskog ustanka i njegovih vođa. U Šaranima se taj događaj prenosio sa kolena na koleno.

Osnovni sastav učesnika oba srpska ustanka činili su seljaci, koji su ratovali sopstvenim oružjem i bili odeveni u svoje seljačke haljine i opanke. Iz skoro svake kuće u Drenovi i Šaranima učestvovao je po jedan ili više muških članova u preko pedeset većih ili manjih borbenih okršaja od 1804. do 1815. godine.

Godine balkanskog i Prvog svetskog rata

Mirne godine sela Drenove i Šarana u prvoj deceniji 20. veka prekinute su objavom rata Turskoj, 4. oktobra 1912. godine. Ovaj rat je doneo srpskoj vojsci velike uspehe, naročito u bitkama kod Kumanova, Prilepa, na Bakarnom gumnu i pod Jedrenima. Posle mira sa Turcima došlo je do napada Bugara na srpsku vojsku, 13. maja 1913. godine. Srbi su žestoko uzvratili i na liniji Bregalnice i Zletovske reke potpuno potukli bugarsku vojsku. Iz ova dva balkanska rata nije se vratilo oko 30 mladih vojnika iz Šarana i Drenove.

Sarajevski atentat na austrijskog princa Ferdinanda, 28. juna 1914. godine, bio je povod da Austrougarska objavi rat Srbiji. Srbija, još umorna od balkanskih ratova, ušla je u Prvi svetski rat. Iz Šarana i Drenove pozvani su svi koji su mogli da nose pušku ili da obavljaju razne poslove u ratnoj pozadini. Većina Drenovaca i Šaranaca bila je u sastavu Prve armije, čije su jedinice branile Mačvu, Pocerinu i deo Šumadije. Pritisnuta brojno nadmoćnijom neprijateljskom vojskom i snažnijom ratnom tehnikom, srpska vojska se povlačila na južne padine Suvobora radi zauzimanja novih i povoljnijih strateških položaja. Komanda Prve armije se, pod zapovedništvom vojvode Živojina Mišića, 29. novembra 1914. g. smestila u Gornjem Milanovcu, a vojska se rasporedila na liniji: Lipe - Tripovac - Kalimanići - Takovo (Osoje) - Šarani (Glavica) - Stolice - Drenovačko osoje - Galič - Vaskova glavica. Topovske baterije artiljerijskog puka smestile su se na Tocilinama, na Glavici iznad Savinca i na Stolicama. Austrijska vojska se zaustavila kod Takovskog grma. Predah je bio potreban i srpskoj i austrijskoj vojsci, da se prikupi i odmori, da organizuje redovno snabdevanje hranom i municijom. Odmor je trajao samo tri dana. Vojnicima iz Šarana, Drenove i okolnih sela dozvoljeno je da posete svoje porodice.

Vojvoda Živojin Mišić je, posle trodnevnog odmora srpske vojske, doneo stratešku odluku da napad njegove armije počne 3. decembra izjutra, da se ne čeka da neprijateljska vojska sasvim izađe iz suvoborskih planina i objedini svoje snage. Preduzeta ofanziva u pravcu Suvobora zatalasala je svu srpsku vojsku, koja je za 12 dana očistila od neprijatelja celu Srbiju do Drine, Save i Dunava. Ratna drama Srbije nastavila se sledeće, 1915. godine. Srpska vojska se, pod vrlo snažnim pritiskom austrijske vojske, povlačila prema jugu. Organizovana je ponovna odbrana, 31. oktobra 1915. godine, na liniji Osoje - Savinac - Krvavac - Koviljača, odnosno na celom prostoru Šarana i Drenove. Na ovu odbrambenu liniju napadala je 17. brdska brigada 19. austrijskog korpusa. Na Krvavcu, u Šaranima, i danas se mogu naći mala udubljenja koja su ostaci rovova iz 1915. iz kojih je dejstvovala odbrana srpske vojske.

Veći broj vojnika iz Šarana i Drenove bio je zarobljen u borbama ili prilikom povlačenja srpske vojske. Oni su internirani u austrijske logore Ašah, Braunau, Nežider i druge. Srpska pobednička vojska vratila se u takovski kraj 28. septembra 1918. g. kada su srpske trupe ušle u Gornji Milanovac. Drenova i Šarani su u balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu izgubili oko 170 ljudi koji su ostavili svoje živote na bojištima Mačve, Kolubare, na Ceru, Suvoboru, širom Šumadije, Kosova, Makedonije, u gudurama Albanije, na grčkim ostrvima i austrijskim i mađarskim logorima. O tome svedoči velika bela mermerna ploča sa njihovim imenima, na severnom zidu savinačke crkve.

Geografija

Površina i reljef

Površina savinačkog područja (Šarana i Drenove) iznosi 2.704 hektara. Zemljište se nalazi u privatnoj i državnoj svojini. Do kraja Drugog svetskog rata postojalo je i seosko zemljište, takozvana seoska utrina, koja je posle rata pripojena državnoj svojini, a samo delimično prešla u privatno vlasništvo.

Reljef zemljišta je brdsko-planinski, ispresecan dolinama. Na ovom području je manja planina Rožanj (603 m), a među veća brda spadaju: Sovljak (658 m), Drenovačko osoje (654 m), Koviljača (603 m), Bobejka (564 m), Krvavac (555 m), Stolice (553 m), Osoje (567 m), Vis (516 m) i Treštenik (421 m). Nadmorska visina Savinca je 340 m.

Potesi, izvori, potoci, reke i drugi lokaliteti u Šaranima imaju svoje nazive. Za neke od njih mogu se utvrditi razlozi dobijanja i vreme postanka njihovih naziva.

Severne padine Krvavca.

Krvavac (555 m) je veliko šumovito i razgranato brdo na južnoj strani sela Šarani, sa uzanom visoravni na vrhu brda. Sverozapadna strana spušta se ka unutrašnjem delu sela, istočna strana pripada selu Semedraž, a južna i jugozapadna strana spuštaju se do leve obale reke Dičine. Krvavac je od završetka Drugog svetskog rata imao vrlo malo šumskog rastinja, pa su na njegovim kosama i dolovima pasla brojna stada ovaca i koza. Posle rata pošumljene su gole kose borovim sadnicama, koje danas čine gustu zelenu šumu. Na početku Drugog srpskog ustanka, u gustoj šumi ovog brda, održan je zbeg naroda Šarana i Semedraža. Starci, žene i deca sklonili su se dalje od puteva kojima je trebalo da prođe turska vojska, koju je iz Beograda vodio Imšir-paša (Ćaja-paša) kao pomoć Turcima u Čačku koje su napadali srpski ustanici. Pašina vojska je u Brusnici obaveštena da su Srbi postavili zasedu u brđanskoj klisuri i da ne može proći dolinom Despotovice. Ćaja-paša je tražio vodiča koji bi ih preveo preko Semedraža, Šarana i Rožnja do Čačka. Za vodiča se ponudio Marko Carević iz sela Velereč, s tim da mu Turci za uslugu plate „čizmu dukata“. Turci su se iznenada pojavili u šumi u kojoj se narod sklonio i odmah napali zbeg. Posekli su sve koji nisu uspeli da umaknu dalje u šumu. Brdo je bilo natopljeno krvlju, pa ga je narod prozvao Krvavac. Ćaja-paša i njegova vojska stigli su u Čačak a njihovom vodiču Careviću je, umesto nagrade, odsečena glava. Krvavac je ispresecan brojnim potocima između kojih se nalaze kose i prevoji:

Rujevo guvno nalazi se na granici Semedraža i Šarana. Naziv je dobilo po rujevom drvetu, koji je narod koristio za prirodno bojenje tkanina. Sa Rujevog guvna spušta se Mednički potok. Kriva greda se spušta od Rujevog guvna ka Dičini do Crne bare. Na njoj se još nalaze ostaci useka iz prvog srpskog ustanka, napravljeni za smeštaj trešnjevih topova, kojima su Karađorđevi ustanici sprečavali prolaz Turcima iz Morave u dolinu Dičine, putem koji je išao preko Jelen-kamena. Mednik je od Duge kose odvojen Medničkim potokom, koji se uliva u potok Studenac. U Medničkom potoku nalazi se izvor Mednik. Studenac teče pored Ojdanićeve kuće i uliva se u Dičinu. U njemu se nalazi izvor vode sa istim nazivom. Markova kosa se nalazi između potoka Studenca i Markovog potoka. Preko ove kose ide put kojim se iz sela, preko Plandišta, silazi u Zaridove, u klisuru Dičine. S obzirom na prilično strm uspon sa obe strane Krvavca, osim čobana, mali je broj seljana koristio ovaj pravac da stigne u Jelenjaču.

Lijepi do je prostor između Markovog potoka i Polaševine. U njemu se nalazi izvor vode. Polaševina je kosa koja se pruža od Jovanovića štale u Dičini do vrha Krvavca. Krivi do se nalazi između Polaševine i Presedle. U njemu se nalazi izvor čija se voda potokom sliva u Dičinu kod Jelića kamena. Presedla je široka brdska greda preko koje je prelazio put iz Jazišta ka Joviku u Dičini. Ovaj prelaz je napušten pošto je prokopan kolski put oko Presedla i iznad Ljubove vodenice. Pladnište je zapadni deo Krvavca preko kojeg je prelazio put iz sela u Dičinu. Ovim putem su čobani gonili ovce i koze na široke pašnjake po kosama i dolovima Krvavca. Čobani su se na ovom delu zaustavljali i nisu dalje žurili. Ovce su plandvale. Po tome je ovaj kraj dobio naziv Plandište. Vlasin do se sa Krvavca spušta u Jazište. U njemu je izvor koji je narod ranije zvao Svetinja.

Severna strana Krvavca mnogo je pitomija od ostalih strana pa je naseljena i podeljena na privatne posede.

Rožanj (598 m) je planinski masiv na desnoj obali reke Dičine, koji manjim delom pripada Brđanima i Milićevcima, a većim Šaranima. Ispresecan je brojnim potocima između kojih se nalaze veće ili manje kose obrasle šumom. Narod je svima njima dao posebne nazive:

Ridovi ili Zaridovi su zajedničko ime za stenovito područje Krvavca sa leve, i Rožnja sa desne strane Dičine, obuhvatajući i dolinu reke od Jovika do Jelenjače. Jelenjača je prostor oko reke Dičine, na granici Šarana i Brđana. Naziv je dobila po Jelen-kamenu preko kojeg je prelazio stari rimski put. Jelenski potok čini granicu između sela Šarana i sela Brđana. Njime se sliva voda iz čuvenog Crvenog izvora, iz kojeg su pili stari Rimljani, Turci i hajduci, i bezbrojne rabadžije i putnici koji su iz Morave dolazili na savinački sabor i takovski marveni vašar. Crvena prljuša je potes koji se pruža od Crvenog izvora ka Đakovića kućama. Zemlja je crvena pa je po njoj izvor dobio naziv „Crveni“. Čestik je širi pojas Rožnja, između Jelenskog potoka i potoka Kratikosa. Obrastao je gustom (čestom) hrastovom šumom, po kojoj je dobio naziv. Svinjčine ili Orašački svinjci, ispod Miloševića kuća u Rožnju, svojim nazivom kazuju da su bujne hrastove šume Rožnja bile bogate rodom žira i bile stecište više hiljada svinja iz Šarana, Milićevaca, Drenove i drugih sela. Naziv „Orašački svinjci“ potiče iz doba Karađorđa, koji je bio poznati svinjarski trgovac, pa su njegovi ljudi „iz Orašca“ ovde kupovali svinje i držali ih u većem ograđenom prostoru u Rožnju.

