Stefan Nemanja

Izvor: Wikipedija
(Preusmjereno sa stranice Стефан Немања)
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu
Stefan Nemanja

Stefan Nemanja, freska iz crkve u Studenici
Stefan Nemanja, freska iz crkve u Studenici

Datum rođenja oko 1113
Mesto rođenja Ribnica, današnja Podgorica (Duklja)
Datum smrti 13. februar 1199.
Mesto smrti Sveta gora (Vizantijsko carstvo Vizantija)
Titula Veliki župan Raške
Prethodnik Tihomir Zavidović
Naslednik Stefan Nemanjić
Poreklo i porodica
Dinastija Nemanjići
Otac Zavida
Supružnik Ana
Deca Vukan Nemanjić
Stefan Nemanjić
Rastko Nemanjić

Stefan Nemanja (crkvenoslavenski: Стѣфань; ponekad Stevan ili Stjepan; 1109–1199) je bio srednjovjekovni srpski velmoža, najmlađi sin vlastelina Zavide, veliki župan Raške i začetnik vladarske dinastije Nemanjića

Nemanja je prevratom preuzeo presto velikih župana Raške.[1] Prvo su Nemanja i braća, uz pomoć vizantijskog cara Manojla, zbacili dinastiju Vukanovića. Potom je Nemanja preuzeo svu vlast između 1166. i 1168. godine, zbacivši starijeg brata Tihomira i proteravši ga iz zemlje, zajedno sa ostalom braćom (Stracimirom i Miroslavom). 1172. godine diže pobunu protiv Vizantije, koja se završava porazom. Car Manojlo I Komnin ga odvodi u zatočeništvo u Carigrad, i nakon prihvatanja vazalske obaveze, vraća ga u Rašku na presto. Nakon povratka u zemlju, Nemanja se obračunava sa članovima plemstva i vlastele koji se opiru jačanju centralne vlasti. Tih godina kod Petrove crkve u Rasu saziva veliki crkveno-državni sabor, kojim započinju surovi verski progoni bogumila, koji su uključivali telesne kazne, spaljivanja na lomači, žigosanja po licu, izgnanstva iz zemlje, oduzimanje imanja i druge drakonske mere.[2]

Stefan Nemanja je za života bio pravoslavac i održavao je prijateljske odnose sa rimskim papom.[3][4] 1180. godine, nakon smrti vizantijskog cara Manojla, okreće se Rimu i započinje vojne akcije protiv Vizantije, ostvarivši značajna teritorijalna proširenja. 1189. godine se pridružuje Fridrihu Barbarosi i trećem krstaškom pohodu protiv Vizantije. 1190. godine, nakon zaključenja mira sa krstašima, vizantijski car Isak II kreće u pohod na Rašku, koji se završava Nemanjinim vojnim porazom, ali i političkim priznanjem raške države.

1196. godine sazvao je veliki državni sabor na kom je vlast predao srednjem sinu Stefanu, dok je najstarijem Vukanu poverio na upravu Zetu. Nakon toga se povukao u monaštvo, uzevši ime Simeon, da bi se 1197. godine pridružio najmlađem sinu Rastku na Svetoj Gori. Tamo je, zajedno sa njim, oživeo zapusteli manastira Hilandara 1198. godine.[5], u kome je umro 1199. godine. Mošti su mu 1208. godine prenesene u njegovu zadužbinu Studenicu u kojoj se i danas nalaze.[6]

Stefan Nemanja se smatra jednim od najznačajnijih srpskih vladara.[7] Tokom života podigao je i obnovio veći broj crkvi i manastira koje se smatraju njegovim zadužbinama. Darivao je zemlju i novac ne samo pravoslavnoj, već i katoličkoj crkvi u Baru i Dubrovniku.[8] Zajedno sa sinom Savom smatra se ocem Srpske pravoslavne crkve, koja ga slavi kao svetog Simeona Mirotočivog.

Poreklo[uredi | uredi kod]

Pečat Stefana Nemanje

Stefan Nemanja je bio četvrti i najmlađi sin srpskog vlastelina Zavide koji je bio u rodbinskim vezama sa dinastijama koje su u to doba vladale Raškom (sa Vukanovićima po muškoj liniji) i Dukljom (sa Vojislavljevićima po ženskoj liniji)[9]. O Zavidinom životu i tim rodbinskim vezama nema mnogo pouzdanih podataka, ali se na osnovu Nemanjinog žitija može zaključiti da se on zbog sukoba sa rođacima i borbe oko vlasti u Raškoj sklonio u kraljevinu Zetu.[2] Neki izvori kao Nemanjinog oca navode Uroša.[3]