Kratikosa je naziv kose i potoka, koji se spuštaju ka Dičini do Bogetine vodenice. Na donjem delu potoka, blizu vodenice, postoji izvor studenac, koji se zove Česmica. Duboki potok je najduži i najdublji potok u Rožnju. Polazi sa Koviljače, a završava se u Dičini, više Bogetine brane. Svojom dubinom podseća na kanjon neke velike reke i deli planinu Rožanj na dva dela. U njega se uliva Vrani potok. Orlovica je zaravan koja se nalazi visoko iznad Dubokog potoka. Naziv je dobila po orlovima koji su ovde imali svoja staništa i odavde gospodarili nebom iznad Rožnja i Krvavca. Uoči Drugog svetskog rata na visoku Orlovicu doselio se Radoje Živanović, a orlovi su potražili sigurnije mesto za svoja gnezda, u strmoj litici iznad Bogetine brane. Uz Orlovicu se nalazi izvor Drijenje.

Koviljača (603 m), ili Kobiljača, najviši je deo Rožnja, na tromeđi Šarana, Milićevaca i Drenove. Posle Drugog svetskog rata pošumljena je jelovom i borovom šumom, koja je već izrasla i stvara utisak prekrasnog zelenog pejzaža. Ispod Koviljače, sa milićevačke strane, duboko su se razgranali hodnici rudnika magnezita „Šumadija“. Dubrave su pitomiji deo Rožnja, naseljen sa više familija. Početkom 19. veka na ovom prostoru bili su brojni svinjci u bujnoj hrastovoj šumi.

Vis (516 m) je visoko šumovito brdo u Dubravama, kojim se završava područje planine Rožanj. Deo Visa, prema Jokovića potoku, zove se Jasike. U Dubravama se nalazi izvor vode od kojeg počinje Dubravski potok, koji se uliva u Dičinu. Jovik je ravnica pokraj desne obale Dičine, ispod Dubrava. Naziv je dobila po drveću jova, koje u većem broju raste pored reke. Jokovića potok svojim gornjim tokom teče granicom između Šarana i Drenove a potom, između Visa i Treštenika, silazi u Dičinu.

Treštenik (403 m) je dugačko brdo sa desne strane Drenovice, pre njenog ušća u Dičinu. Na njegovoj blagoj padini, sa južne strane brda, u srednjem veku su gajeni vinogradi. U vinogradima je bilo zasađeno puno trešanja pa je po njima brdo nazvano Treštenik, umesto Trešnjevik. Gajenje vinove loze napušteno je početkom 19. veka, a Treštenik je dugo bilo golo brdo. Pošumljen je borovom šumom posle Drugog svetskog rata.

Treštenik slikan sa Krvavca.

Rosulje su plato koji leži sa obe strane reke Drenovice, u njenom donjem toku kroz Drenovu i Šarane. Na uzdignutoj zaravni, pri ušću Drenovice u Dičinu, nalazilo se naselje koje su zvali „Šarena varoš“, za koje se ne zna ni kada je osnovano ni kada je porušeno. Rosulje su dobile naziv po gustoj rosi koja se jutrom dugo zadržavala, a rano predveče „padala“ na njive, livade, voćnjake i šumarke između dve reke. Prstenovac je izvor dobre vode i potes oko izvora. Na ovom izvoru je, po predanju, zastao neki Turčin da se napije vode i odmori. Tu je izgubio prsten sa ruke, pa se razljutio i svoj bes iskalio na čobaninu koji je čuvao ovce oko izvora. Meštani su izvor nazvali Prstenovac. Sa ovoga ozvora je 1933. godine odvedena voda do savinačke crkve i škole. Lojov potok je donji deo potoka Rupe koji kroz Ševarice teče u Dičinu. Njegov naziv je, po legendi, usko vezan za Prstenovac. Turčina, koji je na Prstenovcu zlostavljao čobanina, pojurili su razljućeni seljaci, stigli ga i u potoku ubili. Kasnije se saznalo da se Turčin zvao Lojo i da je stanovao u selu Galiču. Njegovim imenom nazvan je deo potoka od mesta događaja do ušća u Dičinu. Ševarice su šumski pojas sa desne strane Dičine, koji većim delom pripada savinačkoj crkvi. Jočića Dičina je područje njiva i livada, s obe strane Dičine, od Prstenovca do Trojanskog broda. Dolovi su manja dolina i širi okolni prostor ispod Ruja i Osoja, na kojima je nastanjeno nekoliko familija iz Šarana. Ispod Miletića kuća nalazi se izvor Stublina. Sa ovog izvora vodu su nosili u zimskom periodu kaluđeri manastira Savinca, koji se nalazio na Glavici. Kalemar je prostor između Dolova i puta Savinac–Ozrića brdo, a proteže se od Torina do Osoja. Zauzima površinu od 12 hektara. Naziv je dobio 1934. godine, kada je sedam zemljoradnika udružilo svoje parcele i na njima zasadilo savremeni voćnjak jabuka i krušaka.

Osoje (561 m) je šumoviti venac koji se prostire od Jočića Dičine do Bara. Njegovim severoistočnim delom, pored Dičine, 1933. godine prokopan je savremeni kolski put od Savinca do Takova.

Glavica (530 m) je brdo iznad savinačke crkve, prekriveno hrastovom i bukovom šumom. Na njemu se nalazio stari manastir Savinac. U vreme Prvog svetskog rata tuda je prolazila linija napada uoči kolubarske bitke.

Marića dolina se nalazi između Glavice i Dolova, Jočića Dičine i Torina. Naziv je dobila po familiji Marić, koja je bila vlasnik ove doline, a imala je kuću na potesu Zebrica, iznad ove doline. Familija Marić više ne postoji u Šaranima. Miloš Marić je umro septembra 1915. godine bez muških naslednika. Torine su u nastavku Marića doline, a između Garišta i Kalemara. Na ovom prostoru bili su ograđeni delovi pašnjaka ili torovi, sa većim brojem ovaca. Kada ovce popasu travu u jednom delu, ograda se pomerala na drugi deo pašnjaka i tako redom. U zimsom periodu ovce su ostajale na tom prostoru, a za hranu su im davani snopovi lisnika, koji su pripremani u ranu jesen, kresanjem zelenih lisnatih grana drveća, koje su se sušile i vezivale u snopove. Garišta su potes sa leve i desne strane starog dela puta, koji sa Savinca vodi pored Kalemara, u Ozrića brdo i Semedraž. Po narodnom predanju ovaj potes se ranije zvao Igrišta. Ona su bila mesto „seoskog sastanka“ na kojem se skupljala seoska omladina na igru, leti i zimi. To su činili sve do sredine 19. veka, kada je Savinac postao mesto okupljanja stanovništva Šarana i Drenove. Ruskovac je dolina sa potokom koji počinje od izvora „Kod lipe“ (Stankića izvor) i proteže se do donjih Baralića, odakle se nastavlja kao Babin potok, do ušća u Dičinu.

Babin potok je produžetak potoka Ruskovca. Njegov naziv je povezan sa narodnim verovanjem i pričama o vampirima. U davno vreme na groblju je sahranjena jedna baba iz Šarana. Ubrzo po sahrani selom je kružila priča da se baba povampirila i da noću luta po selu. Seljaci su, zbog sujeverja i straha, odlučili da joj raskopaju grob i da je probodu glogovim kocem. Kada su je otkopali, iz njenog leša je izletela ptica, koja je više trčala nego letela pa su potrčali za njom niz brdo, stigli je u potoku i ubili je. Od tada se potok Ruskovac u donjem toku zove Babin potok.

Šerinac je visoravan na kojoj su smeštene Stankića kuće. Naziv je dobio po Ciganinu Šeru, koji je bio kovač i često dolazio u ovaj kraj da seljacima prodaje svoje proizvode od gvožđa ili da pruža kovačke usluge. Na Šerincu je razapinjao cigansku čergu (šator) i u njoj boravio dok je nalazio kovačka posla. Klik se nalazi u produžetku Šerinca i zauzima mesto u trouglu između potoka Paunovca i Usovine. Duž Klika se smestila familija Milovanović.

Ozrića brdo se prostire od Osoja do sela Semedraž. Njegovim vencem prolazi asfaltni put od Savinca ka Semedražu i Ibarskoj magistrali. Naziv je dobilo po doseljenicima iz Ozrinića kod Nikšića. Sa istočne strane brda teče Jelića potok, koji čini granicu između Šarana i Semedraža. Sa zapadne strane nalazi se potok Paunovac. Na početku Paunovca nalazi se izvot Bakrač, a malo niže od njega je Rosića izvor. Paunovac se uliva u Dičinu u semedraškom polju. Naziv je dobio po Paunu Kostiću, rođenom 1804. godine.

Stanovište je prostor istočno od šaranskog groblja. Na njemu su se nalazile Kaluđerske livade i Popovske njive, što sugeriše da je tu bilo manastirsko imanje i kaluđerski konaci (stanovi). Na Stanovištu se nekad održavao seoski zbor ili sastanak, na kojem je seoski starešina (knez ili kmet) raspravljao sa starešinama domaćinstava o razrezivanju poreza i kuluka, o korišćenju seoskih pašnjaka, o nošenju litija i spremanju ručka za krstonoše. Spasovina se nalazi više Jovanovića i Živanovića kuća prema Krvavcu. Naziv je dobila po Spaseniji, ženi Dmitra Matkovića, koju su zvali Spasa (1843). Na Spasovini je bila kuća Marka Matkovića, u koju se sklonila porodica vojvode Miloša Obrenovića u januaru 1814. godine. U njoj se rodila Miloševa kći Jelisavka–Savka. Kuća se srušila uoči Drugog svetskog rata. Jazište je poljana između Dičine i Treštenika, sa desne strane reke Dičine. Naziv je nastao po jazu vodenice Sretena Matkovića iz Šarana, početkom 19. veka.