Osim Nemanje, Zavida je imao još dece:

Mladost i porodica[uredi | uredi kod]

Nemanja na umetničkoj gravuri

Nemanja je verovatno rođen 1113. godine u Ribnici na Morači (današnja Podgorica)[6], u progonstvu njegovog oca Zavide tokom previranja u Raškoj. Kršten je u rimokatoličkoj crkvi, po latinskom obredu, koji je bio preovlađujući u tadašnjoj Duklji[2], a tu se i oženio sa plemkinjom Anom, između 1130. i 1135.godine, sa kojom je imao petoro dece[11]:

Neki veruju da se po povratku u Rašku, Nemanja u tridesetoj godini krstio po drugi put u episkopalnoj crkvi svetih Petra i Pavla u Rasu (tadašnjoj prestonici Raške), po grčkom obredu[13]. Pretpostavlja se da se Zavida sa porodicom vratio u Rašku na poziv velikog župana Uroša II (1146-1162) i tom prilikom su mu najverovatnije vraćeni njegovi posedi[6], što se tumači[6] kao Urošev pokušaj da obezbedi sebi leđa za napad na Vizantiju koji je izveo 1149.godine. Ne zna se kada se to tačno desilo, ali je izvesno da je bilo posle svrgavanja zetskog kralja Đorđa (1113-1116 i 1125-1135)[6].

Nemanja kao župan[uredi | uredi kod]

Po dolasku u Rašku Nemanja je kao lokalni župan (udeoni knez) dobio na upravu župe Toplicu, Ibar, Rasinu i Reku[2] odnosno oblasti oko Toplice, Ibra i Rasine i Suve Reke[6].

Ostaci Rasa, nekadašnje prestonice Raške

Prilikom pripreme rata sa Mađarima 1162. godine, vizantijski car Manojlo I Komnin (1143-1180) pozvao je Nemanju u svoj logor u Nišu.[14] Tom prilikom car mu je dodelio titulu carskog sana i na upravu župu Dubočicu oko današnjeg Leskovca čime je Nemanja postao direktni carev vazal[9]. Neki pretpostavljaju da je Nemanja izabran zato što je bio najmlađi od četiri brata, pa samim tim sa najmanje legitimiteta da se uključi u borbu za položaj velikog župana[15], ali i zbog toga što je vladao oblastima koje su se naslanjale na pravcu Via Militaris koji je išao Moravskom dolinom, strateški bitnim Vizantincima u borbi sa Mađarima. Romeji i Mađari su tokom prve polovine XII veka često vodili borbe u kojima su Raški župani bili tradicionalni saveznici Mađarske. Manojlo je preko Nemanje pokušao da stekne saveznika u Raškoj, i da sebi obezbedi zaleđe[15].

Tokom pohoda protiv kraljevine Mađarske iste godine, Manojlo uz Nemanjinu pomoć svrgava Uroša II i umesto njega za novog velikog župana postavlja Desu (1162-1163)[9][10], koji se obavezao da vrati oblast Dendru koju mu je car 1155. godine dao na upravu[9][10].

Prevrat u Raškoj[uredi | uredi kod]

Oko 1164. godine Manojlo je u Nišu ponovo krenuo da prikuplja vojsku za napad na Mađarsku. Nemanja se nalazio na čelu vazalnih odreda, u pohodima vizantijske vojske protiv kraljevine Mađarske tokom 1163. i 1164. godine, kada su zauzeti Zemun i veći broj gradova na obali Jadranskog mora.[6] No, veliki župan Desa se nije odazvao sa predviđenim vazalnim trupama, već je stupio u pregovore sa Mađarima i Mlečanima. Manojlo je napao Desu, zarobio ga i svrgnuo sa vlasti, a za novog velikog župana je postavio Tihomira[9][10](1163-(1166) 1168), najstarijeg Nemanjinog brata.

Oko 1166. godine se dogodila velika promena u Raškoj. Raški vladari Desa i Uroš nestaju sa scene, a četiri brata (Tihomir, Stracimir, Miroslav i Stefan, sinovi vlastelina Zavide), preuzimaju vlast.[16] Stara dinastija je zamenjena novom, isprva na čelu sa Tihomirom. Novu porodicu je verovatno instalirao romejski car Manojlo I Komnin.[16]

Novi vizantijski pohod na Ugarsku usledio je 1166.godine, a u sastavu trupa kojima je komandovao Andronik Kontostefan bili su i vazalni odredi konjice koje je poslao Tihomir. Ti odredi su učestvovali u vizantijskoj pobedi kod Sirmijuma (Sremska Mitrovica) koja je odlučila ishod rata[6]. Najstariji brat Tihomir bio je veliki župan do 1168. godine, kada ga je svrgao mlađi brat Stefan Nemanja.[16]

Sukobi sa braćom[uredi | uredi kod]

Neposredno posle dobijanja Dubočice, Nemanja počinje sa gradnjom manastira u Kuršumliji i manastira u Toplici.[2] U Nemanjinim žitijama gradnja ovih manastira se navodi kao razlog za nezadovoljstvo njegove braće, no, pravi razlog nezadovoljstva Nemanjine braće je najverovatnije bila Nemanjina pretenzija da se uz pomoć Vizantije i crkve dokopa titule velikog župana[10].

Župan Nemanja je pokušao da se uz podršku dela plemstva domogne titule velikog župana optužujući Tihomira da vodi vizantofilsku politiku. Na velikom skupu raške vlastele koji je sazvan tim povodom, Nemanja je sa delom onih koji su ga podržali zarobljen i zatvoren u pećini kraj Rasa. Nemanjina žitija navode da se izbavio iz tamnice tako što je obećao svetom Đorđu da će podići manastir u njegovu slavu na brdu pored tamnice, ako ga oslobodi. Navodno mu je svetac pomogao, nakon čega je Nemanja u znak zahvalnosti podigao manastir Đurđevi Stupovi.[9][10]

Vrlo verovatno se iza "čuda" Nemanjinog bekstva i preuzimanja vlasti krije vizantijska pomoć.[17] Negde između 1165. i 1168. godine Nemanja je, kao najmlađi brat, zbacio starijeg brata Tihomira, preuzeo vlast, proglasio se velikim županom, i prognao braću Tihomira, Stracimira i Miroslava iz zemlje[6]. Druga dva brata su verovatno proterana zbog pružanja podrške Tihomiru.[17] Oko datiranja njegovog dolaska na vlast postoje neslaganja, pa jedni smeštaju Nemanjinu pobunu na saboru u 1165. godinu, a njegovo oslobođenje i dolazak na vlast u 1166. godinu[6][9], dok drugi Nemanjino oslobođenje i dolazak na vlast u 1168. godinu.[10] John Fine Nemanjino zbacivanje Tihomira i uspon na tron datira između 1167. i 1168. godine.

Nemanja, preuzevši svu vlast nad Raškom nakon izgona braće, postao je veoma moćna figura, verovatno više no što je Manuel želeo. Nakon toga, Manuel daje podršku Tihomiru i braći, koji su izbegli u Vizantiju, i stavlja im na raspolaganje vojsku.[18] Žitija navode da je protiv Nemanje poslana velika najamnička vojska u kojoj je pored Grka bilo Franaka i Turaka[19]. presumably Do bitke je došlo 1169. kod Pantina, nedaleko od Zvečana i u njoj su Nemanjine snage uspele da potisnu protivnike u Sitnicu, u kojoj su se mnogi podavili[2][19] uključujući i Tihomira.[9][10]

Nakon poraza, braća Stracimir i Miroslav su priznali Nemanju za velikog župana i svog sizerena, a on im je, po svoj prilici, vratio posede na upravu.[18]

Nemanja kao veliki župan[uredi | uredi kod]

Nemanja je po preuzimanju vlasti oko 1070. godine udario na kneza Zete Radoslava i tom prilikom pripojio deo današnje Crne Gore i Neretvljansku oblast[10].

Progoni bogumila u Raškoj[uredi | uredi kod]

Glavni članci: Sabor protiv bogumila u Raškoj i Progoni bogumila u Raškoj

Radi daljeg učvršćenja vlasti, Nemanja se obračunava sa oponentima u Raškoj. Među Srbima, i drugim balkanskim Slovenima, je bilo veoma rasprostranjeno hrišćansko učenje nazvano bogumilstvo. Glavna politička tendencija bogomilstva je bila otpor vizantijskoj državnoj i crkvenoj vlasti.[20] Govorili su da su svi ljudi braća, odbacujući crkvenu jerarhiju u ime "evanđeoskog ravenstva".[21] Bogumilima je prilazilo zavisno stanovništo, kome su dažbine teško padale. Učenje bogumila je u Raškoj za kratko vreme steklo veoma mnogo pristalica.[6]

Soko Grad je bio jedno od uporišta tokom progona.