Klima i hidrografija

Klima na ovom području je umerenokontinentalna. Najtopliji mesec u godini je juli, a najhladniji januar. Srednja godišnja količina padavina je 800 mm, a trajanje snežnog pokrivača je oko 90 dana. Jesen je ovde toplija od proleća.

Reka Dičina.

Okolina Savinca je sa čistom atmosferom i smatra se pravom vazdušnom banjom, sa velikim mogućnostima za razvoj seoskog turizma. Nema industrijskih zagađivača, mada je otpadaka i u seoskoj sredini sve više. Otpaci se deponuju u poljima, šumama, koritu Dičine i Drenovice, što kvari lepotu obala ovih reka i degradira prelepe slike savinačkog pejzaža. Vode savinačko područja slivaju se u reku Dičinu, ona se uliva u Čemernicu, pa u Zapadnu Moravu, koja pripada crnomorskom slivu.

Dičina izvire na Dobrom polju ispod Suvobora, nastaje od Velike i Male Dičine, koje se sastaju u Gornjim Banjanima. Ima 16 levih pritoka i 22 desne. Na savinačkom području prima rečicu Drenovicu i veći broj potoka. Dičina je duga 35 kilometara. Na delu Dičine u savinačkom području nalaze se dve klisure: savinačka, duga oko 800 m, i klisura između Rožnja i Krvavca, duga oko 3.000 m i duboka oko 200 m. Obe klisure su pitome i pristupačne, sa manjim ili većim plodnim površinama zemljišta oko reke. Strane klisura su uglavnom obrasle šumom i šibljem.

Preko Dičine se u prošlosti prelazilo gazom, preko brodova ili preko postavljenih bavana. Glavni prelazi bili su Trojanski brod, Vukomanovac, Jazište, ušće Jokovića potoka i drugi. Trojanski brod nalazi se na prelazu Dičine između Šarana i Takova. Vukomanovac se nalazio niže od sadašnjeg savinačkog mosta. Na ovom prelazu Turci su sačekali i posekli kneza Vukomana Savića-Vukomanovića, iz Srezojevaca, i njegovog sina Vojina. Oni su se vraćali iz Brusnice, posle predaje carskog i spahijskog poreza. Po njima je ovaj prelaz dobio naziv.

Biljni i životinjski svet

Područje Drenove i Šarana prekrivaju veoma brojne i raznolike vrste biljaka, rasprostranjenih u kompleksima listopadnih i zimzelenih šuma, livada, pašnjaka, voćnjaka i njiva. Guste šume od davnina su predstavljale bogatstvo ovog kraja. Vrlo rasprostranjena hrastova žirorodna šuma odigrala je značajnu ulogu u razvoju stočarstva, a naročito svinjarstva.

Moljac u jednom od šaranskih domaćinstava.

Rožanj je, sa ostalim šumskim potesima, do Drugog svetskog rata bio prekriven pretežno hrastovom šumom sa velikim stablima drveća. U godinama rata, goroseče i rabadžije iz bližih i daljih moravičkih i takovskih sela, posekli su i odvukli kvalitetnu drvenu građu i drvo za ogrev iz Rožnja. Nekontrolisane seče šuma dovele su do stvaranja većih površina goleti, koje su bile pogodne za eroziju zemljišta. Posle rata pristupilo se pošumljavanju goleti, a na nekim planinskim potocima izgrađene su brane radi sprečavanja erozija i zadržavanja zemljanog i drugih materijala. Pošumljene su goleti Krvavca, Treštenika, Visa i Koviljače.

Skoro svako domaćinstvo u Drenovi i Šaranima ima svoju privatnu šumu, koju ovde zovu zabran.

Listopadno drveće dominira na ovom području, a glavne vrste su: hrast (granica, cer, lužnjak, bjelik), brest (poljski i brdski), bukva, grab, jasen (beli, crni i gorski), lipa (rana i kasna), klen, breza, jasika, topola (bela i kanadska), jablan, jova (crna i bela), vrba (bela, rakita, žalosna), bagrem, glog, leska i drugo drveće. U Šaranima se nalazi najstarije drvo takovskog kraja, veliki hrast - zapis, u dvorištu Ljubiše Markeljića u Rosuljama. Obim njegovog debla pri zemlji je 8,5 metara a star je oko 450 godina.

Zimzeleno drveće pokriva kose Krvavca, Treštenik, Koviljaču i delove Rožnja. Tu spada crni i beli bor i jela, koji ovde nemaju prirodno stanište već su doneti prilikom pošumljavanja goleti. Prirodno stanište ovde imaju samo obična i crvena kleka.

Pčela oprašuje cvet maslačka.

Lekovito bilje predstavlja pravo bogatstvo ovog kraja, koje se vrlo malo koristi za domaće potrebe, a još manje za komercijalnu prodaju i sticanje prihoda. Od lekovitih biljaka najpoznatije su: angelica, aptovina, bela rada, beli slez, bokvica, bosiljak, bršljan, bulka, bunika, gorocvet, đurđevak, žalfija, kukurek, majčina dušica, maslačak, neven, ruzmarin, hajdučka trava, čičak, čuvarkuća i druge.

Brdsko-planinsko područje u kome se selo nalazi vrlo je pogodno za razvoj brojne lovne divljači, ptica, riba i domaćih životinja. U brojne vrste krupnih sisara koje ovde imaju stanište spadaju: divlji zec, lisica, tvor, veverica, lasica, jež. Ređe se mogu naći srne, divlje svinje, kune i vidre dok su vukovi nestali sa ovih područja.

Guste šume i vrzine pogodne su za stanovanje i razmnožavanje brojnih vrsta ptica grabljivica i pevačica. Pernate grabljivice su: kobac, jastreb, sova, čavka, gavran i druge. Pevačice i ostale ptice su: kreja, zeba, detlić, slavuj, vrabac, lasta, kos, čvorak, prepelica, jarebica, golub i druge. Za opastanak velikog broja ptica veoma su važni insekti kojih ovde ima u izobilju. Dičina, Drenovica, brojni potoci i kamenjari pogodno su stanište vodozemaca i gmizavaca: žaba, zelembaća, daždevnjaka, belouški i drugih, dok posebno treba pomenuti dve zmije otrovnice: šarana i poskoka kojih ima u kamenjarima Krvavca, Rožnja i drugih brda.

Kaptiranje izvora i izgradnja brane na Dičini, radi gornjomilanovačkog vodovoda, znatno su smanjili količinu vode u Dičini i Drenovici pa zbog toga u njima ima vrlo malo riba.

Mineralne vode lokalnih izvora

U koritu reke Dičine, naspram savinačke crkve, nalazi se nekoliko izvora termo-mineralne vode lekovitog dejstva. Dva izvora vrlo su izdašna i poznata kao izvori Sv. Save, a posebno se zovu Svetinja i Mlačac. Izdašnost ovih izvora je oko 600 litara u minutu, a temperatura od 20 do 25°S. Ispitivanja sadržaja vode potvrdila su bogatstvo hemijskih elemenata u njoj:

Savinac tokom leta. Nivo vode održava mala brana.

Sadržaj vode
Hemijski element	mg/l	Hemijski element	mg/l
Hlor (Cl)	8,5	Litijum (Li)	0,18
Fluor (F)	0,5	Srebro (Ag)	0,0022
Brom (B)	0,05	Bakar (Cu)	0,0015
Barijum (Ba)	0,036	Rubidijum (Rb)	0,066
Aluminijum (Al)	0,047	Cezijum (Cs)	0,22
Gvožđe (Fe)	0,036	Stroncijum (Sr)	0,35
Hrom (Cr)	0,0066	Kalcijum (Ca2+)	85
Nikal (Ni)	0,01	Magnezijum (Mg2+)	54
Mangan (Mn)	0,0066	HCO3	451
Natrijum (Ma)	28	SO2	105
Kalijum (K)	2,3

Sadržaji radioaktivnih elemenata su niski tako da se ova voda ne uvrstava u radioaktivnu. Prisustvo lekovitih biološko-aktivnih elemenata opredeljuje ovu vodu kao slabosumporovitu-borno-silicijsku, sa sadržajem cezijuma 0,12 do 0,20 mg/l. Rastvor cezijumovih soli, prema medicinskim istraživanjima, doprinosi lečenju oboljenja nervnog sistema i regulisanju krvnog pritiska, a litijum i rubidijum deluju na reumatske i nervne bolesti. Narodno verovanje u lekovitost vode izvora Svetinja potiče iz daleke prošlosti. Izvor se nalazi u udubljenju veće poprečne stene u koritu Dičine, sa koje pada voda i pravi mali vodopad.

Narod veruje da voda Svetinje leči očne bolesti, groznicu, grudne i stomačne (katar, žutica, malokrvnost) i druge bolesti. Istog kvaliteta je i izvor Mlačac, uz desnu obalu Dičine. Na ovom izvoru napravljena je manja zaštita od rečne vode i česma za točenje vode. Nekoliko metara dalje je manji bazen, u kojem se leti kupaju deca, a najčešće su u njemu ljudi sa reumatskim tegobama.

Vode iz izvora Savinac, Mlakovac i Brđani slične su u sastavu lekovitih komponenti. Kalijum, litijum i rubidijum su u približnim vrednostima, dok cezijum i stroncijum prave lepezu od Brđana (najniže vrednosti), preko Savinca do Mlakovca. Jugoistočno od ovih izvora nalaze se termomineralni izvori Gornje Trepče, čija je lekovitost nesumnjivo dokazana. Vode Savinca istog su hemijskog sastava sa vodama Gornje Trepče i približnih vrednosti lekovitih komponenti i mineralizacije, sadržaja gasova i dr.

Rude i minerali

Magnezit.

Ovo područje je deo rudničke oblasti koja je bogata raznim vrstama ruda i minerala. U Šaranima i Drenovi ima više lokaliteta sa manjom ili većom koncentracijom ruda i minerala. Rude pirita, koja sadrži sulfide nikla i gvožđa, ima na Ruju i Osoju, a rude antimonita iz koje se dobija antimon i garnijerita iz koje se izdvaja nikl ima u vidu tanjih rudnih žica od Savinca, preko Osoja i Ozrića brda do Rudne glavice u Semedraži. Na ovom potesu razbacana su i ležišta oksida žive, urana i hroma.

Na Ruju postoji velika količina piroksena, odnosno, silikata kalcijuma, magnezijuma i gvožđa. Ovi silikati se, s obzirom na njihovu tvrdoću i zrnastu strukturu, upotrebljavaju u izgradnji čvrstih podloga puteva, u građevinarstvu i za drue potrebe. Eruptivne (vulkanske) mase protežu se od savinačke Glavice, pa preko Dičine, Ševarica i Rupa, ka Stolicama. One sadrže rudu biotit, bogatu gvožđem, apatit koji sadrži kalcijum fosfate i dacit, bogat kvarcom. Od podnožja Livadica prema Galiču nalaze se bogate naslage glinovitih stena lapora i laporca, koje se koriste za pečenje kreča i pravljenje cementa.

Jugozapadni delovi Šarana i Drenove bogati su magnezitom, koji se upotrebljava za izradu vatrostalnih materijala i proizvodnju čistog magnezijuma, koji se primenjuje u raznim granama industrije. Eksploatacija magnezita počela je pre oko 75 godina.

Poljoprivreda

Ratarstvo

Obrada zemlje

Obrada zemlje u prošlosti bila je prilično primitivna. Njive su orane drvenim ralom i prljem. Razlika među njima bila je u obliku raonika. Zemlja se pri oranju ralom seče i prevrće, a raonik prlje samo para zemlju. Ralo su vukli volovi. Uz ralo su išla po tri pratioca, od kojih je jedan vodio volove, drugi držao ručice rala, a treći je pritiskivao gredelj da bi raonik dublje orao zemlju. Ralo se često kvarilo pa su orači morali nositi alat i delove za njegovu popravku.

Tanjiranje njive u dolini reke Dičine u Šaranima.

Veći napredak u obradi zemlje nastao je pojavom polugvozdenih i gvozdenih plugova. Oni su se pojavili krajem 19. veka. Prvi gvozdeni plug u Šaranima nabavio je Petar Markeljić 1899. godine. Prvog dana oranju ovim plugom prisustvovali su zemljoradnici iz Šarana i Drenove. Oralo se na njivi u Rosuljama. Sam način oranja izazvao je divljenje i čuđenje prisutnih seljaka. Dublje oranje je obećavalo bolje sejanje i veće prinose žitarica i drugih ratarskih kultura. Pojava ovog prvog gvozdenog pluga uticala je da se poruči veći broj plugova i da počne krčenje šuma i preoravanje utrina.

Drljače su se upotrebljavale uporedo sa plugovima za oranje. Dugo su bile sa drvenim zupcima, a potom sa gvozdenim. U novije vreme upotrebljavaju se traktorske gvozdene drljače, tanjirače, valjci i druga oruđa za sitnjenje zemlje i ravnanje pooranih njiva.

Đubrenje njiva stajskim đubrivom počelo je primenom gvozdenih plugova i razoravanjem livada i utrina, da bi se kultivisala zemlja i povećali prinosi.

Većina domaćina imala je njive oko kuće, ali i njive u polju daleko od kuće. Na te njive trebalo je odvući plug, drljaču, sejalicu, đubrvo, seme i hranu za radnike i stoku. Vlasnik nije orao njivu od sklada do sklada, već je ostavljao parče ledine, livadak, odnosno, mesto na kojem je mogao da ostavi kola i potrebne stvari, gde je mogao da se pripremi za posao i gde je mogao da predahne, da se odmori, da ruča ili se pripremi za povratak kući posle rada.

Sejanje semena stolećima je obavljano ručno, a u novije doba raznim tipovima sejalica na zaprežni ili motorni pogon.

Gajenje žitarica

Ratarstvo u Drenovi i Šaranima ima dugu tradiciju. Sejale su se skoro sve vrste žitarica, koje su bile poznate u pojedinim vremenskim razdobljima. Lokalni zemljoradnici trudili su se da proizvedu veće količine žitarica, dovoljne da podmire njihove domaće potrebe i da ispune obaveze davanja desetka u hrani nadležnom vlastelinu u srpskoj srednjovekovnoj državi, a potom, seoskom spahiji u vreme turske vladavine.

U srednjem veku sejana je pšenica, ječam, raž, zob i proso. Kukuruz je počeo da se seje tek u drugoj polovini 18. veka. Proizvedena količina žitarica je, za ono vreme, bila prilično velika, s obzirom na primitivna sredstva za oranje i obradu zemlje. Njive su se nalazile u poljima oko Dičine i Drenovice i na blagim padinama u oba sela.

Zemljoradnja je, do propasti srpske države i dolaska Turaka, bila osnovna poljoprivredna grana. Prve podatke o proizvodnji žitarica i ostalih poljoprivrednih kultura nalazimo u turskim popisima. Šarani su 1516. godine imali prinose žitarica od 6.900 kg pšenice, 4.900 kg ječma, 3.300 kg zobi i 5.630 kg raži i prosa. Gornja Drenova je, iste godine, proizvela 3.000 kg pšenice, 1.120 kg ječma, 1.100 kg zobi, 1.800 kg raži i 1.350 kg prosa. Srednja Drenova je proizvela 5.600 kg pšenice, 3.300 kg ječma, 3.400 kg zobi, 3.400 kg raži i 3.300 kg prosa.

Intenzivna proizvodnja žitarica i povrća održala se skoro do kraja 16. veka, pa je počela da opada. Pad proizvodnje žita i postepeno napuštanje zemljoradnje nastali su zbog toga što su proizvedenu količinu žita Turci opteretili visokim poreskim dažbinama na nivou sela. Svaki domaćin je od ovršenog žita odvajao desetinu spahiji. Seoska domaćinstva polako su se povlačila iz ravnice, pored Dičine i Drenovice, na padine okolnih brda i dublje u guste šume, jer su ih često posećivali i pljačkali Turci, koji su prolazili putem kroz dolinu Dičine. Njive su postajale sve manje, a pašnjaci i šumarci sve veći. Ratarstvo se smanjivalo, a stočarstvo povećavalo. O tome svedoči i popis izvršen oko 1560. godine, iz koga vidimo da su Šarani i Drenova proizvodili ispod polovine količine žitarica koje su navedene iz popisa 1516. godine.

Sejanje i žetva strnih žita vremenom su se smanjivali. Pšenica se sejala da zadovolji samo osnovne potrebe domaćinstva, da smelju brašno potrebno da se umesi kolač i hleb za slavu i preslavu, česnica za Božić i pogače za ostale praznike.

Kukuruz se posle drugog srpskog ustanka vrlo malo sejao. Knez Miloš je, ceneći značaj kukuruza za ljudsku i stočnu ishranu, naredio da svako domaćinstvo zaseje izvesnu količinu semena kukuruza. Oni koji nisu poštovali naredbu kažnjavani su batinama. Ljudi su se tome opirali navodeći kao razlog štete koje su njivama nanosile ptice, a posebno vrane i čavke. Zasejano seme ptice su vadile iz zemlje, a naročito su kljucale klip kukuruza u vreme dozrevanja zrna. Knez je tome doskočio novom naredbom da svako domaćinstvo mora da uništi određeni broj ptica štetočina, a njihove glave da preda nadležnom sreoskom načelstvu. Ptice su hvatane pomoću zamki, trovane zatrovanim semenom, ubijane vatrenim oružjem i na druge načine. Šaranci su od oktobra 1835. do oktobra 1836. godine ubili 80 vrana, 30 čavki, 25 svraka, 40 vrabaca, 35 kreja i jednog jastreba. Posle višegodišnjih akcija uništavanja smanjen je broj ptica štetočina, a kukuruz se sve više sejao.

Zemljoradnik je sve do 1834. godine imao obavezu da plaća spahijski desetak u hrani. Šarani su te godine ubrali 620 vreća kukuruza i ovrli 1.150 oka pšenice, 600 oka ječma i 1.100 oka zobi. Drenova je ubrala 411 vreća kukuruza i ovrla 1.500 oka pšenice i 1.900 oka zobi.

Sušne i kišne godine skoro su jednako uticale na prinose žitarica, uzrokujući često glad u narodu. Zbog toga su preduzete mere da se po selima grade koševi za žito i stvaraju nužne rezerve hrane. Salaš za žito bio je izgrađen u dvorištu opštinske sudnice na Savincu.

Žetva i vršaj strnih žitarica

Žetva strnih žita obavljana je srpom, kosom, žetelicom na motorni ili traktorski pogon, a poslednjih decenija kombajnom. Vršaj požnjevenog žita ima svoju posebnu istoriju.

On se prvo obavljao pomoću dugih motki, a potom pomoću goveda ili konja na gumnu. Gumna su pravljena tamo gde su njive, da se požnjeveno žito ne bi prosipalo u prevozu, jer ga, inače, nije bilo u izobilju. Prvo bi se na ravnoj površini zemlje okresala i očistila trava, zatim utabala zemlja, a na sredini pobo kolac za koji je kačen konopac kojim je bio vezan konj ili goveče. Konj je išao u krug i gazio klasje kopitama, a iz klasova je ispadalo zrnevlje žita. Po obavljenoj vršidbi vilama se uklanjala slama, a ovršeno žito vejalo se na vetru. Vetar je odnosio plevu, a na gumnu je ostajalo samo zrno žita i druge čvrste materije. Kasnije su upotrebljavane vetrenjače na ručni pogon za vejanje žita i trijeri za čišćenje od sitnog kamena, zemlje, kukolja i drugih nečistoća u žitu. Od Prvog svetskog rata za vršaj se upotrebljavaju vršalice, prvo sa parnim mašinama, a potom sa benzinskim i dizel-motorima. Krajem 20. veka većinom su se upotrebljavale vršalice sa traktorskom vučom i pogonom.

Sorte pšenice su brojne, a biraju se prema krupnoći zrna, rodnosti vremenu zrenja i kvalitetu zemljišta. Raž se sejala u većoj količini do posle Drugog svetskog rata, a danas se vrlo malo i retko seje. Zob se seje u većoj količini i troši se za ishranu stoke, a izvesna količina se prodaje na pijaci.

Vodenice

Vodenice su se pojavile još u srednjem veku kada su počele da se seju veće površine zemljišta pšenicom, ražom, ovasom, a kasnije kukuruzom. Za izgradnju vodenica birana su mesta na Dičini i Drenovici na kojima je bilo najlakše postaviti i pričvrstiti branu za zaustavljanje vode od koje je bilo najlakše prokopati jaz i odvesti vodu do drvene ili zidane zgrade, u kojoj su postavljeni vodeničko vitlo, kamen i ostali uređaji potrebni za mlevenje žita. U početku se nije vodilo računa da vodenica bude na pristupačnijem mestu, jer je količina žita bila vrlo mala, pa je nošena u vodenicu u torbicama ili manjim džakovima na ramenu. Pešačka putanja je bila dovoljna da bi se stiglo u vodenicu.

Vodenice su u početku bile male i sa jednostavnim uređajima, sa jednim vitlom i kamenom. Sa razvojem zemljoradnje i povećanjem prinosa žitarica, usavršavani su i vodenički uređaji, a osim vodenica sa jednim vitlom, građene su i vodenice sa dva vitla, odnosno, kamena.

Turski popisi Drenove i Šarana beleže rano postojanje vodenica na Dičini i Drenovici. Srednja Drenova je 1525. godine imala jednu vodenicu, koja je radila cele godine, a Gornja Drenova je imala, takođe, jednu vodenicu, koja je radila pola godine. U popisu izvršenom oko 1560. godine Srednja i Gornja Drenova imale su po dve vodenice, koje su radile pola godine. Šarani su tada imali jednu vodenicu, koja je radila cele godine.