Nemanja saziva Sabor protiv bogumila u Raškoj oko 1170. godine[22], kojim započinju surovi verski progoni[6], koji najviše pogađaju bogumile i pristalice stare vere. Tada je u Rasu stolovao grčki episkop, saradnik Stefana Nemanje u progonjenju bogumila.[23] Iako je deo vlastele na saboru otvoreno stao na stranu bogumila i usprotivio se bilo kakvoj akciji protiv njih, Nemanja je, ipak, uz pomoć raškog episkopa Jeftimija, preokrenuo tok sabora u svoju korist, nakon čega preduzima velike kaznene ekspedicije po Raškoj. O tome svedoči i Nemanjino žitije:

...jedne popali, druge raznim kaznama kazni, treće progna iz države svoje a domove njihove i sve imanje sakupi, razda prokaženim i ubogim... Učitelju i načelniku njihovu jezik ureza u grlu njegovu, što ne ispoveda Hrista, sina božjeg.

– Stefan Prvovenčani, „Žitije svetog Simeona“

Oni koji nisu prihvatili službeno hrišćanstvo su proglašeni jereticima i kažnjavani telesnim kaznama, spaljivanjem na lomači, sečenjem jezika, žigosanjem po licu, progonom iz zemlje, oduzimanjem imanja i drugim drakonskim merama.[6] U ovim pogromima su spaljene i slovenske apokrifne knjige, koje su predstavljale najstarije spomenike raške i makedonske škole[6][21][24] Nemanjini progoni su bili toliko žestoki da su „dobrili obrise građanskoga rata“[6], u kome su stradali i pojedini gradovi, uključujući Soko Grad u kanjonu Moravice, koji je bio jedno od uporišta bogumila.[25] Mnogi verski prognanici tada beže u susedne zemlje, a posebno u Bosnu, gde nalaze utočište pod okriljem Crkve bosanske i „dobrog bana Kulina“, koji ih prima kao dobre hrišćane.[15]

...i svečasnu veru Hristovu ustanovi da se jasno i velelepno slavi i klanja presvetoj i životvorećoj Trojici … iskorenivši jeretičku i mnogobožačku prevaru po celom svome otačastvu, tako da svi budu hrišćani … I niko se ne nađe da se protivi njegovoj blagočestivoj zapovesti; pa ako se ko i ne sa ljubavlju obraćaše, no ipak od straha prema onome ko je zapovedio, ne zaostajaše. I tako se… svi sabraše u svetu sabornu i apostolsku crkvu, pošto njegova dobra vera beše u sprezi sa vlašću.[26]

– Domentijan, „Žitije svetog Simeona“

Udar na Vizantiju i predaja[uredi | uredi kod]

Car Manojlo I Komnin prema kome je Nemanja imao vazalsku obavezu

1171. godine Manojlo Komnin dolazi u sukob sa Mletačkom republikom, nakon čega se i kraljevina Mađarska i Sveto rimsko carstvo uključuju u borbu protiv Vizantije.[15] 1172. godine Nemanja koristi priliku i otpočinje sa udarima ka Kotoru, istovremeno ometaući saobraćaj kroz moravsku dolinu[6]. Međutim, iste godine umire kralj Mađarske Ištvan III (1162-1172), a na njegovo mesto 1173. godine dolazi Manojlov favorit Bela III (1173-1196)[6]. Neposredno nakon toga, mletačka vojska tokom zime na ostrvu Hios biva desetkovana epidemijom[6]. Manojlo koristi trenutak i na čelu vojske kreće u Rašku, a Nemanja pred njim beži u planine.

Sukob se na kraju okončava Nemanjinom predajom caru. Evstatije Solunski piše da se Nemanja predao pritisnut "nešto strahom a još više ranama".[23] Prema žitiju, Nemanja je jednog dana gologlav, bosonog, sa iscepanom odećom, konopcem oko vrata i mačem na rukama ušao u vizantijski logor i otišao pred cara, nudeći mu svoj mač da radi sa njim šta mu je volja. Nemanja je kao zatočenik odveden u Carigradu kroz koji je proveden u Manojlovoj trijumfalnoj povorci[2]. Tokom boravka u Carigradu, živeo je u manastiru Bogorodice Evergetide u čiju je slavu po povratku u Rašku podigao manastir Bogorodice Dobrotvorke, poznatiji kao Studenica.[2].

Povratak u Rašku[uredi | uredi kod]

Vizantijski car Manojlo je nakon obnavljanja vazalske obaveze, vratio Nemanju na položaju velikog župana. Takođe je potvrdio udeone oblasti - Stracimiru oko Zapadne Morave i Miroslavu Zahumlje. Po povratku u Rašku, Nemanja se okrenuo učvršćivanju centralne vlasti. Tihomirovog sina i legitimnog Zavidinog naslednika Prvoslava primorao je da se odrekne vladarskih pretenzija u njegovu korist.

U skladu sa svojim vazalnim obavezama, Nemanja je redovno slao pomoćne odrede u vizantijske vojne pohode. Tako su se i srpske snage našle u sastavu vizantijske vojske koju su trupe Ikonionskog sultanata do nogu potukle u bici kod Miriokefalona 17. septembra 1176. godine u klancima Male Azije[27]. Nemanjinoj pro-vizantijskoj politici su se suprotstavljali bogumili, koji su odbijali vojnu obavezu i odlazak u vizantijske ratove. Učenje bogumila je prihvatio veliki deo naroda, vojske i vlastele.[6]

24. septembra 1180. godine umire car Manojlo I Komnin, nakon čega vizantiju zahvataju unutrašnja previranja, u kojima se za par godina smenjuje nekoliko vladara. Mnoge vazalne države u regionu, među kojima i Raška, tada se okreću od slabe Vizantije prema Rimu.[28] Nemanja je održavao prijateljske crkveno-političke odnose sa Rimom, primajući papske legate i razmenjujući pisma sa budućim papom Inoćentijem III.[29] Primao je papine izaslanike i pismima je iznova uveravao papu u svoju privrženost.[29] Njegov brat Vukan je takođe bio blisko vezan za katoličkom crkvom.[29] Tu orjentaciju je kasnije neko vreme sledio i Nemanjin sin Stefan Prvovenčani, koji od pape Honorija III dobija kraljevsku krunu.

Osvajanje okolnih oblasti[uredi | uredi kod]

Mađarski kralj Bela III kreće u pohod protiv Vizantije i tokom 1180. i 1181. godine osvaja Dalmaciju. Koristeći se slabošću Vizantije (u Carigradu je došlo do prevrata 1182. godine), Nemanja mu se pridružuje 1183. godine, te zajedno udaraju na vizantijske posede u moravskoj dolinii istočno od nje. Tokom ovog pohoda zauzeti su Beograd, Braničevo, Ravno (današnja Ćuprija) i Niš, a združene snage su prodrle čak do Sredeca (današnja Sofija)[10][15].

Rastavši se sa ugarskim kraljem, Nemanja je nastavio osvajanja, pustošeći mnoge gradove. Prvo je na red došao Pernik, pa Stobi, Zemun, Velbužd, Žitomitski, Skoplje, Leški u Donjem Pologu i Gradac...[23]

...”i grad Prizren, i grad slavni Niš, i grad Svrljig, i grad Ravni, i grad Kozli. Te gradove poruši i do kraja temelja ih iskoreni, jer ne osta kamen na kamenu koji se ne poruši. I ne podigoše se ni do danas.”

– Stefan Nemanjić, Žitije Stefana Nemanje

Nakon ovih osvajanja, Nemanja je proširio svoju vlast na Kosovo probivši se do Vranja i Lipljana[6].

Osvajanje Duklje[uredi | uredi kod]

Posle proširenja ka jugu, Nemanja je sa vojskom udario na Duklju koja je bila pod Vizantijom,[9][15] i tamošnjeg kneza Mihaila III Vojislava (1162-1186), iz vladarske dinastije Vojislavljevića, u to vreme vizantijskog štićenika.[15] Uz razaranja, zauzeo je gradove Skadar, Svač, Ulcinj, Bar, Drivast, Risan i druge:[2][15]

Povrati Dioklitiju i Dalmaciju, otačastvo i rođenje svoje, pravu dedovinu svoju, koju je nasiljem držao grčki narod, i gradove u njoj, sazidane od ruku njihovih, tako da se prozvala grčka oblast... A Kotor ostavi, utvrdi ga i prenese svoj dvor u nj, koji je i do danas. Ostale gradove poobara, i poruši, i pretvori slavu njihovu u pustoš, istrebi grčko ime, da se nikako ne pominje ime njihovo u toj oblasti. Narod svoj u njima nepovređen ostavi da služi državi njegovoj, sa strahom, i sa urečenim dankom od Svetoga

– Stefan Prvovenčani, „Žitije svetog Simeona“

Poslednje govori da gradovi nisu bili u potpunosti srušeni, ali da je u njima njegov narod plaćao visok porez.

...gradove sazidane od njih razruši i izmeni slavu njihovu u sliku pustoši, i ime njihovo ne nazva se više tamo u oblasti toj...