Na geografskoj karti, koju su 1718. godine izradili austrijski inženjeri, ucrtana je vodenica na Dičini u selu Šaranima. To je bila vodenica koju je narod zvao „Tulčova vodenica“, a nalazila se na desnoj obali Dičine, naspram vodenice i kuće pok. Spasoja Lazovića, koja je srušena pri izgradnji koridora 11.

Enterijer jedne od retkih vodenica na reci Dičini koje i danas rade.

U popisima imovine posle drugog srpskog ustanka navedeni su i vlasnici vodenica u Drenovi i Šaranima. Na Drenovici su oko 1833. godine bile vodenice Blagoja Lazića, Nikaša Osaćanina, Uroša Vesovića, Vićentija Radisavljevića i Đuke Ilića iz Drenove, kao i vodenica Mijaila Marjanovića iz Šarana. Ova vodenica je, potom, duže vreme bila vlasništvo Teodora Milovanovića, a prestala je sa radom nakon rušenja ćuprije na Dičini preko koje su Šaranci dolazili u vodenicu. Na Dičini su 1833. godine bile vodenice manastira Savinca i Sretena Matkovića u Jazištu.

Neke vodenice na Dičini i Drenovici bile su ortačke, tj. svojina dva ili više domaćinstava. One su postale ortačke na dva načina. Prvo, vodenica se nije mogla podeliti u deobi zadružnog domaćinstva, pa je svako novo domaćinstvo imalo svoj deo vodenice i pravo naizmeničnog korišćenja. Drugo, vodenicu je često gradilo više domaćinstava sa zajedničkim interesom, pa su je ortački koristili i održavali.

Posle Drugog svetskog rata, pored starih, izgrađeno je nekoliko novih vodenica. Na Drenovici su radile vodenice Uroševića, Marića i Damnjanovića, Karavezića, Kovačevića i Pantelića. Na Dičini su bile vodenice Spasoja Lazovića, braće Miletića, Momčila Stankića, Momčila Matkovića, Ljuba Milovanovića i Dimitrija Miloševića (Bogetina). Na Jokovića potoku bila je mala vodenica familije Joković iz Šarana.

Žito se u vodenicu nosilo u prvo vreme, na rukama ili ramenu, ako je vodenica bila blizu, ili na konjima, ako je bila daleko i ako se nosila veća količina žita. Kada su se pojavila drvena, a potom gvozdena kola, u vodenicu se išlo dvokolicom ili kolima. Vlasnik kola je, pored svojeg žita, odvozio u vodenicu i žito svojih rođaka i komšija.

Pomeljari su čekali u redu za meljavu ili bi ostavljali žito vodeničaru i odnosili kući, pa bi se za dan ili dva vraćali po brašno. Raboš je bio potvrda da su ostavili žito, a vodeničar je lako pronalazio džak sa brašnom koji je odgovarao robošu.

U vreme letnjih suša građene su ustave ispred badnjeva, koje su zadržavale vodu u jazu, a potom bi voda noću bila puštena na vitlo i pokretala bi vodenicu. U zimskom periodu vodenice su zaustavljali jaki mrazevi sa ledom.

Vodenice su u prošlosti bile mesta okupljanja i protoka ljudi i informacija. Ljudi su, čekajući da im se samelje žito, pričali o novostima u svome selu, zaseoku ili familiji, raspitivali se ko prodaje dobrog konja, bika ili kravu, ima li u njihovoj okolini lepe i vredne devojke za udaju ili momka za ženidbu. Pričali su razne doživljaje i priče, a naročito priče o vampirima, vukodlacima i druge. Folklorna grupa „Šaranka“ na prelima je pevala pesmu o Dičini i vodenicama:

„Zora rudi a pevaju ptice,
Na Dičini melju vodenice...“

Ljudi su u vodenici žito mleli i hleb jeli. Danas ne melju vodenice, nema u njima ni priče ni pesme, a nema mnogo ni ljudi u selu, pa nema ko da se sastane i popriča, kao nekada. Vodenice su radile na najjeftiniji pogon, na vodu reke ili potoka, pa su neopravdano zapuštene. Već dvadesetak godina ne radi nijedna od pomenutih vodenica. Poslednji vodeničari na Drenovici bili su Živorad Damnjanović i Novica Kovačević.

Vodenica Živorada Damnjanovića bila je slična većini vodenica na Dičini i Drenovici. Mlela je sitno brašno i jarmu. Dnevno je mogla da samelje oko 150 kg brašna. „Kad od ovog brašna umesiš lebac“ – govorio je čika Živorad – „možeš sedam dana da ga jedeš, neće da se ukvari. Osetićeš se jačim, jer žito ne melje elektrika pa da brašno sagori. Ostaje mu klica i slast.“

Vodenica Novice Kovačevića bila je modernije konstrukcije. Imala je veliki vodenički točak i nekoliko prenosnih lagera i osovina. Mogla je da melje i sa malom količinom vode. Za jedan čas je mlela oko 50 kg žita. Svi ovi kvaliteti nisu mogli da zaustave tokove napuštanja usluga ove dobre vodenice.

Raspevana vodenička čeketala su zamrla, brza vitla su stala a bukve su rasušile. Mnoge vodeničke brane su porušene, jazovi zasuti i bez vode. Nestale su i neke vodeničke zgrade sa vitlovima i kamenovima. Nestala je nakad čuvena Bogetina vodenica u kojoj su mleli Brđanci, Milićevčani i Šaranci, zatim vodenica Momčila Matkovića, Momčila Stankića i druge.

Vodenički rečnik:

• Vodenica je drvena ili zidana zgrada u kojoj se melje žito u brašno, jarmu ili bungur.
• Brana je pregrada na reci ili potoku koja zaustavlja izvesnu količinu vode i usmerava je u jaz kojim otiče do vodenice. Ona mora da bude uzvodno od vodenice i na visini koja omogućava da voda brže dotiče jazom do vodenice.
• Jaz je kanal prokopan od brane do vodenice, koji dovodi vodu do bukve ili badnja.
• Podjaz je zemljište oko jaza.
• Ustava je mesto pred bukvom gde se voda iz jaza zaustavlja i pušta u bukvu.
• Bukva je cev od drveta koja iz jaza prima vodu koja pada na vodeničko kolo ili vitlo. Njene dimenzije zavise od količine vode i visine pada vode iz jaza do vodeničkog točka.
• Žljeb ili korito može da zameni cev bukve, ali se ređe primenjuje.
• Cipun je suženi otvor na donjem delu bukve iz kojeg, pod pritiskom, izlazi mlaz vode, udara u peraja točka i okreće ga.
• Kamen za mlevenje se nalazi u posebnoj prostoriji vodenice. Sastoji se od donjeg šireg i nepokretnog vodeničkog kamena i gornjeg pokretnog kamena koji je spojen sa vrhom vretena vitla. Kamen za mlevenje je specijalne tvrdoće. Žito iz koša pada između kamenova i melje se. Kamen se podseca kad se uglača od mlevenja.
• Koš se nalazi iznad gornjeg kamena i u njemu stoji žito koje iz suženog dela koša pada u otvor gornjeg pokretnog kamena.
• Čeketalo je kratka letvica između koša i gornjeg kamena, koja udara u kamen i odskače, pri čemu pokreće čanak na dnu koša iz kojeg ispada žito.
• Okance je otvor pokretnog kamena u koji pada žito iz koša.
• Ključaonica je naprava za podizanje čanka radi zaustavljanja žita da pada u okance.
• Okoliš je ograđeno mesto oko kamena da se brašno ne rasipa, već da pada u mučnjak.
• Izmetalo je prolaz kroz koji brašno pada.
• Paprica je udubljenje na kamenu odozdo.
• Mučnjak je poveći drveni sanduk u koji pada mleveno brašno.
• Stolica je naprava za skidanje vodeničkog kamena.
• Preslica je od gvožđa i nalazi se na paprici.
• Kobila je poluga za dizanje i spuštanje vodeničkog kola. Kad se podigne, vitlo se brže okreće i krupnije melje, a kad se spusti melje se sitnije brašno.
• Zapinjača je drvena poluga kojom se zaustavlja vitlo.
• Ujam je brašno koje vodeničar uzima od pomeljara za usluge mlevenja žita. Za 50 kg samlevenog kukuruza uzimalo se 2,5 kg brašna, a za istu količinu pšenice uzimalo se 3 kg brašna. Za 100 kg samlevenog ječma ili zobi uzimao se kilogram brašna ili jarme. Ujam se često određivao prema ekonomskom stanju pomeljara, pa otuda ona priča o kumovima, gde kum–pomeljar kaže: „Idem u vodenicu moga kuma, samleće mi bez ujma“. A kum–vodeničar, kad je ugledao kuma, rekao je: „Evo moga kuma, daće mi dva ujma“.

Stočarstvo

Razvoj stočarstva i zaštita stoke

Seoska domaćinstva u Drenovi i Šaranima su, po dolasku Turaka i posle više seoba na sever, postepeno napuštala intenzivnu zemljoradnju, a njive su svoje mesto ustupale šumama i pašnjacima. A gde su bili pašnjaci, bilo je i stoke.

Na pašnjacima je paslo mnogo ovaca, goveda i konja. U bujnim hrastovim šumama bilo je mnoštvo svinja, a na ivicama pašnjaka i šumaraka brstile su brojne koze. Uslovi za razvoj stočarstva bili su skoro idealni. Stoku su na otvorenim pašnjacima redovno čuvali čobani, međusobno se družili i igrali razne čobanske igre, zabavljali se, pevali i svirali. Stoka se u toku dana međusobno mešala, a uveče su je čobani razdvajali i svako je kući terao svoje stado.

Više porodica iz Drenove i Šarana imale su izgrađene obore i trle dalje od svoje kuće u Ridovima, Rožnju, Sovljaku, u polju pored Drenovice ili Dičine. U njima su leti i u jesen boravili, naizmenično ili stalno, pojedini članovi porodice. Sa njima je bio deo ili sva stoka koju je imalo domaćinstvo. Tu se i mleko prerađivalo ili je odnošeno kući na preradu. Danas je većina tih trla napuštena, a neka su postala stalna boravišta odeljenih porodica.

Za zimsku ishranu krupne stoke košena je trava, koja se nakon sušenja na suncu denula u plastove i stogove sena. Za ovce i koze kresane su lisnate grane i pripremani lisnici za zimu.