– Domentijan, „Žitije svetog Simeona“

Nemanja je osvojio čitavu Duklju, pa se oko 1186. godine se pominje kao vladar u Kotoru, u kome je podigao svoj dvorac.[6] Nemanja je tamošnjem stanovništvu nametnuo visok danak, koji je bilo teško plaćati jer su polja bila opustošena.[23]

Napadi na Dubrovnik[uredi | uredi kod]

Istovremeno sa Nemanjinim pohodima, njegova braća Stracimir i Miroslav su 1184. godine otpočeli sa napadima na posede Dubrovačke republike[6]. Prvo je Stracimir sa flotom pokušao da zauzme Korčulu, ali je pretrpeo poraz u kome mu je flota spaljena, a on sam se jedva spasao[6]. Iste godine, Miroslav je napao Dubrovnik sa 13 brodova, ali 18. avgusta biva potučen nedaleko od Poljica kod ostrvceta Koločepa[15].

Naredne 1185. godine Nemanja i Miroslav ponovo opsedaju Dubrovnik iz zaleđa, ali se posle sedam dana bombardovanja grada pomoću opsadnih sprava navodno povlače.[6] Kasnije dubrovačke hronike, pisane više od trista godina potom, kažu da opsada nije uspela. Međutim, crkven dokument iz 1250-ih u vezi spora Dubrovnik-Bar o nadležnosti, navode da su izgubljeni neki dokumenti jer je Nemanja zauzeo Dubrovnik. Nemanja je navodno opustošio deo grada, uključujući arhive, gde su uništeni određeni materijali koji ne idu u prilog zahtevima Barske nadbiskupije.[30]

Do jeseni 1186, Nemanja je odustao od ideje osvajanja Dubrovnika. Izgleda da su Normani Dubrovniku pružili pomoć, obzirom da je te godine dospeo njihovu kontrolu Normana. 27. septembra 1186. godine je zaključen mir između između Raške i grada Dubrovnika "u zemljama kralja Vilijama", normanskog vladara Sicilije.[30] S raške strane, mir je zaključen u ime Nemanje, Miroslava i Stracimira. Odredbe mira davale su Dubrovčanima pravo slobodne trgovine, ispaše i iskorišćavanja šuma u Nemanjinim zemljama, dok je stanovnicima Raške (uključujući Hum i Duklju) omogućen slobodan promet u gradu[15].

Sa krstašima protiv Vizantije[uredi | uredi kod]

1187. godine je pokrenut treći krstaški rat, kao reakcija na Saladinovo osvajanje Jerusalima. Krstaši, predvođeni svetim rimskim carem Fridrihom Barbarosom, prolazili su rimskim vojnim putem kroz Srbiju. Nemanja je poslao izaslanike u Nirnberg koji su Barbarosi obećali bezbedan prolazak i snabdevanje kroz Rašku.[15] Takođe je ugovoren susret Nemanje i Barbarose, do koga je došlo je 27. jula 1189. godine u Nišu[6][15]. Nemanja je ponudio Fridrihu 20.000 vojnika spremnih na rat sa Vizantijom i stupanje Raške u vazalne odnose sa Svetim rimskim carstvom, a zauzvrat je tražio da mu se priznaju sva dotadašnja i buduća osvajanja. Međutim, Fridrih nije prihvatio ove ponude, tako da nije došlo do stvaranja saveza[15].

Sveti rimski car Fridrih Barbarosa na trećem krstaškom pohodu

Krstaška vojska je iz Niša nastavila niz Via Militaris ka Serdici i Hadrijanopolju, a iza nje je išao Nemanja sa svojim trupama osvajajući Vizantijske oblasti[15]. Fridrihove snage novembra 1189. godine posle opsade zauzimaju Hadrijanopolj i otpočinju sa pripremama za udar na Konstantinopolj. Fridrih pokreće svoju flotu (na čelu sa njegovim sinom Henrikom VI) ka Carigradu sa ciljem izvođenja pomorske blokade vizantijske prestonice[6]. Međutim, ove akcije bivaju prekinute 14. februara 1190. godine[15] kada dolazi do zaključenja mirovnog ugovora po kome su krstaši prebačeni u Malu Aziju da nastave svoj pohod ka Jerusalimu.

Priznanje nezavisnosti Raške[uredi | uredi kod]

Glavni članak: Bitka na Moravi (1190)

Oslobođen opasnosti od krstaškog napada, romejski vladar Isak II pokreće trupe prvo ka prostoru današnje Bugarske, a potom i ka Nemanji koji je u međuvremenu osvojio Pernik, Zemen, Velbužd, Žitomisk, Stobi[6] i Skoplje[15]. Vizantijska vojska je nadirala sa juga i Nemanja se pred njom povlačio, da bi negde na Južnoj Moravi (u jesen 1190.[10][27] ili početkom 1191. godine[6][15]) došlo do bitke u kojoj je vizantijska vojska odnela pobedu. Nemanja se povukao, Vizantinci su opustošili taj deo Raške, a stradao je i jedan Nemanjin dvorac, najverovatnije nedaleko od današnje Kuršumlije[15]. Nakon ovoga je zaključen mir prema kome je[15][27]:

Vizantija je priznala nezavisnost Raške 1190. godine.[31] Romejsko-srpski odnosi su ostali prijateljski nakon sporazuma iz 1190. godine.