Stočarstvo se znatno izmenilo u poslednje vreme, promenom rasa i vrsta stoke. Način ishrane se, takođe, promenio. Kukuruzna šaša se sitni i meša sa travom i detelinom i silira, a stoka se sve manje goni na ispašu. Više domaćinstava je stupalo u kooperativne odnose sa zemljoradničkom zadrugom ili Veterinarskom stanicom iz Gornjeg Milanovca. Dobijali su mladu telad i hranili ih dok ne dostignu dogovorenu težinu, pa su ih onda isporučivali. Radi povećanja broja stoke i smeštajnih kapaciteta, domaćinstva su uzimala kredite i sredstva, „zelenog plana“ preko Mlekare u Gornjem Milanovcu. Kredite su otplaćivali kroz isporuku mleka. Nekoliko poljoprivrednika iz Šarana i Drenove putovalo je u Slovenj Gradec u Sloveniji, da bi se upoznali sa iskustvima tamošnjih seljaka u proizvodnji mleka. Slovenački poljoprivrednici su im uzvraćali posetu. To je bilo u vreme postojanja zajedničke federalne države.

Stočarstvo je u prošlom veku imalo značajno mesto u privredi i životu naroda. Zbog toga je država stalno pratila stanje u stočarstvu i u određenim vremenskim razmacima popisivala stočni fond. U tabeli ispod vide se rezultati nekoliko popisa stoke u Drenovi i Šaranima:

Sve je manje domaćinstava koja se bave stočarstvom i proizvodnjom mleka.

Godina	Selo	Konji	Goveda	Svinje	Ovce	Koze	Živina
1859.	Drenova	42	345	670	1.129	102	—
	Šarani	28	205	445	843	148	—
1890.	Drenova	19	201	117	874	19	—
	Šarani	16	218	170	956	86	—
1895.	Drenova	18	244	202	1.074	24	—
	Šarani	13	277	189	918	77	—
1910.	Savinačka opština	24	536	545	2.589	72	2.567
1921.	Savinačka opština	4	764	336	1.377	41	—
1991.	Drenova	7	286	349	683	73	1.808
	Šarani	19	199	205	580	34	1.419

Pada u oči drastično smanjenje stočnog fonda u popisu iz 1921. godine. Uzrok se nalazi u Prvom svetskom ratu kada su, osim ljudi, bili mobilisani konji i volovi, odnosno, sva zaprežna vozila. S obzirom da se srpska vojska povukla preko Albanije, veći deo zaprežne stoke pao je u neprijateljske ruke ili je bio uništen. U toku rata uništen je znatan broj stočnih grla iz preostalog stočnog fonda.

Broj stoke u Drenovi i Šaranima znatno je smanjen krajem 19. i početkom 20. veka. Na račun stočarstva razvijala se zemljoradnja, a sa njom su se izmenili i uslovi ishrane stoke. Na smanjenje stočnog fonda znatno je uticao i obavezni otkup stoke posle Drugog svetskog rata i veći odliv radno sposobnog stanovništva iz sela u gradove.

Veliku štetu stočnom fondu činile su epidemije stočnih bolesti, kao što su svinjska kuga, metinj kod ovaca, šap i slinavka kod goveda i druge bolesti. Posebna opasnost pretila je govedima od „Golubačke mušice“, koja se u ovom kraju ponekad pojavljivala u proleće i leto. Ljudi su palili krpe ili slamu da bi je dimom oterali od stoke, jer drugih zaštitnih sredstava nisu imali. O štetama koje je ova muva izazvala u proleće 1933. godine Petar Markeljić je zapisao:

„Oko Đurđevdana došla nam je 'Golubačka mušica' koja je nanela grdne štete u stoci, kao i ostalom, jer su ljudi braneći stoku, nepažnjom popalili mnoge štale i košare, kao i stoku u njima, a na mnogim mestima stradale su i ostale zgrade...“

Svinjska kuga je 1937. godine zatrla skoro sve svinje u Šaranima.

Stajsko i rasno stočarstvo predstavlja danas osnovu gajenja stoke na selu. Posebna pažnja posvećuje se zdravstvenoj zaštiti stočnog fonda. Radi toga su poljoprivrednici Drenove i Šarana sagradili zgradu veterinarske ambulante na lokaciji Madžarsko groblje, između Drenove i Šarana. Veterinarska ambulanta otvorena je 1980. godine kao istureno odeljenje Veterinarske stanice u Gornjem Milanovcu. Na zgradi veterinarske ambulante postavljena je ploča sa natpisom:

OVA ZGRADA PODIGNUTA JE UDRUŽENIM SREDSTVIMA VETERINARSKE STANICE I MESNE ZAJEDNICE NA POKLONjENOM ZEMLjIŠTU BRAĆE ČURLIĆA DA SLUŽI STOČARIMA OVOGA KRAJA, 1980. G.

Ova ploča još jednom potvrđuje da su ljudi iz ovog kraja bili spremni da ustupe deo svoje privatne imovine za opšte dobro svojih sugrađana i sredine u kojoj žive i rade. Veterinarska stanica zatvorena je početkom 21. veka zbog sve manjeg broja domaćinstava koja se bave stočarstvom.

Gajenje svinja

Prasići u svinjcu.

U dugom vremenskom periodu svinje i ovce činile su osnovnu granu stočarstva. Gajenje svinja naročito se razvilo u drugoj polovini 18. i tokom 19. veka. One su bile značajan izvozni artikal iz Beogradskog pašaluka i slobodne srpske države.

Ovo područje je bilo prekriveno bujnom hrastovom šumom sa bogatim rodom žira. U jesen su svinje puštane u žir i u šumi ostajale do aprila. Od žira su se gojile i dostizale potrebnu težinu, a potom su ih odvajali i gonili na pijace u Austro–Ugarskoj. Hranjenje svinja žirom napušteno je 1925. godine. Smanjio se pojas krupne hrastove šume pa i broj svinja.

Sredinom 19. veka u Drenovi i Šaranima bilo je preko 1.000 svinja. Uroš Vesović iz Drenove 1859. godine imao je u svome oboru 25 krmača, 40 veprova, i 32 praseta. Milovan Živanović iz Šarana iste godine imao je 30 krmača, 22 vepra i 10 prasadi.

Svinje se danas stalno drže u svinjcu i oboru, a povremeno se puštaju u ograđeni voćnjak da šetaju i riju, što je dobro i za svinje i za voćnjak. Svinje se tove kukuruzom, dulecima i repom. Ugojenje svinje seljani najčešće sami prerađuju u pršutu, slaninu, mast, kavurmu, a u novije vreme prave i kobasice. Veći deo ovih prerađevina potroši se u domaćoj ishrani, a vrlo malo se prodaje na pijaci. Kože od zaklanih svinja retko se skidaju i prerađuju.

Gajenje ovaca i koza

Ovce i koze su među domaćom stokom bile najbrojnije. Turske vlasti su posebno popisivale torove i svaku upisanu ovcu oporezivali su sa po dve aspre. Plaćanje poreza na ovce produženo je i u doba kneza Miloša. Na osnovu poreskih spiskova čibuka može se steći uvid koliko je koje domaćinstvo imalo ovaca i koza.

U Drenovi su 22 domaćinstva imala, 1823. godine, 632 ovce i koze: Dragić Ilić 55 ovaca i koza, Sreten Stanić 40, Teodor Milosavljević 30, Petar Kovač 30, Stevan Minić 50, Joksim Ilić 67, Milisav Jovanović 23, Teodosije Milosavljević 21, Milovan Dmitrović 35, Radoje Lazić 32, Nikola Jakovljević 10, Marko Dmitrović 44, Pavle Lazić 22, Evđo Sekulić 16, Radisav Savić 28, Damnjan Janković 12, Petar Vilić 5, Vilotije Lazić 23, Uroš Vesović 50, Vida udivica 10, Stevan Osaćanin 55 i Pavle Osaćanin 20 ovaca i koza.

Ovce na ispaši u Šaranima.

Šarani su 1823. godine imali 606 ovaca i koza: Simo Baralić 65, Milutin Baralić 61, Đorđe Baralić 62, Simeun Kovač 52, Mileta Jelić 50, Radosav Jelić 15, Miailo Jočić 17, Gavrilo Jočić 38, Miloš Mimović 27, Gavrilo Marjanović 20, Toma Stankić 35, Matije Stankić 40, Ilija Matković 4, Miloje Mimović 50, Stevan Mimović 27, Paun Kostić 2, Sreten Matković 30, Milovan Živanović 33, Jovan Markeljić 33, Nikola Marjanović 44 i Miailo Marjanović 8 ovaca.

S obzirom da se na svaku ovcu plaćalo po dva groša poreza, sigurno je da domaćini nisu davali tačne podatke o broju svojih ovaca i koza. To se vidi i iz popisa narednih godina, jer je broj ovaca u popisu ostajao skoro isti, bez obzira na godišnji priraštaj. U Drenovi je 1834. godine bilo 26 domaćinstava koja su imala 860 ovaca i koza, a u Šaranima je iste godine bilo 32 domaćinstva koja su imala 902 ovce i koze. Drenova je prema popisu iz 1991. godine imala 136 domaćinstava koja su imala 683 ovce i 73 koze, a Šarani su imali 131 domaćinstvo sa 580 ovaca i 34 koze.

Država je posle Drugog svetskog rata donela zakon o zabrani držanja koza, kojih u ova dva sela nije bilo mnogo, ali su za neka domaćinstva bliža Rožnju i Sovljaku bile životno značajne. Motiv zabrane nalažen je u tome da koze uništavaju šume. A one su samo brstile brojno žbunje oko seoskih pašnjaka, a svojim mlekom i mesom hranile su sirotinju.

Na ovom području u 19. veku proizvodilo se mnogo vune, koja se koristila za izradu gubera, ćilimara, serdžada i drugih pokrivača, kao i tkanina za izradu muške i ženske odeće i za pletenje raznih odevnih i drugih predmeta. Proizvodilo se, takođe, dosta ovčijeg i kozijeg loja, koji je služio za pravljenje jela, za izradu domaćeg sapuna i za osvetljenje prostorija. Radi klanja ovaca i koza i preradu loja podizane su kozare. U Drenovi je bila poznata kozara porodice Đaković, koja je radila sredinom 19. veka. Đakovići su isporučivali tržištu loj, ovčije kože i kozju dlaku (kostret).

Gajenje konja

Gajenje konja u ovom brdskom kraju zauzimalo je značajno mesto, odmah iza gajenja ovaca i svinja. Konj je u seoskom domaćinstvu služio kao prenosno, tegleće i jahaće grlo.

Konj je služio za odnošenje žita u vodenicu, za prenošenje drva, lisnika, snopova žita, bremena sena, plodova sa udaljenih njiva, za vršaj žitarica, za donošenje robe iz dućana i drugo. Na konju se išlo iz sela u selo, u grad, u goste, na svadbe i druge posete udaljenijim rođacima i prijateljima.