Poslednji rat Nemanja je vodio 1192. ili 1193. godine kada su Mađari napali Rašku. Detalji ovog sukoba nisu poznati, ali je izvesno da su Vizantinci sa nekoliko odreda potpomogli srpsku odbranu i da se ceo sukob okončao bez nekih teritorijalnih promena, nakon pritiska koji je na kralja Mađarske Belu III izvršio papa Selestin III (1191 - 1198), na insistiranje Isaka II[27].

Povlačenje u manastir i smrt[uredi | uredi kod]

Sveti Simeon Mirotočivi

Stefan Nemanja povukao sa sa vlasti na velikom državnom saboru 25. marta 1196. godine[9] na koji je pozvao:

...ženu svoju, i sinove svoje, i arhijereja svojega po imenu Kalinika, i starešine, i knezove zemlje svoje koji upravljahu, vojvode, vojnike...

– Stefan Prvovenčani, „Žitije svetog Simeona“

Izvori ne navode razloge za Nemanjinu abdikciju. Povlačenje je usledilo neposredno nakon sukcesije vizantijskog cara Aleksija III 1195. godine, oca Stefanove žene. Vlast je predao srednjem sinu Stefanu Nemanjiću, koji postaje veliki župan Raške. Najstarijem sinu Vukanu je ostavio na upravu Duklju, Travuniju, Hvosno i Toplicu.[9]

Nemanja se posle sabora i povlačenja sa vlasti zamonašio sa suprugom Anom u crkvi svetih Petra i Pavla u Rasu. Tom prilikom su uzeli monaška imena Simeon i Anastasija. Prvu godinu svog monaškog života Simeon je proveo u manastiru Studenici da bi se u jesen 1197. godine pridružio svom najmlađem sinu monahu Savi na Svetoj Gori. Tamo je, zajedno sa sinom Savom, oživeo zapusteli manastira Hilandara 1198. godine.[5]

...koji će služiti za primanje ljudi od srpskoga naroda...

– Osnivačka hrisovulja manastira Hilandar

U Hilandaru je 3. februara 1199.[9] ili 1200. godine[32] umro u dubokoj starosti. Prema hrišćanskom predanju, u trenutku njegove smrti prostoriju je obasjala svetlost. Sledeće godine ga je Svetogorski sabor kanonizovao kao svetog Simeona Mirotočivog, jer su njegove mošti točile miro. Njegove mošti su 1208. godine prenesene u njegovu zadužbinu Studenicu u kojoj se i danas nalaze.

Nemanjin kult[uredi | uredi kod]

Glavni članci: Nacionalni mit i Kult ličnosti

Kult Nemanje, koji su razvili njegovi sinovi Stefan i Sava, pokazao se veoma korisnim njegovim naslednicima na vlasti, Nemanjićima.[33] Oni su negovali Nemanjin kult pominjući ga uvek tako, kao da pre njega ničega nije bilo; u srpskim rodoslovima Nemanja stoji svagda prvi u nizu vladara.[34]

Crkva je podržavala vladajuću dinastiju Nemanjića i kanonizovala Nemanju za sveca. Crkva je prikazivala Nemanju kao osnivača Srbije, usled čega je prethodna istorija potisnuta u zaborav. Sveti Ćirilo i Metodije, slovenski apostoli i donosioci pismenosti, gotovo su zaboravljeni u Srbiji, iako su veoma popularni narodni sveci u Makedoniji i Bugarskoj. Oni se retko pominju u pisanim delima i tek neznatno pojavljuju na crkvenim freskama.[33]

Srpska pravoslavna crkva slavi Stefana Nemanju kao svetog Simeona Mirotočivog 26. februara po gregorijanskom, odnosno 13. februara po julijanskom kalendaru.