Na konja se stavljao pokrovac, a potom samar, da bi jahanje bilo udobnije. Mnogo kasnije počela su da se koriste sedla za jahanje. Kada su se pojavili prvi amovi za konje, počelo je uprezanje konja u kola, koja su prvo bila prosta, a kasnije su se modernizovala i stigla do špeditera. Među luksuznija sredstva prevoza konjskom vučom spadaju čeze, karuce i fijakeri.

Konj je na selu, u vreme jahaćeg i tovarnog saobraćaja, značio imanje. Po njegovom izgledu i opremi cenio se domaćin kuće. Konj je u svome sedlu, u čezama, karucima, fijakeru ili saonicama, odnosio ili odvozio gazdu i članove domaćinstva na slave, svadbe, na sabore i druge svečanosti. Konji su korišćeni za vršaj na gumnima, od srednjeg veka do posle Prvog svetskog rata. Vrlo značajnu ulogu imali su u ratnim pohodima u kojima su učestvovali ratnici Drenove i Šarana. Knez Miloš Obrenović je, s obzirom na važnu ulogu konjanika, izdao naredbu, 1836. godine, da se u selima ograđuju pašnjaci i da se u njima gaje konji. Na prostrane pašnjake u Šaranima dovođeni su na ispašu konji iz Gornjih Banjana i drugih sela.

Magarci se nisu gajili u Drenovi i Šaranima. Ako ih je i bilo, ovde su dospeli sa doseljenicima iz Hercegovine i crnogorskog primorja.

Gajenje govedi

Goveda su, uz ovce i svinje, gajena u skoro svakom domaćinstvu Drenove i Šarana. Do kraja Prvog svetskog rata pretežno je gajena sitna brdska „buša“, koju su kasnije zamenjivala kolubarska goveda, a u novije vreme simentalska i mutafonska rasa.

Mleko od krava, ovaca i koza davalo je veliki asortiman mlečnih proizvoda: kajmak, mladi i prevreli sir, kačkavalj, sok, jogurt, kiselo mleko. Mlečni i mesni proizvodi bili su osnovni sadržaj ishrane naroda.

Volovi su do polovine 20. veka bili osnovna tegleća snaga za vučenje pluga pri oranju, za drljanje i sejanje njiva, za vuču kola ili saonica za prevoz raznovrsnog tereta. U siromašnijim porodicama za obavljanje ovih poslova koristili su krave. Bikovi se u selima ovog kraja danas gaje samo radi proizvodnje mesa, odnosno prodaje.

Voćarstvo

Gajenje voća

Voćarstvo u privredi sela zauzima značajno mesto. Ono se naročito razvilo u drugoj polovini 19. veka kad je počeo izvoz suvih šljiva, pekmeza i rakije.

Šljive madžarka i ranka su, po narodnom predanju, gajene od davnina na ovom području. To je uticalo na tursku vlast da među brojne dažbine pokorenoj raji uvede i „porez na burad“. Gornja Drenova je 1525. godine plaćala 25 akči, Srednja Drenova 30, a Šarani 35 akči poreza na burad.

Šljiva je bila najvažnija voćka i posle drugog srpskog ustanka kada su u selima građene brojne sušare za sušenje šljiva i nabavljani kazani za pečenje rakije. Od 27 domaćinstava Drenove u 1833. godini, pet domaćinstava imalo je kazan za pečenje rakije. U Šaranima je iste godine bilo 30 domaćinstava od kojih je šest domaćinstava posedovalo kazan za pečenje rakije. U voćnjacima se mogu naći i druge vrste šljiva: drenovka, okruglica, dženarika, belošljiva, stenlej i druge. Pojedini poljoprivrednici su imali zasade od po nekoliko hektara.

Jabuka je, pored šljiva, sađena oko svake kuće od davnina. Od starih sorti jabuka gajene su: budimka, kožara, zelenika, voskovača, kolačara, vajlika, šećerlija, tvrdaja, kiseljaja i druge. U novije vreme nabavljane su sadnice novih sorti jabuka, koje su se isticale veličinom, bojom i sočnošću zrelih plodova.

Kruška je, takođe, vekovima gajenja u dvorištima i voćnjacima. Sačuvane su stare sorte krušaka: lončara, zečica, takiša, ranjac, mednik, lojovača, lubeničarka, vodenjaja, vidovača, iličanja, karamanka i druge. Većina ovih sorti retko se sadi u većem broju jer su zamenjene novim sortama uvezenim iz drugih zemalja ili proizvedenim u našim vićarskim rasadnicima.

U Šaranima je 1934. godine zasađen najveći voćnjak jabuka i krušaka u široj okolini. Sedam zemljoradnika udružilo je oko 11 hektara svojih parcela i zasadilo sadnice jabuka: zlatne parmenke, belocvetke i druge, kao i kruške: kaluđerke, dilove maslovke i druge sorte. Ovaj voćnjak razvijao se i rađao lepe plodove jabuka i krušaka, sve do 1960. godine, kada je počelo krčenje voćnjaka. Neke parcele su pretvorene u njive, na drugima su zasađene šljive, a na ostalima su formirana ekonomska dvorišta ili sagrađene vikend–kuće.

U Šaranima i Drenovi krajem prošlog veka podizani su voćnjaci kajsija, novih sorti jabuka, krušaka, višanja, trešanja i drugih voćaka. Na ovom području uspevaju i sve ostale vrste voćaka: orasi, breskve, dunje, mušmule, dudovi i druge. Bilo je pokušaja gajenja jagodičastog voća: malina, kupina, ribizli, jagoda, ali nije došlo do veće proizvodnje, pa se svelo samo na kućne potrebe.

Prerada voća

Prerada voća u prošlosti bila je dosta primitivna. Šljive su sušene radi domaće ishrane i prodaje. Postupak sušenja šljiva u početku je bio vrlo jednostavan. Pravile su se lese od pruća i na njih razastirale krupnije i zdrave šljive. Lesa se stavljala iznad šireg rova u kojem se ložila vatra. Dim i toplota su zagrevali i sušili šljive, koje su povremeno mešane drvenom lopatom da se ne potpale.

Vruća rakija tradicionalno se kuva na veće praznike.

Kasnije su se gradile sušare ili „mišane“, kako ih u ovom kraju zovu. Sušare su, prema veličini zgrade, bile sa po 6, 12 ili 24 lese. Posle Prvog svetskog rata cvetao je izvoz šljiva, pa je u ovom kraju bilo više otkupljivača sirove šljive, koju su, potom, sušili ili kuvali pekmez za prodaju na veliko. Među otkupljivačima bili su Milutin i Dušan Milovanović iz Šarana, koji su organizovali otkup šljiva i jabuka na prostoru od Takova do Požege.

Posle Drugog svetskog rata neke državne firme određivale su mesta na kojima su otkupljivale šljivu, vršile sušenje šljiva, kuvanje pekmeza i pečenje rakije.

Domaćinstva su, osim šljive, sušila za svoju upotrebu kruške i jabuke. Od kajsija su kuvali džem, a od višanja, kupina i malina cedili sok ili pravili slatko.

Rakija se prvo „pekla“ u uskim i dubljim kazanima, tako da se u toku dana moglo ispeći samo dva–tri kazana rakije. Ove kazane su zamenili plići i širi kazani, zvani lampeci, u kojima je proces kuvanja trajao oko tri sata. Time se dosta štedelo u vremenu i u potrošnji drva za loženje ispod kazana. Lampeci su u upotrebi i danas. Rakija se „peče“ kao meka šljivovica i ljuta prepečenica. Rakija čini značajan izvor prihoda domaćinstava u selu.

Vinogradarstvo

Vinogradarstvo je u ovom kraju bilo razvijeno u srednjem veku. Desetina od proizvedene šre davala se feudalnim gospodarima, a u turskom periodu desetina od procenjene proizvodnje davala se kao porez u gotovom novcu.

U Drenovi se veliki potes na padini Drenovačkog brda zove Vinogradi. Na njemu se danas nalazi donje drenovačko groblje. Naziv potesa podseća nas na vinograde, koji su se nekada tu gajili. U Šaranima su, takođe, gajeni vinogradi na Šerincu, Garištima, Dolovima i drugim potesima. Cela južna strana Treštenika bila je vinograd, a u tursko vreme prisvojio ga je spahija Mehmed Kaprić – Karafezlija.

Srednja Drenova je 1516. godine za 41 medru šire platila porez od 328 akči, a Gornja Drenova za 19 medri 152 akče. Šarani su u istoj godini za 8 medri platili 64 akče. Izgleda da su ova poreska zaduženja bila vrlo visoka za vinogradare Drenove, pa su neki od njih smanjili površine vinograda i prinose grožđa. Oko 1560. godine Srednja Drenova prijavila je 18 medri šire i platila 270 akči, a Gornja Drenova imala je 20 medri šire. Šarani su imali 16 medri i platili 240 akči poreza.

Desetina od vina plaćana je i Austrijancima. Prema njihovom popisu iz 1732. godine, veće parcele sa vinovom lozom u Drenovi su imali: Mata Radičev 400 čokota, Mihailo Ostoić 300 čokota, Milutin 330 čokota, Kostadin 665 čokota i Luka Jovičić 330 čokota. Za vreme velike seobe Srba odselili su se mnogi vinogradari u Srem i Banat, a posle njih su došli, uglavnom, stočari iz Bosne, Hercegovine, Sandžaka i Crne Gore. Doseljenici su bili vični gajenju stoke, a o gajenju vinove loze malo su znali. Starosedeoci su, ipak, uticali da se produži sa gajenjem vinograda i posle oslobođenja Srbije od Turaka.

U Drenovi su oko 1835. godine imali svoje vinograde: Marinko Milosavljević, Dragan Ilić, Vujadin Lazarević, Marko Đaković, Milovan Marić, Niko Osaćanin, Obrad Desimirović, Damnjan Janković i Vićentije Radisavljević. U Šaranima su u istom vremenu imali svoje vinograde: Simeun Baralić, Đorđe Baralić, Milutin Baralić, Đorđe Jelić, Risto Marjanović, Stevan Mimović, Damljan Borišić, Miloje Mimović, Jovan Jočić, Sreten Matković, Đorđe Markeljić, Mijailo Markeljić, Vasilije Živanović i Nikola Jelić.

Popis poljoprivrednih obradivih površina iz 1991. godine pokazuje da u Drenovi i Šaranima nema ni jedne parcele pod vinogradom. Samo potes „Vinogradi“ u Drenovi podseća da se na ovom prostoru gajila vinova loza, da su postojali vinogradi, bralo se grožđe i proizvodilo domaće vino. Danas se još samo u ponekom dvorištu može videti „vinjaga“ koja daje hladovinu i malo grožđa i podseća da ovde, kao i u drugim krajevima, grožđe rađa.

Za grušenje ubranog grožđa i pravljenje vina upotrebljavane su drvene prese (grušači), a vino je čuvano u drvenim vučijama, koje su se razlikovale od buradi po svome izduženom elipsastom obliku.

Trgovina poljoprivrednim proizvodima

Seljak se u periodima svoje bogate istorije trudio da što više proizvede i odgaji, a potom na tržištu ostvari dobit koja bi mu omogućila da ispuni poreske obaveze i da kupi robu koja mu je bila potrebna u domaćinstvu. Bila mu je naročito potrebna kuhinjska so, razne vrste suđa, tekstil, oruđe i oružje i druge stvari.

Seljaci su na pijacama, domaćim i inostranim, prodavali sami, ili preko trgovaca, ovce, goveda, konje, svinje, kože domaćih i divljih životinja, sveže i suvo meso, slaninu, mast, loj, sir, med, vosak, vunu, konoplju, žito brašno i druge proizvode.

Seljani Drenove i Šarana su se u prošlosti najviše bavili stočarstvom, pa je stoka dugo bila glavni izvor njihovih prihoda. Glavni kupci stoke u 19. veku bili su Milan Obrenović iz Brusnice i Nikola Milićević iz Lunjevice, a potom i drugi domaći trgovci. Odgajivači stoke su i sami terali svoja stočna grla na stočne vašare u bližoj i daljoj okolini. Najčešće su išli na stočnu pijacu u Brusnici, a od 1902. godine na stočni vašar u Takovu, koji se održavao svake godine na Pantelijevdan, 9. avgusta. Zbog bolje cene išli su na udaljenije pijace u Čačku, Požegi i drugim mestima. Panađur u Požegi bio je prilično udaljen, ali su na njemu često bili domaćini iz Drenove i Šarana. Na ovom vašaru su 29. juna (12. jula) 1834. godine prodali svoja stočna grla Đorđe Baralić iz Šarana, konja đogata, Petar Radovanović iz Drenove, konja kulaša, a Jovan Jevtović (Belaković) iz Šarana par volova. Najviše stoke prodavano je na stočnoj pijaci u Brusnici. Na Spasovdan 1849. godine u Brusnici je prodato 225 volova po ceni od 250 do 730 groša i 352 konja po ceni od 100 do 550 groša. Kupci su dolazili iz Turske, Austrije, Bosne i obližnjih gradova.

Trgovina drvetom nije bila razvijena do kraja 19. veka, jer je drveta bilo na raspolaganju koliko je kome bilo potrebno. Putopisac Oto Dubislav Pirh je 1829. godine zabeležio: „Cela je Srbija tako bogata šumama da drvo nema nikakve vrednosti“.

Poljoprivrednici iz Drenove i Šarana na pijace su iznosili viškove žitarica, pasulja, krompira, povrća i voća, a naročito suve šljive, rakiju i pekmez. Osim toga, prodavali su i proizvode seoskog zanatstva i domaće radinosti.

Organizovanu nabavku i prodaju robe i otkup proizvoda na selu od početka 20. veka preuzele su zemljoradničke nabavljačko–prodajne zadruge. U početku je bila samo prosta razmena proizvoda koje je nabavljala zadruga za proizvode koje su nudili zemljoradnici. Ova razmena održala se do kraja 20. veka, mada se većim delom 20. veka primenjivao novčani odnos.

Seljaci iz zlatiborskih sela dolazili su u ove krajeve i na konjima donosili borov luč, katran, zemljane lonce i crepulje i zamenjivali ih za žito, pasulj i druge proizvode.

Proizvođači iz Šarana su između dva rata odvozili svoje proizvode na pijace u Gornjem Milanovcu, Čačku i drugim mestima. Zaprežnim kolima išli su čak do Beograda. Putovalo se po nekoliko dana. Vlasnik kola udruživao se sa drugim proizvođačima iz familije ili sela zato što nije imao svoju robu da napuni kola i što su mogle da iskrsnu razne opasnosti na dalekom putu. Uz svaka kola išla su najmanje po trojica odraslih muškaraca. Putovanje u društvu i razgovoru bilo je prijatnije, a lakše su otklanjani eventualni kvarovi na kolima. Sa ovih putovanja osim novca i robe, donosili su i priče o doživljajima na putu od sela do Beograda i natrag. Bilo je ozbiljnih priča o susretima sa ljudima loših namera, a bilo je i šaljivih priča.

Na Savincu danas radi prodavnica preduzeća „Proleter“ iz Gornjeg Milanovca.

Znamenitosti

Najpoznatiji deo sela je „Savinac“ - zaselak sela Šarani, koji se pominje još u srednjem veku, za vreme vladavine Nemanjića, a ime je dobio po Sv. Savi Nemanjiću koji je po predanju boravio u manastiru koji se nalazio na brdu iznad sadašnje crkve. Izgradnja današnje crkve Svetog Save počela je 1819. godine, a završena u novembru 1820. Njenu izgradnju naložio je knez Miloš Obrenović i ova crkva je njegova prva zadužbina. Izgradnju je vodio neimar Milutin Gođevac. Godine 1860. knez Miloš je obnovio crkvu, izgrađena je nova drvena zvonara, a poslove obnove vodio je Nastas Đorđević, poznati neimar iz Gornjeg Milanovca. Tom prilikom iznad vrata na južnoj fasadi postavljena je ploča na kojoj je uklesan natpis:

„KNjAZ SRBSKIJ MILOŠ OBRENOVIĆ I-vij PODIŽE HRAM OVAJ GODINE 1819 A OBNOVIGA 1860 ZA POKOJ DUŠE SVOE BLAŽENOPOČIVŠE SUPRUGE BLAGOVJERNE KNjAGINjE SRBSKE LjUBICE“.

Crkva je 1905. ponovo dograđena, ovog puta dogradnju je finansirala Mileva Alimpić (rođena Vukomanović) i tom prilikom u crkvi je napravljena porodična grobnica. Čitava crkva je u stvari kripta u kojoj se nalaze mošti članova uglednih srpskih porodica 19. veka, Vukomanovića i Obrenovića. U kripti crkve nalaze se mošti Mine Karadžić Vukomanović, ćerke Vuka Karadžića, kao i mošti njenog muža Alekse Vukomanovića, bratanca kneginje Ljubice i njihovog deteta Janka Vukomanovića. Tu su mošti i roditelja kneginje Ljubice kao i mošti Obrena Martinovića iz Brusnice, prvog muža majke kneza Miloša (u narodu poznata kao Baba - Višnja), po kome Obrenovići nose prezime. U sklopu crkve je i porodična grobnica dunavskog bana Dobrice Matkovića, zvonik iz doba kneza Miloša i njegov čardak.

Spremanje gulaša pored reke Dičine.

Na pedesetak metara ispod crkve, protiče reka Dičina. Čista rečica, bogata ribom, na nekoliko mesta pregrađena kako bi se moglo kupati u virovima. Na buku (vodopadu) ispod crkve, nalaze se dva topla izvora – Svetinja i Mlačac. Po legendi, Sveti Sava je dolazio ovde u kanonsku posetu manastiru, čiji temelji postoje nedaleko na brdu Glavica, i tom prilikom osveštao izvore tople vode, koji izviru u samo rečnom koritu Dičine. Pored izvora „Svetinja“ nalazi se i mesto zvano „Kopite“ — udubljenje u kamenu u obliku konjskih kopita. Po legendi je na tom mestu konj Svetog Save pio vodu i tako su ostali tragovi kopita. Balneološki institut iz Beograda je dokazao lekovitost vode sa ovih izvora.

Još jedna zanimljivost je da se u ovom mestu snimao deo filma Mirko i Slavko. U filmu se pojavljuje vodenica, a najzanimljiviji detalj je kada nemački kamion eksplodira i sleće sa mosta u reku. Drveni most iz filma je kasnije zamenjen novom metalnom konstrukcijom.

Na 4 kilometra od Savinca nalazi se Takovo.

Manifestacije

„Savinački dani“ – sredinom jula – organizuje se takmičenje u kuvanju lovačkog gulaša. Mesto je takođe popularna destinacija tokom prvomajskog uranka.

Turizam

Najpoznatije kafane u selu su „Mićova kafana“ i „Ada“. Okolina mosta je popularna za pravljenje roštilja i izlete. Za duge šetnje je pogodna ruta Savinac – Krvavac – Treštenik – Savinac, u dužini od oko 5 kilometara. Takođe je planirana i izgradnja antistres centra. Veliki uticaj na turizam će imati planirani auto-put E763, takozvani koridor 11, koji će proći kroz mesto na samo par stotina metara od savinačke crkve i lekovitih izvora vode.

Demografija

U naselju Šarani živi 296 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 49,2 godina (48,4 kod muškaraca i 50,0 kod žena). U naselju ima 136 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,53.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Savinački dani 2012. godine.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 823 1953. 807 1961. 697 1971. 560 1981. 460 1991. 342 334 2002. 344 344

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			336	97.67%
Jugosloveni			4	1.16%
Hrvati			1	0.29%
nepoznato			1	0.29%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	3			3
80+	6			12
75-79	9			11
70-74	20			17
65-69	17			25
60-64	14			15
55-59	9			13
50-54	8			11
45-49	8			7
40-44	10			10
35-39	8			10
30-34	10			4
25-29	6			14
20-24	7			5
15-19	6			6
10-14	6			5
5-9	10			10
0-4	3			6
prosek	48.4			50.0

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 158 163 168 162 159 131 136

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 43 48 15 13 6 7 1 1 - 2 2.53

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 141 29 100 10 2 - 163

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 22 99 38 3 1

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	50	17	-	-	16	2	2	1	-	4
Ženski	35	13	-	-	9	-	-	1	-	6
Oba	85	30	-	-	25	2	2	2	-	10
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	-	1	1	1	3	1	-	-	1
Ženski	-	-	1	2	2	-	-	-	1
Oba	-	1	2	3	5	1	-	-	2

Galerija

• 
  Pogled sa mosta leti
• 
  Zavejani put tokom zime
• 
  Most bana Matkovića
• 
  Bivša vodenica,
  sada kafana
• 
  Crkva Svetog Save, južna fasada
• 
  Crkva Svetog Save, severna fasada
• 
  Glavni ulaz u crkvu Svetog Save
• 
  Drveni zvonik crkve
• 
  Grobnica bana Matkovića i drveni čardak
  kneza Miloša
• 
  Ploča postavljena na đačku menzu kao znak zahvalnosti Dobrici Matkoviću

Vidi još

• Crkva Svetog Save na Savincu
• Dobrica Matković

Literatura

• Milovanović, Mihailo (1995). Savinac u takovskom kraju: selo Šarani i selo Drenova. Beograd: Odbor za proučavanje sela SANU. 

Spoljašnje veze

U Wikimedijinoj ostavi nalazi se članak na temu: Šarani (Gornji Milanovac)

• Savinac – Turistička organizacija opštine G. Milanovac Arhivirano 2012-08-16 na Wayback Machine-u
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)