Izvori[uredi | uredi kod]

  1. ↑ Konstantin Jireček, "Istorije Srba", Prva sveska (str. 193), Beograd. 1922.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Stefan Prvovenčani, „Žitije svetog Simeona“
  3. ↑ 3,0 3,1 Catholic Encyclopedia > Servia (Serbia)
  4. ↑ Milorad Tomanić, Srpska crkva u ratu i ratovi u njoj
  5. ↑ 5,0 5,1 Stefan Nemanja (znanje.org)
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 6,16 6,17 6,18 6,19 6,20 6,21 6,22 6,23 6,24 6,25 6,26 6,27 Željko Fajfrić, „Sveta loza Stefana Nemanje“, Šid 1998. [1] Arhivirano 2009-03-05 na Wayback Machine-u
  7. ↑ Jedan je od 16 vladara koji su uvršteni u knjigu „100 najznamenitijih Srba“, koju je sastavila Srpska akademija nauka i umetnosti.
  8. ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 41-42), The University of Michigan Press, 2009.
  9. ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 Андрија Веселиновић Радош Љушић, Српске династије, Нови Сад, 2001. ИСБН=86-83639-01-0
  10. ↑ 10,00 10,01 10,02 10,03 10,04 10,05 10,06 10,07 10,08 10,09 10,10 10,11 Stanoje Stanojević, „Istorija srpskoga naroda“, Beograd 1926. ISBN 86-81459-06-6
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Genealogy.eu Arhivirano 2008-06-20 na Wayback Machine-u, sajt koji sadrži porodična stabla kraljevskih i plemićkih porodica
  12. ↑ „L. P. Brockett, The Bogomils of Bulgaria and Bosnia: The Early Protestants of the East (1879)”. Arhivirano iz originala na datum 2008-05-02. Pristupljeno 2009-12-25. 
  13. ↑ „Entry of Slavs Into Christendom”. Arhivirano iz originala na datum 2009-10-09. Pristupljeno 2009-12-25. 
  14. ↑ Nemanju je, prema žitiju, car primio veoma srdačno: "A kad ga ovaj ugleda, primi ga s carskom ljubavlju i poljubi ga." (Stefan Prvovenčani, „Žitije svetog Simeona“)
  15. ↑ 15,00 15,01 15,02 15,03 15,04 15,05 15,06 15,07 15,08 15,09 15,10 15,11 15,12 15,13 15,14 15,15 15,16 15,17 15,18 Vladimir Ćorović, „Istorija srpskoga naroda“, Beograd 2001. Internet izdanje (www.rastko.rs) Arhivirano 2013-11-02 na Wayback Machine-u
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, The University of Michigan Press, 2009. (str. 4)
  17. ↑ 17,0 17,1 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 5), The University of Michigan Press, 2009.
  18. ↑ 18,0 18,1 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 6), The University of Michigan Press, 2009.
  19. ↑ 19,0 19,1 Domentijan, „Žitije svetog Simeona“
  20. ↑ „Ivo Pilar, Bogomilstvo kao socijalni i politički problem”. Arhivirano iz originala na datum 2008-12-06. Pristupljeno 2009-12-25. 
  21. ↑ 21,0 21,1 Branko Bjelajac, Srbi i rukopisno Sveto pismo
  22. ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, The University of Michigan Press, 2009. (p. 41-42)
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 Dr Radoslav Rotković: ZETA U DRŽAVI NEMANJIĆA (1186 -1356)
  24. ↑ „Bogumili su u X, XI i XII veku prevodili apokrifne crkvene knjige na ondašnji srpski književni jezik." Srećković, Slavkov Pantelija: istorija srpskoga naroda, knjiga prva, Beograd, 1884. godine.
  25. ↑ „Sokobanja, Soko Grad”. Arhivirano iz originala na datum 2009-03-06. Pristupljeno 2009-12-25. 
  26. ↑ Бошко И. Бојовић, Краљевство и светост – политичка филозофија средњовековне Србије, Београд, 1999, стр. 90.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 Georgije Ostrogorski, „Istorija Vizantije“, Beograd 1959.
  28. ↑ Josip Vrandečić, Crkva bosanska i Crkva dalmatinska: Srednjovjekovna hereza u Dalmaciji
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Servia, Catholic Encyclopedia
  30. ↑ 30,0 30,1 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 9), The University of Michigan Press, 2009.
  31. ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 20), The University of Michigan Press, 2009.
  32. ↑ Pavle Popović, „Godina smrti Nemanjine“
  33. ↑ 33,0 33,1 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 41), The University of Michigan Press, 2009.
  34. ↑ Konstantin Jireček, "Istorije Srba", Prva sveska (str. 188), Beograd. 1922.

Literatura[uredi | uredi kod]

Primarni izvori[uredi | uredi kod]

Naučni radovi[uredi | uredi kod]

Vanjske veze[uredi | uredi kod]

Prethodnik:
Tihomir 		Veliki župan Raške
1180. — 1196. 		Nasljednik:
Stefan Nemanjić
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Stefan_Nemanja&oldid=41805812